Progreso/Triesma Yaro/Numero 25/Kompleta numero

←

Progreso - Triesma Yaro (1911)
by Louis Couturat

→

216793Progreso - Triesma Yaro1911Louis Couturat

[ 1 ]

PROGRESO

N^o 25.Marto 1910.

KONTENAJO

Pri nia matematikal vortaro, da L. Couturat

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

Linguala questioni : Nuva vorti propozita ; Raporto pri Schadelbauer  ; Atend e vart ; kurso ; sacerdoto ; tapono ; amortizar ; aspergar ; imerso ; bolo, bolyar ; diluar ; docila ; ordinar ; Pri la nuva vorti propozita ; Eliziono di ‑a ; Finali ‑io, ‑yo, ‑uo ; Somro, vetro, reglo ; Prefixo mal‑ ; Dusenceso di la nomi di quantesi ; Sufixi ‑er, ‑ist, ‑ul ; poke, kelke ; quaze ; forsan ; mayesto ; Adverbo vice adjektivo ; Akuzativo ; Ma vice sed ; Neplu, neplus ; Pri la nombri ; Enunco di la hori ; Ula ; Vez vice foye ; Milito ; perilo ; ambiciono, religiono ; timoro ; lipo ; respondar ; standardo, banero, flago ; komforto ; konsomar, konsumar ; avantuko ; fina e finisar ; sturmo e tempesto ; simetra ; respirar, aspirar, expirar ; rular, ocilar ; jenar, molestar, obsedar, tedar ; ludar, plear, jugar, kolpar ; chanjar, kambyar ; kargar ; latrino ; Supreso di kad ; segun quante ; chera, chipa ; larja, vasta ; prego ; kazulo ; longu ; lor ; hodie ; Pri shako ; Questioni ; Vortordino ; Propra nomi ; Citohoketi, Kelka nuva sufixi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

Kroniko : Uniono di l’amiki ; Usono ; Wien ; Graz ; Kopenhago ; Basel ; Zerbst ; Hago ; Berlin ; Leipzig ; Ferrol ; Billy-Montigny ; Bienne ; Nidau ; Aarau ; Solothurn ; Landskrona ; Tampere ; Usonana riklamo

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

Bibliografio : Jurnali : La Belga Sonorilo, Progresido, Idanto, Internaciona Pioniro, Esperantisten, Internaciona Socialisto, Basler Nachrichten, Solothurner Zeitung, Das Weltall, Science, Berliner Tagblatt, G. P. ’s Monthly, Templaren, Minerva, Deutsch-österr, Lehrer-Zeitung, The Monist, The Birmingham Weekly Post, New-York Medical Journal, Heraldo de Castillon, Le Réveil de la Manche, Unga Tankar, La Réforme alimentaire, New-York Tribune, Monat-Rosen d. Schweiz. Studentenvereins, Schweiz. Jünglings-Bote, L’Echo Loudunais, Le Progrès, La Suno Hispana, Revue mensuelle du Teaching-Club d’Ixelles, La Revue du Mois, La Revue

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

51

Korespondo : E. de Wahl, R. M. Chase. — Anunci Uniono Sacerdotal Idista

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

62

PRI NIA MATEMATIKAL VORTARO

Jus aparis^[1] nia Matematikala Lexiko, qua esas l’unesma ciencala vortolibro di nia linguo. Ni indikis en la prefaco, per qua metodo ni kompozis ol ; ni ne repetos ol hike. Ni volas nur dicar, ke pri la selekto di la internaciona vorti poke embarasanta e dubebla, ni konsultis Sⁱ de Beaufront, Leau, Liesche, Lorenz e Pfaundler, qui semblis a ni (ante l’elekto di l’Akademio) le max kompetenta por kontrolar nia laboro. E, sen atribuar a li irga responsiveso pri l’erori e kulpi di nia verko, ni povas dicar, ke ni generale sequis lia konsili, tante plu ke li max ofte konkordis inter su. To pruvas ya, ke la ciencala e logikala principi di nia linguo garantias sa uneso, ed establisas spontana konsento interomna sa adepti.

Ta lexiko devis esar l’unesma, pro ke la matematiko esas la max generala cienco, di qua la koncepti e termini reaparas necese e konstante en la ceteri. Sed pro to ipsa la selekto di ula nuva formi postulas aparta reflekto e diskuto, nam ta nuva formi devas retrovesar en altra cienci, od impozas ad ici simila formi, pro la [ 2 ]necesa uneso ed analogeso, qua devas regnar en la tuta linguo. Esas do necesa, ke ni expozez hike ta « nuvaji », e submisez oli, segun nia konstanta metodo, a la judiko di nia samideani e di l’Akademio.

La « nuvaji » konstitucas du klasi kun importo tre neegala : l’unesma kontenas la nuva afixi, qui esas generala elementi di la linguo ; la duesma kontenas la nuva radiki o vorti, qui max ofte esas tute specala a la matematiko, e mem nur a brancho di la matematiko. Ni do insistos prefere sur l’unesma klaso. Se en la duesma klaso ula vorto ne esas bone selektita, on povos sempre emendar ol sen ula detrimento. Tute kontre, l’elementi di l’unesma klaso postulas la max granda atenco, ne nur de la matematikisti, sed de omna ciencisti e teknikisti.

I. — Kelka nuva prefixi semblas tute necesa ed impozata da l’internacioneso. Li esas :

Anti-, en : anti-axo, anti-homologa, anti-kaustiko, anti-klastiko, anti-komplementa, anti-konjugirta, anti-kuvo, anti-logaritmo, anti-paralelo, anti-paralelogramo, anti-plano, anti-polareso, anti-prismo, anti-projekto, anti-punto, anti-rekto ; sen parolar pri antipodo, qua esas primitiva vorto ja adoptita. Rimarkez, ke en omna ta vorti anti- havas la senco di kontre, di opozita ; sed omna ta vorti esas internaciona, ed on ne povus formacar oli per la prefixo kontre-.

Auto-, en : auto-homologa, auto-konjugita, auto-polara, sen parolar pri automorfa, qua esas primitiva vorto. En ta vorti, auto- signifikas : a su, per su ; sed on ne povus formacar ta vorti per su o per ipsa.

Equi-, en : equi-angula, equi-anharmonika, equi-axa, equi-difero, equi-disto, equi-harmonika, equi-latera, equi-multopla, equi-potenciala, sen parolar pri equilibro, equinoxo, equipolo, equivalo, en qui la senco di equi- esas plu o min konfuza. En ta vorti, equi- signifikas egala ; sed on ne povis uzar egal- en omna ta vorti, qui esas max ofte internaciona : mem D. havas äquidistant, apud gleicher Abstand ; äqui-harmonisch, apud gleich-harmonisch, ec. ; anke Aequipollenz, Aequivalenz, ec. tale ke, omna instruktita Germano konocas perfekte la senco di ta prefixo.

Ko-, en : ko-funciono, ko-latitudo, ko-normala, ko-sekanto, ko-sinuso, ko-tangento, ko-varyanto, sen parolar pri kolineara, korelato e korelativa, korespondo, qui esas por ni primitiva vorti. En ta vorti, la prefixo ko- ne havas la senco di kun, sed la senco : « komplemento di… » o : « di la komplemento ». Ol esas do tute necesa. Sed ni rezervis ol a ta specala senco, ed uzis kun o sam en la kazi, en qui la senco postulis ta elementi : kun-junto, kun-kurar, kun-mezurebla ; sam-axa, sam-centra, sam-foka, sam-plana, sam-tempa, malgre l’exemplo tentiva di vorti quale D. koaxial, konfokal, komplanar, e mem la sugesto di ula nia konsilanti, [ 3 ]qui propozis audace : komensurabla. Semblis a ni, ke en ica kazo la L. I. povas e devas esar plu klara e logikala kam nia lingui, e distingar ex. equi-axa e sam-axa.

Kompreneble, ni sequis la generala reguli di nia linguo omnube li semblis suficanta a la justa expreso di l’idei : ex. ni aplikis la prefixo mi‑ vice la tri prefixi hemi‑, semi‑ e demi‑, quo liberigas ni tre fortunoze de lia jenanta konkuro e de multa heziti (mi-axo, mi-cirklo, mi-ombro, mi-plano, mi-radyo, mi-sekanto, mi-sfero). Same, ni uzis konstante la prefixo ne‑ vice la latina in‑, o la D.E. un‑ : ne-egala, ne-kontinua, ne-racionala, ne-simetra, ne-simila, ne-varyanta. To anke supresas multa dusencesi e heziti. La prefixo mal‑ trovesas nur en tri vorti : mal-kompozar, mal-kreskar, mal-volvar. Se do on vicigus ol per des‑, to esus nula detrimento, e mem ta tri vorti divenus plu « naturala », quale omna verbi.

Ni devis admisar la prefixi hiper‑ e hipo‑, ne nur en primitiva vorti ja existanta (hiperbolo, hipotezo), sed en la sequanta kompozaji : hiper-eliptika, hiper-plano, hiper-sfero, hiper-spaco ; hipo-cikloido. Ta prefixi esas tute internaciona, mem en D., qua juntas li poke stranje a sua propra radiki : Hyperebene, Hyperkugel, Hyperraum. Ni dedikas ta exempli a la puristi, qui jemas e hororas omnafoye kande on asocias latina o greka radiko e germanala radiko !

Fine, ni devis admisar la prefixo bi‑ en la sequanta vorti : bi-angula, bi-centra, bi-cirkla, bi-fokala, bi-folyo, bi-komplexa, bi-kursala, bi-laterala, bi-lineala, bi-nodo, bi-normalo, bi-oskulanta, bi-plano, bi-polala, bi-quadrata, bi-quaterniono, bi-racionala, bi-radyalo, bi-sekanto, bi-tangento, bi-vektoro. Ta prefixo signifikas ofte « dufoye », sed anke « duopla », « du kune ». Ni devis distingar ol unfoye de bis en : bis-sekanto (« qua sekas dufoye », dum ke bi-sekanto esas : « qua sekas en du egala parti » ; ni ne audacis uzar mi‑ hike, nam mi-sekanto povus signifikar : « duona sekanto », e ne : « qua sekas duone »). Ta prefixo esas impozata da l’internacioneso ; e pluse ol esas tre oportuna por supresar la dusencesi, quin ni ja aludis : se on uzus du‑ en tala vorti, on hezitus omnafoye kande on parolus pri dunodi, duplani, same kam se on parolus pri « ducikli » vice bicikli. La prefixo di‑ aparas nur unfoye en la nacionala koloni, nome en dipolar, distingenda de bipolar. Sed ni solvis altre, e plu logike, la malfacilajo, dicante bipolala por l’unesma senco (qua havas du poli), e bi-polara por la duesma (qua esas dufoye polara). Nam ni distingas la radiki pol e polar, kande olca ne relatas reale polo o poli. Same ni distingas metrala, qua relatas la metro, e metrika, qua relatas la mezuro (metrik esas lor greka vorto, quan ni adoptas quale radiko tute pronta).

Por analogeso, e pro la sama motivi, qui impozas la prefixo bi‑, semblas do necesa admisar la prefixi : mono‑, (tri-), quadri‑, quinti‑, sexti‑, septi‑, okto‑, nono‑, (deko-), por la nombri en [ 4 ]kompozaji. O kad on preferos la greka prefixi : tetra‑, penta‑, hexa‑, hepta‑, okta‑, ennea‑… ? To esas posibla ; ni havas ja tetraedro, pentagono, hexagono, oktogono, dodekagono, ikosaedro, e c. On povas do hezitar ed alegar exempli por la du seryi. Omnakaze, bi‑ semblas preferinda a di‑ (greka), pro ke ol distingesas plu sekure de la prepoziciono di. La decido pri ta questiono dependos probable de la kemiisti, nam li maxime uzas tala prefixi. La questiono restas libera til nun, pro ke ni bezonis nur bi‑ quale generala prefixo, e adoptis la cetera jus citita vorti, same kam diedro, quale aparta radiki (gono ne esas radiko por ni).

II. — Nun ni enumeros rapide la nuva radiki enduktita ; la max multi esas tute internaciona, e ne bezonas traduko… por la specala ciencisti. Kelki de li esis ja propozata en Progreso ; ni referas lor a la loko, en qua li esis citata unesmafoye :

Adiabata, afelio, aktuala (senco filozofiala anke, ne intermixenda kun nuna, prezenta), algoritmo, anamorfozo, aplanetika, apotemo, aritmografo, aritmologio, aritmometro, asimptoto, asinektika, astatika, astroido (kurvo ; ne intermixenda kun asteroido), axonometrio, azimuto, balanciero (II, 641), baricentro, binara, bisextila (II, 708), brakistokrono, centigrada, centrifuga, centripeta, centroido, ciklometrio, ciklozo, cilindroido, cinetika, cisoido, deferenta (cirklo), deficienta (nombro), dekaedro, dekagono, denominatoro, determinanto, diakaustiko, diedro, diferencialo, diferenciar (nur matematikal senco), diplaso (II, 642), direciono (II, 642), disjuntiva, diskriminanto, dodekaedro, dodekagono, elipsoido, elongaco (ne longigo ! astronomial senco), enumerar (nek nombrizar, nek numerizar), epiciklo, epicikloido, equipolo (L. aequipollentia), faktorialo, fluxiono (Newton), folium (di Descartes), fuzelo (sferala), geocentrala, goniometro, grafometro^[2], halono (Hof, halo, alone), helicoida, heliocentrala, heliometro, heliostato, herpolodo (Poinsot), hexaedro, hexagono, hexagramo, hidrodinamiko, hidromekaniko, hiperboloido, hipsometrio, hodografo, holometro, holomorfa, homaloida, homocentro, homografio, homologio^[3], homoteta, ikosaedro, imerso, implicita, incido (L. incidentia), infinitezima, intrinseka, izocela, izogona, izografika, izokrona, izomorfa, izoperimetra, izotropa, jiroskopo, kaloto (povus anke servar en la komuna senco), kardioido, karteziana, katakaustiko, katenoido, kateto (Kathete), kaustiko, kavaliera (perspektivo), kiliogono, klinoido, kolimatoro, kolineara, koluro (astron.), konexa, konikoido, konkoido, korelativa, kubiko (kurvo), kurvimetro, kuspido (D. Rückkehrpunkt, E. cusp, F. point de rebroussement, I. cuspide), [ 5 ]latenta (adoptita : II, 578), lemniskato, levero (II, 642), libraco (libration), linealo (II, 643), lineara^[4], loxodromo, mantiso (mantisse), mediano, menisko, meromorfa, metacentro, metageometrio, metrika^[5], metrologio, mezolabo, minoro (determinanto), monodroma, monogena, monotropa, multiforma, multiplano, multipola^[6], nomografio, nutaco (nutation), oktaedro, oktogono, ortocentro, ortogono (II, 643), ortografika^[7], ortoptika, oskul-o, ‑anta, ovoido, pangeometrio, pantografo, paraboloido, paralaxo, paralelepipedo, parametro, pentaedro, pentagono, pentagramo, perihelio, planimetro, planisfero, podoido, poliedro, polodo (Poinsot), poloido, porismo, potencialo^[8], precesiono, primara, prolongo, pseudosfero, quadrangulo, quadratika^[9], quadriko, quadrilatero, quantiko (E. quantic), quartiko, quaternara, quaterniono, quinara, quintalo, quintiko, retikulo (optiko), reziduo (II, 644), romboido, sali-anta (adoptita : II, 578), sextiko, sfenoido, sferoido, sider-ala, simetr-a, ‑eso (vice simetrio), sinektika, sinkrona, sinso (II, 644), sintaktiko^[10], sinuso, sinusoido, sizigio, skalara, skalena, skolio, strofoido, talvego (thalweg), tautokrona, tensoro, teodolito, ternara, terniono, tetraedro, tetraedroido, topologio^[11], toroido, traktrico, transfinita, translucida^[12], trapezoido, trimetrika, trinomyo^[13], trokoido, unikursala, unipola, vektoro, verniero, versoro, vind-ilo (adoptita : II, 578), virialo.

La sequanta vorti ja existas en nia vortolibri, sed esis adoptata kun specala o teknikala senco, propra a la matematiko :

Apsido (astron.), argumento, devlopar (kurvo, funciono), digreso (astron.), envlopar (kurvo), esvanar (malkreskar til nulijo), fauco (di surfaco), harmonika, heliko (Schneckenlinie, limaçon, lumaca), idealo (Dedekind), imaginara (nombro), kanono, kapabla (segmento kapabla di ula angulo), kardinala (nombro), komuto, loklo (Schleife, loop, boucle : en kurvo), matrico, operaco, ordinato, pedo, pinselo, polaro, racionala, radiko, raporto, ritenar (en kalkulo), shelo (F. couche superficielle, di liquido), sinodo (astron.), torso (Cayley), trifolyo, trunko, ungeto, veino (liquida). [ 6 ]Ni uzis kurv-a, ‑o vice kurb-a, ‑o, segun l’unanima opiniono di nia konsilanti (v. II, 672) ; arktika vice arkta.

Fine ni kompozis la sequanta teknikal expresuri per vorti ja existanta :

Acenso rekta (L. ascensio recta, astron.), ad-dextra, ad-sinistra (dextrorsum, sinistrorsum), densa en su (D. in sich dicht), dum-viva (rento : lebenslänglich, for life, viager, vitalizio), efiko utila (Nutzeffekt, useful effect, rendement, rendimento), mov-energio (L. vis viva : expresuro tute sensenca nun en nia lingui, anke : cinetika energio), mov-quanto (vice moment, pro ke ica vorto signifikas elemento di tempo), rekt-oza (surfaco : E. ruled, F. réglée), serpent-alo (lineo dicita serpentine : nam ni bezonos serpentino por la stono), yar-rento (annuité) ; fine segun-horloje e kontre-horloje, por signifikar : im Uhrzeigersinne, clockwise, dans le sens des aiguilles d’une montre, ed inverse.

Certe on povos diskutar kelki de ta expresuri, precipue ti, qui ne korespondas ad internaciona vorti. Sed omna ti qui lektos nia verko konstatos, quanta vorti esas ja internaciona en la matematikal domeno ; li konvinkesos, ke nia linguo havas tre larja e solida fundamento en l’existanta terminaro di la cienco, ke sa max multa elementi esas ja « netuchebla », ne pro irga dekreto, sed pro obyektala motivi, e ke on povas de nun uzar nia linguo en la matematiko, sen esar ule impedata da la manko di la necesa termini.

L. Couturat.

LINGUALA QUESTIONI

Nuva vorti propozita.

$+$ Alakto-fialo, suco-botelo $=$ D. Saugfläschchen ; E. sucking bottle ; F. biberon ; I. bevitore, lecone, trincone ; S. borrachón.

Barbulyar $=$ D. die Wörter verschlucken ; E. splutter ; F. bredouiller ; I. barbugliare ; S. farfullar. — Def. : parolar tro rapide e konseque neklare e konfuze, nekompreneble. To tute ne esas balbutar. La radiko I. semblas la max expresiva : ol komprenesas quik da la Franci, qui dicas familiare barbouiller en ta senco. — Barbuly-ado, barbulyemo, e c.

Bazilo [DEFI] $=$ D. Basilikum, Königskraut ; E. sweet-basil ; F. basilic (plante) ; I. basilico ; S. ocimo, albahaca. — N. B. Ni havas ja baziliko e bazilisko, kun altra senci.

Bekafiko [EFI] $=$ D. Feigendrossel ; E. beccafico, fig-pecker ; F. bec-figue ; I. becca fico ; S. papafigo.

Bibliofil-a, ‑o [EFIS] $=$ D. Bücherliebhaber ; E. bibliophile ; F. bibliophile ; I. bibliofilo ; S. bibliofilo. — Derivajo : Bibliofileso. — On povas dicar anke (plu longe) : libr-amatoro. [ 7 ]Bibliografio [EFIS] $=$ D. Bücher-kunde, ‑kenntnis, ‑beschreibung, Literatur ; E. bibliography ; F. bibliographie ; I. bibliografia ; S. bibliografia. — Bibliografi-isto.

Bibliomanio [EFIS] $=$ D. Bücherliebhaberei ; E. bibliomania, bookmadness ; F. bibliomanie ; I. bibliomania ; S. bibliomania. — Bibliomani-ulo. — On povus anke dicar : libro-manio.

Bifurkar [EFIS] $=$ D. (sich) abzweigen ; E. to bifurcate ; F. bifurquer ; I. biforcare ; S. bifurcar. — Bifurk-o, ‑eyo. — Verbo tranzitiva. La senco netranzitiva (false reflektiva) tradukesus per bifurkesar. — Bifurk-ilo $=$ D. Weiche ; E. switch ; F. aiguille ; I. scambio ; S. aguja.

Bigam-a, ‑o [EFIS] $=$ D. zweimal verheiratete ; E. bigam-ous, ‑ist ; F. bigame (adj., sm.) ; I. bigamo ; S. bigamo. — Bigam-eso. — Rimarko : on povas esas dufoye o plurfove mariajita (sucedante) sen esar bigama.

Bilboketo [F] $=$ D. Kugelbecher ; E. cup and ball ; F. bilboquet ; I. misirizzi ; S. boliche.

Bisako [FI] $=$ D. Quersack, Bettelsack ; E. wallet ; F. bissac, besace : I. bisacca, bisaccia ; S. zurron, alforja. — Rimarko : bisako povas konsideresar quale kompozita ek sako e la (nuva) prefixo bi-.

Biskoto [FI] $=$ D. Zwieback ; E. rusk ; F. biscotte ; I. biscoto ; S. tostada de pan recocida en el horno.

Bizanc-ano, ‑ala $=$ D. Byzantin-er, ‑isch ; E. Byzanti-an, ‑ne ; F. byzantin ; I. S. bizantino.

Blazar [F] $=$ D. übersättigen, abstumpfen ; E. pall, (case) harden ; F. blaser ; I. guastare, rendere ottuso ; S. estragar.

Blotar [F] $=$ D. sich ducken, sich schmiegen, sich verkriechen ; E. crouch, skulk ; F. se blottir, se tapir ; I. rannicchiarsi ; S. agazaparse, acurrucarse.

$+$ Braky-umo $=$ D. Armharnisch, Armbinde ; E. brassart, armlet ; F. brassard (tous les sens) ; I. bracciale ; S. brazal.

Bramar [FIS] $=$ D. röhren, schreien ; E. troat ; F. bramer, beugler, braire, barrir, rugir ? bêler ? ; I. bramar ; S. bramar. — N. B. : On devas pozar quale principo, ke on ne povas (quale en nia lingui) adoptar aparta vorto por singla speco de krio, mem por singla speco de animalo. Oportas do adoptar vorto generala por omna krii di bestyi (ecepte aboyar por la hundo e forsan miaular por la kato).

Brando [DEF] $=$ D. Feuerbrand ; E. firebrand ; F. brandon, tison ; I. tizzo, tizzone ; S. pavesa, chispas, tizon. — N. B. : Se on adoptos ica radiko, on devos chanjar brando a brandio, quo esis ja propozata (kp. E. brandy). Altrakaze, on povus adoptar brandono o tizono.

Bunta [D] $=$ D. bunt, ‑scheckig, ‑sprenklig ; E. motley, piebald ; F. bariolé, bigarré ; I. screziato ; S. abigarrado. — Bunt-igar $=$ [ 8 ]D. buntscheckig bemalen ; E. variegate ; F. barioler, bigarrer ; I. screziare ; S. pintorrear, abigarrar. — Bunt-ajo, ‑iguro $=$ D. Buntscheckiges ; E. party-colour, medley ; F. bariolage, bigarrure ; I. screzio ; S. color abigarrado, baturrillo. — N. B. : D. sola havas simpla radiko por ta ideo (same kam G. poikilos).

Buro [FIS] $=$ D. Füllhaar, Vollhaar ; Vorladung, Pfropfen ; E. tag-wool ; wad, wadding ; F. bourre ; I. borra, stopaccio ; S. borra ; taco. — Amaso de pili, sive di animali, sive di ula lana o silka stofo : to quon on pozas sur la karguro di la pafili. La duesma senco venas naturale de l’unesma, pro ke on uzas generale l’unesma kozo por la duesma ofico. To ne esas lanugo.

Bur-izar $=$ D. Vorladung einstossen, vollpfropfen ; E. wad, pad, stuff ; F. bourrer ; I. mettere lo stopaccio, empire di borra ; S. atacar, emborrar. — To nule esas stopar, nek remburar.

Burasko [FIS] $=$ D. Windstoss ; E. squall ; F. bourrasque, rafale ; I. burrasca, rafica ; S. rafaga, ventarrón, borrasca. — N. B. : To ne esas ventego, nek tempesto, sed subita e neduranta vento-bato.

Burelo [FIS] $=$ D. grober Wollenstoff ; E. frieze, baize ; F. bure ; I. burello ; S. buriel.

Burokrato $=$ D. Bureaukrat ; E. bureaucrat(-ist) ; F. bureaucrate ; I. S. burocrato. — Burokrat-aro, ‑ismo.

Busko [EF] $=$ D. Blankscheit ; E. busk ; F. busc ; I. stecca ; S. ballena de corsé.

Divagar [FIS] $=$ D. abschweifen ; E. ramble ; F. divaguer (en discours, en esprit) ; I. divagare, vagolar ; S. divagare. — On devas distingar ica vorto de vagar (qua havas nur senco spacala), de digresar e de delirar.

Expropriar [DEFIS] $=$ expropriieren, austreiben ; E. to expropriate ; F. exproprier ; I. spropriare ; S. expropriar. — N. B. : To ne esas la sama senco kam malposedigar.

$+$ Fairo-stalo $=$ D. Feuer-stahl, ‑zeug ; E. steel ; F. briquet ; I. battifuoco, acciarino ; S. eslabon. — O forsan plu bone : mecho-stalo ?

Glebo [FI] $=$ D. Erdscholle ; E. clod ; F. motte de terre (glèbe) ; I. zolla, gleba, motta ; S. terron.

Grucho [DEI] $=$ D. Krücke ; E. crutch ; F. béquille ; I. gruccia, stampella ; S. muleta. — Krucho esas okupata ; do grucho esas la max bona fuzuro di D. E. ed I. (« grucha »).

Jenio (civila, militala) [DFI] $=$ D. Genie, Ingenieur-kunst, ‑korps ; E. engineering, corps of engineers ; F. génie (civil, militaire) ; I. corpo del genio, degli ingegneri militari ; S. arte del ingeniero, cuerpo de ingenieros. — N. B. genio havas altra senco. On ne povas uzar la radiko injenior : quale on tradukus : kapitano di jenio ?

Kalamito [DEFIS] $=$ D. Kalamität, Landplage ; E. calamity ; [ 9 ]F. calamité ; I. calamità ; S. calamidad. — Komp. l’adjektivo : E. calamitous, F. calamiteux, I. S. calamitoso.

Kaloto [EFI] $=$ D. Käppchen, Haube, Kappe ; E. calotte ; F. calotte ; I. calotta ; S. casquete, capillo. — Ta vorto esas plu internaciona en sa geometriala senco (D. Kalotte).

Kandida [EFIS] $=$ D. offenherzig, arglos ; E. candid, ingenuous ; F. candide, ingénu ; I. candido, ingenuo ; S. candido, ingenuo. — Kandido $=$ F. un bonhomme ; kandidino $=$ une ingénue.

Kandid-eso $=$ D. Arglosigkeit, Offenherzigkeit ; E. candour, ingenuousness ; F. candeur, ingénuité ; I. candore, ingenuità ; S. candor, ingenuidad. — Def. : sincereso e naiveso di persono sen-kulpa, bonvoloza, qua ne konocas la vicio.

$+$ Kaporalo $=$ Brigadier ; E. corporal ; F. brigadier (de cavalerie, gendarmerie) ; I. brigadiere ; S. cabo de caballeria. — Nuva senco o plu juste traduko : nam esas ridinda idiotismo nomizar diverse la sama grado en infanterio e kavalerio.

Kazako [DEFIRS] $=$ D. Kasacke ; E. coat, cassock ; F. casaque ; I. casacca ; S. casacon. — R. havas nur kazakin (F. casaquin).

Kiosko [DEFIRST] $=$ D. kiosk ; E. kiosk ; F. kiosque ; I. chiosco, padiglione ; R. kiosk ; S. kiosco.

Klado [D] $=$ D. Kladde, Konzept ; E. first draft ; F. brouillon, minute ; I. bozza, minuta ; S. bosquejo, minuta. — Ta vorto esis ja propozita por vicigar mal-neto (Esperantajo). On ne povas uzar minuto, ja okupata.

Kretono [DFRS] $=$ D. Kretonne ; E. stout calico ; F. cretonne ; I. cotonina ; R. kreton ; S. cretona.

Labrar [FS] $=$ D. umpflügen, ackern ; E. plough, till ; F. labourer, façonner (la terre) ; I. arare, vangare ; S. labrar, arar. — N. B. : On povas labrar la tero per altra utensili kam plugilo.

Lanjo [F] $=$ D. Windel, Wickelband ; E. swaddle ; F. lange ; I. fascia ; S. mantilla, envoltura.

Lanjeto $=$ D. Unterlage ; E. napkin, wrapper ; F. braie, couche (d’enfant) ; I. pannilini ; S. pañal.

Legac-ar [FIS] $=$ D. vermachen ; E. bequeath ; F. léguer ; I. legare ; S. legar. — Por expresar ta ideo on ne povas propozar la radiko leg-, quan ni havas ja kun altra senco. — Legac‑o (ago), ‑ajo (kozo) $=$ D. Vermächtnis, Legat ; E. legacy, bequest ; F. legs ; I. legato, lascito ; S. legado. — Legac-ulo $=$ D. Legatar ; E. legatee ; F. légataire ; I. S. legatario. — N. B. : Ni havas legato kun altra senco.

Levriero [FIS] $=$ Windhund, Windspiel ; E. greyhound ; F. lévrier ; I. levriere, veltre ; S. galgo, lebrel.

Luxuryo [FIS] $=$ D. Wollust, Unzucht ; E. lust, lewdness, lechery ; F. luxure, débauche (sexuelle) ; I. lussuria ; S. lujuria. — Vicos avantajoze malchasteso. — Luxuri-oza, ‑ema $=$ mal-chasta. — La radiko libertin esus plu internaciona [EFIS], sed esas [ 10 ]nekomoda pro la fino ‑in, tante plu ke ol devus uzesar quale adjektivo. — Same lasciv esus [EFIS], sed ol devus alteresar ad laciv o lasiv, ed uzesar quale adjektivo.

$+$ Menton-umo $=$ D. Kinnkette ; E. chin-piece ; F. mentonnière ; I. mentiera ; S. mentonera. — Bando ek stofo, ledro o metalo por tenar kapvesto sur la kapo ; anke kuseneto od utensilo por tenar violono fixa dum ke on ludas. — Komp. brakyumo.

Meskina [FIS] $=$ D. ärmlich, karg ; E. paltry ; F. mesquin ; I. meschino ; S. mezquino. — Ideo specala : qua indijas larjeso, alteso (precipue morala). Qualeso : meskin-eso ; kozo, ago : meskin-ajo.

Mirajo [EFIR] $=$ D. Luftspiegelung ; E. mirage, looming ; F. mirage ; I. miraggio ; R. miraj ; S. espejismo.

Moleskino [EFI] $=$ D. schwarzer Möbelplüsch ; E. moleskin ; F. molesquine ; I. moleschina ; S. tela de hule.

Moqueto [DFIS] $=$ D. Mokade, Mokette ; E. wilton carpet ; F. moquette ; I. mocchetta ; S. moqueta.

Muzelo [EFI] $=$ D. Maul, Schnauze ; E. muzzle, snout, groin ; F. museau, groin, boutoir ; I. muso, ceffo, grugno, grifo ; S. hocico, jeta. — La senco di ta vorto kontenus la nazo e la busho di la bestyi, en qui ta du parti esas salianta (hundo, porko, e c.). — Kad on povus derivar de ol :

Muzel-yero, o ‑uyo, o ‑umo ? $=$ D. Maulkorb ; E. muzzle ; F. muselière ; I. musoliera ; S. bozal. — N. B. : To ne esas sempre korbo. — On dicus : muzel-ligar $=$ D. Maulkorb anlegen ; E. to muzzle ; F. museler ; I. mettere musoliera ; S. abozalar.

$+$ Nokto-marvelo $=$ D. Wunderblume ; E. marvel of Peru ; F. belle de nuit (botan.) ; I. bella di notte ; S. dondiego de noche ; L. mirabilis jalappa.

Padloko [E] $=$ D. Vorlege-, Hänge-Schloss ; E. padlock ; F. cadenas ; I. lucchetto ; S. candado. — Pro manko di internaciona radiko, ni propozas la max uzata, E.

Parear [DEFIS] $=$ D. parieren ; E. parry ; F. parer (un coup) ; I. parare ; S. parar. — Teknikal termino di skermarto, uzata metafore en la komuna linguo. La radiki par e pari esas ja okupata. — Pare-o $=$ F. parade (action de parer), e c.

Pliso [F] $=$ D. Fälteln ; E. plait ; F. pli (plissement) ; I. crespa, piega ; S. pliegue. — Plis-izar $=$ D. fälteln ; E. plait ; F. plisser, « bouillonner » ; I. increspare ; S. plegar. — Od anke : plis-ar, plis-uro ? Mem se existas naturala plisi (plisi di la sulo, exemple) ? — N. B. : Kamizo faldita (pliée) ne esas necese plisizita (plissée).

$+$ Pustuleto (tumoreto ?) $=$ D. Blatter, Bläschen, Finne ; E. pimple, rubby ; F. bouton (sur la peau) ; I. bolla, postula ; S. grano, tumorcillo.

Putar [E] $=$ D. schmollen ; E. to pout ; F. bouder ; I. bofonchiare ; S. manifestar enfado. [ 11 ]Put-uro, put-vizajo $=$ D. Schmollgesicht ; E. pouting, wry face ; F. moue ; I. musone, muso ; S. hocico, jeta.

$+$ Sant-aqu-uyo $=$ D. Weihkessel ; E. holy water vase ; F. bénitier ; I. vaso dell’ acqua santa ; S. pila del agua bendita.

Sholo [E] $=$ D. Untiefe ; E. shallow water ; F. bas-fond (marine) ; I. basso fondo ; S. hondanada.

Squotar [E] $=$ D. niederhocken, (nieder-) kauern ; E. squat down, cower ; F. s’accroupir ; I. accoccolarsi ; S. encogerse.

Stekar [DS] $=$ D. absenken ; F. bouturer ; I. mettere rampolli, pollonare ; S. trasplantar. — Stek-ajo $=$ D. Steck-reis, ‑ling ; E. slip, cutting ; F. bouture (branche bouturée) ; I. barbatella, glaba, talca, tallo ; S. estaca, rampollo. — Kad on ne povus uzar la sama verbo kun la senco plu generala ed ordinara : D. stecken, einrammen, einschlagen ; E. stick, drive in ; F. ficher, enfoncer, planter (ex. un clou) ; I. ficcare, plantare ; S. hincar, figar, clavar ? To esis propozata da S^o Wormser.

Taverno [EFIS] $=$ D. Schenke, Kneipe ; E. tavern, public-house ; F. taverne, cabaret, estaminet ; I. taverna ; S. taberna. — N. B. : drinkeyo signifikas plu juste ; F. buvette (por la homi) o abreuvoir (por la bestyi). — Tavern-isto, ‑estro $=$ D. Weinschenk, Schenkwirt ; E. tavernkeeper ; F. tavernier, cabaretier ; I. taverniere, tavernaio ; S. tabernero.

Tayar [FIS] $=$ D. hauen ; E. to cut ; F. tailler ; I. tagliare ; S. tajar, picar. — Def. : donar ad obyekto specala, definita formo segun ula reguli o por ula skopo : tayar stoni, limili, diamanti, stofo, vesto. — Tayo, ‑ado $=$ D. Hieb ; E. cut ; F. taille ; I. taglio ; S. picadura. — Tay-isto $=$ D. Hauer ; E. cutter ; F. tailleur (de…) ; I. tagliatore ; S. picador. — Kompreneble, on konservus la vorto talyoro, qua havas la speca senco di : fabrikisto di vesti. Sed, che talyoro, existas oficisti, qui esas specale tayisti (F. coupeur).

Vizelo [DE] $=$ D. (kleines) Wiesel ; E. weasel ; F. belette ; I. donnola ; S. comadreja ; L. putorius vulgaris.

Raporto
pri la Kritika rimarki pri nia linguo, da D^ro Schadelbauer^[14].

Ni konstatas kun rigreto, ke ca verketo, quankam kontenanta inteligenta rimarki, ne esas matura, nam l’autoro, dum skribo, plurfoye chanjis sa opiniono. Unaflanke il ne nur retraktas sa propozo, sed mem il insiste avertas kontre ol ; altraflanke il facas diversa propozi, retraktas e chanjas li, e fine deklaras, ke la nuna stando esas la max bona, mem ideala. [ 12 ]En tala kondicioni ni ne povas enirar detale l’exameno e kritiko di omna rimarki e propozi di l’autoro. Tamen to ne impedos ni cherpar e citar ek sa verketo ta idei, qui semblas a ni interesanta, segun quante li ne ja traktesis da altru.

Koncerne la fonetiko, il propozas tute forjetar la litero z e vicigar ol per s, tam pri sono kam pri skribo, pro ke plura populi malfacile distingas la du soni e multa vorti ganus plu internaciona aspekto per la s (ex. : signalisar, presidento).

Simile il rekomendas simpligar la soni ch e sh tale, ke on supresas la digramo sh, cetere malofta, skribas vice ol ch kun la franca pronunco ; to donus a plura vorti plu internaciona aspekto (pro la franca stranjera vorti konocata, ex. : charlatano, chifono, chikanar, chokar, chovinismo) ; altraflanke ca pronunco aplikata a vorti ja skribata per ch esus anke plu internaciona (champano, chanjar, charmanta, chefo). On povus eventuale admisar por la ch la nuva pronunco quale segunvola, simile kam ni admisas dj (F) e j (F) por nia j (kp. Progreso N^o 24, p. 713).

Il alegas, ke DEFIR(?)S havas nedefinita artiklo, ke pro to l’Europano esas malagrable surprizata per la manko di ol e ke endukto di ol esas internaciona postulo.

Por la pasivo il rekomendas vicigar nia ‑es‑ per ‑ur‑ segun L. legitur (quo esas forsan exameninda), e la D. wurde (quo esas absurda).

Vice kad il rekomendas unesme la L. num, pose la D. ob. Ni opinionas ke la lasta, nam pruntita de vivanta linguo, e havanta exakte la senco di nia kad, esus multe preferinda ad olca, se ne esus tute danjeroza introducar ol apud nia od, tre simila.

Il propozas introducar so vice do, quo segun nia opiniono esus grava kulpo, nam D. so signifikas tute altro, dum ke nia do esas exakte la F. donc.

Tre interesanta esas la sequanta rimarko, quan ni citas vortale :

« Ne komprenebla esas a me la senfina kombato pri la persono-sufixo. Ye mea savo existas nur un sola exkluziva do ne miskomprenebla e vere internaciona unsilaba markizo di personi, e to esas ‑ist‑ ! Ne mem la participi atingas ta sufixo pri pura personaleso od internacioneso, e la ‑or, ‑er, ‑ir, ‑ier, ‑ario (ex. : sekretario) signifikas ne nur personi sed anke kozi »^[15].

Pri la finali ‑io, ‑yo, tante traktita, il anke skribas multo, sed sen advenar a definitive decidita opiniono. Tamen esas interesanta sa rimarko, ke il kolektis plu kam 1.000 vorti havanta la finalo ‑io e kredas trovor pluse 500 til 700. Ek ta 1,000 cirke 940 havas l’acentizo io, e nur la restanta nombro l’altra.

P. de Janko.

[ 13 ]

Pri la radiki atend‑ e vart‑ ^[16].

Vart‑. La internacioneso di ta radiko, en la senco di « restar til ke ulu od ulo venas od eventas », esas la sequanta :

D. warten (auf) (anke signifikas « zorgar pri malsano, infanto » ; E. tend, nurse a patient, a child). D. Warte $=$ guato-turo ; E. to wait (for) (kun altra prepoziciono, to wait (on) signifikas servar, zorgar, ed esas sinonimo di to attend to) ; Hol. wachten (generala senco : gardar ; zich wachten $=$ gardar su).

Komuna radiko Teutona : wak‑ $=$ vigilar^[17] (E. wake, awake, watch ; D. wacht ; Hol. wachter $=$ gardisto). Relatanta : E. to ward $=$ F. garder ; malnuva F. waiter (F. guetter), waite (F. guet)^[18].

Konkluzo teorial : La radiko vart‑ signifikas (1) vigilar ; (2) guatar ; (3) gardar ; (4) servar ; (5) restar (Ido : expektar).

Rimarko praktikal : En la formo « vart » ta radiko ne esus rekonocebla da Germani kun la propozata senco plu kam kun la senco di « zorgar ». Ol tute ne esus rekonocebla da Angli. Pronuncata kun germanatra r, ol esus quik rekonocebla da Holandani, se li « expektus » (pre-vidus) ke to esas Holandan radiko.

Pluse « vart » esas preske nepronuncebla por Angli, qui certege igus ol « vâât ».

Atend‑. Ta radiko esas sustenata sole da F. En nula altra linguo, me kredas, ol havas la senco di « restar til ». En sa Latina origino, attendere $=$ turnar sa penso (atenco) ad. En E. to attend to $=$ servar : esar pronta obedyar la deziri di ; atencar.

Konkluzo : Ica radiko ja existas en Ido, kun sa vera senco, nome sub la formo atenc‑

Altra lingui De I. e de L. ni ricevas « expektar » ; de S. « esperar » o « gardar » ; de Gr. restar sur.

Me propozas : « restar por » ulu : « me iras restar por il en la strado ».

P. D. Hugon.

Kurso.

Kande ni propozis la nuva vorti enduktita en la Internaciona Komercal Lexiko da Hugon, ni oblivyis notar, ke la vorto kurso esas uzata en ol kun specala teknikal senco : p. 44-45 : dial kurso $=$ D. Tageskurs, E. quotations of the day, F. cours du jour ; p. 50-51 : borsal kurso $=$ D. Börsenblatt (Kurs), E. stock and share ‑list, F. cours (cote) de la Bourse. Certe, on povus, en extrema kazo, dicar : koto, kotaro, kotizo ; sed la radiko kurs semblas multe plu komoda, e sat internaciona en ta senco. Nulu intermixus ta komercal o [ 14 ]financal senco kun ta quan ni atribuis til nun a ta vorto, e komprenus la kurso di la borso quale la kursi di l’universitato. Pluse, ta vorto esus utila en multa teknikal expresuri : havar kurso ; kurso forcata ; esar super o sub la kurso ; meza kurso, kurso di kambyo. — La vorto I. esas corso ; S., curso. Ta vorto venis probable en D. de l’italiana en la mez-epoko, same kam mult altra termini di la komerco, en qua l’Italiani esis quaze la mastri di Europo ; multa italiana vorti transiris tale en D. (ex. : Giro, Konto, Diskonto, Incasso, blanko, brutto, Firma, Prozent, al pari, Rimesse, Uso.)

Sacerdoto.

Ni oblivyis notar ica vorto, qua esis ja propozata^[19] e semblis necesa por tradukar D. Priester, E. priest, F. prêtre, I. prete, sacerdote, S. sacerdote. De ol derivus : sacerdot-eso $=$ D. Priesterschaft, E. priesthood, F. prêtrise, sacerdoce, I. sacerdozio, S. sacerdocio ; e sacerdot-ala $=$ D. priesterlich, E. priestly, sacerdotal, F. sacerdotal, I. sacerdotale, S. sacerdotal. On vidas, ke ca lasta vorto esas la max internaciona [EFIS].

Tapono.

Ni propozis tapo por tradukar : D. Pfropf, E. stopper, F. tampon, I. turaccio, S. tapon (II. 520, 582). Sed ni rimarkis, ke la radiko tap esas necesa por altra senco : tapar $=$ F. tarauder, tapilo $=$ taraud. Do on devas preferar la formo tapono, cetere plu konforma a F. e S. — F. Tamponner dicesus : tapon-agar o tapon-izar (sed ne en la senco : shokar per bufro : ni ja dicis, ke tapono tute ne esas bufro di vagono).

Amortizar.

Ni propozas amortisar vice amortizar, por evitar l’aspekto falsa di la sufixo ‑izar. Pluse, ni propozas donar a ta vorto, ultre la senco financala (tre specala), la senco quan ol havas en plura cienci : malfortigar (rapideso, shoko, sono), malampligar (rapide, la ocili o vibri). Nam omna ta senci venas de un sola ideo, metafore aplikata en diversa faki.

Aspergar.

On propozas aspersar (vice aspergar) nam : E. F. S. aspersion, I. aspersione, E. to asperse, E. F. aspersoir (kp. dispersar).

Imerso.

Simile, ni bezonos en la cienci la vorto imerso (D. E. F. immersion, I. S. anke). Semblas do necesa, emendar la verbo emergar ad emersar ; quankam ica esas netranzitiva, dum ke la verbo imersar esus tranzitiva. Rimarko : E. havas immerge e immerse, e nur emerge (sed emersion). [ 15 ]

Bolo, bolyar.

On propozis bolo por D. Bowle, Schale ; E. bowl ; F. bol (vase) ; I. coppa, tazza ; S. taza, tazon, ponchera (speco de granda kupo, o granda taso sen anso). Lor on devus chanjar bolar ad bolyar, qua esus plu konforma a l’etimologio (D. sieden ; E. boil ; F. bouillir ; I. bollire ; S. hervir). Bolyar esus preferinda a bulyar (malgre buliono) pro ke ol esas plu internaciona formo (E. I., kontre F.) e pro ke ol esus min proxima a bulo, qua povas konfliktar, se on aceptas ica vorto por signifikar la aera o vapora buli qui formacesas en liquido bolyanta (v. Progr. II, 519).

Diluar.

Semblas ke ca verbo devus esar prefere dilutar : 1^a por sequar l’analogeso : diminutar, polutar ; 2^e por igar plu belsona e plu rekonocebla la derivaji : diluto, diluteso, dilutita.

Docila.

Du eminenta samideani kritikas l’ adopto di ca vorto, pro la posibla ducenseso. Nam doc-ilo esas irga utensilo por docar (D. Lehrmittel), exemple libri, mural mapi, fizikal e c. aparati ; ed altralatere l’ adjektivo docila povas divenar substantivo : docilo. Povas do eventar, ke la du senci di docilo aparas en la sama verko, mem en la sama frazo, same kam la du speci de docili povus esar kune en la sama chambro.

Ordinar.

Okazione l’artiklo pri ‑ar e ‑aro (II, 651), du samideani rimarkis, ke la dusenceso alegata prizentesas reale da la verbo ordinar e da l’ adjektivo ordinara ; exemple : « Il ne povis ordinar ta simpl ed ordinar instrumento ». (Ni rimarkas tamen, ke en ica kazo la questiono ne esas pri la sufixo ‑ar, quan traktis l’ artiklo citita). Por evitar tala dusenceso, on rekomendas indikar sempre l’eliziono per apostrofo, o tute abstenar ol. Omnakaze, esos prudenta nultempe elizionar l’ adjektivo ordinara.

Pri la nuva vorti propozita^[20].

aliancar $=$ E. to unite families.
almeo $=$ E. Egyptian dancing girl.
anim-ata, ‑oza $=$ E. lively.
aspera. Me preferas aspra.
atasheo. Me preferas atacheo, quale generala regulo.
atenuanta $=$ E. extenuating^[21]. [ 16 ]
avenuo. Qua senco ? Kad ol necese duktas ad ula loko ? Kad ol esas arborizata ?^[22]
bagno. La E. bagnio ne esas konocata e tute ne uzesas nun.
bandoliero (ne E.) $=$ E. shoulder belt.
blutar $=$ to bolt, sift (meal) (bolt sola havas altra senci).
brezo : braise ne esas E. quale substantivo.
cedrato esas nur nomo di « varietato » di citrono^[23].
ceruzo $=$ E. white lead (ceruse ne esas E.)
kerlo. Ne-pronuncebla por Angli.
mazo esas E. mace (ankore uzata quale insigno, ex. en Parlamento).
para-cintilo $=$ E. fire-guard, spark-catcher.
para-fairo $=$ E. fender (sole).
Pri para-fairo, me deziras rimarkigar, ke existas quar speci : 1. greto plana, qua staras vertikale avan fairo (? para-cintilo $=$ E. spark-catcher : 2. greto plurfolya kun metala fundamento, qua staras cirke la kameno (E. fire-guard) : 3. metala bordo konsistanta de tri lateri, sen « bazo » o fundo, cirke la kameno, sur la planko-sulo (E. curb) : 3 sama kam 4, sed kun metala plata bazo sur la planko-sulo (E. fender).
raguto $=$ E. stew, hash (ragout esas stranjera vorto)^[24].
taluso (ne E.) $=$ E. embankment, declivity, slope (sole).
termino ne esas E. en ta senco (E. term $=$ quaron-yaro).
tilto $=$ E. tarpaulin (ante, nomesis tilt o cart-tilt ; sed ta vorto nun havas plura altra senci, e precipue memorigas pri « renverso »)^[25].

P. D. Hugon.

Pri l’eliziono di la finalo a e l’apostrofo.

Pri ta punto, S^ro de Janko (N^o 23, p. 662) segun mea opiniono parolas tre juste. Tamen, pro toleremeso e konservemeso, me koncesus ke esas ne-interdiktita, kande to ne akumulas konsonanti, elizionar la finalo a di l’artiklo e di l’adjektivo qualifikanta (e di la participo) sive avan vokalo, sive (eceptale) avan konsonanto. Pluse me adjuntus ke, omnafoye kande on profitas ta fakultato, l’a elizionita devas vicesar per apostrofo. Ico, ja generale facata por l’artiklo, ya semblas anke rekomendinda por l’adjektivo (e la participo) pro uniformeso, e precipue pro ke l’acentizo tale restas perfekte indikata.

A. Giminne.

[ 17 ]

S^o J. Keller (Winterthur) opinionas, ke on ne povas forjetar de nia linguo l’eliziono, qua eventas naturale en la fluanta parolado, quale pruvas l’Italiana, qua tamen prizas la vokali (del $=$ di il, dal $=$ da il). Il propozas admisar simile en Ido la kontrakturi dal, del, dil. L’eliziono emendas anke ofte la finali ‑ala di l’adjektivi, quin uli kritikas quale longa e pezoza. Ni ne povas renuncar ta procedo, pro ke kelki trouzas e misuzas ol : on ne povas impedar, ke mem la max klara regulo violacesas o misaplikesas ; sed tala misuzi ne influas la linguo, nam li ne esos imitata.

Pri la eliziono di la finalo a.

Me sempre trovas, ke skribante (per manuo o per la skribmashino) la eliziono di la a havas multa nekomodaji, kustas tempo e tute ne faciligas nia linguo. Kande on improvizas la frazi dum skribo, on ofte ne savas, kad la sequanta vorto demandos la eliziono o ne. Specale la apostrofo « l’ » esas plu malfacile skribebla per la mashino kam la vorto la, nam ol bezonas la uzo di la klavo di komuto di la tipi.

Kara samideani : nultempe oblivyez la grandioza avantajo di la angla linguo sur la mashino. Provez skribar la angla sur la mashino, e vu quik rimarkos quon valoras linguo qua esas absolute sen acenti o supersigni od altra signi, e qua havas sempre la sama formo por singla vorto. Kad on ne povas facar la regulo, ke la elizioni esas uzata nur en la parolo ? Me ne timas, ke ta regulo facos detrimento a nia linguo pri la nekonkordo di la ortografio kun la parolata linguo. Kande ni future vere komencos parolar, ni ricevos certe ankore multa reguli, quin ni ne ja konocas.

Rich. Lorenz.

Rimarko. — L’eliziono esas nur segunvola, konseque ti quin ol jenas povas tute ne uzar ol, e ne bezonas questionar su skribante, kad ula vorto « demandas » o ne l’eliziono. To esas questiono di komodeso e di gusto, do singlu devas solvar ol spontane, segun sua komodeso. E plu bona esas ne uzar l’eliziono kam trouzar ol.

Pri ‑io, ‑uo.

Pri la propozo di S^o Jespersen (N^o 22), S^o Senigallia rimarkigas (quale konfirmanta argumento), ke exemple la sequanta vorti esus acentizata segun l’italiana maniero : akademio, genio, biblio, incendio, komedio, junio, tragedio, statuo, vakua, individuo, e c., e c. e fine Italio.

Pri la finali ‑io, ‑yo.

S^o Peus rekomendas ica konsidero : se on substitucas i ad y en omna finali, ka to ne produktos tro frequa renkontri di du i, qui [ 18 ]esos neagrabla o nefacile pronuncebla ? Ex. filiino ; filii, familii, folii, lilii, labii, melodii, furii^[26].

A to on povas respondar : 1^e ke formi simila a filii existis ja, e sat freque, en latino ; 2^e ke la i finala di la radiko ne esus acentizata, e konseque povus pronuncesar preske quale la nuna y, t. e. glitante (quale konsonanto). Inverse, kelka personi trovis malfacile pronuncebla la finali filyi, familyi ; ed esis « permisata » pronuncar ta y quale i (senacenta). La chanjo esus do tute ne grava, se nur l’acentizo ne chanjas.

— Sed ico sugestas konsidero plu grava : la chanjo propozita chanjus l’acentizo en omna radiki, qui finas nun por i : on devus dicar biogrâfio, enêrgio, filozôfio, geogrâfio, geolôgio, geomêtrio, indûstrio, lûndio, mârsdio, pâtrio, sûndio, e c. E la konkordo di l’acento kun ta di la vorti : filozofo, geografo, geologo, geometro, patro esus plu juste detrimento kam avantajo, nam on distingus min facile pâtri de pâtrii kam de patrîi^[27].

Pri la vicigo di somero, vetero per somro, vetro.

On propozis ica vicigo pro ke on judikis shokanta por la Germani l’acentizo somêro, vetêro. Me repulsas ol pro la sequanta motivi.

On povas establisar irga acentizreguli od vorti, on nultempe sucesos shokar nulu. Do shoko per acentizo esas neevitebla, ol ja existas e restos. Kontre, to quo ne devas restar ed ankore min introducesar nuve, esas malkonsequo e akumulo di konsonanti, omna du malfaciliganta nia linguo. On memoras mea kampanyo por unigar ‑io ed ‑yo. Nu ica kazo esas analoga. Se on decidas ke kelki de la vorti somero, vetero, kamero, kelero, numero, pantero, pulvero, revolvero forjetez lia e avan la r e l’altri konservos ol, me esos ofte forcata konsultar la lexiko, same kam til nun me ofte ne savas kad ula vorto skribesas per ‑io od ‑yo. Se, kontre, on forjetas omni e, on havos malmolaji quale somro, kamro, kelro, numro, pulvro, revolvro ! malfacile pronuncebla por multa populi. Pro to me ne nure^[28] votos kontre la supera vicigo, sed me deziras mem chanjo di vintro en vintero e sercho di altra analoga kazi.

P. de Janko.

[ 19 ]Rimarko. — Se on volus generaligar ta restauro di l’acento, on devus forjetar multa germanal radiki, qui, quale spindlo, divenus nepronuncebla.

Reglo vice regulo.

S^o Peus rimarkigas, ke reglo, musklo, e c. esus min bona kam regulo, muskolo, nam li neplus korespondus per lia derivaji a la « naturala » derivaji, ex. D. regular, regulieren, muskulös. Nur vetro, somro, e forsan kamro esas posibla, pro ke li ne genitas derivaji, en qui la e esus necesa.

S^o Hugon rimarkigas tre juste, ke se on volus adoptar kamro, on devus skribar ol : kambro, nam la pronuncado interpozas fatale b inter m e r (same kam ol interpozas d inter n e r : videz G. anêr, andros). — Sed lor, ni adjuntas, on devus anke skribar sombro ! Qua lor rekonocus en ol D. Sommer ?

Pri la prefixo mal‑.

Mal indikas la rekta kontralo, ex. :

granda ‑ malgranda ; bona ‑ malbona ; alta ‑ malalta ; pura ‑ malpura ; avantajo ‑ malavantajo ; amiko ‑ malamiko ; helpar ‑ malhelpar ; facila ‑ malfacila.

Quo esas kontralo ? Ta questiono ne esas solvita til nun. Se ol esus solvita, ni havus sat bona motivo por konservar mal.

Nia mal havas nun tre vasta signifiko : ol indikas la kontralo di verbi, di adjektivi, qui indikas stando, di adverbi, e c. Esas do probabla, ke on nultempe trovos ensembla logikal justigo por omna kazi, en qui ni uzas mal‑.

I. — Ni devas do explorar l’uzado di mal‑ en plura rubriki.

granda ‑ malgranda ; larja ‑ mallarja ; alta ‑ malalta ; longa ‑ mallonga ; dika ‑ maldika ; yuna ‑ malyuna.

Omna ta adjektivi indikas quanteso, sive tempala, sive spacala. L’uni indikas : « havanta multo de… », l’altri : « havanta plu malmulto de… » Ni trovis do logikal relato inter la radiko e la prefixo mal‑. Kompreneble lor ni ne povas konservar nelogikalaji quale :

	granda	$=$	havanta multo de grandeso ;
	malgranda	$=$	havanta malmulto de grandeso ;
sed :	yuna	$=$	havanta malmulto de evo ;
	malyuna	$=$	havanta multo de evo.

Tala nelogikalajin ni devas kompreneble supresar. Omna nia adjektivi, qui indikas quanteso, devas havar la signifiko : havanta multo de ta quanteso. Me propozas, adoptar quale radiki la vorti indikanta : « havanta multo de… », pro ke ni povas ricevar per to plu granda nombro de internaciona e naturala vorti. Ni devas do vicigar yuna per malolda.

Ni povas lor pozar la sequanta regulo : La prefixo mal‑ indikas la rekta kontralo en omna vorti, qui signifikas : mezuro. [ 20 ]II. — utila - malutila ; amiko - malamiko ; amar - malamar ; estimar - malestimar ; respektar - malrespektar ; prizar - malprizar, e c.

Omna ca vorti indikas : la relato di irgo od irgu ad irg altro od altru. Me kredas, ke on povas pozar li omni en ca du klasi : 1^e relato favoranta, expresebla per : esar por… e 2^e relato nefavoranta, expresebla per : esar kontre…

Pro naturaleso ni povos adoptar hike forsan : in‑ vice mal‑, ex. :

por :	kontre :
utila	inutila
amiko	inamiko
amar	inamar
estimar	inestimar
respektar	inrespektar
prizar	inprizar
favorar	infavorar
avantajo	inavantajo, e c.

Semblas, ke ne esas necesa chanjar ulo en nia radikaro. La nuva regulo esus :

En omna vorti, qui indikas relato, la kontralo esas expresata per la prefixo in‑.

III. — bona - malbona ; bela - malbela ; facila - malfacila ; habila - malhabila, e c.

Ta vorti indikas qualesi ; lia diverseso dependas de diversa gusti : nulo esas absolute bona od absolute malbona. Pro to hike la vorti per su ne esas kontrali, nur la gusti di personi sentas li quale kontrali. Ni povas do tute renuncar afixo indikanta kontralo ; suficas nia negala prefixo ne‑, ex. : nebona, nebela, nefacila, nehabila, e c.

IV. — armizar - malarmizar ; tronizar - maltronizar, e c.

Hike mal‑ esas tute superflua ; ni povas bone dicar : senarmigar, sentronigar, e c. Forsan esus utila, havar aparta prefixo, korespondanta a la sufixo ‑esk, qua indikus : « fineskar », sed qua samtempe indikus : « komencar la kontralo » : ex. la germana ab‑ o la franca de‑ o des‑ (détrôner). Lor on povus dicar :

abarmizar	o	dearmizar	o	desarmizar
abtronizar	o	detronizar	o	destronizar
infektar	e	deinfektar	o	desinfektar
esperar	e	deesperar	o	desesperar.

La nuva regulo esus : La prefixo des‑ indikas en omna vorti, qui expresas agado, la komenco di la kontrala agado.

Me kredas, ke en omna altra kazi, ube on uzas mal‑, ta uzo ne esas ciencale fondita ed esas Volapükajo.

Til nun anke l’uzado di mal‑ en Ido esis arbitriala : esis vere nekonsequanta, ke ni ne uzis maldextra, malklozar, e c.

Me esperas nur montrir, quale on povas korekte uzar afixi di la kontralo.

W. Fraustädter.

[ 21 ]

Respondo. — Ta distingi semblas a ni tro subtila, adminime por la praktikal uzado di la linguo. La kontreso esas esence la sama, sive ol aplikesas a quanteso, sive a qualeso, sive a relato, sive ad ago. Ni diskutis altraloke la kazo di l’adjektivi di quanteso : mallonga semblas signifikar malmulte longa, sed reale ol esas la kontrajo di longa, qua signifikas (vulgare) : « qua havas granda longeso » (plu granda kam l’ordinara, mezvalora o supozebla longeso). Do la sama prefixo konvenas por omna speci de kontraji distingita supere. — Ni rimarkigas, ke inutila ne povus havar altra senco kam neutila, e ke nebela semblus min forta kam malbela. Pluse, des-infektar, e c., esas vere l’ago kontrala ad infektar, e ne la « komenco » di ta ago.

Pri la dusenceso di omna nomi di quantesi.

On rimarkis ja ofte, ke ula nomi di quantesi esas dusenca : exemple rapideso signifikas, unesme, la raporto di la spaco trairata a la tempo (irge quanta esas ta raporto), e duesme, granda rapideso (en senco 1^a). L’unesma senco esas la ciencala ; la duesma esas la vulgara ; en la 2^a senco, rapideso opozesas a malrapideso, dum ke en la 1^a senco, ol havas nula kontrajo (la kontrajo di rapideso ad-dextre esus rapideso ad-sinistre ; nam la kontrajo di quanteso de 0 a $+$ ∞ esas quanteso simetra de 0 a — ∞). Sed ta dusenceso esas komuna ad omna nomi di quantesi : la longeso, larjeso, alteso, profundeso, graveso, forteso…, esas omni quantesi varyanta de 0 a $+$ ∞, ed altraparte (en la vulgara uzado) indikas sufice granda quanteso di la sama speco, a qua on opozas la malgranda quantesi (mallongeso, e c.). To esas vera mem pri la grandeso ipsa : omno havas grandeso, mem la max malgranda obyekti, ed on povas parolar pri malgranda grandaji. To esas forsan trouzo rigretinda, sed ol semblas neevitebla, e (pro ke ol esas komuna ad omna nia lingui) ol trompas o mem embarasas nulu : on ne mem rimarkas ol. La LI. ne povas emendar kustumo tante generala e radikizita, ed inventar du vorti por singla speco de quantesi, unu por la generala quanteso, ed altru por la granda quanteso. To esus certe multe plu jenanta kam utila^[29].

Sufixo ‑er vice ‑ul.

S^o D’ Orczy rimarkis ke, nun kande ni supresis l’Esperantal trouzo e misuzo di la sufixo ‑ul, ol divenis poke malofta ; pluse, ke ol esas tute arbitriala : nam en la lingui qui prizentas ol, ol havas la senco diminutiva (L. animula blandula vagula). Il propozas do vicigar ol per ‑er, a qua samtempe on donus senco e [ 22 ]rolo poke diferanta : on dicus acionero, kurasero, rentero, funcionero (formi multe plu naturala), same kam batelero, bankero, e c. Sa propozo esas certe konsiderinda.

Por studyar ol akurate, oportas enumerar omna vorti, qui esas nun kompozita per ‑ul. Ni citas nur la radiki (segun la Vortolibro di finali, da S^o de Janko) : adjudikaj, acion, alkoholism, almon, apoplexi, artritism, astm, benefic, depozaj, dispepsi, eklezy, empirik, epilepsi, fantazi, frenezi, ftizi, gib, halbard, herezi, hidrofobi, hidrops, hipokondri, histeri, kapital, karabin, kloroz, konfidenc, kontr, konvuls, kuras, mam, milion, mizer, musket, nevroz, obligacion, paraliz, pek, prokurac, rent, rept, rod, rumin, shifon, tif, tuberkloz, ulufrukt, vizion, volunt.

On povas distingar du precipua klasi en ica seryo : 1^e la posedaji od obyekti, armi, a qui la sufixo ‑er konvenas perfekte : acionero, beneficero, halbardero, kapitalero, karabinero, kurasero, milionero, musketero, obligacionero, rentero, uzufruktero, vizionero, voluntero ; 2^e la malsanesi, por qui la sufixo max konvenanta, en Ido, esus ‑oz ; sed ni evitis ol pro kelka radiki finanta en ‑oz : tuberkloz, kloroz. La sufixo internaciona esus ‑ik. Altra seryo kontenas la verbal radiki : pek, rept, rod, rumin, a qui la sufixo ‑ul ne konvenas, sed prefere ‑ant o ‑er. Restus do definenda la senco e rolo di la sufixo ‑er, distingota de la sufixo ‑ist.

Pri ‑er e ‑ist.

Ka la nacional regulo ne esas simple, ke on uzas ‑ist‑ pos nomal radiki : violon‑, pian‑, social‑, imperyal‑, anarki, ‑isto, ed ‑er pos verbal radiki : labor-ero, redakt‑, bak‑, edit‑, kant, ‑ero ? Esas tre malmult ecepti : garden-ero, e c., ed en F. adminime li esas ‑ier, ne ‑eur : matelassier, jardinier, panetier^[30].

P. D. Hugon.

Pri ‑ist ed ‑er.

Pos longa reflektado me kredas konoceskir, ke esas bona konservar la sufixo ‑ist en la senco di profesionano e di adheranto di sistemo. Sed la senco di la sufixo ‑er devas pluampligesar. La nociono di amatoro esas anke tro rara. Me opinionas ke ‑er devas expresar ta qua generale (ne nur profesione) agas od okupas su pri kelko. Konseque voyajisto esas la profesionala voyajero o voyajanto. Se on volas, on lor povas anke dicernar inter la voyajero (generale) e la voyajanto (qua voyajas en ica momento). Sed me ne judikas necesa tal subtila difero. La participo ne suficas por la vorti qui derivas de substantivi.

H. Peus.

En sua kompetenta artiklo pri ta temo (Progr. II, p. 659) S^o P. de Janko notis klasi de vorti, en qui sive ‑ist, sive ‑er semblas impozata prefere da l’internacioneso ; tamen me kredas neposibla decidor uzar lor ul sufixo, lor altra, segun la vortoklaso ; [ 23 ]regulo plu generala esas necesa. — Nu, ta regulo serchata aparas sat klare ek ta studyi. Suficus permutar la senco di la nuna sufixi ‑ist e ‑er, e decidar ke ‑er $=$ qua okupas su mestiere pri ulo, e ‑ist $=$ l’amatoro o la partiano, e tale on havus tre reguloze : bankero, barbero, butikero e c…, e : federalisto, socialisto, violonisto, pianisto. Kompreneble on povus anke dicar violonero, pianero, kande on volus precizigar, ke ulu ne esas amatoro, sed mestierano.

H. Senigallia.

Poke, kelke.

Ulu propozis substitucar poke a malmulte (aparte se on supresas la prefixo mal‑ o vicigas ol per altra), e vicigar poke (en sa nuna senco) per un poko de o un poke ; alegante ke to esas konforma a l’exemplo di plura importanta lingui (D. wenig, ein wenig ; E. little, a little ; F. peu, un peu). Sed to ne semblas posibla, nam, segun la principi di nia linguo, l’adjunto di un ne povas modifikar la senco di la sequanta vorto ; irge quanta lingui donas l’exemplo di ta expresuro, ol esas reale nur idiotismo nekomprenebla e nejustigebla.

Altri serchis altra vorto substitucebla a la nuna poke, ed imaginis exemple pauke, altra formo di la L. paucus. Sed to esus tre malbona remedyo : on ne devas selektar por analoga idei tante proxima o mem esence identa radiki ; on riskus intermixar e permutar li konstante.

Ante serchar nuva radiko, ni exploris, kad ni ne posedas ja la necesa radiko, t. e. radiko, qua expresas la sama ideo ; e ni kredas trovir ol, nome : kelk^[31]. Nam kelk expresas nedeterminita sed ne granda quanteso. Quale adjektivo, ol havas exakte la sama senco kam poka : me havas kelka libri, o poka libri ; me vidis kelka homi, o poka homi. Tale poka semblas superflua, e fakte esas preske ne uzata. On uzas poke, poka nur kun kontinua quantesi : donez a me poke (poka) pano ; me drinkos poke (poka) vino, e c. Sed on povus egale uzar kelke o kelka en la sama kazi : kelke o kelka pano ; kelke o kelka vino, e c. (kompreneble, on ne dicos, quale Esp., kelke de pano, ankore mine : kelke de homi ! to esas idiotismo, e falsa elegantajo). Mem se on uzos la formo adjektival ‑a, on ne povos komprenar diskreta quanteso (nombro) vice kontinua, pro la singulara formo di la substantivo : kelka pano ne esas kelka pani ; kelka vino ne esas kelka vini. La difero esas exakte la sama kam ta di multa pano e multa pani ; quanta pano, quanta pani ; tanta pano, tanta pani ; ed ol esas simile justigebla. Semblas do ke poka e kelka esas sinonima ; konseque, unu de li esas superflua, e povas vicar l’altra, se bezonata. — Kompreneble, kelk povas divenar substantivo : kelko $=$ ula quanteso nedeterminita, [ 24 ]sed ne granda. « Kad on donis a vu multo ? — No, sed kelko ». On vidas la difero inter kelko e malmulto : ta qua respondas « kelko » esas ankore kontenta, o adminime mi-kontenta ; sed se lu dicus : « On donis a me (nur) malmulto », lu esus certe ne-kontenta.

Pri la vicigo di quaze per quase.

Sen dubo quase korespondas plu juste l’internaciona skribformo kam quaze, e generale on devas preferar la internaciona skribformi kam la pronunci. Tamen pri la litero z nia linguo agis altre e segun mea opiniono bone, nam tale nia z povas korespondar l’internaciona s inter du vokali (internacione pronuncata quale z), dum ke s korespondas l’internaciona ss (segun la principi di nia linguo ne skribebla per duopla s).

Exempli :	baso	$=$ F. basse,	bazo	$=$ F. base ;
	visar	$=$ F. visser,	vizar	$=$ F. viser ;
	kaso	$=$ I. cassa,	kazo	$=$ L. casus ;
	naso	$=$ F. nasse,	nazo	$=$ I. naso ;
	raso	$=$ D. rasse,	razar	$=$ F. raser.

La vorti en qui ni skribas z esas multa. Me sendis a l’Akademio lia listo (probable ne mem kompleta). Ol kontenas cirke 250 vorti de qui nure tre malmulti, apene un deko, kontenas originala z (benzino, ekzemo, influenzo, kalzo, kolzo, skorzonero, e. c.). Lia plumulteso skribesas internacione per s inter du vokali, e se ni volas esar konsequanta, ni devas chanjar nulu od omni, od adminime granda parto de li. Se ni chanjas multi, ni devas serchar altra radiki vice cirke 20 qui divenus dusenca : baso, brasar, depose, deviso, friso, fusilo, gaso, kaso, laso, meso, muso, naso, paso, presentar, raso, resedo, reservar, residar, resignar, resolvar, resumigar, roso, visar, visajo. Pluse, en pluri de li la distingo di s e z esas moyeno, quankam artificala, tamen tre komoda por evitar embarasi en vortifado. Expl. roso — rozo, paso — pazo.

Me opinionas do ke reenduktar la s vice z esus malrichigo di nia linguo, e ke on max bone facas lasar l’afero en sa nuna stando.

P. de Janko.

Rimarko. — Nia kolego tre juste rimarkis l’utileso di la distingo di s e z (same, di c e k, di g e j, di k e qu, ec.) ; nome, ke ol posibligas l’adopto di radiki utila ed internaciona, qui diferas nur per ta konsonanti. E ni sempre plu bezonos tala distingo, nam quante plu multijas nia radiki (aparte en la teknikala domeno), tante plu li proximijas e riskas kolizionar. La supreso di un sola litero di nia alfabeto esus grava malrichigo di nia vortaro, e genitus forsan neemendebla manki.

Forsan, forse.

Forsan esas nur latina, do mortinta. Vice to ni devas prenar la formo forse, qua esas vivanta en italiana, por D. vielleicht, E. [ 25 ]perhaps, S. quiza. Forse havas la avantajo finar per la adverbala ‑e ; on povas formacar adjektivo forsa (« sa forsa venko », qua ne esas la sama kozo kam « sa posibla venko »). — La formacuro povese (kp. F. peut-être, E. maybe) ne esas sat regulala.

Otto Jespersen.

Mayesto, majesto.

Mayesto havas la sama y-sono kam D. e altra germanika lingui ; ma majesto esas preferinda pro ke omna lingui skribas j (ecepte I. maestà) e E. F. (e Port.) pronuncas j. On anke prenis j en majoro.

Otto Jespersen.

Adverbo vice adjektivo en Esperanto.

La konocata regulo en Esperanto uzar adverbo en « estas necese », e c., esas simpla polonismo. En la patriala linguo di Zamenhof, « la cirkonstanco ke la neutro sing. en adjektivi havas sama sono kam la adverbi formacita en ‑o, havis la konsequo ke, kande la subyekto di sentenco esis infinitivo o subsentenco (nebensatz) e kande la sentenco esas nepersonala, on uzas la adverbo en ‑ie, quale predikato, vice la adjektivo ; ex. : to mi jest przyjemnie ( $=$ Esp. estas agrable al mi) ; bardzo bylo dobrze i przyzwoicie ( $=$ Esp. estus tre bone e konvenante) ». Videz Delbrück, Vergleich. Syntax, III, 18.

Otto Jespersen.

Pri l’akuzativo.

Tre plezas a me la regulo : l’obyekto devas nultempe pozesar inter la subyekto e la verbo. Sed adjuntenda esas la regulo, ke la subyekto sempre preiras la verbo. Se ta regulo valoras, on devas dicar : L’infanto la patrino amas. Sed permisata esez anke, uzar anke altra vortordino e lor skribar l’akuzativo kun n. Do : La patrinon amas l’infanto.

H. Peus.

Ma vice sed.

Me kredas ke nun esas klara, ke esas bona vicigar sed nur per ma e tute abolisar sed. Multi de mea lernanti ofte intermixas sed e se. Me pregas ke l’Akademio balde decidez pri ma, precipue pro ke ja multi uzas ol.

H. Peus.

Pri neplu e neplus.

L’expliki insertita en Progr. n^o 23 p. 666-667, segun mea opiniono, ne esas tute justa. On permisez a me propozar la yena solvo.

La distingo inter plu e plus esas certe injenioza ed aprobinda. Sed me ne povas aprobar la propozo pri vicigar avan verbo neplu per neplus o ne plus, pro ke, en tala kazo, la senco di plu o di plus esas kelkafoye ne-preciza. Or neplu e neplus esas lia rispektiva negivi, e konseque havas anke senco ne sempre sat preciza.

Explikive : me plu(e) iros aden la foresto esas neklara expresuro, qua povas signifikar tam bone : me iros plu fore o plu longe [ 26 ]kam : me iros plu ofte en la foresto. Oportas do adjuntar un de ta (o simila) adverbi. — Altraparte : me plus(e) iros aden la foresto ne necese signifikas : me iros plusa foyo (o foyi) aden la foresto, sed povas anke komprenesar : me pluse, iros… o : pluse, me iros aden la foresto. Sed lor : me neplu iros… o me neplus iros… genitas sama obskuresi.

Konkluzo : neplus tam kam neplu esas tute supresenda. Ni uzez ne plu e ne plus en simila kazi e kun sama prezorgi kam plu e plus. E vice la tilnuna neplu ni simple dicez : ne ankore^[32] o ne itere.

A. Giminne.

Rimarko. — Ni konstatas, ke S^o Giminne revenas, tre logike, a nia unesma propozo, uzar ne ankore vice neplu (Progr. II, 141).

Pri la nombri.

Se la teorio, sur qua ripozas nia nombro-sistemo, esas justa, on devos dicar : 1,111 $=$ unmil uncent undek un, quale on dicas : 2,345 $=$ dumil tricent quardek kin.

E mem on devas sempre donar sa nomo a la lasta kolono dextre, e dicar : 11 $=$ undek un-uno.

Nia sistemo esas do nereguloza ; ol esas latinalajo. En E. e D. on dicas : one thousand one hundred.

P. D. Hugon.

Pri l’enunco di la hori.

Me propozas nuva vorto nevaryiva klok, uzenda vice la nuna horo, hori, por indikar D. Uhr, E. o’clock.

Ex. : Qua klok esas ? — Un klok dudek ; Tri klok e quarono ; Dek klok e duono. — Ante un klok $=$ D. Vor ein Uhr. E. Before one o’clock. — Ante un horo $=$ D. Vor einer Stunde. E. An hour ago.

P. D. Hugon.

Pri la sama questiono, S^o Jönsson rimarkas, ke l’uzo di ordinal nombro por la hori ne esas min dusenca kam l’uzo di kardinal nombro, e kruele kontrastas kun la kardinal nombro di la minuti. Il propozas pozar avan la nombro di la hori la vorto kloko, ed inter la nombri di la hori e di la minuti la silabo hor nevaryanta (por distingar ol de horo, hori). La vorto minuti povus tacesar, quale max ofte eventas en nia lingui. On dicus do : klok tri hor quardek (3^h40). Ta propozo inspiresas, ne nur da E. o’clock, sed da Dana klokken, Sued, klockan. La vorto kloko signifikus propre « horlojal tempo » (Dana klokkeslet), ed on povus dicar : Qua kloko esas ? Du « kloki » povas diferar, ne per la hori, sed nur per la minuti.

Irge quon on pensas pri ca lasta propozo (senco di kloko), semblas neutila anuncar la « horo » (tempo) per la vorto kloko, e [ 27 ]la propozo uzar hor quale nevaryanta vorto semblas suficanta por evitar la dusencesi venanta de l’uzo di la vorto horo o hori por indikar duro o tempal intervalo.

Pri l’enunco di la hori.

Sⁱ Strauss ed Hugon esas tre justa, kande li riprochas Ido malklaresar koncerne l’indiko di horo (Progreso N^o 21, p. 259). Kad on ne povus remedyar ta difekto per moyeno analoga di to, quon S. ed I. uzas, ta du lingui dicante, exemple : las dos e le due, ube E. dicas : two o’clock ? En tala kazo, Ido povus dicar : la duesma, omisante la vorto horo. Ol do talmaniere furnisus du diferanta formi : « Revenez pos la duesma » e « revenez pos du hori », segun ke on volus expresar : 1^e ula horo, propre dicita, o : 2^e ula spaco di tempo. Me kredas, ke ta nekomplikita moyeno suficus por evitar, adminime en la max multa okazioni, la ambigueso pri qua nia samideani tante juste plendas.

Alfred Dutens.

Rimarko. — Ido renuncis uzar l’ordinala nombri, pro ke li esas tre konfuziganta, kande on parolas pri fracioni ; ex. : la duono de la sisesma ; kad ico signifikas kin hori e duono, o sis hori e duono ? To esis en Esperanto tre grava komplikigo, ed on kredis remedyar ol nur supresante l’ordinala nombri, di qua l’uzo neplus esas logikala, kande on parolas pri fracioni. Simile, on povas dicar : ye kinesma, o ye sisesma kilometro de Paris ; sed, kande fraciono aparas, on esas forcata uzar la kardinal nombri : ye kin kilometri quarcent metri… e ne ye quar cent metri di la… kinesma o sisesma kilometro ! L’enunco per ordinal nombri povis suficar en l’antiqueso, en qua on kontis nur per integra hori^[33]. Sed en nia nuna tempo on kontas per minuti ; omnakaze, l’enunco di la hori ne povas diferar de lia enskribo, ex. en la fervoyala libri. Do, se on volas uzar l’ordinal nombro por la horo, on devos adjuntar kardinal nombro de minuti ; sed to esus tute mallogikala. Od on povos uzar la procedo sugestita da S^o Dutens, ed imitar I. e S., pozante simple l’artiklo la avan la kardinal nombro di la hori : pos la du hori lor distingesus klare de : pos du hori. (Mem nulo impedas dicar anke : la un horo).

Horo.

On propozis facar dicerno segun la germana Uhr e Stunde. Sed to esas stranjer a la Slavi. Me opinionas, ke on povas tre facile evitar miskompreni : « il venis pos duhora iro pos du hori » — « il venos de nun pos du hori ». Sed pro quo ne imitar la esperantal maniero : pos duesma horo ? on ya povas tre bone dicar : triesma tridek. Ultre : on questionas : qua horo ; sed on respondas : tri hori. Do la logiko postulas ul emendo.

J. Kajs.

[ 28 ]

Hore.

Por à deux heures, at two o’clock, um zwei uhr on dicis til nun ye du hori o ye (la) duesma horo. Omna du expresi esas falsa, la unesma pro ke du hori signifikas expanso di tempo (cent e du deki minuti), dum ke la expresenda tempo esas momento (o praktike, se on volas, un minuto, til 2.1), la duesma pro ke ol devas expresar omna momenti dum tota horo (2.20 egale bone kam 2.35 e c.). Ye du hori esas falsa, quale D um zwei uhren esus falsa ; ye duesma horo esas falsa, quale F. à la deuxième heure esus falsa. Ni bezonas, se ni volas esar logikala e ne-miskomprenenda, adverbo korespondanta a E o’clock ; e ni havas tala en la reguloze formacita hove, qua povas anke segun nia generala reguli prenesar quale speco de prepoziciono, do hore du, hore du dek (quo ne esas « dudek » $=$ 20 !), hore du e duono , e c. Per to on anke evitas la uzo di ye. On povos anke dicar, sen ambigueso : ante du hori e ante hore du, o pos tri hori e pos hore tri.

Quo-hore esas ? Quo esas hore ? (Quelle heure est-il ? What is the time ? Wie spät ist es ?) esas diferanta de Qua horo esas (Quelle heure est-ce [que tu es indiquée] ? What hour is it ? Welche stunde ist es ?) ed anke de : Quo horo esas ? Quo esas horo ? (Qu’est-ce qu’une heure ? What is an hour ? Was ist eine stunde ?) — On povas anke dicar Kande hore il venos ? (A quelle heure est-ce qu’il viendra ? What time will he come ? Um wie viel uhr wird er kommen ?)

Vice hore me komence pensis propozar horloje, qua anke esas tote logikala ; ma la min longa hore semblas preferinda.

Otto Jespersen.

Ula.

Ni dicis, ke ula povas tre bone ludar la rolo di la nedefinita artiklo, se (o kande) on trovas ica necesa. Tamen, ni kredas rimarkar « ula » difero inter ula e l’artiklo nedefinita. E ni respondos samtempe a ti, qui deziras havar la traduko di D. ein gewisser, F. un certain… nam esas evidente neposibla tradukar (quale uli facas sen reflekto) per certa, qua signifikas nur… certeso. Nu ! la senco di ula semblas a ni esar precize ta di gewiss, certain, t. e., ol ne indikas kompleta nedetermineso (quan irga expresus plu juste), sed mi-determineso. Ex. me staras avan la biblioteko di amiko (me ne dicas : di ula amiko, nam me pensas nula amiko aparte o prefere) ; me dicas a lu : « Me deziras libro ». To signifikas : « Me deziras lektar, donez a me (irga) libro ». Sed se me dicas : « Me deziras ula libro », to signifikas : « Me deziras lektar aparta libro (konocata da me, o ja lektita), » quan me ne povas indikar plu exakte, pro ke me oblivyis l’autoro, o la titolo : sed me tamen havas l’ideo plu o min konfuza di ta libro, e ne di altra : adminime, di libro apartenanta ad « ula » speco o relatanta « ula » temo, quan me povas definar.

[ 29 ]

Vez vice foye.

Por expresar D. mal, E. time, F. fois, SP. vez, Ido adoptis Esperantal vorto, qua esante mutilata franca, atingas Franco nek per pronunco, nek per skribo. Esus dezirinda chanjar ta radiko a vez SP., quo havus l’avantajo atingar adminime quik du lingui ed esar anke unasilaba.

Las E. d’Orczy.

Milito, guero.

Pro ke on adoptis en Ido milito kun sa Esp.‑al senco, rezultas ke sua derivaji militisto, militistaro esas nenaturala ed on atingos la somito di ta kaoso kun antimilitistarismo !

Ta difekti esas facile emendebla. La radiko milito (I. milite) signifikez cirke soldato, lor on derivos reguloze militaro (DEFIRS) e same militar-ismo, ‑isto.

Por expresar D. Krieg, E. war, F. guerre, IPS. guerra, me propozas guero.

Las E. d’Orczy.

Respondo. — La radiko milit esas vere embarasanta, pro ke ol havas en L. ed en la derivita lingui du senci : 1^e soldato (L. militem) ; 2^e militar, milito (L. militare, militia). L. militaris esas nur l’adjektivo di milito (Ido militala), e nur acesore indikas militisto. Ol ne povas signifikar soldataro, ol havas nulloke ta senco. On havas D. militieren, E. militate, F. militer, I. militare, S. militar, omna verbi ! Quale on dicos do : militanto, kunmilitanto ? — Pri antimilitarismo, on povas, od adoptar ol quale integra internaciona vorto, o kompozar ol en nia linguo : anti-milit-ismo, quo mallongigus ol, vice longigar. — Quale on vidas, guer esas min internaciona kam milit‑, e soldato [DEFIRS] esas plu internaciona kam milit en la senco soldato.

Perilo, periloza.

Konvenus chanjar danjero nur EF. a perilo EFIS, di qua derivajo esas anke komuna en ta lingui : Ido, periloza, E. perilous, F. périlleux, I. pericoloso, S. peligroso Ne esas timenda miskompreno kun per-ilo, nam Ido ne posedas tal Esperantal logogrifi, signifikante vulgare mediato.

Las E. d’Orczy.

Ambiciono, religiono.

Ta du vorti apartenanta a la klaso di naciono, opiniono ne meritis deformesar ad ambicyo e religyo, konstitucar tale ecepto e havar pluse malbel aspekto. Pro ke ambiciono quale substantivo esas komuna en DEFIPRS e multe mine sua derivajo ambicioza, l’unesma esas plu internaciona e konseque adoptenda sub sua original formo. La samo valoras por religiono. Ta formon apogas pluse la fakto, ke ni uzas tre rare la derivajo religyoza, sed kontrale parolas pri religyal aferi, quo sonos adminime same bone : religional aferi analoge a regional politiko.

Las E. d’Orczy.

[ 30 ]

Respondo. — Certe ni esus adoptinta la formo ambicion, religion, se ni ne esus konsiderinta la derivaji. Or ambicyoza esas tre frequa, ed anke religyoza (e ne-religyoza) ; e ta derivaji esas ne nur plu internaciona, sed anke min longa e plu komoda (pensez a nereligionozeso !). Ambicyoza esas (per formo) EFIS (e Por.) ; religyoza esas anke D. (religiös). Ni sequis la principo di l’analizo regresiva, qua extraktas la radiko de la derivaji internaciona.

Timoro.

L’analogeso kun angoro e pavoro impozas la chanjo di timo a timoro, di qua derivat adjektivo esos same analoga ad angoroza e pavoroza : timoroza. Kad on ne konservis timema pro tro granda respekto a l’Esp.‑al tradiciono ? Cetere ja ardo chanjesis ad ardoro.

Las E. d’Orczy.

Respondo. — Certe ta propozo esas konforma a l’analogeso. Sed la radiko timor esus min internaciona kam tim : on trovas ol en E. timorous, F. timoré, I. timoroso, S. timorato, dum ke tim trovesas en DE. timid, F. timide, IS. timido, e E. intimidate, F. intimider. E ca lasta vorti esas multe plu konocata ed uzata kam iti.

Labio (labyo) o lipo ?

Segun la principo pri max-konocateso lipo esas preferinda por D. lippe, E. lip, F. lèvre, I. labbro, S. labio. Por labio (labyo) parolas la internaciona adjektivo labial, ma ta vorto esas tro erudita e nur esas konocata da ti qui studiis ne-elementala gramatiko (fonetiko) o medicino. Multe plu granda nombro bezonas parolar pri lipi kam pri labiala soni, ec. E se on objektas ke lipala soni esas barbara e shokanta por eruditi, me respondas ke to ne esas plu shokanta por me kam bushala, sunala, monatala, vintrala ed altra vorti ne-latina $+$ ala, o kam tempala, korpala, artala, pacala ed altra vorti nekonforma kun la latina adjektivi : on rapide kustumeskas vidar e dicar tala reguloza formi.

Otto Jespersen.

Respondar.

La verbo respondar havas quale rekta komplemento la vorti (parola o skriba) per qui on respondas, e quale nerekta komplemento la vorti, a qui on respondas. Sed, altraparte, esus ofte utila prenar ici quale rekta komplemento, ex. parolar pri letro respondita o ne respondita (t. e. a qua on respondis o ne) ; e fakte kelki tendencas uzar tale ta verbo. Esas un regulo di nia linguo, ke verbo ne povas havar (mem alterne) du rekta komplementi (ex. on ne povas « instruktar infanti » ed « instruktar la geometrio »). Do on ne povas respondar samtempe la letro, quan on ricevis, e la letro, quan on skribas. On devas selektar un de la du quale [ 31 ]rekta komplemento unika e konstanta. Se on volas selektar : la vorti, per qui on respondas, on devos de lor uzar sempre prepoziciono kun l’altra komplemento, e dicar ex. : « Il respondis per ta vorti » vice : « Il respondis ta vorti ».

Standardo, banero, flago.

Por respondar ad ula questioni, ni explikas la difero di ta tri vorti. Standardo esas la nacional insigno, fixigita per un vertikal latero, sive a stango (teral armeo), sive a kordo (naval armeo). Flago esas insigno (generale min granda), qua indikas la lojeyo, navo o loko di ula chefo o di ula establisuro : ex. la Reda Kruco. (Existas anke en navaro flagi longa, mallarja, kun un o du pinti, quin on nomizas flami). Fine, banero esas speco di rektangula insigno (anke en stofo fixigita per horizontal latero a stango de sama longeso, qua pendas per du kordi de la stango per qua on portas l’insigno. — Kompreneble, la L.I. ne devas imitar la tute neutila e vana, pure vortala, distingi di nia lingui (ex. la F. dicas drapeau por l’infanterio, étendard por la kavalerio, e pavillon por la navaro !). Pro to on ne povas tradukar singla vorto di la L.I. per vorto (una e sempre sama) di nia lingui : e tala traduki esas necese neexakta. Por tala teknikal termini, esas multe preferinda donar defino od expliko en L.I., por indikar a singla naciono la preciza senco, quan ol tradukos segun sua propra kustumi. — Pro to esos tre utila, plu tarde, kompozar vortolibro di la L.I. en la L.I. ipsa (e segun bezono ilustrita per figuri), quale esas la vortolibri di la nacionala lingui.

Komforto.

Ulu questionis, quale on devas tradukar F. bien-être. On ne povas uzar bonstando, nam ta vorto signifikas nur bona stando di saneso, dum ke bien-être signifikas sentimento agrabla, qua dependas ne nur de la saneso, sed anke de l’extera kondicioni. Semblas do, ke la max justa vorto esas komforto, komprenata en sa larja, angla senco, qua embracas samtempe la extera komodaji e la sentimento malfacile definebla, qua rezultas de omna favoroza kondicioni, tam interna kam externa.

Konsomar, konsumar.

Esperanto ne havis vorto por expresar l’ideo D. verbrauchen, abnutzen, E. to use up, F. user (v. a.), I. usare, consumare, S. usar, consumir (ecepte la ridinda kompozajo el-uzi !) ; e ni adoptis por to la verbo konsumar, qua expresas juste e propre : malrapida destrukto di obyekto per uzado. Sed altralatere ni bezonis la verbo konsomar por tradukar l’ideo di D. konsumieren, E. to consume, F. consommer, I. far consumo, S. consumir. On vidas ke to esas, etimologie, la sama vorto, e ke en plura lingui ol havas la [ 32 ]radiko konsum^[34]. Esas do timenda, ke on intermixos ta du verbi. Sed altralatere la du senci semblas a ni sat diversa por meritar aparta expreso. On konsomas omnaspeca manjaji, drinkaji, furnisaji : aquo, karbo, gaso, elektro, energio… On konsumas vesti, mobli, instrumenti (per frapado o frotado), stoni, mem diamanti (per frotado). En kelka kazi, la du senci semblas koincidar : skribisto konsomas e konsumas papero, inko, plumi ; fumanto konsomas e konsumas tabako, sigari, e. c. Kad on devas konservar la distingo, od unigar la du verbi ?

Avan-tuko.

Ni heredis de Esperanto la kompozajo avan-tuko (ja plu bela kam antautuko !) por tradukar D. Schürze, E. apron, F. tablier, I. grembiale, S. delantal. Sed ol ne esas justa ; ta obyekto ne esas sempre tuko, ol povas esar ex. ek ledro ; ol anke ne esas sempre vesto : ol existas ex. en veturi, adheranta a la veturo, e tute ne a la korpo di la vehanti. En manko di internacioneso, on povus propozar la vorto E. apron-o, se la pronunco ne esus tute diversa de l’angla. Se on deziras vorto plu signifikiva o sugestiva, on povus adoptar la Port. avantal-o, qua kontenas nia radiko avan, sen derivar formale de ol (la formal derivajo esus avan-alo, t. e. ulo relativa ad avano.) Komparez la S. delantal, qua havas la sama signifiko^[35].

Kompreneble, on ne uzus ta vorto por F. tablier de pont, D. Belag, E. platform, IS. tablero ; nam la metaforal senco esas tute neklara. Sed E. sugestas a ni justa radiko, qua esos cetere utila en multa simila kazi : platformo [DEFIRS] (Progreso, II, N^o 23, p. 643). Ni havas ja la vorti plata e formo, qui povus kompozar olta, sed esas preferinda adoptar platform quale radiko specala, teknikala.

Fina e finisar.

S^o Karl Loy (München) propozas adoptar l’adjektivo fina kun la senco D. fein, E. fine, F. fin, I. S. fino, e. c. e vicigar la verbo finar per finisar (analoge a punisar, c. c.).

Rimarko. — Ni ja imaginis ta aranjo. Certe finisar esus justigata (E. finish), quale punisar, perisar, ravisar… Sed ni esis haltigata da la vorto (max internaciona) final, qua lor devus divenar fini-sal ! L’adjektivo « fina » povas tradukesar, en sa materyala senco, per malgrosa, maldika ; en sa mental senco, per subtila, delikata (qui havas anke la materyala senco).

[ 33 ]

Pri sturmo e tempesto.

Naturfenomeno, akompanata da vento, pluvo, fulmino e tondro, nomesas D. Gewitter. Vento qua esas tale rapida, ke ol preterpasas en un sekundo plu kam deksis metri, nomesas Sturm, dum ke min forta vento nomesas Wind. En Ido ni havas sturmo por D. Gewitter, e tempesto por D. Sturm ; elekto, qua ofensas la lingual sentimento di la Germani. Me propozas do, ke on permutez la du vorti sturmo e tempesto, tale ke sturmo signifikez D. Sturm, e tempesto, Gewitter. To esas posibla sen violacar la principo di la max granda internacioneso, nam ni havas :

Gewitter (D) $=$ storm weather, thunder-storm, tempest (E), orage (F), tempesta (I), grosa (R), tempestad, temporal (S), e Sturm (D) $=$ gale, tempest, hurricane, squall, storm (E), tempête, ouragan, tourmente (F), tempesta, oragano (I), burja (R), huracàn, tormenta, borrasca, temporal (S)^[36].

Me ankore rimarkas, ke ni Germani uzas la vorto Gewitter ultre por nomizo di ula elektral fenomeno en la kompozuro : magnetische Gewitter. Esas konocata, ke la « deklino » di la magneta agulo chanjas reguloz, tam dum yarcento kam dum singla dio. On nomizas ta fenomeno varyado. Sed on observas anke, ultre ta reguloza chanji dil deklino, altri ne reguloza, qui tre ofte eventas samtempe kun la polal auroro : ta fenomeni nomesas D. magnetische Gewitter, F. orages magnétiques ; sed me propozus por li la nomo magnetala perturbi.

D^ro Ernst Kielhauser.

Simetra, simetreso.

Ni adoptis quale radiko simetri ; sed ta radiko ne esas komoda por formacar la « familyo » di la necesa derivaji. Nam, parolante pri integra figuro, ex. pri kastelo, on povas ya dicar, ke ol esas simetrioza ; sed, parolante pri singla parti, qui interkorespondas per simetrio, on ne povas dicar, ke li esas simetrioza ; e la vorto simetriala havus malmulta senco. La simetrio esas relato analoga a le sequanta : simileso, analogeso, homogeneso, homologeso, e c. On devas do departar de l’adjektivo simetra, e derivar de ol simetreso. En l’exakta linguo di la cienco, on povos parolar pri punto, rekto, plano simetra di altru (relate plano, o relate axo) ; pri elementi simetra (o mem, por precizigar, inter-simetra, t. e., reciproke simetra) di ula figuro ; same kam on parolas pri elementi egala, simila, homologa, « homoteta », e c.

Respirar, aspirar, expirar.

Ni adoptis la radiko spirac pro neposibleso adoptar spir, qua havas senco geometriala ; e ni derivis de ol : enspiracar e [ 34 ]ekspiracar. Sed ni devis anke adoptar la nedependanta vorto aspirar kun figurala senco ; ni devus probable adoptar expirar kun figurala senco (mortar). Or la justa uzo di ta kin vorti esus tre embarasanta. Generale, on ne devas separar la propra senco de la figurala senci di un sama vorto : nam to esas kontrala, ne nur a la kustumi di nia lingui, sed a nerezistebla tendenco di la pensado. Mem se (supozite) on admisus en la LI. vorti nur kun propra senci, balde li ricevus figurala senci per l’uzado, per metafori, metonimii, alegorii, e c. — Ni devas do aceptar la internaciona vorti, qui cetere impozesus en la cienco :

Respirar [DEFIS] $=$ D. atmen, E. breathe, F. respirer, I. respirare, S. respirar. — Respir-o, ‑ado $=$ D. Atmen, Respiration ; E. respiration, breathing ; F. respiration ; I. respiro, respirazione ; S. respiración.

Aspirar [DEFIS] $=$ D. einatmen (aspirieren en teknikala senci), E. inspire, F. aspirer, I. aspirare, S. aspirar. — Aspiro $=$ D. Einatmen (Aspiration en teknikal senci) ; E. inspiration ; F. aspiration ; I. aspirazione ; S. aspiracion (R. havas aspirator).

Expirar [DEFIS] $=$ D. aushauchen, exspirieren, E. expire, F. expirer, I. spirare, S. espirar, expirar. — Expiro $=$ D. Ausatmung, Exspiration, E. expiration, F. expiration, I. espirazione, S. expiración.

Aspirar indikus (prefere kam inspirar, qua havas preciza figurala senco) l’eniro di l’aero en la pulmoni ; e teknikale, l’eniro di aquo en pumpilo, di gaso o vaporo en motoro, qui « sucas » oli (quale dicas D. ed E.) ; figurale : la deziro od ambicyo di definita obyekto (quo esas la nuna senco di aspirar).

Expirar indikus la kontrala moyo o fenomeno, t. e. l’ekiro di l’aero ek la pulmoni ; figurale, la « lasta expiro », la morto ; e per extenso : fino di ula temp-intervalo, di kontrato, di puniso, e c. (senco tre internaciona). Ta vorto ne semblas necesa en teknikal senco, nam l’ago inversa di l’aspiro nomesas simple ekpulso.

Respirar kontenus la du inversa movi, ed indikus la generala funciono di la pulmoni (en aerala animali), di la brankyi (en aquala animali), o generale la funciono per qua la vivanti nutresas da l’oxigeno di l’aero. Kompreneble, la tri verbi esus tranzitiva : on aspiras, expiras, respiras aero, fumuro, e c. — Por ne genitar tre rigretinda intermixo, esus dezirinda ke en gramatiko e fonetiko on neplus parolez pri aspiro, aspirata literi, sed pri expiro, expirata literi : nam nur ica expresuri respondas a la reala fakto.

Rular, ocilar.

Quale on devas tradukar la du teknikal vorti, qui indikas la du movi di navo sur l’ondi : D. Schwanken, Schlingern, Schaukeln ; E. rolling ; F. roulis ; I. tempellamento, rullio ; S. balance. — D. Stampfen, Schwanken der Länge nach ; E. pitching ; F. tangage ; [ 35 ]I. ondeggiamento ; S. cabeceo ? — Por l’unesma, la verbo rular semblas indikata da l’internacioneso. Por la duesma, existas nula internacioneso ; sed semblas, ke on povas uzar la verbo ocilar ( $=$ F. balancer). Certe, de ciencala vidpunto, la navo ocilas tam juste de dextre a sinistre kam de avano a dopo ; tamen, de vulgara vidpunto, ta du movi esas tre diversa, e nur la duesma meritas la nomo ocilar, pro sa simileso a ta di ocililo (F. balançoire). On povas do specaligar la verbo ocilar a ta movo, pro ke l’altra movo esus indikata per rular. Miskompreno esas tante min timenda, ke on uzas generale la du vorti, o kune od en proximeso.

Jenar, molestar, obsedar, tedar.

Jenar indikas ula impedo, qua venas sive de konstrikto (mea vesti jenas me) sive de ula embaraso : on jenas ulu, se on impedas lu agar, marchar, e c. quale lu deziras. — Tedar signifikas : esar malagrabla ad ulu per neoportuna o tro longa agado od asisto (vizitanto tedis me) ; fatigar morale per repeto o per neinteresanta kozo (la koncerto, la spektaklo tedis me). On povas esar jenanta e mem tedanta nevole e nekoncie. — Molestar signifikas volata tedado per tormenteti o persekuteti. Ta vorto tradukus bone la F. brimer, brimade, qua esas molestado impozita quale provo (?) a la novici en armeo, lerneyo, e c. Ol tradukus anke F. vexation, qua nule havas la senco di la verbo vexer $=$ despitigar. Ex. : la dogano esas konstanta molestado por la voyajanti. — Obsedar esas, etimologie, « siejar » persono, t. e. frequentar lu tedante por solicitar lu pri ula kozo, o por vidar lu nediskrete ; figurale, to dicesas pri la pensi, imaji, pasioni qui okupas konstante la mento, e quin on ne povas repulsar (la rimorso obsedas la kriminanto ; teroriganta sonji obsedas lu).

Ludar, plear, jugar e kolpar.

Unu de nia amiki skribis a ni la sequanta interesiva rimarki e propozi :

« En nia lingui, la verbo ludar e sa derivaji havas quar senci tute diversa :

1^e amuzar su o distraktar su per « ludo ». En ta senco, la verbo esas esence netranzitiva : on ludas per kegli, per buli, per balono, per bilardo, per karti, per shaki, e c.

2^e funcionigar (plu o min habile e artoze) muzikal instrumento : « ludar » violono, piano, e c. ; anke : exekutar muzikal verko per instrumenti : « ludar » sonato, simfonio, e c. ; anke : riprezentar dramatala (teatrala) verko o rolo : « ludar » Hamlet (la dramato, o la rolo).

3^e riskar mono od ula havajo en ula ludo : « ludar » granda sumo, « ludar » sua lasta orpeco.

4^e facar ula simpla, elemental ago, ek qua konsistas la ludo : [ 36 ]« ludar » karto ; esas vua foyo « ludar ». (Rimarkez ke la tri lasta senci esas tranzitiva verbi).

Esas neposibla konservar tanta e tante diversa senci ad un sama vorto : to esus pekar kontre la principo di unasenceso e kontre la klareso. Me propozas rezervar ludar por l’unesma senco, t. e. por omna « ludi », sive di infanti, sive di adulti ; adoptar plear (E. play) por la 2^a senco (muzikal o teatral exekuto o riprezento), jugar (S. juegar) por la 3^a (riskar mono), e kolpar (F. coup) por la 4^a.

Me citez kelka frazi, qui montros samtempe la senco di ta vorti e lia neceseso :

« Dum ke la siori ludis per karti, la siorini pleis piano e kantis ».

« La aktori pleis la granda ceno, en qua on vidas ula siniori ludar per buli, ed altri plear quarteto ».

« Plear orgeno tute ne esas ludo, to esas tre fatiganta e mem penoza laboro ».

« La aktori pleas serioze la komedio ; l’infante, imitante li, ludas ye l’aktori, o ludas per la komedio ».

« Il perdis sua tuta fortuno, jugante sempre plu granda sumi ye la roulette ».

« La regulo di la ludo volas, ke vu ne kolpez icafoye. — Vu malbone ludas ; vu oblivyas vua foyo kolpar ».

Rimarkez ke la substantivo di kolpar, en nia lingui, ne esas ludo, sed kolpo (F. coup) : « ye omna kolpo on ganas ». On bezonas do certe ula specala vorto por ica ideo, tre generala (nek movo, nek pozo, nek pazo, nek tiro, qui povas konvenar a kelka ludi, povas konvenar ad omni, ed expresar la general, abstraktita ideo di kolpo). Or esas natural e logikala derivar de ol la verbo qua signifikos : facar un kolpo. On bezonas konstante vorto por dicar : bona, bela kolpo, audacoza, maestrala kolpo, malbona kolpo, desperala kolpo, e c., e c., anke metafore t. e. en la komuna, komercal o politikal vivo, en omna formo di agado, qua plu o min similesas ludo. On dicos ex. : « Il jugis sa tuta fortuno en un kolpo » (t. e. en un entraprezo, en un risko). Same pri jugar : « Il jugis sa vivo plurfoye en ta sporto ».

Restas du acesora questioni, relatanta la ludi : quale tradukar F. partie, e EF. match ? — Por partie, quankam la vorto esas internaciona, ni ne povas adoptar ol, nam la radiki part e parti esas ja okupita kun altra senci. Me do propozas sequar l’esencal ideo, qua esas ta di kombato : nam omna partie esas quaze kombato inter plura ludanti, de qui l’uni venkas (ganas) e l’altri venkesas (perdas)^[37]. Tale on povos dicar sen absurdeso : « Il semblis [ 37 ]venkar dum l’unesma parto di la kombato, sed fine il perdis » (F. la première partie de la partie !)

Pri EF. match, l’ideo esas ta di konkurso ; tala konkurso kontenas generale plura kombati, di qui la nombro e kondicioni esas predefinita. Sed to eventas anke en la cetera konkursi : « ta konkurso di bilardo, di boxo, konsistos en 10 kombati ». La naturo di la moyeni uzata por « kombatar » (sive per habileso, sive per hazardo, sive per irga kombinuri di hazardo e habileso) nule importas, e ne alteras l’ideo di kombato nek ta di konkurso. Rezume, konkurso konsistas ek kombati, e kombato ek kolpi.

Me apene bezonas dicar, ke l’unaji, quin on kontas por « evaluar » la gano o perdo di singlu, sive en singla kombato, sive en tuta konkurso, devas nomesar punti. Nur Zamenhof, kun sa kustumala miskompreno di la semantiko, di qua vu citis frapant exempli, imaginis uzar por ta senco poento, diversa de la vorto punkto, ne vidante, ke to esas esence la sama ideo : elemental unajo, quan on figurizas ofte per punto. To esas kozo tute analoga a la famoza kero, karoo ! »

Chanjar, kambyar.

Ni adoptis ta du verbi por expresar du idei vere diversa, quin ni devas explikar per defino ed exempli. Ulo chanjas, kande, restante la sama esence, ol ricevas altra stando, figuro o qualeso. — Kambyar, to esas donar un kozo por ricevar kompense (reciproke) altra kozo. La vetero chanjis. Quante ta virino chanjis en malmulta yari ! — Lu kambyis sa kavalo po du asni ; lu kambyis bank-bileti po oro. Ta du senci esas tute diferanta, quale on vidas, quankam plura lingui, ex. la F., intermixas oli en la sama vorto.

Tamen existas kelka dubebla kazi. Chanjar esas anke tranzitiva, e signifikas lor : igar chanjar : Me chanjis la loko di mea mobli ; el chanjis la koloro di sua hari. Sed lor, on povas kelkafoye hezitar inter chanjar e kambyar : kad on devas dicar : il chanjis sua vesti, por expresar, ke il malmetis sa antala vesti e metis altri ? Altravorte, kad ita frazo signifikas, ke il vicigis sua vesti per altri (sur su), o ke il facis en la sama vesti ula chanjo, ula transformo od altero ? Existas kelka personi, qui volus dicar en l’unesma kazo : il kambyis sua vesti. Certe, to esas substituco plu juste kam chanjo ; sed altralatere, to ne signifikas la samo kam : il kambyis sua vesti kun kamarado, t. e., donis sua vesti a la kamarado por ricevar ti di ilca. Quankam la vesti ne restis vere sama, on povas konsiderar, ke « sua vesti » indikas la vestaro, quan la subyekto portas generale, e konseque, il vere chanjis sua vesti, t. e. la vestaro, quan il portas, chanjis (komparez : el chanjis la koloro di sua hari, o : la maniero di sua har-ordino).

Se do chanjar povas signifikar : « lasar un kozo por prenar o ricevar altra », on povos dicar : Lu chanjis lojeyo ; vu devos [ 38 ]chanjar (la) treno, chanjar veturo (tramveturo, omnibuso, kavali). To ne signifikos, ke on alteras o transformas la sama domo, treno, veturo,… sed ke, relate la subyekto identa, qua esas l’interesato, omna ta obyekti chanjas. Se Sioro X chanjis sua lojeyo, to ne signifikas, ke il facis chanji en la domo, quan il habitis, sed ke ta obyekto : « la domo habitata da S^o X » chanjis, divenis altra domo. La subyekto esas quaze la suportilo, la substanco di la chanjo, pro ke praktike on referas omno a lu. Sed ni ne volas hike enirar filozofiala diserto pri la naturo di l’identeso ! Suficas montrar, ke ta uzado di la verbo chanjar esas natural extenso di sa propra senco.

Kargar.

S^o Mac Pike rimarkis tre juste, ke la verbo kargar havas duopla senco, od adminime duopla obyekto : 1^e la kozo, quan on pozas en ula vehilo ; 2^e la vehilo ipsa, quan on « kargas » per ta kozo. Or to povas esar dusenca, nam ex. on kargas veturi (kaval‑ o motor-veturi) sur vagoni, od on kargas la vagoni per ta veturi. S^o Mac Pike propozas uzar kargar en l’unesma senco, e kargizar en la duesma.

A ta propozo on povas facar objekto : la sufixo ‑iz aplikesas generale a neverbal radiki : kargizar esus « provizar per kargo », sed kargo esas nur : l’ ago kargar. Pluse on devas konsiderar omna senci ed omna derivaji di l’ vorto. Or, vere, kargajo implikas l’ unesma senco di l’ verbo ; sed kande on kargas pafilo (fusilo, kanono), on uzas evidente la duesma senco. Forsan on devus admisar por ta du senci du diversa radiki (karg e charj, exemple) ; sed to ne esus komoda, pro ke on riskus intermixar oli, o hezitar konstante inter li en l’uzado.

Esperanto havis du radiki, sharg e shargh, sed l’unesma esis rezervita sat stranje a la kargo di la pafili, qua esas nur aparta kazo di la generala ideo kargar. To esas ankore un exemplo di la miskonoco di la justa senco ed etimologio^[38]. On povas enuncar la sequanta regulo : Omna distingo di senco di verbi, qua fondesas sur distingo di l’obyekti (rekta komplementi), esas neutila e malbona : nam, per la principo di unasenceso, la rekta komplementi suficas por indikar la distingo intencita (Komparez l’artiklo pri ma e sed, N^o 18, p. 356). La nuna malfacilajo venas, de ke la verbo kargar havas virtuale du rekta komplementi (ne samtempe, sed alterne), e ke la naturo di la rekta komplemento ne sempre suficas por indikar la senco. To esas kazo analoga a ta di Esp. instrui, quan ni dividis en instruktar (personi) e docar (cienco od altra kozo lernebla).

P. S. — Ni trovis recente plura kazi, en qui l’uzo di la sufixo ‑iz kun verbal radiko semblas utila, se ne necesa. Ex. ulu heredas [ 39 ]ulo, t. e. ricevas ol per heredo. Sed quale on dicos F. déshériter, t. e. l’ago di testamentanto, qua privacas heredanto (eventuala) de la heredajo, quan ica ricevus altre ? Semblas ke on devas dicar : mal-heredizar. Altra exemplo : on injektas sempre kozo (liquido), sive a persono od animalo, sive ad altra kozo (ligno ex.) Quale on dicos : donar (facar) injekto ad ulu od ulo ? Semblas ke on devas dicar : injektizar. On notas ula rimarko sur libro ; on facas noto ; e samtempe on notizas la libro (on ne notas ol : ico havus altra senco). Tale aparas, ne nuva senco, sed nuva uzado di la sufixo ‑iz ; ed on povas previdar, ke ol esos freque utila en la teknikala linguo.

Latrino.

Ica vorto ne plezas a kelka samideani, qui judikas ol « shokanta ». To esas temo poke delikata, sed tre interesanta por la linguistiko (aparte por la « semantiko »). Omna vorti, quin on sucedante adoptis, en nia naturala lingui, por ta ideo, divenis « shokanta », ed on vicas oli konstante per altri, qui konstitucas unesme eleganta perifrazi, sed divenas suafoye « shokanta ». En F. exemple, on neplu dicas cabinets nek lieux d’aisance, qui esis tamen ja diskreta perifrazi. Nur la medicinisti uzas ankore la malnuva vorto garde-robe, qua esas anke perifrazo (vesteyo) On uzas nun water-closet, qua semblas plu eleganta, quale stranjera vorto. Sed anke ca vorto divenas vulgara, e nun esas plu eleganta dicar : toilette (lit. : tualeteyo). Nu ! to esas preske exakte la senco di la L. latrina ( $=$ lavatrina), qua signifikis unesme : laveyo, balneyo, e pose ricevis la « shokanta » senco. Kurioza fakto : la vorto sponjo, qua nule shokas ni, esis shokanta por la Romani, pro ke on uzis sponji en la « latrini ». Konkluzo : irga vorton vi adoptos por ta ideo, ol divenos plu o min shokanta per l’uzado. Ni do devas ne tro atencar ta puerala prejudiki ed adoptar simple vorto klara e neambigua. Latrino esas nek laveyo, nek vesteyo, nek tualeteyo : or l’esencala skopo di linguo (precipue internaciona) esas komprenesar sen ula dubo od ambigueso : to esas ya plu importanta kam irga sentimental delikateso e falsa pudoro^[39].

Pri la supreso di kad.

Me opinionas, ke on povus supresar ta vorteto quale questionala signo, e konservar ol nur quale signo di dubo, t. e., quale traduko di la franca konjunciono si, kande ol esas questionala. Yen la motivi di mea propozo :

I. La questional partiklo ne existas en la lingui konocata da me ; nam la F. est-ce que esas vere eceptala formo di questiono, ordinare indikata da la pospozo di la subjekto.

[ 40 ]

II. Existas multa e tre ofta questioni ube on ne pozas kad, t. e. ti qui komencas per qua, qui, quo, quala, quale, kande, ube, de ube, ad ube, quanta, quante, pro quo, por quo, e c., ed en omna ta questioni ne existas difero inter questiono e respondo (nur la lastai havas respondal formo : pro ke, por ke).

En ta kazi, nur la tono, se on interparolas, od, se on lektas, la jenanta sercho di la finala questional signo, posible tre distanta, indikas kad on questionas.

Omno to plene pruvas, ke la admiso di la questional partiklo esas vera esperantajo, simpla tradukuro di chu.

Por indikar la questiono, me propozas uzar nula partiklo, nam en la parolado tute suficas la karakteriziva tono ; ton pruvas la naturala lingui e la supredicita kazi di Ido ; ed en la skribado, pozante en la komenco di la questiono inversita questional signo (¿) quale facas la Hispana, e ta sistemo esas la max klara, la max logikal e ne genitas intermixo, quale la nuna sistemo, ube nek omna questiono portas kad, nek omna kad indikas vera questiono kun sa karakteriziva tono.

Ta konsideri pri la questional signo duktas me ad la signo di klamo (!). Same kam ni uzas du parentezo-signi, qui indikas ube komencas ed ube finas la digreso ed ube la lektanto devas chanjar la tono ; same ni mustas uzar du questional od klamal signi e nur tale on povos chanjar sen ula dubo, sen ula mislektado, la tono e mem la gesto.

To esas logikal demando, nam se on lektas longa frazo digresala, questionala o klamala sen la necesa tono, la senco povas certe esar tre diversa.

On provez la propozata sistemo e balde on agnoskos olsa avantaji.

J. Casares.

Rimarko. — Esus certe tre komoda havar signo ye komenco di questional o klamal frazo (precipue questionala), por la lekto ye unesma vido di nekonocata texto : nam to evitigus miskompreni, e permisus donar quik la justa tono. — Pri la supreso di kad en rekta questioni, dum ke on rezervus ol a la nerekta questioni, ni devas rimarkigar ico. Segun principo di nia linguo, on uzas en subordinata frazi la sama formi, quin on uzus en la « rekta parolado » (ta regulo valoras a parte pri la tempi e modi di l’ verbi, sed ol esas generala). Or, se on konservas (e to esas ya necesa) kad por la subordinata questioni, on devas konservar ol anke por le rekta. « Kad S^o X esas heme ? — Me questionis, kad S^o X esas heme ». En la parolado, on ne povas fidar a la specala tono, nam ta tono povas esar diversa en diversa landi o lingui, e cetere ol esas tro delikata nuanco por ne esar ofte misinterpretata. Mem inter samlinguani, ol ne suficas evitigar miskompreni : en F. exemple, la frazo : Vous irez à (tel endroit) povas komprenesar, [ 41 ]sive quale questiono, sive quale impero, ed eventas, ke pro neperceptebla nuanco di tono on intermixas ta du senci^[40].

Repliko. — Me konsideras kad quale ligilo di la du prepozicioni, ne quale parto di la subordinita prepoziciono, analoge a ke, quan on ne konservas en nedependanta prepozicioni.

Segun quante.

On questionas ni kelkafoye, quale on devas tradukar D. insofern… als… ; E. as far as, in so far as ; F. en tant que, pour autant que, dans la mesure où. La traduko logikal ed exakta esas : segun quante. Segun ke signifikas simple : D. (je) nachdem, E. according to, F. selon que ; por expresar pluse l’ideo di quanteso, suficas dicar : segun quante (t. e. segun la quanto en qua…). On povus anke dicar : proporcione ke… (segun la proporciono en qua…), sed ta maniero esus plu matematikatra, ed ofte tro preciza. Ol tradukus bone la F. au fur et à mesure que… Kompreneble, kande F. en tant que signifikas nur : en qualité de, ol devas tradukesar simple per : quale. Ex. : Ni diskutas hike la cetera artificala lingui nur segun quante li povas kontributar a la perfektigo di la nia. — Sed : Quale prezidanto, me interdiktas a vu la parolo (F. en tant que président…).

Chera, chipa.

Ja multa samideani kritikis. la duopla senco di nia adjektivo kara (quan on amas, e qua havas granda preco, qua kustas multo). La sola motivo (od exkuzo) por ta dusenceso esas, ke ol existas en multa natural lingui (D. teuer, E. dear, F. cher, I. S. caro, e. c.) Sed to esas forsan nesuficanta motivo, precipue se ta dusenceso aparas jenanta o trublanta en kelka kazi. On propozis vicigar kara, en la duesma senco, da chera. Pri la vorto malkara (en la sama senco), on judikas ol praktike malkomoda, ne nur pro ke ol semblas tro longa (por vorto tante ofte uzata), sed anke pro ke ol esas erorigiva, se on ne audas la mal‑ (exemple telefone). On propozas vice ol chipa (E. cheap, pronuncata tship), qua ne riskus intermixesar kun chera, pro la difero per vokalo e per konsonanto.

[ 42 ]

Larja, vasta.

Nia germana samideani tendencas intermixar ta du vorti, ed uzas ofte vasta, vasteso vice larja, larjeso. Larja indikas nur un dimensiono, qua opozesas generale a longeso (D. breit, Breite) ; anke ad alteso (D. Höhe) od a profundeso (D. Tiefe). Vasta signifikas : granda segun omna sua dimensioni. Ex. vasta agro esas agro same longa e larja ; vasta salono esas salono same proporcione longa, larja e alta. Nultempe on qualifikos vasta ula salono qua esas longa e ne larja, o larja e ne longa. On povas parolar pri larja rubando, o pri longa rubando, ne pri vasta rubando, e c.

Prego.

Plura germana samideani kritikas la vorto prego, qua korespondas samtempe a D. Bitte e Gebet. Ne nur Bitte direktesas a homi, e Gebet nur a Deo (o supera, supernatural enti), sed « ne omna Gebet kontenas ula Bitte », dicas S^o Pinth. « Teologie on distingas : Dankgebet, Lobgebet e Bittgebet, nur ica lasta esas prego. La Credo esas Gebet, sed nule Bitte ».

Ni ne audacas expresar opiniono pri la teologial latero di la questiono. Sed semblas lor ke D. Gebet esas plu generala kam prego, e kontenas omna « parolo a Deo », mem ti qui en altra lingui ne nomesas pregi. Exemple on dicas en F. action de grâces, acte de foi, d’espérance, de charité, de contrition, e c. Kompreneble, on ne devas tradukar literale ago di…, sed on povas dicar : expreso di gratudo, di kredo, di espero, di karitato, e c., e rezervar prego por la demandi, quin on direktas a Deo (same kam on direktas demandi a la supera o potenta homi). Cetere, pro ke la « paroli a Deo » konsistas max ofte en « demandi » (mem kande on facas nur homajo, on expresas ankore deziro, ex. « vua volo facesez », e c.), o kontenas generale demandi, on povas indikar li per prego, kun poke extensita senco.

Kazulo.

Albo esas blanka longa robo portata da la sacerdoto dum la meso. Surpliso esas min longa vesto (blanka) sur la sutano. Sed existas anke altra vesto, D. Messgewand, Kasel, E. F. chasuble, I. pioneta, S. casulla (L. casula), quan la sacerdoto portas sur l’albo dum la meso. Ni propozas la vorto kazulo [DEFS]. Ol ne povas esar reale dusenca, nam kaz-ul-o signifikas nulo ; cetere to esas quaze teknikal vorto, uzata en tre specala kazi.

Cadie o hodie.

Me propozas, ke on adoptez specal radiko, hodye,^[41] por tradukar F. aujourd’hui, nam la vorto til nun uzata, cadie, povas genitar miskompreno.

[ 43 ]

La sequanta exemplo justigas plu bone kam irga long expliki sa neceseso :

« Lundio e marsdio ne esis laboral dii ; tadie (lundio) me chasis, cadie (marsdio) me piskis ; sed hodie (merkurdio) me laboras ».

L. Segretinat.

(Bourges).

Rimarko. — On povus kompozar analoga frazi pri monati o yari, en qui ca esus same dusenca. Kad on propozas specala vorto por dicar : camonate, cayare ?

Kelko linguala pri shako.

Pro ke esas necesa povar abrejar per un litero la nomi di la shakfiguri, on ne povas dicar rejino por D. Königin, F. reine, pro rejo $=$ R. La vorton damo me rezervus por la damludo. Or rejino o damo ( $=$ D. Dame, F. dame) havas nul ofico sur kombateyo. Me do propozas la nomo marshalo, qua korespondas kun la inda nomo veziro di ta figuro.

Por D. Läufer, E. bishop, F. fou, I. alfiere, S. alfil, tute ne existas internaciona nomo. Pro ke en inda ol esis kombatocharo, me propozas la nomo veturo. Tale on obtenas R. $=$ rejo, M. $=$ marshalo, V. $=$ veturo, K. $=$ kavalo, T. $=$ turo. Iti esas la figuri, la cetera shakpeci la soldati. Figuri e soldati kune nomesez pioni (E. pawn, F. pion, I. pedina, S. peón), qua nomon me propozas por la peci di omna plankoludi (damo, halmo, e c.).

R. e T. povas roquar $=$ D. rochieren, E. to castle, F. roquer, I. arroccarsi, S. enrocar. On shakas la rejo, dicante : shako a la rejo ! e la rejo shakesas (kp. amar l’infanti, amo a l’infanti, l’infanti amesas). Same pri mato e pato !

K. A. Janotta.

Kelka linguala questioni e reflekti.

Quale on tradukas :

1. D. Katzenjammer, F. mal aux cheveux, l. stanghetta, S. mona ? to esas stomakal kataro quale konsequo di akuta alkoholvenenizo. Forsan stangedo ?

2. D. Glatteis, F. verglas ?

3. D. mündig, F. majeur, I. maggiore, S. mayor de edad ? Forsan mayora ?

4. D. Schalttag, F. bissext, I. bisesto, S. dia intercalado ? Forsan bisesto ? Per ita vorto on obtenus yaro bisestala por D. Schalt-jahr, F. année bissextile, I. anno bisestile, S. año bisiesto.

5. D. verlegen, F. égarer, I. smarrire, S. extraviar ? To ne esas mispozar. On mispozas termometro, se on pozas ad-supre olsa bulo. Verlegen termometro, t. e. pozar ol tale, ke on ipsa ne povas retrovar ol. Kad forsan mislokizar, t. e. pozar en ne justa loko ?

K. A. Janotta.

[ 44 ]

Importo di la vortordino.

Ni insiste rekomendas a nia samideani (precipue di germanala lingui) studyar e sequar la reguli enuncita pri la vortordino en nia lernolibri, aparte en la Kompleta Gramatiko (§ 100) ; li esas nule arbitriala preskripti, sed absoluta kondiciono di internaciona komprenebleso. Ex. : ni lektas en ula idista jurnali la lasta frazo da S^o Ostwald tradukita yene : « Mea intereso vizas exkluzive Ido, la helpanta sur esperantala fundamento devlopita e plubonigita linguo ». Tala vortordino (quankam familiara e reguloza en plura lingui) esas tute nekomprenebla da la cetera populi, do ne povas esar admisata en l’internaciona stilo. Qua esas helpanta ? fundamento o linguo ? Qua esas devlopita e plubonigita ? fundamento o linguo ? Por la klareso, la substantivo devas sempre esar nemediate apud sua adjektivo, e ne separesar de ol per tuta lineo (quale en ica exemplo helpanta e linguo). On devas do dicar : « la helpanta linguo, devlopita e plubonigita sur esperantala fundamento ».

Rimarkez bone, ke en ica kazo (ed en omni simila) l’akuzativo nule helpus. Esas do tute maljusta asertar (quale l’Esperantisti), ke l’akuzativo igas la frazi plu klara, e permisas omna inversigi. Tute kontre, on povas afirmar, ke l’akuzativo esas plu nociva kam utila : nam, pro ke ol efektive permisas kelka inversigi, ol kustumigas la mento ad omnaspeca inversigi, de qui la max multi ne povas remedyesar per l’akuzativo. Esas do multe plu bona e sekura observar generale e kustume la vortordino… ni ne dicas : logikala, nam to ne dependas propre de la logiko, sed : max klara por omni.

Pri la propra nomi.

La preskripti di la Komitato, koncerne la personala nomi, esas bonega : Skribar nomi en lia originala formo ed ortografio, se la persono esas ano di populo uzanta latina literi ; kontre, segun lia pronunco, se lu esas ano di populo uzanta altra literi. To esas perfekta e neatakebla. Tamen la malfacilaji ne esas tute eskartita, nam ta bonega principi ne povas sempre aplikesar. Me hike ne intencas facar propozi, me deziras nur igar atencar kelka malfacilaji, qui devos solvesar irgamaniere.

1) Plura populi uzas latina literi kun diversa supersigni, exemple la germani : a o u kun du punti, la skandinavi : o trastrekizata, la hungari a e i o u kun la franca « akuta acento » ed o u kun du punti e kun du streketi, ed c., ed c. Omna ta supersignizita literin l’imprimeyi di l’altra populi ne posedas. Se on skribos Vogue vice Vogüé, nula Franco rekonocos ica nomo.

2) Existas kelka vokal soni, qui ya tre diferas de nia soni, mem tro multe por ke ni povez vicigar li per soni di nia linguo. To eventas precipue pri la du soni, qui skribesas en F. : u ed eu. Skribar exemple la turka nomo Köprülü (germanatra trans-skribo) quale Koprulu, konseque pronuncar ol segun nia alfabeto, [ 45 ]esus tro malagrabla e mem nerekonocebla a Turki, tam multe kam se ulu pronuncus Buffon en F. quale Bouffon od Rosa Bonheur quale Bonor. Pri la cetera soni, exemple la greka δ e θ ( $=$ la du angla th), γ ( $=$ un de le germana ch), on plu facile povos trovar pasable^[42] simila soni en nia linguo ed establisar reguli, sed ula regulin on devos establisar.

3) La prenomi havas tre diferanta formi en singla lingui. Exemple D. Johann o Hans, E. John, F. Jean, I. Giovanni, hungare : Janos, cheke : Hanush, greke : Joannis. Hike du voyi esas posibla : 1^e fixigar oficiala formi di singla prenomo, od 2^e preskriptar ke singlu uzez l’ ortografio o la pronunco di sa patrinala linguo. En omna du voyi on renkontrus obstakli.

4) On komencis fixigar la geografiala nomi di nia linguo (videz nia vortolibri). Me audis, ke la homaro posedas plu multa kam ducentmil geografiala nomi. Kad on devos examenar e decidar li omni ? Od kad on establisos reguli segun qui omnu povas formacar l’idala skribo e pronunco di irga geografiala nomo ?

Questioni qui anke postulas solvo.

P. de Janko.

Respondo. — Certe la Komitato fixigis nur generala reguli, di qui la detala aplikado povas genitar malfacilesi o dubi. Ni memorigas, ke por skribar fonetike omna soni di nia lingui, on bezonas adminime 80 literi, quin l’ imprimeyi generale ne posedas. Exter la kazo di linguistikal e fonetikal verki, qui imprimesas che specala firmi, on devos helpar su tam bone kam posible per la moyeni di la nacional o lokal imprimeyi. (Exemple, en Francio, ube ni havas tante multa supersigni, esas ja malfacila imprimar la hispana, pro sa « akuta acenti »). Tamen, bona imprimeyi havas generale la tri literi ä, ö, ü, quin on uzos kun lia germana sono : e tale on tradukos samtempe la franca soni è, eu, u. Por la nazal vokali (F. an, en, on, un), en manko di la fonetikistal literi (a, e, o, u kun n en la litero ipsa) on povus uzar a, e, o, u kun malgranda n adjuntita supere od infre (a_n od aⁿ, dispozo uzata in matematiko). Por la du angla th, on povas uzar quale ula fonetikisti, la digrami dh e th o la greka literi δ e θ ; por la du germana ch, on povas uzar la greka literi γ e χ ; e tale plu. Sed to esas questiono teknikala tute extera a nia linguo ipsa, e quan nur la kompetenta ciencisti povas solvar.

Pri la prenomi, semblas a ni, ke li devas obedyar la regulo di la propra nomi, t. e. konservar lia nacional formo (on povos sempre indikar lia equivalo, se to semblas utila). Segun spritoza rimarko di S^o Léon Bollack (qua adoptis tre saje la sama regulo kam ni), la Franci, qui kustumas dicar Wilhelm vice Guillaume, ridegus, se on dicus Victoire vice Victoria, o se on parolus pri Guillaume Shakespeare ; e certe li ne prizus, ke on nomus [ 46 ]Louis XIV, Ludwig^[43]. Cetere, Louis e Ludovic, exemple, esas du diversa prenomi en F. Se on tradukus li du per Ludoviko, stranjero esus duktata, supozite, a parolar pri Louis Halévy (vice Ludovic H.), quo esus ridinda, e preske nekomprenebla. Tamen, on devos facar ecepto por l’antiqua nomi, e por la nomi di historyal personi, qui esas quaze internaciona, ex. Karolo granda.

Pri la geografiala nomi, la generala regulo esas ta di la propra nomi. Nur por la nomi di landi, qui uzesas internacione e devas esar internacione komprenebla e pronuncebla, on adoptis internaciona formi (max simila posible a la nacionala). On ne esos obligata examenar e « tradukar » la 200.000 nomi ! La listo di nia vortolibri (eventuale korektigata e kompletigata) devas konsidesar quale exhaustanta, t. e. omna altra nomi esas konforma a lia nacional o lokal formo.

Pri la citohoketi.

Esas necesa uniformigar l’ uzado di la citohoketi en la L. I., nam altre ol povas jenar multe e mem erorigar la lektanti. La max multi uzas oli korekte, skribante, exemple : « texto ». Sed altri pozas oli tute inverse, ex. : » texto «, ed altri pozas oli tale : » texto ». Esas evidenta, ke nur l’ unesma maniero esas bona, en qua la hoketi turnas sua konkaveso ad la texto citata, e quaze inkluzas olu. Komparez kun la parentezi : on skribas sempre : (texto), e ne )texto(, ed ankore min : )texto).

Okazione, ni memorigas ed insiste repetas^[44], ke on ne devas uzar la streko (—) vice la parentezi : unesme, pro ke ol indikas, ne la « parentezo », sed la chanjo di parolanto o di temo ; duesme, pro ke ol nule indikas la komenco nek la fino di la « parentezo » ; ol esas do min klara, e riskas konfuzigar ed erorigar la lektanto, se plura parentezi sucedas. Ni konsilas ad omna redaktisti aplikar ta reguli, por sekurigar l’internaciona interkompreno, qua esas ya a skopo di la L. I.

Pri kelka nuva sufixi^[45].

1^e ‑en. La § 112 di la Gram. kompl. ne semblas permisar : ora vazo. Ora vazo $=$ vazo, qua esas oro, ne : qua esas ek oro, di qua la materyo esas oro.

2^e ‑ish. Segun § 133, ‑al $=$ relativa a, apartenanta a, konvenanta a, dependanta de.... On ne povas tradukar tale : suisala fromajo, franciala vini. E suisana fromajo $=$ fromajo, qua esas Suisano ! Nam ‑an indikas sempre homo (§ 122).

[ 47 ]

3^e ver‑ : nek koliziono kun vera, nek koliziono kun fero semblas timenda. On citez exempli.

4^e tser‑ ne esas pleonasmo en D. Se on traktas bombo per martelo, on rompas ol ; per pistilo, on tser-rompas ol. — Simile : splitijar $=$ F. éclater ; tser-splitijar $=$ voler en éclats. — Simile pri korodar ; sed on ne povus aplikar tser a explozar.

Hugues.

KRONIKO

Uniono di l’amiki di la linguo internaciona.

La sekretaryo invitas l’Unionani pagar max balde sua suskripto por la yaro 1910. Il exhortas li anke a rekrutar sempre nuva membri. Existas multa Idani, qui ne ja adheris a l’Uniono. Ni memorigas da nia samideani, ke nur per adhero a l’Uniono li povas partoprenar la direkto di nia linguo e helpar sa difuzado. Omna Idano havas la devo adherar a l’Uniono, e nulu povas rifuzar ad ol malgranda suskripto (fr. 1.25), qua, juntita kun mult altri, kontributos a la suceso di nia entraprezo.

Usono.

Ante livar Usono, S^o Prof. Jespersen facis plura diskursi pri e por la L. I. avan grandnombra audantari : la 13^a januaro, en Columbia University, New York ; la 20^a januaro, en l’universitato di Cincinnati ; la 28 januaro, en l’universitato Chicago. Kompreneble, ta diskursi (facita inter altri pri ciencala temi) atraktis l’atenco di l’usonana publiko, efektigis multa recensi e diskuti en la jurnali. Ta brilanta e sucesoza « kampanyo » memorigas e renuvigas ta quan facis, en la vintro 1905-06, S^o Prof. Ostwald, anke sendita ad Usono quale kambyo-profesoro, ed a qua la Delegitaro (ed Esperanto) debis lia precipua sucesi en Ameriko. Ni havas sub l’okuli l’artikli od « intervyui » insertita en The Commercial Tribune (Cincinnati, 22 janv.), The Chicago Daily News (25 jan.), Chicago Examiner (26 jan.), kun frapanta titoli quale : Ido la max bona. S^o Jespersen insistis pri la malfacileso di la vivanta lingui, pri lia nesufico por perfekta kambyo di la pensi. Il deklaras emfaze ke la LI. devas nule vicar o konkurar la vivanta lingui ; ke ol ne devas pretendar a la max alta literaturo ed a la poezio, ke ol nultempe havos la richeso e la sentimentala nuanci di nia lingui, sed ke ol esos tre apta ad omnaspeca traduki, tale ke traduko de germana en Ido, ex., esas plu bona, plu exakta, kam traduko de germana en angla. Fine, il citis kelk Idala frazi, quin la « raportisti » repetis pie, ed explikis la nomo Ido, dicante ke nia linguo esas la filyo e la rezumo di omna vivanta lingui (europana), ed anke la filyo di la max bona LI. til nun kreita.

[ 48 ]

Wien.

En ta urbo, avan la austriana Societo por la Paco, Prof. W. Ostwald facis diskurso : Quo esas la civilizeso ? ed expozis sa filozofial idei pri ta granda problemo (konocata per sa recenta verko). Il montris la kreskanta internacionismo, precipue debata a la progresi di la cienco, e ne oblivyis mencionar la internaciona linguo quale necesa konsequo e kompletigo di l’internaciona relati ed instituci. To pruvas, quante nia ideo e nia verko esas kara e prezenta a la spirito di la granda ciencisto ‑filozofo.

S^o R. Gunert facis, la 12 januaro, du diskursi pri Ido en kunveni di instruktisti, qui eventis rispektive en Liesing apud Wien ed en Wien ipsa (Uniono di l’ instruktisti studyinta en Wiener Neustadt). Ta diskursi interesis l’ audanti, de qui pluri komencis lernar nia linguo.

Graz.

La 21 januaro S^o Prof. Pfaundler facis en la « Kazino di l’ oficeri » longa diskurso pri Ido, quan asistis la prezidanto di l’ kazino, plura generali e multa oficeri. Ta diskurso havis granda suceso, e genitos probable nuva Idala kurso por la militisti.

Kopenhago.

La 10 februaro, damzelo G. Mönster, membro di Danske Kvinders Nationalraad en Köbenhavn^[46], facis en ta societo diskurso pri la « Laborado di la Delegitaro-Komitato por la linguo internaciona ». Pos explikir l’origino di la Delegitaro, olsa programo e labormetodo, D^lo Mönster detaloze raportis pri la kunveno di la Komitato en Paris (15-24 oktobro 1907) e pri sa decidi, pri la labori facita da la permananta Komitato, segun la principo formulizita da S^o Jespersen. La parolanto lor explikis la graveso di l’ Uniono di l’ Amiki di la Linguo internaciona ed olsa agado, prizentis ad la kunvenaro Weltsprache und Wissenschaft e zorgoze rezumis olsa chapitri, mencionante okazione la specala labori facita da la kin autori di ta libro. Fine D^lo Mönster raportis pri Progreso, olsa skopo e graveso.

On facile komprenos quante grava esis donar a ta societo informi pri LI. Pro ke multa delegiti di la diversa societi asistis la [ 49 ]kunveno, D^lo Mönster atencigis li pri l’utileso insertar en lia diversa societala jurnali, sive informi pri la movado di la LI. di la Delegitaro, sive texti e traduki en Ido.

Ja un jurnalo apertesis por ta skopo e tre probable altri sequos ta bona exemplo. Danske Kvinders Nationalraad ipsa pozis sua yarala raporti ye dispono por traduko, e balde on vidos la dicita jurnalo raportar pri la « Linguo internaciona di la Delegitaro ».

Basel (Bâle).

En ta urbo fondesis Idista grupo, di qua la prezidanto esas S^o Eduard Wenk, Albananlage 7.

Zerbst (Anhalt).

De plura monati existas en ta urbo grupo de Idisti, qui studyas fervore. Por informi su turnar a : S^o Ad. Krüger, Breitestein 49, Zerbst, Anhalt, Germanio.

Hago (Den Haag).

Pro la departo di Kapitano A. Den Hengst ad Java, la chefi di l’Idista grupo en Hago esas : S^o B. J. F. Varenhorst, profesoro di liceo, prezidanto ; S^o Kaakebeen, prof. di liceo, vice-prezidanto ; S^o Boucher, librovendisto, sekretaryo-kasisto. Adreso di S^o Varenhorst : Jacob Gillesstr. 35. — Ta sioro voluntis asumar la ofico di S^o Den Hengst, t. e. ricevar suskripti por l’Uniono ed aboni por Progreso.

Berlin.

La Uniono por Internaciona Linguo en Berlin, qua okupis su til nun kun la generala problemo di LI., sen preferar ula aparta sistemo, rezolvis la 10^a febr. studyar e praktikar la linguo Ido ed adherar oficiale a la Uniono di l’Amiki di la Linguo internaciona. Samtempe on elektis nuva chefaro. Pro ke D^ro Borgius pro manko de tempo abandonis la prezidanteso, on elektis quale unesma prezidanto D^ro Liesche, qua de kelka tempo itere lojas en Berlin. La cetera chefaro konsistas ek : S^ro Collin (duesma prez.), S^ro Küppers (1^a sekr.), S^ro Ihn (2^a sekr.), S^ro Fasse (kasisto), S^ri Conström e Georgi (konsilanti). Fine de febr. la Uniono apertos kurso guidata da S^ro Küppers. La adreso di la « Uniono por Internaciona Linguo » restas che S^ro Collin (Berlin W. 8, Leipziger Strasse 19).

Ni gratulas varme l’Uniono, ke ol renuncis sa posturo neutra tilnuna, qua furnisis pretexto a tanta kalumniema ataki di nia neloyala adversi. Ni esperas, ke ol kontributos potente difuzar nia linguo en Berlin ed en Germanio.

[ 50 ]

Leipzig.

La 1 februaro eventis la generala kunveno di l’Idisten-verein Progreso. Pos diskurso da prezidanto S^o Kohmann, on elektis la chefi di la societo, qui esas nun : C. T. Strauss, 1^a prezidanto ; L. Kohmann, 2^a prezidanto ; W. Kuhnert, 1^a sekretaryo ; S^no Rose Madak, 2^a sekretaryo ; Paul Köhler, kasisto. L’adreso di S^o W. Kuhnert esas quale ante : Merseburgerstrasse, 25.

Ferrol.

La 19 e 26 januaro, nia amiko D^ro Casares facis du diskursi, en l’Ateneo ferrolano, pri la LI. e Ido. En l’unesma il pledis por la LI. generale ; montris sa neceseso por omna klasi de homi (sed ne por la literaturo), la posibleso di l’adopto di tala LI. per internaciona konsento, adopto qua povos esar atingata nur per ula grado di perfekteso ; il analizis la kondicioni di ta perfekteso : 1^e utileso od uzebleso, qua postulas kompleteso e precizeso di l’expresuri ; 2^e facileso, qua postulas regulozeso en la gramatiko ed internacioneso en la lexikal elementi : il rezumis la historyo di la Ll., ed expozis la precipua sistemi kun lia qualesi. — En la duesma, il expozis la principi di nia linguo. — Ta diskursi, facita avan ciencisti o ciencamanti, sucesis konquestar a nia ideo multa asistanti, qui adheris a l’Idista grupo di Ferrol. Por kontentigar lia demando, S^o Casares facos kurso publika pri Ido en l’Ateneo.

Billy-Montigny.

En ta industriala urbo di « Pas-de-Calais » fondesis Idista grupeto, kompozita da ex‑ Esperantisti. La sekretaryo esas S^o Alfred Fosset, rue de Rouvroy. — Ni invitas la samideani laboristi de omna landi relateskar kun ica grupo, e kun ta di Hénin-Liétard.

Biel (Bienne).

En ica urbo fondesis nuva Ido-grupo ; sekretaryo : S^o P. Schneeberger, Centralstrasse 42.

Nidau (Suiso).

Nuva Ido-grupo ; adreso : S^o J. Denzler, magazenchefo.

Aarau.

La grupo esas prezidata nun da S^o W. Burkhardt, Laurenzer-thorgasse 115 (vice S^o Fischer, qua migris ad Pforzheim, Badenio).

Solothurn.

La grupo esas prezidata nun da S^o J. Kylewer, Bielstrasse, 54 (vice S^o Burkhardt, migrinta ad Aarau).

Landskrona (Suedo).

En ta urbo fondesis Idista grupo, di qua la prezidanto esas injenioro S. Barring, la sekretaryo S^o Persson, la kasisto S^o H. Petersson.

[ 51 ]

Tampere (Finlando).

La 13 februaro, en sa yarala kunveno, la Grupo Esperantista di Tampere, qua til nun restis oficiale « esperantista », sed studyis Ido por povar libere e sen prejudiki selektar inter la du dialekti, rezolvis abandonar tute la primitiva idiomo e adherar ad Ido. Konseque ol chanjis sua titolo, qua esas nun : Tampere Reform-Esperanto Societo. La prezidanto esas : K. J. Saarinen, 13, Papinkatu.

Usonana riklamo.

Unu de nia amiki informas ni, ke en Frankfurt-am-Main usonana firmo establisis granda rulsketeyo, e pendis en ol grandega skuto, sur qua on lektas :

« Ica sketeyo ne esas ja perfekta, e nultempe divenos tala, nam ni enduktas sempre nuva plubonigi. »

Do, por la tante habila e speriencoza Usonani, la perfektigebleso valoras plu bone kam la perfekteso. On memoras, ke to esas precize la devizo di Ido : nultempe perfekta, sempre perfektigebla. Tala riklamo (se ni volus facar ula) esus do plu bona kam la konstanta riklamo di l’Esperantisti pri la netuchebleso e nechanjebleso, qua signifikas reale nur : neemendebleso, nekuracebleso. Ol esus anke plu bona, kam la malsaja riklamo, quan ula « fidelulo » propozis uzar : « Esperanto, la sola linguo helpanta, qua havas supersigni ! »

BIBLIOGRAFIO

JURNALI

La Belga Sonorilo (n^o 122, 28 jan.). — Prof. Wilhelm Ostwald (artiklo di Berliner Tagblatt ; videz infre). — Quale on kreas kurso : raporto pri la polemiko, quan la fanatiki facis en Verviers kontre Ido, e qua abutis a kurso… di Ido. — Konciliema spirito, da A. Giminne ; nia amiko citas sa korespondo kun hispana Esperantisto ; ica unesme asertas, ke la plubonigi esas nur iluziono (il ne ja konocis li !), e ke ni ne havas la « fratesala skopo » di Esperanto (Ho ! la « frateso » di la fidela Esperantisti ! Lektez do La Revuo e la konkuranta revuacho, samideano ! E vu koncios, quante on trompas e mistifikas vu per l’ « interna ideo » !) Pos lektir broshuro pri Ido, il « agnoskas l’ avantaji di Ido », sed… « restas fidela » pro du motivi : unesme, pro koncienco, pro ke esus « ne-nobla » abandonar ol ; duesme, pro ke ol esas plu bela. Il balde agnoskos, ke Ido esas ne nur plu facila, sed plu bela kam Esp. ; do il « restas fidela… » nur por restar fidela ! S^o Giminne refutas anke ta malvera aserto di la fanatiki, ke li pruvis la [ 52 ]supereso de Esp. en mult’ artikli e broshuri. Or li nultempe diskutis serioze Ido en lia jurnali, e havis nur un zorgo (quante « nobla » !) : celar ol de sua lektanti.

La Grupo di blinduli en Woluwe, quankam restanta fidela, konservas amikal relati kun la belga Idisti, qui unesme iniciis li ad Esperanto. Ni esperas, ke ol sequos sua unesma inicianti, prefere kam la malbona pastori. — Komparo : La Kapelo, trad. L. Zamenhof e H. Peus. — Por l’ animali, da A. Giminne. — Kroniko di l’ grupi : en februaro, la Idista grupo de Verviers facos nuva kurso. — Kongreso de Esperantistoj, humuroza poemeto da H. Angenot, di qua ni citas l’unesma strofo :

« Chiuj tiuj kiuj, chie, chiam, chies,
Parolas esperanto, neniam, nenies,
Nenial, ni faros shanghighoj
Oj, oj, oj !
Ni mortos Zamenhofistaj
Aj, aj, aj ! »

— Pour la Langue auxiliaire neutre (extraktita de l’ artiklo da L. Couturat en Revue internationale de l’enseignement).

Progresido (februaro). — Laudo di D^ro E. Halley, trad. A. Pols. — Paulo e Virginia, 7^a parto, trad. S^ro Lelong : ica parto kontenas ravisanta peci (dialogo di Paulo e di Virginia) bonege tradukita en nia belsona e flexebla linguo, qua hike rivalesas kun la harmonioza stilo di l’autoro. — La morto di rozo, da H. Devannes. — Lumo en inundita valo, da D^ro Hermann. — La bona amiki, trad. M. Escuder. — Internaciona proverbi, da J. Keller. — Suplementa Parto : nuva vorti adoptita da l’Akademio. Prof. Ostwald Nobel-premyizita. — Pri la formuli en la letri. Diversa informi.

— La Redaktistaro di Progresido publikigas specala edituro, en franca, di la broshuro :

La langue auxiliaire de la Délégation,
da A. Guilliaume e O. Chalon,

che Libreyo Marchal, 6, rue Beaurepaire, Verdun (Preco : 25 centimi po du exempleri, plus 5 centimi por sendospenso). Ni rekomendas ta broshuro a nia samideani (v. recenso en nia N^o 23, p. 695 ; e l’anunco p. 704).

Idano (januaro). — Fortunoza nuvyaro ! Artiklo konsakrita a S^o W. Ostwald (kun bela portreto), da D^ro Hermann. — Pri la parolado en la linguo internaciona, da D^ro Hermann : l’autoro insistas sur la neceseso, por omna Idani, exercar su ne nur lektante e skribante, sed anke parolante ; il konsilas por to adherar a grupo, o rekrutar nuva adepti kun qui on povez konversar. Il konsilas anke impozar a la grupi ca regulo, ke on devas parolar nur en Ido dum la kunveni ; on povas mem institucar pri to [ 53 ]amendo… quan profitos la grupal kaso ! — Nia movado. — Granda viri, da W. Ostwald, recensita da L. Pfaundler. Esas rara evento, vidar granda ciencisto recensata da altra ! Tala evento honorizas Ido. — La naskodial kuko, propaganto di la L. I. (amuzanta rakonto da Yuna Idano). — Signifiko di la saluto per la chapelo, segun Spencer, da A. Waltisbühl. — Du anekdoti da F. Schneeberger. — La nobla kaptito, da H. Knecht. — Milital epizodo, da Generalo J. de Lj. : — Pri nutral higieno (o : l’avantajo di la kanibaleso !), da R. Gunert. — Rigardi di amanto, da E. Kielhauser. — Bibliografio. — Letrobuxo. — On vidas, quante richa ed interesanta esas la kontenajo di un numero di ca jurnalo. La sequanta n^o (februaro) kontenos karnaval-suplemento : Ad-avan !

Internaciona Pioniro (februaro). — Nia Revuaro. — Universala Metodo (lernolibro di Ido). — Wilhelm Ostwald, biografial artiklo da Prof. R. Lorenz ; nulu esis ya plu kompetenta por rezumar la labori di Prof. Ostwald, e donar ula ideo pri sa ciencala meriti ad omna nia samideani. — Ek nia movado. — Internaciona Komisitaro di frigorizo adaptita a fervoyi ed a vapornavi, da E. Mac Pike. Ica samideano deziras, ke ni havez ciencala revuo por difuzo di utila konoci. Sed por to esas tute neutila « fondar nuva jurnalo », kande ni havas Internaciona Pioniro, di qua to esas grandaparte la skopo. Nia ciencista amiki devas nur sendar ad ol lia artikli pri temi di populara cienco o pri teknikal informi (quale ja facis D^o Hermann, Sⁱ Feder, Kielhauser, e S^o Mac Pike ipsa) e ni tale havos la revuo dezirata. — Hudson-Fulton Festo. — Amikal Averto, da J. de Ljustina : l’autoro konsilas ke nia samideani uzez sempre korekta stilo, e ke la redaktisti di nia jurnali zorgez pri la korekteso o korektigo di l’artikli, quin li insertas. Pluse, on ne devas tradukar literaturala peci, se on ne esas tre habila ; nam altre on koruptas sua stilo e la linguo ipsa : videz Zamenhof e sa « literaturala » traduki ! Ni ne devas kopiar ula personal o nacionala stilo, sed konstitucar internaciona stilo ; e segun la precepto di S^o de Beaufront : tradukar l’idei e ne la vorti. — Ong, la granda ucelo di la lago Tahoe, indiana legendo, trad. Marelius. — Diversajo.

Esperantisten (decembro) insertas komence la portreti di du Mondolinguani, D^ro Zamenhof et Prof. Ostwald, e facas homajo a l’unesma pri sa jubileo, ed a la duesma pro la Nobel-premyo. Ta duopla homajo esas tute konforma a la mento di omna Idisti ; sed ol esos certe konsiderata quale « sakrilejo » da la « fanatiki », qui ne toleras, ke on komparez ulu a la « rejo di Esperanto ! » — Bon nuv yaro. — L. I. en Suedo : on expozas la progresi, quin nia linguo facas en la suedana jurnalaro, aparte en l’ Ordeno di la Bontemplani e che l’ instruktisti. On rimarkigas tre juste, ke Esp. esis exkluzata, per sa ortografio, de omna jurnali, dum ke [ 54 ]Ido esas imprimebla omnaloke sen ula jeno. On aludas anke la kompatinda taktiko di la fanatiki, qui, ne povante propagar sua linguo, penas nur nocar la difuzo di la nia. To esas probable l’ efekto di l’ « interna ideo », qua inspiras li ! — Uniono. — Kroniko. — Korespondado.

Esperantisten (januaro). — Pensi pri vivo e morto, da O. Jespersen (traduko suedana di l’artiklo aparinta en Progr. n^o 11). — L. I. en Suedo. On raportas pri la kunveno di la klubo di Stockholm ; on decidis aranjar lingual exerci en omna kunveni di la grupo, ed on diskutis (en Ido) la gravo temo di l’alkoholismo, prenante quale « texto » l’artiklo da D^ro Hermann en Int. Pioniro n^o 2. Pose on kantis e ludis komedii en Ido. La suceso di ta vesperfesto esas debata, on dicas, precipue a D^ro Liljedahl. S^o Larsson facas nuva kurso pri Ido en la studentosocieto « J. F. T. » — La klubo Propaganto en Stockholm anke institucis diskuti en Ido, e fondis komitato por agitado. — Nia propagado progresas en l’Ordeno di la Bontemplani, danke la protekto di olsa chefi. — Kroniko (pri l’extera landi). — W. Ostwald e la mondolinguo. La suedana jurnali recensis l’artiklo da Prof. Ostwald pri sa voyajo Ad Stockholm. — Uniono di l’amiki di la L. I. — Ido en la komerco. — Korespondado (letro da laboristo, ex-esperantisto, qua agnoskis quik la supereso di Ido.) — Ca e Ta (pri la habila metodo, per qua la fanatiki difuzas lia mentiachi tia la mondo). — Ye la Fundamento ! humuroza poemeto, dedikita a la Fundamentisti ; unesma strofo : « Sur la Fundamento, Santa Libro ! — Ibe sidas ya — Lingva Komitato. — Nulo facis ol til nun e nulon facas, — E durigos sempre ta futur laboro ».

Internaciona Socialisto (januaro). — Ica jurnalo kontenas plu multa pagini, neplus dividita en koloni, e la traduko germana di kelk artikli. — Demokratigo di omna landi. — Prof. W. Ostwald e la mondolinguo. On citas l’artiklo da Prof. W. O. en Berliner Tagblatt. — La mono, trad. D^ro Hermann. — Cirkulero di la Borso di laboro en Cherbourg pri e por Ido. — Franca laboristo pri la mondolinguo. — Parolez klare ! sive en Ido, sive en vua patriala linguo, kande vu parolas a stranjeri : bonega konsilo da nia samideano O. Beiche. — Exerco por lerneskanti. — Letro da H. Peus a Le Phare sténographique de Rouen. — Alkoholo, kartoludo e mondolinguo. L’alkoholo, la tabako et la kartoludo, qui esas precipua malamiki di omna intelektal exerco ed inteligenta laboro, esas anke malfavoroza a la propagado di la L. I. Un motivo pluse por kombatar ta veneni di la spirito ! — Humuralaji. La mushi ; Bona helpo en l’ embaraseso. — Ek la movado di Ido. — Avizaro. — La kovrilo, nun duopla, kontenas rezumo di la gramatiko e listo de korespondemi.

Basler Nachrichten (25 jan.), tre importanta suisana jurnalo, apertis Ido-Ecke (Ido-angulo) per specimeno di nia linguo : La [ 55 ]planto-kolektanto e la rusa vilajani, amuzanta anekdoto (pruntita de Int. Pioniro). Bonega exemplo, imitenda da nia samideani, tante plu ke nia linguo povas imprimesar sen ula peno en irga jurnalo.

Solothurner Zeitung (28 nov.). Originali e traduki. Certe esas max bona, konocar l’originala verki ; sed quanta autori, quin ni konocas nur per traduki ! Kad on asertos, ke ni nule konocas li, o ke esus plu bona, tute ne konocar li, quale asertas superba poligloti ? Cetere, la L. I. esas destinata precipue a la verki, en qui la kontenajo importas plu kam la formo. — Princo Ito salvita da la geisha : beleta naraco.

(5 dec.). La L. I. ne supresos quik la lernado di la vivanta lingui ; plu juste, ol favoros ol, multigante la okazioni frequentar la stranjera landi. Ol esos la latino moderna, la max bona introduco a la studyo di la lingui. — Komparo inter Esp. et Ido.

(19 dec.). Ido en la praktiko : on insertis la prospekto pri la Hudson-Fulton festo (Prog. II, 616).

(23 januaro). Internationale Ecke montras l’utileso di la L. I. por la komerco. La komercala lerneyo en Schaffhausen facas kurso pri Ido. — La lanterno di l’Oceano, en Ido e germana.

(30 jan.). La Suisana Uniono kunvenos 20^a februaro en Brugg. Suiso devas favorar la L. I. pro la mult internaciona institucuri situita en ta lando. Artiklo (en Ido) pri l’ internaciona oficeyi en Bern.

Das Weltall (Berlin, 15 januaro). — Bona recenso di la broshuro Weltsprache und Wissenschaft, da W. Mecklenburg. On raportas anke tre favoroze pri l’Uniono e pri Progreso.

Science (N^o 786, 21 januaro) insertis artiklo : International Language, da Prof. O. Jespersen. — Nia prezidanto montras unesme, ke la proyekti di LI. konvergas sempre plu a definita tipo ; Esperanto konservis ankore formi artifical ed arbitriala simila a Volapük : sed la Komitato di la Delegitaro « trovis en la verki di Liptay, Beerman, Molenaar, Peano ed altri, sed precipue en ti di l’Akademio qua kreis Idiom Neutral, amaso de prizenda sugesti, omni tendencanta proxime a la sama direciono, nome, a la direciono di ta elementi di Esperanto, qui esis nultempe kritikata. Altralatere ol trovis preske unanima kritiko di Esp., sive da l’amiki di irga LI., sive da linguisti (Brugmann e Leskien) e. « la punti kritikita en Esp. esis en omna kazi proxime sama, nome, ti en qui Zamenhof kreis ulo arbitriale vice extraktar to quo esas ja la max internaciona expresuro ». Sequas expozo di la principi di Ido, e komparo kun Esp. Ja multa bona Esperantisti agnoskis la supereso di la « nuva linguo ». Sed altri penis « mortigar Ido, unesme per konspirado pri silenco, pose per misriprezento di fakti e di personi ». L’autoro esas obligata, kontrevole, [ 56 ]refutar du letri publikigita en Science (10 decembro), quankam en tala questiono, ne la personi importas, sed la esencala traiti di la linguo. « La taktiko di l’Esperantisti esis, ne examenar la linguo ipsa, sed senkreditigar ol rakontante, ke ca o ta membro di la Delegitaral Komitato demisis kun despito ». Ton on dicis pri Sⁱ Ostwald e Jespersen ; nun on asertas to pri Prof. Ad. Schmidt… qua nultempe esis membro di la Komitato ! On dicas, ke l’Idisti nule konkordas pri la strukturo di sua linguo ; ke ol chanjas singla monato, e c. S^o Jespersen refutas humuroze ta malveraji, e citas kelka linei ek Progreso (N^o 22, p. 582), por definar nia metodo e samtempe donar specimeno di nia linguo. « En omna punti ni substitucas ciencala metodi e procedi a hazardal ed arbitriala vortifuri ed a blinda juro ye la vorti di la “ majstro ” Zamenhof ». — Esperanto havas du ortografii, la du malbela e malkomoda (hhemio, monahh-hhoro !) Nul altra moderna LI. havas supersigni. S^o Jespersen refutas kun sa specal autoritato kelka kritiki di ula « fidelo », nome : ke Ido donas a j « malmola Anglo-Saxona pronunco » (« ol esas nek malmola nek Anglo-Saxona ! » ; cetere, nia joyo $=$ Esp. ghojo). Esperanto esas plu logikal e plu vere internaciona kam Ido (!). Il havas quale patroni 17 eminenta ciencisti : « sed ta patroneso esas pure platonala », ta ciencisti nultempe uzis Esp., « e donis sa aprobo ante la nasko di Ido, tale ke ol signifikas nur aprobo di la general ideo di LI. » La sola linguisto, B. de Courtenay, di qua l’Esperantisti explotas la nomo (e falsigis l’opinioni), deklaris ke Esp. bezonas multa plubonigi, e ke Ido esas plu bona kam Esp. en multa relati. L’autoro kredas, ke l’Esperantisti balde cesigos sua nuna taktiko, e admisos « loyala diskutado ». « Nula granda inventuro o ciencala malkovro aparis ultempe tute plumizita^[47] en la mondo ; omni postulis la pacienta kunlaborado di multa spiriti ». E dum ke on konsideras quale sakrilejo dicar, ke la verko di Zamenhof bezonas ula plubonigi, nia linguo, ja multe plu bona e plu internaciona, ne pretendas esar « perfekta, sed sempre perfektigebla ». — Ni analizis detaloze ca artiklo, pro ke ol esas modelo di pledo por Ido, quan nia amiki certe volos difuzar ed imitar maxime posible.

Berliner Tagblatt (23 dec.) insertis la sequanta deklaro da Prof. W. Ostwald : « Pos preciza konocesko di la movado relativa (a la L I) me advenis a la konkluzo, ke a la ciencala-teknikala postuli di tala generala komunikilo maxime respondas la linguo nomizita Ido, plubonigita e devlopita formo di Esperanto. Ultre la obyektala avantaji di ca linguo relate la malnuva Esperanto, la nuna duktado di l’ortodoxa Esperantal movado tante kontredicas [ 57 ]mea opinioni pri oportuneso e libereso, ke me nule povas fidar ad ol, ne konsiderante la abomininda sperienci, quin me facis kun kelka Esperantisti, tam per letri kam per jurnalistala relati. Kontrale, la Ido-movado fondesas sur la principo di libera evoluco, qua sola povas sekurigar la racional adapto di la moyeno a la skopo ». — Nuva atesto di la prezidanto di la Komitato di la Delegitaro pri la konduto di la chefi Esperantista, quin il devis (nur tro multe !) konoceskar en ta okaziono.

G. P. ’s Monthly (februaro). — Ido for Beginners, da P. D. Hugon. Singla leciono esas nedependanta, e kontenas omno necesa por l’exerco : indiko di pronunco, gramatikal reguli e vortareto. — Angla idiotismi tradukita en Ido : nⁱ 110-134 ; tre interesanta ed instruktiva seryo.

Templaren, organo di la suedana Bontemplani (Stockholm (publikigas, de l’komenco di la yaro, en Angulo di mondolinguo, seryo de lecioni pri Ido da G. A. Larsson. Singla leciono kontenas gramatikala precepti, texto tradukenda e vortareto korespondanta ; pluse, la traduko di l’antala exerco.

Templaren insertis letro da ula fanatika Esperantisto (qua ja ante dissemis multa malveraji pri Ido) ; il esis refutata da la redaktisto ipsa di la jurnalo. La fanatiko dicas ex. : « Lasez l’Esperantisti en paco ; dicez ke Ido esas Ido, e ne intermixez ol kun Esperanto ! » Tale ni agas ja de longe, e ni sempre plu intencas agar tale. Se l’Esperantisti volas mortigar Esperanto e mem sa nomo, li esez kontenta !

Minerva, rivista delle riviste (Roma, 23 januaro). — S^o L. Ceci recensis mallonge, sed favoroze, nia Dictionnaire international-français. Rigretinde, tala recenso donas nur nejusta e nekompleta ideo di nia entraprezo, pro ke ol vizas nur unu de nia multa lernolibri, e pro ke ol atribuas a S^o Couturat sola to quo esas la verko di multa kompetenta kunlaboranti. L’Esperantisti afektacas (por malgrandigar nia verko kompreneble) atribuar la tuta laboro a me sola ; me pregas, tute kontre, ke nia amiki kombatez ta tendencoza aserti, e ne nomez me, sed la eminenta ciencisti, qui direktas nun nia linguo ed efektive laboras pri e por olu.

L. C.

Deutsch-österreichische Lehrer-Zeitung publikigis (15 decembro) fanfaronema artiklo da Esperantisto, qua anuncis exemple ke, pos la Esp. kongreso di 1912 (pro quo 1912 ?), Esp. esos enduktata en omna meza lerneyi (to esas « vendar la pelo di l’urso ante mortigir lu » !) La 15 januaro, on insertis tri artikli : una da Esperantisto, qua fanfaronas pri la « granda sucesi di Esp. en la ciencala domeno », e kombatas Ido per malforta argumenti : Omna imprimisto povas aquirar facile la supersigni. « Pro quo l’Idisti ne propozas a la Franci, Hispani, Portugalani e Cheki [ 58 ]vicigar lia multa signizita literi per digrani ? » (Stupida argumento, qua ne bezonas refuto !) — Altra da S^o Baller, membro di l’ldo-Klubo Progreso en Wien, qua tre bone pledas por Ido, e denuncas la « volupükaji » di Esp. — Fine, triesma da S^o Mayer, qua asertas, ke « la max bona Esp. » esas… la latina (Yes, por ti qui havas la tempo lernar ol ; sed li esas e sempre plu esos la min multi ; dum ke Ido esas vere « la latino di la populo »). — Omna ta polemiki esas bona por nia linguo, nam li igas ol konocata da la publiko senpartia, qua facile judikos, kad ol esas vere la max bona.

The Monist (Chicago, oktobro) insertis letro da S^o O. H. Mayer : Malaya ne aceptebla, respondanta a la redaktisto di ta revuo. La nuna situeso ne esas simila a la dekado di Volapük, nam on povos de nun selektar inter du dialekti tute pronta, fondita sur la sama principi, dum ke Volapük ne povis reformesar sen destruktesar ; to pruvas ke la solvo di l’ problemo atingis stadyo di stabileso. L’Europani ne abandonos lia penso-formi por adoptar la malaya od irg altra exotika linguo. La redaktisto respondas, ke li ne abandonos oli plu volunte por artificala linguo. To pruvas, ke il tute miskonocas nia verko, qua esas nur la quintesenco di l’europana lingui, do tute konforma a l’europana penso-formi. Segun il, linguo artificala devus esar « algebro di la penso » konstruktita a priori. La historyo montras, ke to esas kimero ne realigebla ; e ni, qui studyis aparte l’algebro di la logiko, repulsas tala ideo plu energioze kam irgu, malgre la kalumniema aserti di ula malsincera adversi, qui, por defensar lia nereguloza e kaosatra linguo, insinuas, ke ni revas ula matematikal regulozeso e rigideso. Ti qui lektas ni e praktikas nia linguo savas ke, quankam logikal e reguloza, ol esas plu flexebla, plu simpla et plu praktikala kam Esperanto kun omna sa idiotismi.

The Birmingham Weekly Post insertis respondo da Esperantisto a nia amiko S^o Wright^[48] (21 agosto). Il asertas ex. ke la supersigni trovesas en l’ ordinara imprimeyi, e ke Esp. ne esas plu malfacile imprimebla kam la franca ! (Grosa malverajo ; cetere, esas ja malfacila imprimar korekte en Anglio franca texto, pro la supersigni ipsa). Lasta argumento : « l’ inventanto di Ido esas Franco ! » Ho « paca batalanto ! » Ube esas l’ « interna ideo ? » — L’editisto di la jurnalo expresis la saja deziro, ke Esp. ed Ido unionesez e kunfuzesez por la profito e venko di la L. I. Altre, forsan esos plu bona adoptar la latino simpligita (l’editisto ne komprenas, ke latino simpligita e modernigita esus nur altra Esp. od altra Ido !) [4 sept.] Samtempe, « No accents » insistas sur la granda avantajo di Ido, ke la manko de supersigni igus ol imprimebla omnaloke. — S^o Wright respondis, ke l’uniono esas facile realigebla, e ke la Normanda federo donis bona exemplo (11 sept.)

[ 59 ]

New-York Medical Journal (18 dec. 09). — Ula Esperantisto respondis a D^ro Talmey. Il asertis, ke l’Idisti devus turnar su nur a l’Esperantisti, e tute ne a la publiko, por ne facar skandalo e ne nocar la komuna ideo. Evidente il ne savas, ke la mastri di Esp. rifuzis la diskuto, quan ni propozis a li, ed instigis ni, tute kontre, turnar ni a la publiko ! Cetere, la sama autoro fanfaronas, ke Esp. havas plu multa adepti kam Ido, sed ke, kande Ido havos plu granda suceso, l’Esperantisti povos tre facile adoptar ol « sen perceptebla peno », nam « on povas lernar la chanji di Ido en studyo de kelka hori ». Sed la reformo ne povas enduktesar da autoritato, sed nur da « individui aganta individue ». Nu ! ta Esperantisto devas konsiderar l’Idisti quale « individui aganta individue », e permisar a li agar, ne nur en la mallarja Esperantistaro, blindigita da sua chefi, sed en la granda e senpartia publiko. — La kontredici di la « konservemi » esas vere amuzanta ; l’uni dicas : « Propagez Ido nur interne l’Esperantistaro ! » ; l’altri dicas : « Propagez nur en la profana publiko, e lasez l’Esperantisti tranquila ! » Du konsili egale malsaja ; pro to ni sequos nek l’una nek l’altra, irge quante to malplezos ad uli^[49].

Heraldo de Castellon (16 oktobro) recensis favoroze diskurso facita da nia samideano S^o J. Salvador Ferrer en la Circulo Mercantil é Industrial di ta urbo. Il expozis la nuna stando di la problemo : « La situeso komplete chanjis. Olim, ni, l’amiki di l’ideo, dicis : ek la plura proyekti, ni ofras unu, plu o min bona ; sed nun, pos la decido e la labori di la Delegitaro, ni bone povas dicar : venez e lernez ; to ne esas un de la multa pasinta proyekti, sed la L. I. pronta, facila, logikal e quik aplikebla, qua, ultre la helpo di sua adheranti, havas la sanciono di la filologio e di la cienco ». On ne povas plu bone prizentar nia linguo a la profani. — Pose on apertis kurso pri Ido. Danko e gratulo a nia hispana amiki.

Le Réveil de la Manche (12 febr.) insertis tre bona ed interesanta artiklo pri Ido. On raportas pri experimento facita da nia amiki di Cherbourg, qui demandis e ricevis letri en Ido de multa diverslanda samideani. — To memorigas da ni la « experimento » facita recente da granda Parisana jurnalo : ol insertis en 1^a pagino artiklo en Esperanto, e, por provar la facileso di la linguo, demandis, ke sa lektanti skribez, kad li komprenas ol. Nulu respondis… ecepte spritoza Idistino ; e la fanfaronema manifesto tute abortis.

Unga Tankar (15 jan., 1 febr.), kontenas sub la rubriko : Populara cienco, seryo de artikli da G. A. Larsson pri la Mondolinguo. La sama jurnalo duras publikigar la lecioni di S^o Lundqvist pri Internaciona Linguo Ido.

[ 60 ]

La Réforme alimentaire (januaro ; Paris e Bruxelles). — Vejetarismo e L.I. da Lietn. A. Giminne. Nia devota propaganto montras ke la LI. (en sa max perfekta formo, Ido) interesas rekte la vejetarismo, quale omna internaciona movado, qua relatigas adheranti de multa nacioni ed obligas li korespondar, kongresar, e c. Ol esus anke tre utila en la loki di kuracado, en qui kunvenas personi de diversa lingui ; e c. Fine, la linguo Ido, same kam la vejetarismo, esas peno por reformar o plubonigar la homala vivo per la lecioni di la cienco e di la sperienco : Idisti e vejetaristi esas homi, qui ne volas sequar la tradiciono e la blinda uzado o kustumo, sed nur la raciono.

New-York Tribune (14 januaro) publikigis artiklo da S^o Jespersen, en qua on lektas ico : « La nuva linguo (Ido) ne esas tam richa kam l’angla, tam eleganta kam la franca, tam potenta kam la germana, o tam bela kam l’italiana ; sed ol esas certe plu richa kam la franca di Anglo, plu potenta kam l’italiana di Germano, e plu bela kam la germana di Italiano ». Ta humuroza frazo expresas funde la sama penso, quan ni enuncis tale : Por judikar yuste la Ll., on ne devas komparar ol a sua patriala linguo, sed a la stranjera lingui, quin ol povos vicar (t. e., kompreneble, a la malfacileso, quan omna stranjera linguo ofras a singlu, ed a la maniero sempre tre penoza e difektoza, per qua singlu parolas ed uzas irga stranjera linguo).

Monat-Rosen des Schweiz. Studentenvereins (Luzern, 15 jan.). — Langue int. de la Délégation : Ido ? Qu’est-ce ? da S^o A. Creux : pledo por la LI., rezumo di la historyo di la Delegitaro, e expozo kompleta di la gramatiko. To esas modelo di propagal artiklo, tre simpla, klara e konciza.

Schweizerischer Jünglings-Bote (Bern, 1 januaro). — Mondo-linguo por la yuna kristani, da F. S. Nia amiko rekomendas la LI. a la grupi di yuna kristani, qui havas internaciona relati. La LI. existas, on bezonas nur lernar ol. Rezumo di la gramatiko, e specimeno : La perdita filyo.

L’Écho loudunais (16 januaro) publikigis, quale exerco, la texto : Ido en la komerco, aparinta en nia N^o 22, p. 617.

L’Echo loudunais (23, 30 jan., 6, 13 febr.) duras la publikigo di lecioni pri Ido, insertante singlafoye nuva exerco-texto e la traduko di l’antala. Ex. : Oran-Zeb ; La furtisto e la ciencisto ; Piron e la santa Virgino.

Le Progrès (Lyon, 13 januaro) en humuroza kroniko : Lyon en la 21^a yarcento, « naracas » ke Esperanto primitiva ricevis, quale omna vivanta lingui, kelka modifiki qui simpligis ol, per ula reformi qui konstitucas la sistemo Ido. Ni esperas, ke la redaktisto esas profeto !

[ 61 ]

La Suno Hispana (januaro) plendas, ke ula Esperantista jurnali publikigas kelka olsa artikli sen indikar la fonto, o mem kun falsa subskribi, quale originala verketi. Kad ol ne savas, ke to esas la konstanta metodo di la « honestuloj », qui regnas en Esperantuyo ? Omno esas komuna ad omni, en la granda rondo familia » ! Yen la homi, qui qualifikis ni « plajiisti » e « raptisti » ! Li tante kustumas plajiar e raptar, ke li agas tale reciproke, por pruvar sua « frateso » !

Revue mensuelle du Teaching-Club d’Ixelles (novembro 09) kontenas bona artiklo da S^o O. Van Slijpe pri la LI. e pri Ido, quan D^lo Simon docas en la Teaching-Club (rue de Berlin, 20, Ixelles). On montras tre bone, ke la lernado di la LI. nule nocas o konkuras, sed plu juste helpas la lernado di la vivanta lingui. Lernar e propagar la LI., « to esas laborar por la futuro ! »

La Revue du Mois publikiginte la 10 sept. artiklo da S^o Aymonier plena de malvera o tendencoza aserti, ni sendis ad ol rektifika artiklo ; S^o Aymonier, refutita, penis defensar su per altra… fantazii, quin ni devis itere refutar ; ed omna ta repliki aparis kune en la N^o di la 10 februaro. Ni ne repetos hike la kustumala legendi di la fanatiki : nia lektanti ja tro konocas li. Ni rimarkas nur, ke S^o Aymonier (autoro di Kompleta Gramatiko di Esp.) penas diminutar maxime posible la difero di Esperanto e di Ido, por malaltigar l’originaleso di Ido : « Ido debas omno ad Esperanto, mem la reformi quin ol realigis !^[50] ». Ed on penas inferar de to, ke « la reformisti devas penar por persuadar, konvinkar, demonstrar, restante disiplinoza e fidela a l’organizuro, quan l’Esperantisti donis a su ». On oblivyas : 1^e ke ni ne esas e nultempe esis Esperantisti, ke do ni ne obligesis « restar fidela » ; 2^e ke ta fideleso postulas acepto di la Fundamento, quan nula serioza homo povas « respektar » ; 3^e ke l’organizuro, quan on donis a l’Esperantisti (e ne : quan li donis libere a su ipsa), esas tute senyura ed autokrata, segun la konfesi di sa chefi ipsa ; 4^e fine, ke ni efektive penas persuadar, konvinkar e demonstrar^[51] ; sed ke la mastri di Esp. severe exkluzas omna diskutado de sua jurnali, « persekutas » la diskutemi per boikotado ed exkomunikado, e vicigas la libera diskutado per sencesa mentii e kalumnii, [ 62 ]per qui li blindigas e venenizas la fideli, e penas mem trompar la publiko. Yen to quon on povas respondar a la hipokrita liberaleso, quan la fanatiki afektacas, kande li parolas avan la publiko.

La Revue (Paris, 1^a februaro) insertis artiklo de 4 pagini : Inter Idisti ed Esperantisti, en qua S^o Couturat respondis a la malveraji, quin S^o abato Richardson, ja plurfoye refutita, repetas kun obstino. On opozas ad il l’opinioni tre klare reformista di abato Peltier, fondinto di Espero katolika, quan S^o Richardson pretendas « durigar », ed on konkluzas per komparenda texto extraktita de la Krestomatio. Ni expektas, ke S^o Richardson deklaros, per sa triopla parolo di Esperantisto, di « Anglo » e di « nobelo », ke ta texto di Zamenhof « ne esas Esperanto » !

KORESPONDO

* Response a l recension de mu article Abstracti Verbal-Substantives per S^r Couturat^[52].

L metod de S^r C. en refutation de opiniones stranjeri (alieni) mementa me l famosi batal’e de Don Quijote contra l molines. Il montra vicies ne existent, e pos haver combatet e mocat les, pensa se victor en l question. Sur pag. 700 S^r C. dice : « Ni ne vidas per qua moyeno… distingar coron de coronation ». Esque mi ne ha montrat ce sat clar pag. 23 de Discussiones ? Mi ha scrit : « radic fundamental $+$ vocal conjugativ », do ne coron ma almen corona. Ma anque ce ne pote eventuer, nam l form curt derivat inmediat de l radic verbal significa (pag. 22) alque abstracti absoluti, un facte, l curt action, l concentration de l concept verbal. Do solmen un teorist fanatic postularé l possiblitá de formes teorial ne havent practical valor. L « coronation » es un procedur sat long, talmen que nullo usaró l form curt « corona », quel anque distinge se de « coron ».

Plu S^r C. parola de l conjugation en ‑er, quel contine omni « nereguloza » verbes, sublineante ce parol e evocante en l lector un fals idé de mu system, dum mu conjugation es unic e regulari por tut verbes. « Tale », il scri, « on penas regulizar ta verbi e retrovar la naturala derivaji… kande on ne havas la kurajo regulozigar li, quale facas Ido ». Con altri paroles, on reprocha nos, que noi pena disvolver l nod Gordian, dum Ido fanfaronas que it ha tranchat l nod. Ma qué es demonstrat per tal tranchation ? Esque on pote reconstructer un nov nod de l mutilat peces ?

Plu a S^r C. formes « casion, defension, responsion » ne sembla esser plu natural e plu bel ca Idan : « falo, defenso, respondo ». Unesmili formes defensio(n) e responsio(n) es pure latin (vide Diccionare etymol. de M. Bréal e A. Bailly) e casion existe ancor hodie en composition « occasion », do ne pote esser innatural ; e duesmili, qué do impedi S^r C. constructer l curt formes « case, defense, response », queles en omni case es plu bel e plu natural ca « falo, defenso, respondo ». It es [ 63 ]ver, on pote acostumar-se anque a un instrument desacordat, ma ne persones con musical sense.

En fine S^r : C. dice : « Esas interesanta komparar ta artiklo kun la nia : Pri la verbal radiki (N^o 18, p. 321). … On rimarkos, ke ni havas preske omna ta radiki… » Ma l afere tute ne consiste en l radics, queles es presque identic che omni projectes, ma en l derivationes. L mu es omni natural e l Idan es omni arbitral ; comparaz : redacter, redaction, redactor — redaktar, redakteyo, redakto, redaktisto ! En Ido redaktor significa infinitivo di futuro (vermen horribli !)

E. de Wahl.

Rimarko. — Ni ne substrekizis la vorto « nereguloza », sed citis ol inter hoketi, nam ol aparas multafoye en l’expozo di S^o de Wahl, qua opozas ipsa « la verbi kun nereguloza supinal derivado », quin il grupigas en la e‑ konjugo, a « le reguloza, qui esas grupigita en la a‑ e i‑ konjugi », « la reguloza konjugo » a « la nereguloza formaco », e c. (p. 24). Cetere, ni expozis (p. 700) la diversa reguli di S^o de Wahl pri ta e‑ konjugo, e la lektanto povas judikar ipsa, ka tala formi esas reguloza o ne reguloza.

Repliko. — En vua januaral numero vu respondis a me, ke la Idal Akademio nultempe konsilus lingual fuzo di Ido ed Esperanto tala, qualan S^ro Zinoviev sugestis a la direktanti di la Esperantistal kongreso en Barcelono. Vu tamen aprobis praktikal uniono. Me volus, ke on donez ula klara expliko, di quan vu nomizus praktikal uniono en ica kazo. Vu dicis, ke via Akademio facos sa decidi sen zorgo plezar ad irgu exter su ipsa ; pro to, esperantisti qui ne prizas Ido vidas ne multo, quo povas forte adtirar li ad en via Uniono. Vua frazo « a ceso di milito » simple signifikas, ke Esperantisti propagez Esperanto od Ido, dum ke Idisti propagez Ido.

Me, exemple, trovas en Ido inter 100 ed 150 detali, qui a me esas malbona. Omna protesti e defendi pri tali, aparinta en Progreso de 1908, ne povas facar oli aceptebla a me. Plue la lingual spirito di Esperanto semblas a me tam supera a ta di Ido, ke inter li povas esar nul komparo. Kande ula Akademio, elektita da 500 personi, dicas a me, ke me esas ne kompetenta judikar tal aferi, e ke me devas lasar oli ad ol, me simple ridas. Me havis nul parto en la elekto di vua Akademio, nek deziris to, kande la kondiciono di partopreno esis, ke me pre-promisez lernar, praktikar e propagar Ido.

Vu dicis, ke ul esperantisto esas libera enirar la Uniono. Se 2.000 esperantisti, nomizante su « La max Bona Idisti », decidus adherar a l’Uniono e lor, pos kelka tempo, elektigus nuva Akademio, qua konsentez ekjetar ek Ido grand parto de la reformi, quan ta 2.000 esperantisti opinionas malbona, quon facus la nuna membri di l’Uniono, la nuna Akademio, e la gazeto Progreso ?

Tute posible, vu nomizos ica questiono « polemikal e ne admisebla », simile ad altri, di qui la efekton sur vua leganti vi timas.

R. M. Chase,

Cobourg, Ontario, Canada.

Rimarko. — Ni deziras respondar nulo a tala letro. Nia lektanti konocas sufice nia personal opiniono, qua nule obligas l’Akademio, e savas quale ni komprenas la « ceso di la milito ». Se S^o Chase degnus indikar la « 100 o 150 detali » qui ne plezas a lu, on povus diskutar oli, e lor [ 64 ]singlu povus judikar la rispektiva kompetenteso di nia Akademio e di S^o Chase. Ica oblivyas ke nia linguo esas la frukto di l’unanima decidi di la Komitato di la Delegitaro, quin votis la max « kompetenta » ed autoritatoza Esperantisti. Pri la hipotezal invado di 2.000 Esperantisti en l’Uniono, ni simple memorigas da S^o Chase la §§ 2 e 3 di la Statuti (quin il ipsa aludas), e ni questionas, ka tala taktiko esus konforma a la « honesteso » e « loyaleso », pri qua la Esperantista chefi sempre fanfaronas. On ne esperez, ke per tala « milital ruzi » on restauros la paco e l’uniono !

ANUNCI

On anuncas a ni la balda aparo di Nuva Mondo, social ed interreligyal revuo, tute en Ido ; monatal organo internaciona ed interreligya di l’Idista Studyo societo. Editanto : P. J. Barral, Berlin W. 30. Yarabono : 4 mark.

Interesati pregesas rimarkar la nuva adreso di S^o P. D. Hugon : 250 Amesbury Avenue, Streatham Hill, London, S. W., Anglio.

Nia propaganto S^o L. de Guesnet havas nun quale adreso : Fermo in Posta, Milano, Italio. — La lombardiani qui dezirus diskutar pri fondo di grupo povas relateskar kun il.

Uniono Sacerdotal Idista.

Ni ricevis la provizora statuti di ca nuva societo (v. Progr. II, 576). Ni rezumas oli yene.

L’Uniono havas quale skopo kunligar omna katolika pastori, qui adoptas la L. I. Ido, tala quala ol rezultas de la labori di la Delegitaro e di l’Akademio. — Ol intencas propagar ed aplikar praktike la L. I., precipue che la klerikaro e la katoliki, e pri omna temo religyala. — Ol kompozesas da membri aktiva, honorala e korespondanta. La membri aktiva esas katolika sacerdoti, qui savas Ido ; la membri honorala esas ti qui, ne savante Ido, volas protektar e favorar ol ; la membri korespondanta esas la samideani ne sacerdoti, qui volas kunlaborar ad l’Uniono. — Omna membri pagas yaral suskripto de 5 fr. — Nur la membri aktiva e korespondanta esas elektanti. — Societi povas esar membri honorala o korespondanta. — La membri di singla linguo (naturala) elektas delegiti, qui konstitucas la komitato, ed elektas la prezidanto e la sekretaryo. — L’Uniono adheris a l’Uniono di l’amiki di la L. I.

Sinioro Koppes, episkopo di Luxemburg, voluntis aprobar la statuti per ica vorti : « Auctoribus optima vota et auguria » (9 januaro 10). La prezidanto di l’Uniono esas S^o J. B. Pinth, paroko di Neudorf apud Luxemburg. Ni memorigas, ke la provizora sekretaryo esas Abato Dudouy, paroko di Secqueville-en-Bessin par Bretteville - l’Orgueilleuse (Calvados, France). Ni rekomendas varme la Uniono a nia katolika samideani, qui omna, kleriki o laiki, povas e devas adherar ad olu.

Le gérant : L. Couturat.

PARIS. — IMPRIMERIE CHAIX (SUCCURSALE B), 11, BOULEVARD SAINT-MICHEL. — 416-10.

↑ Internaciona Matematikal Lexiko, en Ido, germana, angla, franca ed italiana, da D^ro Louis Couturat. (Jena, Gustav Fischer, 1910.)
↑ Se on tradukus, segun l’Esperarantal maniero : angul-mezurilo, on ne povus distingar ta du instrumenti, ed anke l’angul-transportilo. To pruvas, ke esas necesa adoptar l’internaciona teknikal vorti, mem kande li esas malbone formacita o havas nula senco.
↑ Ica ideo nule relatas l’ideo di homolog-a, ‑eso.
↑ Ne intermixenda kun line-ala $=$ qua relatas la linei.
↑ Ne intermixenda kun metr-ala $=$ qua relatas la metro (sistemo metrala). Metrika $=$ qua relatas la mezuro (geometrio metrika).
↑ En ta tri vorti ni adoptis multi‑ quale internaciona formo. Komparez uni‑, infre.
↑ Ta vorto nule relatas l’ortografio.
↑ Ta vorto nule relatas la potenci, nek la povo o potenteso.
↑ Ta vorto ne koncernas reale la quadrato.
↑ Cienco di l’ordino ; nule relatas la sintaxo.
↑ Cienco di la loko, di la situeso ; « analysis situs ».
↑ Ne intermixenda kun diafana : « qua lasas pasar nur la lumo ».
↑ Analoga a monomyo, binomyo, polinomyo, quin ni ja havas.
↑ Ricevinte de S^o Schadelbauer longa manuskripto germana, quan ni ne povis publikigar, ni pregis S^o De Janko facar pri ol raporto a l’Akademio, e ni insertas hike ta raporto (L. Couturat).
↑ L’uzo di la sufixo ‑ist por indikar personi generale, e ne profesionisti, ne esus plu logikala kam l’uzo di ‑ul por la sama skopo, e genitus exakte la sama kritiki [N. D. L. R.]
↑ Raporto facita por l’Akademio da sa vice-sekretaryo, segun komiso di la sekretaryo, por helpar la diskuto [N. D. L. R.].
↑ To esas nia radiko vek‑ [N. D. L. R.].
↑ To esas nia radiko guat‑ [N. D. L. R.].
↑ Progreso, I, 579.
↑ Progveso, N^o 24, p. 706 e seq.
↑ Noti di la Red. — Ico sugestas, ke esus forsan preferinda adoptar la radiko tenu kun la senco di maldika o di malgrosa, e derivar de ol la verbo tenuigar.
↑ Yes : ni definus avenuo : larja voyo arborizita, duktanta ad ula loko, kastelo, monumento (forsan placo).
↑ Ni devas efektive havar specala vorto por F. variété en la zoologial e botanikal senco : nam ta vorto ne povas derivar logike de la verbo varyar nek de l’adjektivo diversa (variété, en vulgara senco, esas diverseso). Ni propozas do varietato.
↑ Ne importas, ke ula vorto esas « stranjera », se nur ol esas konocata.
↑ Konseque, on devas serchar altra vorto. Kad tego-tolo suficus ?
↑ Rimarkez, ke l’Esperantisti havas nula yuro facar ad Ido tala kritiko : nam se ni havus du i en pluralo, li havas ofte du i en l’infinitivo : adicii, arbitracii, asocii, deklinacii, envii, evolucii, fantazii, funkcii, garantii, komentarii, komisii, komunii, konjugacii, kopii, krii, operacii, sankcii, scii. Rimarkez pluse, ke ni emendis la max multi de ta radiki, tale ke ni ne havas ta formi en ‑ii, mem quale substantivi plurala.
↑ Vid. Progreso, I, p. 382-385.
↑ Nure esas perfekte admisebla formo pro la derivo nura — nure, sed mem la sola admisebla por l’adverbo, nam nur povas sole signifikar l’adjektivo kun elizionita fino.
↑ Imaginez ex., ke on rezervas ta vorti a la generala quantesi. Lor, vice : Lu esas granda, on devus dicar (supozite) : Lu esas multe granda ; e vice : Lu esas malgranda, on devus dicar : Lu esas malmulte granda. On vidas quanta netolerebla komplikeso naskus de ta logikal o superlogika postulo.
↑ La « ecepti » ne esas « malmulta » en F. : rentier, cuirassier, banquier, barbier, fruitier, laitier, épicier, coutelier, e c.
↑ Komp. Progreso, II, p. 734, noto 4.
↑ Segun la kompleta Gramatiko, noto p. 25.
↑ Ed Esperanto esas, anke en ica kazo, antiqua e primitiva linguo.
↑ Ex. D. Konsum-Verein (societo mutuala di konsomado).
↑ Okazione ni rimarkigas, ke la sufixo (tre generala e poke nedeterminita) ‑al servas por formacar nomi di obyekti relativa a parti di la korpo : frontalo, nazalo (manualo, sed prefere manu-libro), pedalo, pektoralo. Sed kompreneble on ne devas trouzar ta procedo, qua esas precipue utila por retrovar reguloze ula internaciona vorti.
↑ La radiko hurrican (E), ouragan (F), oragan (I), huracan (S) ja uzesis por formaco dil vorto uragano, D. Orkan ; to esas vento, qua havas rapideso de 30 metri o plu en un sekundo.
↑ Mem en la ludo « solitero », on povas ganar o perdar, sucesar o faliar, to esas ankore kombato… kontre la malfacilajo, kontre la problemo solvenda.
↑ Di qua kero e karoo esas la max bela exempli (N^o 19, pag. 411).
↑ La vorto Esp. neceseyo esas sensenca : ol ne povas signifikar « loko necesa », sed nur « loko di necesajo ». Or multa kozi esas necesa, e havas definita loki.
↑ La formo F. est-ce que ne esas ecepta, sed, tute kontre, divenas sempre plu frequa. On dicas plu volunte : Est-ce que vous venez ? kam : Venez-vous ? e precipue : Est-ce que c’est lui ? (stranja pleonasmo, de logikal vidpunto) kam : Est-ce lui ? La formulo est-ce que tendencas vicar en F. la inversigo, quale signo di questiono, probable pro ke ol esas plu klara e min ambigua. Cetere, to esas konforma a generala tendenco di omna lingui. « Semblis plu komoda havar vorto qua, pozita ye komenco di la frazo, anuncas questiono. Pro ke ta vorto ne existis, on kreis ol kombinante du o tri. Tale on havis en G. μῶν (vice μή οὖν), en L. nonne, en F. est-ce que, n’est-ce pas. » (M. Bréal, Essai de sémantique, p. 25),
↑ Hodie, se on adoptas la regulo da S^o Jespersen pri l’acentizo (Progreso, II, p. 586).
↑ F. : passablement, assez ; D. : ziemlich.
↑ Rimarkez un praktikal detrimento di ta uzado : same kam Franco astonesas, kande lu lektas Aachen vice « sua » Aix-la-Chapelle, o Köln vice Cologne, lu ne povas komprenar, ke la komenca litero di « Guillaume » esas W, o di « Humbert » esas U ! La vera internacioneso di la propra nomi konsistas en lia severa ed exakta nacionaleso.
↑ V. Progreso, II, p. 172 (N^o 15).
↑ Respondo a Progreso, II, p. 737 (N^o 24).
↑ Danske Kvinders Nationalraad (Nacionala konsilantaro di dana virini) havas quale skopo : progresigar kunlaborado inter dana virinala societi ; esar ligilo inter dana ed altra-landa societi ; riprezentar dana virinala societi a l’exterlando, precipue ad « International Council of Women », fondita en Washington 1888.
Ad D. K. N. adheras 19 dana virinala societi. Ta societi prizentas diversa faki e skopi, exemple por komerco, saneso, dana konsilantaro di flegisti, la dana lerneyo por puerini, la societo por absteno, la societo por kombato kontre la « trafiko » di la virini, dana societo por paco ed arbitro, e c., e c.
↑ Anglo qua ne sequus la logikal reguli di la derivado tradukus fledged per plumita, e Franco komprenus… senplumigita ! Yen la sistemo di derivado di Esperanto !
↑ V. n^o 19, p. 433.
↑ On dicas : « Se l’Esperantisti adoptos Ido, lor Ido esos Esperanto ». On ne povas plu klare konfesar, ke omno reducesas a questiono di nomo !
↑ Dume, altra fanatiki deklaras laute, ke Ido havas nulo komuna kun Esp. ed esas tute nuva linguo ! Kompatinda kontredici, qui pruvas la sincereso di sua autori !
↑ Ton ni facas konstante en Progreso : sed qua jurnalo Esperantista audacas recensar o nur nomar Progreso ? Tute kontre, l’aparo di Progreso esis por la mastri di Esp. la max granda skandalo e l’okaziono di nuva ataki e riprochi : tante li amas la libereso di opiniono ! Nia max granda krimino, segun li, esis institucar exter Esperantuyo la libera diskutado, quan li autokrate exkluzis de la santa populo !
↑ N^o 23, p. 700.

[1] Internaciona Matematikal Lexiko, en Ido, germana, angla, franca ed italiana, da D^ro Louis Couturat. (Jena, Gustav Fischer, 1910.)

[2] Se on tradukus, segun l’Esperarantal maniero : angul-mezurilo, on ne povus distingar ta du instrumenti, ed anke l’angul-transportilo. To pruvas, ke esas necesa adoptar l’internaciona teknikal vorti, mem kande li esas malbone formacita o havas nula senco.

[3] Ica ideo nule relatas l’ideo di homolog-a, ‑eso.

[4] Ne intermixenda kun line-ala $=$ qua relatas la linei.

[5] Ne intermixenda kun metr-ala $=$ qua relatas la metro (sistemo metrala). Metrika $=$ qua relatas la mezuro (geometrio metrika).

[6] En ta tri vorti ni adoptis multi‑ quale internaciona formo. Komparez uni‑, infre.

[7] Ta vorto nule relatas l’ortografio.

[8] Ta vorto nule relatas la potenci, nek la povo o potenteso.

[9] Ta vorto ne koncernas reale la quadrato.

[10] Cienco di l’ordino ; nule relatas la sintaxo.

[11] Cienco di la loko, di la situeso ; « analysis situs ».

[12] Ne intermixenda kun diafana : « qua lasas pasar nur la lumo ».

[13] Analoga a monomyo, binomyo, polinomyo, quin ni ja havas.

[14] Ricevinte de S^o Schadelbauer longa manuskripto germana, quan ni ne povis publikigar, ni pregis S^o De Janko facar pri ol raporto a l’Akademio, e ni insertas hike ta raporto (L. Couturat).

[15] L’uzo di la sufixo ‑ist por indikar personi generale, e ne profesionisti, ne esus plu logikala kam l’uzo di ‑ul por la sama skopo, e genitus exakte la sama kritiki [N. D. L. R.]

[16] Raporto facita por l’Akademio da sa vice-sekretaryo, segun komiso di la sekretaryo, por helpar la diskuto [N. D. L. R.].

[17] To esas nia radiko vek‑ [N. D. L. R.].

[18] To esas nia radiko guat‑ [N. D. L. R.].

[19] Progreso, I, 579.

[20] Progveso, N^o 24, p. 706 e seq.

[21] Noti di la Red. — Ico sugestas, ke esus forsan preferinda adoptar la radiko tenu kun la senco di maldika o di malgrosa, e derivar de ol la verbo tenuigar.

[22] Yes : ni definus avenuo : larja voyo arborizita, duktanta ad ula loko, kastelo, monumento (forsan placo).

[23] Ni devas efektive havar specala vorto por F. variété en la zoologial e botanikal senco : nam ta vorto ne povas derivar logike de la verbo varyar nek de l’adjektivo diversa (variété, en vulgara senco, esas diverseso). Ni propozas do varietato.

[24] Ne importas, ke ula vorto esas « stranjera », se nur ol esas konocata.

[25] Konseque, on devas serchar altra vorto. Kad tego-tolo suficus ?

[26] Rimarkez, ke l’Esperantisti havas nula yuro facar ad Ido tala kritiko : nam se ni havus du i en pluralo, li havas ofte du i en l’infinitivo : adicii, arbitracii, asocii, deklinacii, envii, evolucii, fantazii, funkcii, garantii, komentarii, komisii, komunii, konjugacii, kopii, krii, operacii, sankcii, scii. Rimarkez pluse, ke ni emendis la max multi de ta radiki, tale ke ni ne havas ta formi en ‑ii, mem quale substantivi plurala.

[27] Vid. Progreso, I, p. 382-385.

[28] Nure esas perfekte admisebla formo pro la derivo nura — nure, sed mem la sola admisebla por l’adverbo, nam nur povas sole signifikar l’adjektivo kun elizionita fino.

[29] Imaginez ex., ke on rezervas ta vorti a la generala quantesi. Lor, vice : Lu esas granda, on devus dicar (supozite) : Lu esas multe granda ; e vice : Lu esas malgranda, on devus dicar : Lu esas malmulte granda. On vidas quanta netolerebla komplikeso naskus de ta logikal o superlogika postulo.

[30] La « ecepti » ne esas « malmulta » en F. : rentier, cuirassier, banquier, barbier, fruitier, laitier, épicier, coutelier, e c.

[31] Komp. Progreso, II, p. 734, noto 4.

[32] Segun la kompleta Gramatiko, noto p. 25.

[33] Ed Esperanto esas, anke en ica kazo, antiqua e primitiva linguo.

[34] Ex. D. Konsum-Verein (societo mutuala di konsomado).

[35] Okazione ni rimarkigas, ke la sufixo (tre generala e poke nedeterminita) ‑al servas por formacar nomi di obyekti relativa a parti di la korpo : frontalo, nazalo (manualo, sed prefere manu-libro), pedalo, pektoralo. Sed kompreneble on ne devas trouzar ta procedo, qua esas precipue utila por retrovar reguloze ula internaciona vorti.

[36] La radiko hurrican (E), ouragan (F), oragan (I), huracan (S) ja uzesis por formaco dil vorto uragano, D. Orkan ; to esas vento, qua havas rapideso de 30 metri o plu en un sekundo.

[37] Mem en la ludo « solitero », on povas ganar o perdar, sucesar o faliar, to esas ankore kombato… kontre la malfacilajo, kontre la problemo solvenda.

[38] Di qua kero e karoo esas la max bela exempli (N^o 19, pag. 411).

[39] La vorto Esp. neceseyo esas sensenca : ol ne povas signifikar « loko necesa », sed nur « loko di necesajo ». Or multa kozi esas necesa, e havas definita loki.

[40] La formo F. est-ce que ne esas ecepta, sed, tute kontre, divenas sempre plu frequa. On dicas plu volunte : Est-ce que vous venez ? kam : Venez-vous ? e precipue : Est-ce que c’est lui ? (stranja pleonasmo, de logikal vidpunto) kam : Est-ce lui ? La formulo est-ce que tendencas vicar en F. la inversigo, quale signo di questiono, probable pro ke ol esas plu klara e min ambigua. Cetere, to esas konforma a generala tendenco di omna lingui. « Semblis plu komoda havar vorto qua, pozita ye komenco di la frazo, anuncas questiono. Pro ke ta vorto ne existis, on kreis ol kombinante du o tri. Tale on havis en G. μῶν (vice μή οὖν), en L. nonne, en F. est-ce que, n’est-ce pas. » (M. Bréal, Essai de sémantique, p. 25),

[41] Hodie, se on adoptas la regulo da S^o Jespersen pri l’acentizo (Progreso, II, p. 586).

[42] F. : passablement, assez ; D. : ziemlich.

[43] Rimarkez un praktikal detrimento di ta uzado : same kam Franco astonesas, kande lu lektas Aachen vice « sua » Aix-la-Chapelle, o Köln vice Cologne, lu ne povas komprenar, ke la komenca litero di « Guillaume » esas W, o di « Humbert » esas U ! La vera internacioneso di la propra nomi konsistas en lia severa ed exakta nacionaleso.

[44] V. Progreso, II, p. 172 (N^o 15).

[45] Respondo a Progreso, II, p. 737 (N^o 24).

[46] Danske Kvinders Nationalraad (Nacionala konsilantaro di dana virini) havas quale skopo : progresigar kunlaborado inter dana virinala societi ; esar ligilo inter dana ed altra-landa societi ; riprezentar dana virinala societi a l’exterlando, precipue ad « International Council of Women », fondita en Washington 1888.
Ad D. K. N. adheras 19 dana virinala societi. Ta societi prizentas diversa faki e skopi, exemple por komerco, saneso, dana konsilantaro di flegisti, la dana lerneyo por puerini, la societo por absteno, la societo por kombato kontre la « trafiko » di la virini, dana societo por paco ed arbitro, e c., e c.

[47] Anglo qua ne sequus la logikal reguli di la derivado tradukus fledged per plumita, e Franco komprenus… senplumigita ! Yen la sistemo di derivado di Esperanto !

[48] V. n^o 19, p. 433.

[49] On dicas : « Se l’Esperantisti adoptos Ido, lor Ido esos Esperanto ». On ne povas plu klare konfesar, ke omno reducesas a questiono di nomo !

[50] Dume, altra fanatiki deklaras laute, ke Ido havas nulo komuna kun Esp. ed esas tute nuva linguo ! Kompatinda kontredici, qui pruvas la sincereso di sua autori !

[51] Ton ni facas konstante en Progreso : sed qua jurnalo Esperantista audacas recensar o nur nomar Progreso ? Tute kontre, l’aparo di Progreso esis por la mastri di Esp. la max granda skandalo e l’okaziono di nuva ataki e riprochi : tante li amas la libereso di opiniono ! Nia max granda krimino, segun li, esis institucar exter Esperantuyo la libera diskutado, quan li autokrate exkluzis de la santa populo !

[52] N^o 23, p. 700.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]