Progreso/Triesma Yaro/Numero 28/Kompleta numero

by Louis Couturat

Progreso - Triesma Yaro  (1911)  by Louis Couturat

[ 193 ]

PROGRESO

N^o 28. Junio 1910.

---

KONTENAJO

Decidi di l’ Akademio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

193

La Tasko di nia Akademio, da A. Jes­per­sen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

194

Linguala questioni : Komuna vorti pro­po­zita ; Pri nuva vorti pro­po­zita ; La finali e la genri ; Atend e vart ; Dire­ciono di derivo ; Nomi di ins­tru­menti ; ‑ist e er ; mal-, non-, des- ; Triesma lasta ; For­ni­kis­tino ; Sufixo di estimo ; Adverbi deri­vita ; Nivajo ? Enunco di la hori ; Tenilo, pin­chilo ; Sedi­cyo ; Ajus­tar ; Ale­zar ; Bizan­cano ; Bizelo ; Blo­tar ; Gau­jar ; Labrar ; Laxeso ; Tayar ; Euvlo­par ; Devlo­par ; Men­dar ; Kom­pre­neble ; Rifu­zar, reku­zar, refu­tar ; Save­ma ; Nam, pro ke ; Preske, quaze ; Opre­sar, supre­sar ; Hor­lo­jeto ; Deman­dar, pre­gar, e. c ; Sequar, suce­dar ; Kon­si­lar, kon­sul­tar ; Pre­irar, avan­car ; Mera, pura ; Mal­nuva, mal­yuna, anti­qua ; Exer­car, prak­ti­kar ; Humila ; Aden, adsur ; Esar varme ; Dési­rer, sou­hai­ter ; Di qua la… ; F. ras ; Alta, basa, e. c. ; F. Don­ner rai­son ; Longu ; Lor ; Pri­mara, e. c. ; Sim­bolo S ; Orang-utang ; Dugong ; Biblio­filo, e. c. ; Her­ze­go­vino ; Tama­rindo ; Kirko ; Tan­gar ; Per­vinko ; Espe­ran­tulo ; Espe­ran­tido ; Sim­pla reflekto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

198

Kroniko : Bruxelles (Kon­greso di l’inter­na­ciona Aso­cii) ; Nefa­ci­leso di la ger­mana ; Besan­çon ; Königs­berg ; Basel ; Stass­furt ; Caen ; Poli­tiko di Gri­bouille ; Advoko a l’ Espe­ran­tisti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

234

Biblio­gra­fio : Libri : Das hei­lige Buch, da Haugg ; Ido-Ste­no­grafo, da Peus ; L’Inter­na­tio­na­lisme médi­cal, da Eijk­man . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

244

Jurnali : La Lan­gue auxi­liaire ; La Belga Sono­rilo ; Idano ; Inter­na­ciona Pio­niro ; Idea­listo ; Inter­na­ciona Socia­listo ; Pro­gre­sido ; Sueda mon­do­lin­gual jur­nalo ; G. P. ’s Monthly ; Revue néo-sco­las­tique ; Tea­ching-Club d’Ixelles ; Le Jour ; Le Dane­mark ; The Month ; Office Appli­ances ; Schweiz. Reform­blät­ter ; Neue Glar­ner Zei­tung ; Gil Blas ; Revue des scien­ces philos. ; Dana Espe­ran­tisto ; Ekstra­bla­det . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

245

Korespondo : P. Lusana. — Anunci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

252

---

DECIDI DI L’AKADEMIO.

(10 mayo 1910).

25. « La sekretaryo esos libera propozar a definitiva voto questiono diskutata » (yes : Bf, Hg, Hm, Jp, Kf, Lo, Mk, Sb ; abst : Ct, Ow).

26. On adoptas la verbo puncar kun sa derivaji [II, 357] per 9 yes.

27. On adoptas ponsa vice punca, nomo di koloro (9 yes, Mk. abst.).

28. On adoptas gapar en la senco di D. gaffen, E. to gape, F. badauder (10 yes).

29. On adoptas waranto [II, 77] (9 yes, Jp. abst.) [ 194 ]30. On adoptas tota vice tuta (10 yes).

31. On adoptas mohamed-ano vice mahomet-ano (8 yes, Hg, Jp abst.)

32. On adoptas la sequanta nuva vorti : prodigar, pagano, gurdo [II, 519], ulular, replikar, prato, nabo [II, 520], semino [II, 530], apta [II, 531], dervisho, emiro [II, 582], granato, kulbutar, municipo, ogro (ne sinonima di : lup-homo), peonyo, providenco, torporar, veroniko [II, 583] (10 yes).

La sekretaryo,

L. Couturat.

---

LA TASKO DI NIA AKADEMIO

Nia linguo e Progreso existas ja de du yari, e certe omni admisas ke dum ca du yari ni facis granda progresi. Ne nur en la nombro di nia adheranti ed amiki, qua kreskis plu kam ni povis expektar, kande ni komencis nia entraprezo e kande ni trovis ke ni esis miskomprenata, mokata e persekutata mem da uli qui lasis ni esperar plu bona acepto. Ma ni progresis anke en plu profunda kompreno di nia tasko ed en plu kompleta lumizo di nia linguala problemi. Sempre kreskanta trupo helpas purigar, bonigar e kompletigar nia linguo ; nia laboro esas vere koopero, e pro ke multa okuli vidas plu kam du, ni povas tale esperar proximijar a perfekteso plu sekure kam se nur un persono experimentus e provus sua individuala idei.

Apertante libera diskuto pri omna linguala problemi ni montris ke ni havas plena fido en la racionaleso di nia ciencala « fundamento », nam nur ti timas diskuto qui (plu o min koncie) sentas ke lia agi od idei ne povas tolerar kritikala exameno.

Certe multi konkordas kun un de nia akademiani, qua skribis a me : « Nia sekretario uzis sa redaktala povo til nun en la senco di preske exajerita liberaleso, pri quo on konvinkesas lektante ula polemiko ube il publikigis la max akra repliki a sa propra respondi (me ipsa pekis plurfoye cakoncerne) sen adjuntar ula lasta vorto, procedo qua til nun ne existis, nek en ciencala nek en altrasorta jurnali o libri ». Pro to ni omni debas a S^o Couturat granda gratudo^[1]. [ 195 ]Ma quale multa altra bonaji, ca liberaleso havas anke sua ne-bona lateri. Multi miskomprenas nia diskutemeso e mokas ol, dicante ke ni ne konkordas pri singla detali en nia linguo. To evidente esas ne-yusta exajero. Ma mem inter nia amiki on audas ofte granda deziro ekirar de la ne-certeso por atingar definitiva stando ; on vidas kun ne-pacienteso kelka kritikanti revenar sempre a la sama longe diskutita questioni, e forsan ulu opinionas ke en kelka kazi plu valoras havar stabileso kam penar por trovar la absolute max bona formi.

Ad omna to me respondos per la promiso, ke la Akademio ja laboras e ke ni montros balde a nia amiki, ke ni facos omno en nia povo por ke nia linguo povez divenar tam stabila e duriva kam posibla, altravorte tala ke en la futuro ol nur bezonos minimo de ne-granda chanji. Ma por obtenar ta stabileso esas necesa konsiderar kun la max granda prudenteso omna propozi e pezar li en omna konsequi. Ni devas chanjar nulo sen max grava motivi, ma altralatere lasar nulo restar, kande ol reale montresis difektoza. Oportas konservar nulo pro simpla konservemeso, e chanjar nulo pro simpla amo di chanji.

En nia tasko ni helpesas tre multe da omni qui volas examenar la diferanta expresuri di la naturala lingui ; e ni joyas vidar ke mem ti qui sendis multa propozi pri chanji a Progreso, e qui do semblas ne-konkordar kun ni ed inter li, agnoskas omni fakte la sama principi e prenas omni la sama bazo por lia konsideri. La fundamentala konkordo inter omni qui kontributis a la linguala diskuti en nia pagini, esas do multe plu granda e plu grava kam lia difereti pri detali.

Omni pozas principi super personi ; nulu deziras inklinesar a personala od arbitriala preferi, ma omni inklinesas volunte, kande on donas argumenti e ciencala konsideri.

Omni agnoskas logikala klareso, facileso, naturaleso, internacioneso quale la max dezirinda qualesi di nia linguo, ed omni admisas ke en la plumulto di kazi ni ja esas proxima atingar la max alta grado posibla en ta relati.

Nulu aprobas formo o vorto nur pro ke ol trovesas on Esperanto od irga altra antea linguo artefacita ; ed altralatere nulu [ 196 ]kritikas vorto o formo nur pro ke ol esas la sama en Esperanto. Ma lektante omna propozita chanji en Progreso on ne povas ne-vidar quanta nombro kritiki direktesas kontre esperantala formi quin nia linguo konservis. To montras ke nia komitato esis reale multe plu « afabla » a la konservemi esperantisti kam ol bezonus o forsan devus esar. To joyigas me, pro ke en la komitato di 1907 me certe esis la membro max severa ad Esperanto e max pronta quik eskartar multa arbitriala punti trovata en Esperanto. Semblas nun ke pos la rompo pluri agnoskas ke me esis justa.

Me mencionos kelka detali por montrar quale me komprenas nia principi.

La Akademio preferis la formo mispelo kam mespilo. La chanjo esas ne-grava ; ma se on kritikis ol, to esas pro ke on ne komprenis nia principi, quankam ni devlopis li multafoye e (segun mea opiniono) sat klare e ne-miskompreneble. Por ni vivanta germana mispel valoras plu kam mortinta latina mespilum. Esas tre amuzanta vidar ula granda ne-linguisto donar a ni lecioni pri etimologio e dicar ke ni devus prenar mespil‑ vice mispel pro etimologio. Me certe agnoskas la valoro e la intereso di etimologiala studii : me docas etimologio en mea universitato de dek-nov yari ; ma por nia tasko l’etimologio ne havas granda valoro, pro ke ol esas la historio di to quo esis, e ke ni deziras konstatar to quo esas, e, se posibla, to quo esos.

Ula tre estiminda Idano propozis vicigar yaro e monato per anuo e mensuo. Ultre la kritiko trovata N^o 26, p. 96, me dicas, ke se on suportas ula vorto per derivaji trovata en ula vivanta linguo, la derivaji formacita regulale en Ido devas havar la sama o proxime la sama formo e senco kam en ta lingui ; or se on prenus anuo, D. annalen tamen ne esus $=$ nia anuali. E pri mensuo on ne devus alegar E. mensual, nam ta vorto esas tre ne-frequa : on nultempe audas ol en omnadia linguo, e mem la max erudita autori skribas sempre prefere monthly ; mensual esas un ek ta multa angla vorti qui existas nur en la vortolibri, e quin ni devas simple neglijar o konsiderar quale ne-existanta. Me do preferas yaro e monato quale esanta naturale plu facila por max multa homi.

On propozis antepenultima ; a to me volas dicar, ke ta vorto esas nule necesa en gramatiko e metriko, ube on povas tre bone dicar triesma-lasta quale anke duesma-lasta, quaresma-lasta e c. La vorto esas parto di tre malbona latina sistemo kontar la silabi : on ne devas imitar la antiqua teknikala termini en kazi, ube li [ 197 ]dicas nulo exter to quo dicesas egale bone per simpla omnadia expresuri ; tala teknikalaji esas nur parade-erudita.

Pri la gramatikala finali, ni vidis publike e private granda nombro de nuva sistemi. Irge qua konocas poke la matematikala teorio pri permuti, povas kalkular quanta kombini di la finali ‑a, ‑o, ‑e, ‑i, ‑u sola o kun ‑n e ‑s ed altra konsonanti esas posibla, aplikata a la gramatikala kategorii : substantivo, pluralo, adjektivo e c. Me ne volas asertar ke me ja vidis omna ta kombini en propozi sendita a Progreso od a me persone ; ma me timas ke, se on duras per la voyo til nun sequita, ni exhaustos li ante du o tri yari. E kelkafoye la autori di tala proyekti povas montrar ta o ca punto, en qua lia sistemo superesas nia, quankam la avantajo ordinare esas tre negranda, e max ofte la autoro oblivias dicar en qua punti sa sistemo esas min bona. Ad omni ti qui sentas su tentata formacar tala sistemo, me donas la konsilo, provar ol dum longa tempo aplikante ol ad omnaspeca texti : me konocas proyektinti qui abandonis lia nuva gramatikala sistemi ante tradukar dek pagini per ol.

Ti qui bonvolas laborar por nia linguo, povas facar granda servi, unesme kolektante nia vorti en listi de sinonimi o preske sinonimi, en grupi de expresuri por simila idei — to montros la povi e forsan anke la manki di la linguo, komparata kun exemple la Thesaurus of English Words and Phrases da Roget. E duesme, li povos servar ni indikante ta vorti e punti qui aparas a li quale ne-facila lernar, memorar od aplikar. La sperienci di la instruktanti hike povas anke esar tre valoroza. Multa kozi qui semblas facila ye la unesma vido, esas reale nefacila ed obliviesas facile. Me mencionas quale punti quin me ipsa ofte bezonas serchar en la vortolibro ; objekto e obyekto, kelka formi kun re‑ e ri‑ : riprezentar, riprochar, rezervar, respektar, rispektiva e c. Hike la propozo di S^o Jönsson, uzar ri‑ quale nia regulala prefixo vice re‑, semblas a me faciligar la linguo ; lor on savus ke on povas ritenar omna formi di la naturala lingui, qui komencas per re‑ e ne havas la senco di F. encore, E. again, D. wieder. La indiko di simila nefacilaji, mem sen propozo di remedio, esas sempre aceptenda kun gratudo, e helpos ni perfektigar la linguo.

Nia labori ne esas ankore finita ; ma tanto facesis ja, ke ni povas sen fanfarono expektar, ke sat balde la linguo atingos alta grada perfekteso e stabileso. Ni proximijas ne nur a linguo facile lernebla, ma anke a linguo facile defensebla, e ni povas esperar ke pos un o du yari la Akademio povos publikigar fundamentala [ 198 ]verko tala quala me skisis ol en ca revuo (I, 361), en qua ni donas por singla radiko, prefixo e sufixo la kompleta motivi qui igas ol preferinda a la altra propozita o propozebla formi. Tala libro esos povoza armo en nia manui e hastigos nia venko.

Otto Jespersen.

---

LINGUALA QUESTIONI

Komuna vorti propozita^[2].

Akordeono [DEFIS] $=$ D. Akkordion, Zieh­harmo­nika ; E. accordeon ; F. accordéon ; I. accordeon, fisarmonica ; S. acordeon.

Aplastar [S] $=$ D. zerdrücken, zermalmen, zerquetschen, zertreten ; E. crush ; F. écraser ; I. schiacciare, stacciare ; S. aplastar. — D^ro Casares rimarkas, ke aplastar tute ne esas presegar : on povas presegar stala bulo sen aplastar ol, dum ke on aplastas argila bulo sen presegar ol. Ni propozas la vorto S. aplastar, qua semblas max konvenanta e pluse memorigas la F. aplatir (platigar).

Asumar [EFIS] $=$ D. übernehmen, auf sich nehmen ; E. assume ; F. assumer, se charger de ; I. assumere ; S. reasumir, cargar sobre si. — Ica vorto semblas utila, e ne povas sempre vicesar da la perifrazo « prenar sur su » : Asumar rolo, funciono, responsiveso.

Bernar [F] $=$ D. prellen, schnellen ; E. toss in a blanket ; F. berner, passer à la couverte ; I. far balzare in aria ; S. mantear ; Port. mantear.

Bideto [DEFIRS] $=$ D. Bidet ; E. bidet ; F. bidet (meuble de toilette) ; I. bidetto ; R. bidé ; S. bidé.

Bidono [FIS] $=$ D. Kanne ; E. cán ; F. bidon ; I. bidone ; S. lata, bidon. — Ladovazo klozita por oleo, petrolo, benzino, e c. Kontenas de 1 til 10 litri.

Bosho [DEI] $=$ Busch, Strauch, Buschwerk, Gesträuch ; E. bush, spinny, brushwood, underwood ; F. buisson, broussaille ; I. buscione, macchia, prunaia, boscaglia ; S. breña, zarzal, maleza.— La radiko bush esas certe plu internaciona, sed ni ne povas prenar ol, pro busho. Forsan on povus chanjar ica vorto ad boko, qua esus plu internaciona [IS] e plu etimologia (buccal) ? On ne povas prenar buko, pro buketo, qua divenus dusenca.

Bruo [F] $=$ D. grüne Nusschale ; E. walnut nusk ; F. brou (de noix) ; I. mallo ; S. drupa, pericarpio. — Def. : verda shelo (generale, di nuxo). — Simpla, mallonga radiko esas necesa por la kompozaji : bru-liquoro, bru-koloro, bru-kolorizar. [ 199 ]Bulteno [EFIS] $=$ D. Bericht ; E. bulletin ; F. bulletin ; I. bolletlino ; S. boletin. — Def : Malgranda jurnalo, revuo o periodala raporto. La cetera senci di la nacionala homonimi esos exkluzita.

Celebrar [EFIS] $=$ D. feiern, feierlich begehen ; E. celebrate ; F. célébrer ; I. celebrare ; S. celebrar. — Ica vorto semblas necesa en quaze teknikal senco ; ceremonyar, solenigar ne semblas vicar ol. Ex. : celebrar mariajo, funero, aniversaryo ; celebrar venko, jubileo, e c. Ta vorto havas en nia lingui altra senco quan on devas tradukar per : laudegar, famizar. F. célèbre esas nulo altra kam famoza ; célébrité $=$ famo o famozo.

Cercelo [FS] $=$ D. Krickente ; E. teal ; F. sarcelle ; I. (L.) querquedula ; S. serceta.

Cerfolyo [EFI] $=$ D. Kerbel ; E. chervil ; F. cerfeuil ; I. cerfoglio ; S. perifollo ; L. scandix cerefolium.

Charioto [F] $=$ Wagen, Fuhrwerk ; E. waggon ; F. chariot (à 4 roues) ; I. S. carro. — On savas ya, ke ni ne povas prenar karo. Cetere, la formo propozata distingesas plu bone de kareto.

Chopo [DF] $=$ D. Schoppen ; E. pint ; F. chope, chopine ; I. mezzo litro ; S. media pinta, cuartillo.

Cirkumspekta [EFIS] $=$ D. vorsichtig, behutsam, bedächtig ; E. circumspect, cautious ; F. circonspect ; I. circospetto ; S. circunspecto, cuerdo. — To ne esas simple prudenta, sed prudenteso malfidema, qua « rigardas cirke su », konsideras omna lateri od elementi ante decidar od agar.— Cirkumspekt-eso.

Civismo [EFIS] $=$ D. Bürger-sinn, tugend ; E. civism ; F. civisme ; I. S. civismo.

Darnar [E] $=$ flicken, ausbessern ; E. to darn (up) ; F. repriser ; I. rimendare, rammagliare ; S. reparar, zurcir. — Specala modo di rapecar stofi, vesti, ne pozante peco, sed imitante la texuro.

Debila [EFIS] $=$ D. kraftlos ; E. debile, feeble, weak ; F. débile, chétif ; I. debole, fievole ; S. débil, flerco. — Debil-eso, ‑igar.

Disho [E] $=$ Gericht, Schüssel ; E. dish, mess ; F. plat, mets ; I. piatto ; S. la vianda contenida en los platos. — Pro manko di internaciona vorto ni prenas la vorto E. klara e komoda, qua pluse memorigas D. Tisch (la du venas de L. discus).

Disimular (v. a. e n.) [EFIS] $=$ D. verhehlen, verborgen ; E. dissemble, conceal ; F. dissimuler ; I. dissimulare ; S. disimular. — Celar sua pensi, opinioni, sentimenti, o fingar altri.

Divagar [FIS] $=$ D. abschweifen ; E. to ramble (fig.) ; F. divaguer ; I. vagolare, divagare ; S. divagar. — To ne esas digresar, sed vagar en sa parolado o mem en sa pensado, sen ordino nek raciono.

Dueno [DEFS] $=$ D. Duenna ; E. duenna, governess ; F. duègne, chaperon (fig.) ; I. governante ; S. dueña.

Edifico [EFIS] $=$ D. Bauwerk, Gebäude ; E. F. edifice ; I. S. edi- [ 200 ]ficio. — Ica vorto esas necesa apud konstrukturo : 1^e pro ke on bezonas dicar exemple : « la konstrukto di edifico ; edifico di solida konstrukteso » ; 2^e pro ke on bezonas vorto, qua expresez ulo plu generala kam domo, kastelo, palaco ; edifico esas quaze meza inter ta tri vorti.

Emundar [FIS] $=$ D. ausästen, ausputzen (Bäume) ; E. prune, trim ; F. émonder ; I. potare, rimondare ; S. podar, escamondar. — La verbo L. (e) mundare aparas en D. en altra senco : (e) mundieren. Pro to ni ne propozas mundar. La verbi I. potare, S. podar venas de la sama radiko kam nia amputar. Semblas neposibla uzar amputar ; ed on propozis altra senco por la radiko put (N^o 25, p. 10).

Eskrokar (ulu, od ulo) [FI] $=$ D. ablisten, ergaunern ; E. swindle ; F. escroquer ; I. scroccare, truffare ; S. estafar. — Ta verbo esas necesa por indikar (adminime kun teknikal, legala precizeso) speco de furto per trompo o ruzo. — Eskroko (ago), eskrok-anto o ‑isto (persono).

Extorsar (ulo de ulu) [EFI] $=$ D. abdringen, erpressen, erzwingen ; E. extort ; F. extorquer ; I. estorcere ; S. arrancar. — Tone esas raptar, t. e. furtar per materyala violento, sed forcar ulu cedar ulo (generale mon-sumo) per minaco, per morala violento (F. modern e vulgara : faire chanter).

Extorso $=$ D. Erpressung ; E. extortion ; F. extorsion, chantage ; I. estorcere ; S. arrancar.

Flegar [D] $=$ D. pflegen ; E. to nurse ; F. soigner (un malade, un enfant…) ; I. aver cura, curare ; S. cuidar de. — Radiko Esperantala, quin ni propozas pos konstatir sa utileso. Zorgar ne povas vicar ta verbo, ol havas altra senco ; on zorgas laboro, tasko, ne persono.

Fleg-isto $=$ D. Kranken­wärter ; E. (sick-) nurse ; F. infirmier ; I. infermiere ; S. enfermero. — Logike on ne povas derivar ica vorto de infirma, malgre l’exemplo di plura lingui, nam flegisto flegas ne nur infirmi, sed malsani, foli, e c.

Frajila [EFIS] $=$ D. zerbrechlich ; E. F. I. fragile ; S. fragil. — On devas rimarkar, ke ne omna obyekto rompebla esas frajila : bastono esas rompebla, vitro (maldika) esas frajila. — Frajil-eso.

Gamelo [FIS] $=$ D. Soldaten­schüssel ; E. porringer, platter ; F. gamelle ; I. gamella, gavetta ; S. gamella, plato.

Glinar [EF] $=$ D. Aehren lesen, auflesen ; E. glean ; F. glaner ; I. spigolare ; S. espigar, rebuscar. — Glin esas la sono E. ; cetere glan havas ja altra senco. — Ca vorto esas necesa aparte por la figurala senco : spik-rikoltar signifikus plu juste F. moissonner, D. ernten, e c.

Hojopojo [E] $=$ D. Mischgericht, Potpourri ; E. hotchpotch ; F. pot-pourri, centon ; I. manicaretto composto, mescolanza ; S. olla podrida. [ 201 ]$+$ Hundo-grazo (hundo-herbo ?) $=$ D. Quecke ; E. couch-grass ; F. chiendent ; I. gramigna ; S. grama ; L. triticum repens. — Se on ne aceptas ta kompozajo vulgara, on povus propozar queko.

Infirma, ‑o [EFIS] $=$ D. gebrechlich, siech ; E. infirm ; F. infirme ; I. infermo ; S. enfermo, enfermizo. — Ca vorto esas necesa, nam ol havas altra senco kam malsana. Invalida devas rezervesar, segun l’internaciona uzado, a la ex-militisti pensionata, qui eventuale esas nek malsana nek infirma. — La stando di infirmo (o la kauzo di ta stando) nomesus infirm-eso.

$+$ Inter-venar [DEFIS] $=$ D. dazwischen kommen, intervenieren ; E. intervene ; F. intervenir ; I. intervenire ; S. intervenir. — Ica vorto esas tre internaciona (anke intervention), ed ol semblas kompozebla per inter e venar, nam to esas la propra e primitiva senco. Se ne, on devus adoptar intervencar, ‑o (nam inter-vento esus dusenca).

Jinjivo [FI] $=$ D. Zahnfleisch ; E. gum ; F. gencive ; I. gengiva ; S. encia. — Ni preferas jinjivo a gingivo, por sequar la pronunco di la moderna lingui qui posedar ta vorto. Ta substituco di j a g « dolca » esas cetere generala en nia linguo.

Jud ‑o, ‑a [DEFIRS] $=$ D. Jude ; jüdisch ; E. Jew, jewish ; F. Juif ; I. giudeo ; R. yudey, yudeyskiy ; S. judio. — Vorto oblivyita en nia vortolibri. Sed ni havas ja Izraelido. Kad la du vorti ne esas exakte sinonima ? — On povus hezitar inter jud e yud. Sed ni havas ja Judeo, judaismo.

Kalva [DFIS] $=$ D. kahl ; E. bald ; F. chauve ; I. S. calvo. Kalv-eso $=$ D. Kahl­köpfig­keit ; E. baldness ; F. calvitie ; I. calvizie, calvezza ; S. calvicie. — N. B. : Kalveso ne esas kompleta senhareso.

$+$ Kalz-ego $=$ D. Trikot ; E. ballet-dancer’s drawers ; F. maillot ; I. maglia ; S. pantalon de carnes. — To esas kozo analoga a kalzi, sed plu longa (povas eventuale kovrar la tuta korpo) ; to esas do la kazo aplikar la sufixo ‑eg.

$+$ Kalz-umo $=$ D. Socke ; E. sock ; F. chausson ; I. calzetta, pedule ; S. escarpin. — Pro ke ta obyekto esas quaze meza inter kalzeto e shuo, e pro ke soko esos ja okupata, ni propozas kalzumo, qua indikas ulo analoga a kalz(et)o.

Kantiko [DEFIS] $=$ D. Lobgesang ; E. cantiche, hymn ; F. cantique ; I. S. cantico. — Precipue religyala kantajo.

Kapac-a, ‑eso [DEFIS] $=$ D. fassend ; Inhalt, Kapazität ; E. holding ; capacity ; F. capable (qui a la capacité de…), capacité ; I. capace, capacità ; S. capaz, capacidad.

Kapelino [FIRS] $=$ Sonnenhut ; E. hood ; F. capeline ; I. cappello da donna (?) ; R. kapor ; S. capelina. — La vortoludo kapel-ino ne esas timenda.

Karduno [EFIS] $=$ D. wilde Artischocke ; E. cardoon ; F. cardon ; I. cardo, cardone ; S. cardo ; L. cynara cardunculus.

Kareto [DEFIS] $=$ D. (zweirädriger) Karren ; E. cart ; F. char- [ 202 ]rette ; I. carretta ; S. carreta. — Nula dusenceso esas timenda kun kar-et-a. La formo propozata esas la max internaciona.

Kasiso [DFIS] $=$ D. schwarze Johannis­beere ; E. black-currant ; F. cassis (fruit) ; I. cacis, cassis ; S. casis.

Kasis-yero (arbusto) ; kasis-liquoro : D. Kassis ; F. I. S. simila.

Kastanyeto [DEFIS] $=$ D. Kastagnette, Tanzklapper ; E. castanet ; F. castagnette ; I. castagnetta ; S. castañeta.

Kastono [DFI] $=$ D. Ring-kasten ; E. bezel ; F. chaton (de bague) ; I. castone ; S. engarce.

Kataklismo [EFIS] $=$ D. Umsturz ; E. cataclysm ; F. cataclysme ; I. S. cataclismo. — Kataklismo ne esas diluvyo, sed inundo pro duktata da terala subverso.

Kindo [DE] $=$ D. Kind ; E. child ; F. enfant ; I. S. nino, hijo. — Def. : filyo o filyino, relate patro o patrino (dum ke infanto indikas l’evo). « Dum nia tuta vivo ni esas la kindi di nia gepatri » (L. de Beaufront, Méthode graduée, Corr. du thème VIII). « Nia kindi ne esas sempre infanti », — « La kindi semblas sempre infanti a sua parenti ».

Kiromancio [DEFIS] $=$ D. Chiromantie ; E. palmistry, chiromancy ; F. chiromancie ; I. chiromanzia ; S. quiromancia.

Klakar [EF] $=$ D. knallen, schnalzen ; E. to clack, smack ; F. claquer, clapper ; I. scoppiettare ; S. castanetear, chasquear ; restallar. Klako $=$ F. claque. — Ta vorto indikus altra bruiso kam krakar : klako esas bruiso di shoko (momentala) di du surfaci plu o min plata : krako esas bruiso (qua povas durar) di ulo qua rompesas, frakasesas.

Klerko [EF] $=$ D. Schreiber, Kanzlist ; E. clerk ; F. clerc (de notaire, etc.) ; I. scrivano, copista ; S. pasante, oficial, escribiente.

Klifo [E] $=$ D. steil abfallende Felsenküste ; E. cliff ; F. falaise ; I. costa dirupata ; S. acantilado. — Kad ica vorto ne konfliktus poke kun klipo, propozata sube ?

Klipo [D] $=$ D. Klippe ; E. sunken rock ; F. brisant (à fleur d’eau) ; I. scoglio a fior de acqua ; S. rompiente. — O forsan rompo-rifo (segun la metaforo F. S. : rifo sur qua la ondi rompesas) ?

Kondicendar [EFIS] $=$ D. nachgeben, willfahren ; E. condescend ; F. condescendre ; I. condiscendere ; S. condescender. — Termino poke specala : donar per indulgo o favoro to quon on havas yuro rifuzar. Implikas supera situeso di sua subyekto. — Kondicend ‑o, ‑ema.

Konforko [R] $=$ D. Kohlenbecken, Wärmepfanne ; E. chafing-dish ; F. réchaud ; I. scaldavivante, scaldino ; R. konforka ; S. escalfador, estufilla. — Nula perifrazo povas definar sat precize e mallonge ta obyekto. Pro manko di vorto internaciona, ni propozas la vorto R.

Konjedar [FI] $=$ D. verabschieden, abdanken ; E. dismiss, discharge ; F. congédier, renvoyer (domestique, employé, visiteur) ; I. congedare, mandar via ; S. licenciar, despedir. [ 203 ]Konsomeo [DEFIS] $=$ D. Kraftbrühe, Konsommé ; E. consommé ; F. consommé (bouillon) ; I. consumato, brodo stretto ; S. consumado.

Konsputar [F] $=$ D. verunglimpfen, verhöhnen ; E. spurn, scout ; F. conspuer, honnir ; I. dileggiare, disprezzare ; S. despreciar, escarnecer. — To esar nek malestimar, nek abominar, sed expresar extere, per paroli, gesti, agi, la malestimo od abomino (etimologie : kovrar per sputaji. Pro to esas oportuna, ke on retrovas la radiko sput hike).

Kontradanso [DEFIS] $=$ D. Kontretanz ; E. countrydance ; F. contredanse ; I. contraddanza ; S. contradanza.

Korpulenta [DEFIS] $=$ D. korpulent ; E. stout, corpulent ; F. corpulent ; I. corpulento ; R. S. corpulento. — Plu klara e plu justa kam korpoza ; cetere internaciona.

Korso [DFI] $=$ D. Korso ; E. public walk ; F. cours ; I. corso ; S. paseo publico. — Speco de promeneyo en urbo.

Krapulo [FIS] $=$ D. Schwelgerei ; E. debauchery ; F. crapule (conduite) ; I. crapula ; S. crapula. — On departus de la verbo krapular, de qua derivus krapulant-a, ‑o ; krapulem-a, ‑o ; e c.

Kraso [FS] $=$ D. Schmutz ; E. dirt, filth ; F. crasse ; I. sucidume ; S. mugre, grasa, sucidad. — Malpurajo di la pelo, ed, analoge, sur la surfaco di ula kozi. Ne sinonima di graso. Pro manko di internaciona vorto e pro la malkomodeso di la vorti D. et E. ni propozas la vorto F. — Kras-oza, ‑izar.

Kreveto [F] $=$ D. Krabbe, Flohkrebs ; E. shrimp ; F. crevette ; I. granchiolino ; S. langostin. — La dusenceso di krev-et-o ne semblas timinda.

Krevisar [EFI] $=$ D. aufreissen ; E. to split, crack ; F. crevasser, fendiller, craqueler, gercer ; I. crepare, screpolare ; S. resquebrajar. Krevis ‑uro $=$ D. Riss, Spalt ; E. crevice, fissure ; F. crevasse, craquelure, gerçure ; I. crepaccia, crepatura ; S. grieta. — Ta vorto esas necesa por expresar surfacala fendeto, qua eventas ex, en la sulo, en la muri, en la glacyo, en la pelo, e c. To esas altro kam fendeto : nam ex. vazo krevisita (F. craquelé) nule esas fendita o fendetita (F. fêlé).

$+$ Kribl-eto $=$ D. Seiher, Durchschlag ; E. cullender, strainer ; F. passoire ; I. colatoio ; S. pasador, colador.

Krino [FIS] $=$ D. Hals-, Ross-haar ; E. (horse-) hair ; F. crin ; I. crine ; S. crin.

$+$ Krin-aro $=$ D. Mähne ; E. mane ; F. crinière ; I. criniera ; chioma ; S. crines, melena.

Kroasar [EFIS] $=$ D. quaken, krächzen ; E. croak, caw ; F. coasser (grenouille), croassser (corbeau) ; I. gracidare, crocidare ; S. croar, graznar. — Esus forsan bona rezervar la radiko quak por la F. couac (falio di kanto).

$+$ Kron-umo $=$ D. Krone, Kranz ; E. crowning (arch.) ; F. cou [ 204 ]ronnement (d’un édifice, etc.) ; I. corona, sommità ; S. coronamiento.

Lakuno [EFIS] $=$ D. Lücke ; E. gap, lacuna ; F. lacune ; I. lacuna ; S. laguna. — Mi-teknikala vorto uzata en diversa faki : indikas generale manko o vakuajo en loko, qua devus esar normale plena (lakuno di texto ; lakuno en ula organal texuri).

Livida [EFIS] $=$ D. bleifarben ; E. livid ; F. livide ; I. livido ; S. livido, cardeno. — Palega tute ne esas exakta : livida esas plu juste plombokolora. — Livid-eso, livid-ijar.

$+$ Lumbo-peco (di bovo) $=$ D. Lende (-nstück) ; E. sirloin ; F. aloyau ; I. lombo, lombata ; S. lomo.

$+$ Lup-homo $=$ D. Werwolf ; E. were-wolf ; F. loup-garou ; I. orco, stregone ; S. duende. — Fablatra ento ; ne intermixenda kun ogro.

$+$ Malsan-eyo $=$ D. Krankenstube ; E. infirmary ; F. infirmerie ; I. infermeria ; S. enfermeria. — Ta vorto indikas la loko, en lerneyo, kazerno, navo, e c. en qua on kuracas e flegas la malsani. Ol distingesas do klare de hospitalo. Ol ne povas derivar logike de infirma, malgre l’exemplo di kelka lingui, nam ol ne esas propre ed exkluzive infirmeyo.

Mantenar [EFIS] $=$ unterhalten, in Stand halten ; E. maintain ; F. maintenir (un état), entretenir (un mouvement) ; I. mantenere ; S. mantener. — N. B. : nula intermixo posibla kun manu-tenar.

Marmito [FIS] $=$ D. Fleisch-, Koch-topf ; E. porridge-pot, boiler ; F. marmite ; I. pentola, pignatta, marmitta ; S. olla, marmita.

Matamoro [FIS] $=$ D. Eisenfresser, Renommist ; Aufschneider, Maulheld ; E. hector, bully, rodomont ; F. matamore, capitan, rodomont, fier-à-bras ; I. rodomonte, spaccamonti, matamoro, spaccone ; S. fanfarron, matamoros, matasiete. — Def. : fanfaronemo pri milital agi ; falsa bravo. — Rodomonto semblas plu internaciona [EFI]. On ne devas intermixar matamoro kun matadoro (mortigisto di tauri en spektaklo).

Mecenato [DEFIRS] $=$ D. Mäzen ; E. Maecenas ; F. Mécène (un) ; I. Mecenate ; R. Mecenat ; S. Mecenas. — La radiko latina esas Maecenat, konservita en I. e R. To esas propra nomo diveninta komuna nomo.

Morilyo [S] $=$ D. Feuer-, Brenn-bock ; E. fire-dog, andiron ; F. chenet, landier ; I. alari ; S. morillo.

$+$ Ne-glata $=$ D. matt, unpoliert ; E. matt, unpolished, unburnished ; F. dépoli, mat ; I. greggio, non polito ; S. apagado, mate.

$+$ Nokto-lampo $=$ D. Nachtlampe ; E. night-lamp ; F. veilleuse ; I. lampada da notte ; S. mariposa.

Notico [DEFIS] $=$ D. Notiz ; E. notice ; F. notice ; I. notizia, sunto, ragguaglio ; S. noticia, extracto. — Def. : Nelonga skribajo instruktiva od informiva pri aparta temo od obyekto (ex. en muzeo). Ne intermixenda kun avizo, qua koncernas generale preskripto od interdikto.

Nugato [EF] $=$D. Mandelkuchen ; E. F. nougat ; I. torrone ; S. turron. [ 205 ]Pasabl-a, ‑e [FIS] $=$ D. ziemlich ; E. tolerable ; F. passable ; I. passabile, tolerabile ; S. pasadero, mediano. — Termino indikanta grado o valoro meza, la minim alta, quan on povas aceptar o tolerar.

Peloto [FS] $=$ D. Knäuel ; E. ball (of thread) ; F. pelote ; I. gomitolo ; S. pelota. — Bulo ek filo volvita. Rimarko : Por tradukar D. Nadelkissen ; E. pin-cushion ; F. pelote, on povus dicar « pinglo-kuseno ». — Derivajo : pelot-igar.

Perpetu ‑a, ‑eso [EFIS] $=$ D. unaufhörlich, fortwährend, Fortdauer (auf ewig) ; E. perpetual, perpetuity ; F. perpétuel, perpétuité ; I. perpetuo, perpetuità ; S. perpetuo, perpetuidad. — Perpetu-igar, ‑igo korespondas anke a vorti E. F. I. S. To ne esas exakte la sama senco kam eterna (qua esas propre exter la tempo) e kam permananta (qua duras nur dum kelka tempo).

Perversa [EFIS] $=$ D. verderbt ; E. perverse ; I. perverso ; F. pervers ; S. perverso. — Derivajo : Pervers-eso. — Def. : Qua havas ne normala o kontremorala tendenci (o gusto).

Piastro [DEFIRS] $=$ D. Piaster ; E. piaster ; F. piastre ; I. piastra ; R. piastr ; S. peso, piastra.

Plago [DEFS] $=$ D. (Land-) Plage, Geissel ; E. scourge, plague ; F. fléau, plaie (publique) ; I. flagello ; S. plaga. — N. B. : plago esas, nek kalamito, nek malfortuno, nek malsaneso o kontagio ; ex. : « l’alkoholo esas plago di la publika saneso ; Attila nomizis su la plago di Deo. »

Poltro [DIS] $=$ D. Polster ; E. cushion, pad (in upholstering) ; F. capiton, rembourrage ; I. cuscino, capitone ; S. pitón. — Poltrizita $=$ E. padded ; F. capitonné. — Poltro-sejo $=$ D. Klubsessel ; E. easy chair ; F. bergère (siège) ; I. poltrona ; R. berjerka (rara) ; S. silla poltrona^[3].

Poltrono [EFI] $=$ D. feige Memme ; E. coward, dastard, poltroon ; F. couard, poltron ; I. codardo, poltrone ; S. cobarde. — Poltron-a, ‑eso, ‑ajo.

Polyeno [R] $=$ D. Scheit, Kloben ; E. log, billet, block ; F. bûche ; I. legna ; R. polyeno ; S. leno. — Pro manko di internaciona vorto, e pro ke la E. vorti ne havas aceptebla formo, ni propozas la vorto R.

Precipiso [EFIS] $=$ D. Abgrund ; E. precipice ; F. précipice ; I. precipizio ; S. precipicio.

Pultro [E] $=$ D. Geflügel, Federvieh ; E. poultry, fowls ; F. volaille, oiseaux de basse-cour ; I. pollame ; S. ave de corral. — Lor pultr ‑eyo esus F. basse-cour, poulailler.

Quaresimo [FIS] $=$ D. Fastenzeit ; E. Lent ; F. carême ; I. quaresima ; S. cuaresma. — On komprenas pro quo ni ne propozas quar-esmo.

Rako [E] $=$ D. Raufe ; E. rack ; F. râtelier ; I. rastrelliera ; [ 206 ]S. astillero. — On ja propozis rakar en altra senco [N^o 26]. Forsan on povus propozar fuzuro di F. I. S., quale rastelero ?

Raqueto [DEFIRS] $=$ D. Rakete, Ballnetz ; E. racket ; F. raquette ; I. racchetta ; R. raketa ; S. raqueta. — Ta radiko esas tute internaciona en la senco di ludilo ; forsan on povus anke, quale en F extensar la senco ad ula niv-shuo. La formo raketo esas neposibla, pro ke ni havas ja ol por « fusée » ; kad ne esus preferinda modifikar la nuna raketo ?

Raskalo [E] $=$ D. Schurke, Schuft, Spitzbube, Hundsfott, Schelm ; E. rogue, rascal, knave, scoundrel ; F. coquin, gredin ; I. briccone, furfante, mariuolo, birbo, manigoldo ; S. picaro, bribon. — On propozis anke shurko [D].

Rekapitular [DEFIS] $=$ D. rekapitulieren, zusammenfassen ; E. recapitulate ; F. récapituler ; I. ricapitolare, riepilogare ; S. recapitular. — To esas nek rezumar, nek abrejar, nek enumerar : to esas rezumar, mallonge repetar o rememorigar per enumero preciza e kompleta di omna punti, parti o chapitri (l’etimologio esas chapitro). La nuna kapitular devus divenar kapitulacar.

Repudiar [EFIS] $=$ D. verstossen, verwerfen ; E. to repudiate ; F. répudier ; I. ripudiare ; S. repudiar. — Propre, forsendar spozino, a « malspozinigar » el segun legala formi. Figure, rinegar opiniono, kredo. La repudio diferas de la divorco per ke ol ne bezonas ago di judikisto o di extera autoritato.

Reverbero [FIS] $=$ D. Strassenlaterne ; E. street lamp ; F. réverbère ; I. riverbero ; S. reverbero. — Strado-lanterno semblas tro longa por tante vulgara obyekto.

Reverso [DEFIS] $=$ D. Rückseite, Kehrseite, Revers ; E. reverse, back side ; F. revers, envers ; I. rovescio ; S. revés, envés. — Dorsa latero di stofo, moneto, medalyo : opozesas a facyo. Specale, la parto aparanta di la reverso di frako, di redingoto, di boto, e c.

Rikursar [DEFIS] $=$ D. seine Zuflucht nehmen ; E. to have recourse, to appeal ; F. recourir, avoir recours ; I. aver ricorso ; S. recurrir. — On « rikursas » a helpo o helpanto, a moyeno, a metodo, a procedo… On vidas, ke rikursar ne esas helpar su, nek anke refujar. Specala vorto semblas do necesa.

Rikurso $=$ D. Zuflucht, Rückanspruch, Rekurs ; E. recourse ; F. recours ; I. ricorso ; S. recurso. — Quale on vidas, la substantivo esas anke D. Pluse, ol havas en la yurocienco teknikal senco, qua esas nur extensuro od aplikuro di sa generala senco. Rikursar (pri judiko) ne esas apelar, sed F. se pourvoir.

Rododendro [DEFIRS] $=$ D. Alpenrose, Rhododendron ; E. rhododendron, rose-bay ; F. rhododendron ; I. rododendro ; R. rododendron ; S. rododendro.

Rogo [IL] $=$ D. Scheiterhaufen ; E. pile of faggots ; F. bûcher ; I. rogo ; S. pira. – On bezonas specala vorto por : « lign-amaso por brular ulu od ulo ». Ne irga lign-amaso esas rogo. Pro ke ta vorto [ 207 ]esas quaze teknikal en historyo, on povas adoptar la latina vorto.

Safrano [DEFIRS] $=$ D. Safran, Krokus ; E. saffron ; F. safran ; I. zafferano ; R. shafran ; S. azafran.

Sedentarya [EFIS] $=$ D. sitzend, bleibend ; E. sedentary ; F. sédentaire ; I. sedentario ; S. sedentario. — Qua restas konstante sidanta, pro mestiero ; per extenso, la mestiero anke dicesas sedentarya. La sama vorto uzesas anke pri la mestieri, qui obligas sua praktikanti restar dome (en hemo od en fabrikeyo, sen movar) o mem en la sama loko (lor opozesas a migranta).

Semolo [EFIS] $=$ D. Nudelgries ; E. semolina ; F. semoule ; I. semola, semolino ; S. semola. — On propozis anke semolino, segun E. e I., por plu bona acentizo (semôlo esus shokanta por I.). Sed ta vorto esus plu longa, e havus falsa aspekto di feminalo, quan on devas evitar, kande l’internacioneso ne impozas ol ed igas ol samtempe sendanjera (gelatino e c.).

Sezar [EF] $=$ D. ergreifen, fassen, packen ; E. seize, take up ; F. saisir, attraper, empoigner ; I. prendere, pigliare ; S agarrar, asir, coger.

Shiniono [DEF] $=$ D. Nackenzopf, Chignon ; E. chignon ; F. chignon ; I. acconciatura dei capelli ? S. mono. — O chiniono, se on preferas konservar l’aspekto di la vorto.

Shoseo [DF] $=$ Chaussee, Dammweg ; E. road-way ; F. chaussée ; I. carreggiata ; S. calzada. — Forsan ston-voyo suficus ?

Sinekuro [DEFIS] $=$ D. Sinekure ; E. sinecure ; F. sinécure ; I. S. sinecura.

$+$ Sluzo-pordo $=$ D. Schutzbrett ; E. sluice-gate ; F. vanne ; I. chiusa ; S. compuerta, paradera.

Sozio [DFI] $=$ D. Sosius, Doppelgänger ; E. double (of a person) ; F. sosie ; I. sosio ; S. persona que se asemeja completamente à otra.

$+$ Spumo-kuliero $=$ D. Schaumlöffel ; E. skimmer ; F. écumoire ; I. schiumaruola ; S. espumadera.

$+$ Stan-folyo $=$ D. Staniol, Zinnfolie ; E. tin foil ; F. feuille d’étain ; I. stagnola ; S. hoja de estaño.

Subisar [FI] $=$ D. leiden, dulden ; E. undergo ; F. subir ; I. subire ; S. sufrir. — Malgre l’exemplo di kelka lingui, subisar esas nek sufrar, nek tolerar, nek suportar. To esas : ricevar force o kontre-vole : « Ica korpo subisis kompreso ». Por la formo di la radiko, ni sequas l’analogeso di furnisar, perisar, ravisar, e c.

Submersar [EFIS] $=$ D. ertrinken ; E. to submerge, to sink ; F. submerger ; I. sommergere ; S. sumergir. — Submers-ebla (navo ex.). Ne-submers-ebla : E. unsinkable.

$+$ Sur-nomo $=$ D. Beiname ; E. nickname ; F. surnom ; I. soprannome ; S. sobrenombre.

Susurar [FI] $=$ D. flüstern ; E. whisper ; F. chuchoter, susurrer ; I. bisbigliare, susurrare ; S. cuchichear.

Tepidaryo [I] $=$ D. Gewächshaus ; E. green-house, conservatory ; [ 208 ]F. serre (de jardin) ; I. tepidario, serre ; R. teplica ; S. estufa. — La fakto ke on devos kelkafoye uzar tepidaryo por tradukar L. tepidarium (chambro en l’antiqua balneyi) ne esas detrimento, nam la senco esas la sama : tepida loko.

Tizano [DFIS] $=$ D. Tisane, Arzneitrank, Thee ; E. decoction, herb-tea ; F. tisane ; I. tisana ; R. otvar ; S. tisana.

Toko [EFIS] $=$ D. Mütze ; E. F. toque ; I. tocco ; S. toca.

Toldo [S] $=$ D. (Wagen-) Verdeck ; E. (carriage) hood ; F. capote (de voiture) ; I. mantice ; S. toldo (de un carruaje). — O kad on povus uzar metafore tendo por veturo ?

Torsado [DF] $=$ D. Torsade, Spiralfranse ; E. twist, twisted fringe ; F. torsade ; I. passamano a spirale ; S. franja de cadeneta.

Turbo [FI] $=$ D. Menge (Menschen-) ; E. crowd ; F. foule (tourbe) ; I. folla, turba ; S. gentio. — Mankas a ni propra vorto por ta ideo, kune vulgara e preciza, quan amaso ne expresas sat exakte. La nuna turbo (nur L.) divenus exemple tupio (F.) ; on povus timar nula dusenceso kun turbano, turbino e turboto.

Verifikar [DEFIS] $=$ D. untersuchen, verifizieren ; E. to verify ; F. vérifier ; I. verificare ; S. verificar. — Def. : Kontrolar l’exakteso, justeso di kalkulo, di mezuro o mezurilo. Existas oficisti nomita « verifikisti di la mezurili ».

Vetrino [FI] $=$ D. Schaufenster ; E. show-case, glass case ; F. vitrine ; I. vetrina ; R. S. aparador de tienda, e c. — Specala vorto esas necesa : nam to ne esas (irga) expozeyo, e to ne esas anke simpla fenestro : en muzeo, exemple, to esas buxi o kesti ek vitro, armori o tabli klozita per vitroplaki, e c. L’ideo esencala esas ta di vitro ; ol sugestas do vetrino, kun malgrava chanjo di vokalo (segun I.) qua evitas vitr-ino.

$+$ Vit-rikolt-ar, ‑o $=$ D. ernten, lesen ; Weinlese ; E. gather (the grapes) ; vintage ; F. vendanger ; vendange ; I. vendemmiare ; vendemmia ; S. vendimiar ; vendimia.

$+$ Vitro-karelo $=$ D. Glas-, Fenster-scheibe ; E. window-pane ; F. vitre, carreau ; I. vetro, lastra di vetro ; S. vidrio.

Pri nuva vorti propozita.

S^o K. Feder (Halle a. S.) rimarkigas, ke la sequanta vorti esas anke D. :

• Animar (N^o 24, p. 706) : D. animieren, animiert.
• Slango (N^o 24, p. 711) : D. Slang.
• Bibliofilo (N^o 25, p. 6) : D. Bibliophile.
• Bibliografio (p. 7) : Bibliographie.
• Bibliomanio (p. 7) : D. Bibliomanie.
• Bigama (p. 7) : D. Bigamie. [ 209 ]
• Blazar (p. 7) : D. blasiert (blazita).
• Moleskino (p. 10) : D. Moleskin.
• Pliso (p. 10) : D. plissieren (plisizar).

Altra rimarki, da diversa kores­pon­danti, quin ni dankas multe :

• Asomar (N^o 24, p. 707) ne esas S. aplastar, sed matar, moler a golpes.
• Atasheo esas S. ayudante.
• Atenuanta esas E. extenuating (nuva motivo por preferar la radiko tenu).
• Bagno ne esas E. ; bagnio esas neuzata.
• Bandoliero (p. 708) ne E. : shoulder-belt.
• Bistra propozita erore : ja existas en nia vortolibri.
• Brezo ne E. (braise supresenda).
• Ceruzo ne E. : white lead (ceruse supresenda).
• Fanar (p. 709) esas S. aechar, aventar.
• Homicido : ica vorto esas vicigenda per hom-ocido, se on aceptas la radiko ocid propozata da S^o de Beaufront.
• Para-fairo (p. 710) esas E. spark-catcher, fire-guard.
• Raguto ne esas E. : stew, hash (ne ragout).
• Taluso (p. 711) ne esas E. : embankment, declivity.
• Tilto (p. 712) ne esas E. : tarpaulin. On devas do propozar altra vorto.
• Warfo esas anke S. pantalan.
• Alakto-fialo (N^o 25, p. 6) esas S. biberon.
• Barbulyar esas anke S. barbullar (do : F. I. S.)
• Brando (p. 7) esas nur S. tizon.
• Kazako (p. 9) esas S. casaca, ne casacon.
• Kiosko esas I. chiosco, ne padiglione (paviliono).
• Klado esas S. borrador o minuta, ne bosquejo (provo).
• Labrar esas S. labrar, ne arar.
• Mentonumo (p. 10) esas S. barboquejo.
• Tayar (p. 11) esas D. (an‑, be‑, zu‑) schneiden, be‑, aus-hauen, S. tallar (ne tajar).
• Tayo esas S. tallo (ne picadura) ; tayisto, S. tallista (ne picador).

La finali e la genri.

Ad ula kritikanti ne plezas, inter altro, la nesama gramatikal finali en la substantivi ed adjektivi, e li judikas ta nekoincido abomininda. Sed tala judiko esas nejusta, pro ke on trovas tala ne­konfor­maji anke en nia naturala lingui, quon montras la sequanta exempli. On dicas en D. :

• der Rabe, die Ente, das Auge ;
• der Schmaus, die Maus, das Haus ; [ 210 ]
• der Vojvoda, die Kamera, das Klima ;
• der Himmel, die Sichel, das Mittel ;
• der Hammer, die Kammer, das Zimmer ;
• der Schild e das Schild ;
• die Steuer e das Steuer ;
• der Kiefer e die Kiefer ;
• der Band e das Band ;
• der See e die See.

E kompreneble l’exempli ne esas ja exhaustita. Ek to on vidas ke la finali di substantivi ne akordas kun l’artikli, nek kun l’adjektivi, qui havus la sama finali. Ico nature ne shokas la Germano, sed omna altra­linguano qua lernas la germana quale duesma linguo.

Hike me donas ankore kelka exempli di ne­koinci­danta finali ek mea patrala linguo (slovena). Yen tali : veliki vojvoda, solski vodja, stari pismonosa, moje oko, gorko solnce, pridni oce, dobra mati, mali Mirko, tanke niti, dobri ljudje. L’avana vorto esas l’adjektivo. Talspeca exemplin me povus ankore alegar tre multa !

Anke en italiana existas tala kazi, to esas konocata.

La sama kritikanti mallaudas formacuri per ‑ino, ex. la vorto patrino, asertante, ke to esas karikaturo. Bone ! Sed quo esas en la germana : Gräfin, Königin, Studentin, Schwägerin, Köchin, Ersatz­männin^[4], e c., e c. ? E formacuri per ‑erin, ex. Lehrerin, existas en nekontebla quanto. On povus objektar, ke ca vorti esas profesional e rangal nomi. Sed Schwägerin e Taufpathin ex. ne esas tala !

En mea patrala linguo on nomizas l’onklo $=$ stric, l’onklino $=$ strina (sed anke teta) ; la kuzo $=$ bratranec, la kuzino $=$ bratranka ; la bopatro $=$ tast, la bopatrino $=$ tasca, ed ankore altra kazi.

On vidas do, ke anke la naturala lingui freque derivas la virinal vorti de la viralai, e tal’ avantajon ne devas abandonar la linguo inter­naciona, nia belsona e facila Ido.

Jak. Kovacic

Pri la radiki atend e vart^[5].

La citita artiklo di kolego Hugon tre bone konocigas la konsi­derinda cirkon­stanci : tamen me advenas ad altra konkluzi, fondita sur la sequanta rimarki :

Unesme pri vart : 1) La mezins­truk­tita anglo, franco, germano, holandano, ne bone rekonocos en vart lia wait, waiter, wacht, wak, wake, awake, watch, gard, guet, guetter. Do omna ca vorti devas eskartesar de la konsidero. 2) Esas eroro ke vartar « ne esus rekonocebla da la Germani kun la propozata senco plu kam kun [ 211 ]la senco di zorgar ». Ca lasta en D. uzesas multege plu rare, tale ke a Germano, la vorto vart infalible memorigas la propozata senco. La E. ward povus efektigar ula dubi, sed ol suficante diferas per sa lasta litero. 3) Se pro l’ Angli qui ne povus pronuncar la vorto vartar ni devas abstenar de introducar ca vorto, lor anke oportas forjetar de nia linguo la vorti aparta, departar, eskartar, barto, charto, karto, marto, parto, quarto, martro. Konseque me ne povas vidar la neapteso di vartar por la vizata ideo.

Duesme pri atend : 1) La raporto tre juste atencigas, ke en nula altra linguo sa radiko havas la senco di « restar til » ; specale la angla attend, evidente identa, havas altra senco, do esas misduktanta por l’ Angli. Konseque atendar semblas min bona kam vartar. 2) Me rimarkigas ke anke la statis­tikala plumulteso postulas vartar (D. : 72 milioni) e ne atendar (F. : 46 milioni).

Triesme pri la propozita « restar por ». Me repulsus ico se me devus votar, pro ke : 1) To esus idiotismo, sole di Ido (Idismo), nam ol ne existas en altra lingui, e logikale on ne povus divinar ke restar por ulu devas signifikar : vartar ulu. 2) Ol posibligus mem miskompreni ; exemple : me restar por manjar povus tradukesar D. : « Ich bleibe um zu essen » od « ich warte darauf, zu essen. 3) Ol ne admisus uzar la verbo sen komplemento. Ex. : F. : « Que ferez-vous en ce cas ? J’attendrai ! » povus tradukesar nek per : me restos nek per : « Me restos por », nam la lasta expres­maniero (adminime til nun) ne esas admisita en nia linguo. 4) Ol ne povus turnesar ye pasivo, e F. : « l’homme attendu » devus tradukesar pezoze : la homo por qua on restas. 5) Ol anke ne admisus la derivaji vartenda, vartebla, e c.

Konkluze me agnoskas la meriti di la raporto, pro la pozitiva konoci quin ol adportis, sed me advenis a la konvinkeso, ke vartar esas prefere adoptenda.

P. de Janko.

Repliko. – 1. La uzo di prepo­ziciono por « restar (por) » esas plu inter­naciona kam sa ne-uzo, precipue pos radiko « vart » (D. warten auf, E. wait for).

2. La objekto kontre la pronunco di vart por Angli valoras pri altra radiki kontenanta la grupo ‑art‑, sed ne esas grava en la kazo di ti, qui havas tri silabi (aparta, departar, eskartar, martro). Ol esas ya tre grava, e motivizas konstanta erori en parolado, pri « karto, barto, marto ». La sola exkuzo por adopto di ta radiki esas lia skribal inter­nacioneso. Ta exkuzo ne existas por adopto di radiko « vart », quan omna Angli pronuncos quale « vato ». Cetere la litero « r », esante pronuncata diferante en omna lingui, sempre esas maxime evitenda, e me tre admiras Volapük pri sa kurajoza exkluzo di ol : la litero « r » ne [ 212 ]riprezentas inter­naciona sono, sed quar o kin soni extreme nefacila por stranjeri, e do esas trompilo.

P. D. Hugon.

Pri la direciono di derivo^[6].

Altra exempli di la praktikal uzebleso di la principo pri deriv-direciono esas la questioni di S^o Martineau en N^o 26, p. 97. La vorti plugar, shovelar, piochar, rastar omni apartenas a la 5^a klaso. Sed me opinionas, ke omna lingui sentas l’ instrumento quale origino e ni devos do dicar plugo, plugagar ; shovelo, shovelagar, e c. quale S^o Couturat juste rimarkis pri plugo. Anke l’analogeso kun spado postulas ta direciono. Nam ye ta vorto la verbo ne existas en D. E. de qui la vorto prenesis. Hike la autori di la vortaro sentis, ke spadar esus violaco di la neskribita regulo. De quo la til nun nereguloza herso, hersagar venis, me ne savas. De la sequanta exempli semblas nekorekta nur pistilo e veterinaro. La cetera formi diktesas da la natural lingui.

A. Wormser.

Pri la nomi di instrumenti.

On ja diskutis la nomi di instrumenti derivita per ‑ilo, pro ke kelki semblas kontrala a la naturala (ed inter­naciona) ordino di l’ idei. Yen altra konsidero pri la sama temo. Eventas ofte, ke nomo di vulgara utensilo adoptesas en la tekniko, pro analogeso di formo, por utensili o mashin-organi, qui ne exekutas la sama funciono. Ex. on havas, en ula mashini, brosili qui ne brosas, pektili qui ne pektas, e c. Kad on devas konservar tamen, per metaforo, la formi derivita per ‑il, o vicigar oli per primitiva vorti (ex. : broso, pekto), de qui on derivus la verbi di agado (bros-agar, pekt-agar) ?^[7] Logike, la du solvi esas equivalanta ed indiferenta ; on povas decidar nur per motivi di komodeso, mallongeso, naturaleso, e c. Pri la mallongeso, la nomo plu longa esas, en l’ unesma sistemo, la nomo di utensilo, en la duesma, la verbo^[8]. On devas lor questionar, qua esas plu freque uzata, la nomo o la verbo. Sed tala konsidero ne semblas apta a furnisar generala regulo o kriteryo.

La questiono esencala semblas esar ica : kad per la sama instrumento on povas facar plura diversa agi, o kad la sama ago [ 213 ]povas facesar per plura diversa instrumenti ? En l’ unesma kazo, la ideo di l’instrumento, do la nomo, esas primitiva ; en la duesma, la ideo di l’ago, do la verbo. Exemple, Esp. batalilo (Ido kombatilo) esas evidente malbona, pro ke on povas kombatar per tre diversa armi, e mem sen armi. Rulilo esas malbona, pro ke rulilo ne servas sempre a rular. Altra kazi esas plu subtila : ex. funelilo semblas nebona, nam on povas varsar liquido en vazo tra aperturo sen funelilo, se on povas funelar nur per funelilo : do l’ideo di l’ instrumento determinas l’ ideo di l’ago, ed esas reale primitiva (on dicus do : funelo, funel-agar). Martelo esas embarasanta ; nam martelo povas servar por altra agi kam martelago, ed on povas martelagar per altra utensilo kam martelo. Tamen, pro ke la max natural uzo di martelo esas martelago, on povas konservar ica derivordino, e kande on martelagas per altro kam martelo, to esas nur metaforo (on agas quaze per martelo).

Por prenar extrema exempli, esus tute ridinda dicar : bastonar, bastonilo, nam bastono povas servar a mult altra uzi kam bastonagar, e ne omna bastoni esas destinita od apta por bastonagar. Same pri stono, stonagar, e mult altra simila derivi^[9]. Konseque on ne povas konsiderar un momento la propozo (supozo), ke on supresez komplete la derivado per ‑agar. Sed anke on ne povas supresar l’ inversa derivado per ‑ilo : nam existas itere extrema kazi, en qui la verbo esas primitiva, e l’ utensilo derivata, nome, kande l’ideo esencala esas ta di l’ ago : izolar, izolilo ; ligar, ligilo ; filtrilo, injektilo, projektilo, kondensilo, perkutilo, reflektilo, suflilo, ventililo, visilo, e c. Do on ne povas propozar la supreso di una de ta du klasi, egale naturala e necesa, ed on povas diskutar nur la repartiso di la radiki en ta du klasi, segun la kriteryo expozita supere. Esas ya kelkafoye delikata questiono, savar pri ula radiko, kad l’ideo di l’ utensilo o l’ ideo di l’ ago esas plu esencala e primitiva ; sed on povas regulizar preske omna kazi per analogeso.

Pri la sufixi ‑ist e ‑er.

Ni volis explorar obyektale ca malfacila questiono, provante klasizar la vorti, qui en la naturala lingui admisas rispektive la sufixi ‑ist e ‑er. Por la sufixo ‑ist, ni trovis :

1^e Multa nomi di partiani : anarki‑, ideal‑, imperyal‑, kapital‑, komun‑, materyal‑, metod‑, monark‑, natural‑, optim‑, pacif‑, pap‑, partikular‑, pozitiv‑, probabil‑, protecion‑, racional‑, real‑, sensal‑, simbol‑, spirital‑, spirit‑, tradicional‑, util‑, utopi‑.

2^e Sed anke sat multa nomi di profe­sionani, ciencisti, artisti, sportisti : alkemi‑, anatomi‑, apologi‑, aquafort‑, arkiv‑, art‑, [ 214 ]bandaj‑, bicikl‑, biologi‑, botanik‑, dent‑, harp‑, higien‑, hoboy‑, humur‑, ironi‑, kemi‑, klarinet‑, kor‑, kornet‑, kriminal‑, leg‑, lingu‑, motor‑, novel‑, okul‑, orgen‑, panegir‑, pastel‑, peizaj‑, pian‑, portret‑, psalm‑, satir‑, stil‑, strategi‑, violon‑, violoncel‑, zoologi‑. Ni trovis mem kelka nomi, qui ne apartenas a la « liberal arti » : kopi‑, liquor‑, mashin‑. Esas evidente neposibla sakrifikar una de ta du klasi, e rezervar la sufixo ‑ist, sive a la partiani, sive a la profe­sionani. Nek la optimisti, nek la linguisti renuncos formacar sua nomo per ‑ist !

Por la sufixo ‑er, ni trovis inter altri : Ajiot‑, ambasad‑, ambulanc‑, aventur‑, bak‑, balay‑, bank‑, barb‑, batel‑, bibliotek‑, bot‑, box‑, brokant‑, garden‑, gondol‑, grenad‑, horloj‑, inquest‑, inspekt‑, instrukt‑, interpret‑, invent‑, jongl‑, juvel‑, kamiz‑, kanot‑, kantin‑, karb‑ (o karbon‑), karpent‑, kas‑, kaval‑, kolport‑, komision‑, konsil‑, konstrukt‑, kontraband‑, kontrol‑, kostum‑, kur‑, kurtaj‑, lanc‑, lapid‑, libr‑, limonad‑, linj‑, lukt‑, manufaktur‑, milit‑, min‑, mision‑, munt‑, musket‑, parfum‑, pasment‑, peruk‑, plaji‑, plent‑, plunj‑, pord‑, port‑, post‑, predik‑, pump‑, rafin‑, raport‑, redakt‑, reviz‑, salv‑, serur‑, shifon‑, sorc‑, sufl‑, tond‑, torn‑, ucel‑, uzur‑, vend‑, vitr‑, voyaj‑, zink‑.

On vidas nul esencala difero inter ica seryo e la 2^a seryo di ‑ist : certe ol kontenas plu multa nomi di vulgara (materyala) mestieri, ed olta plu multa nomi di « liberal arti » : sed la sufixo ‑er havas anke tre eminenta funcioni, quale ambasad‑, inspekt‑, predik‑, ed adminime intelektala mestieri, quale bibliotek‑, instrukt‑, mision‑, redakt‑. Ni devas adjuntar ke, se la muzikisti preferas tre decideme la sufixo ‑ist (pian‑, harp‑, violon‑)^[10], la plastika arti semblas preferar la sufixo ‑er : grabero, piktero, skultero, statuero, semblas plu naturala kam la kores­pondanta ‑isti.

On ne povas anke repartisar la radiki inter la du sufixi segun ke li esas verbala o nomala (ne verbala) ; nam, se la sufixo ‑ist aplikesas preske exkluzive a nomi^[11], la sufixo ‑er aplikesas indiferente a nomi (bank, barb, batel…) ed a verbi (milit, plaji, plent, plunj). Esus neposibla rezervar la sufixo ‑er sive a la nomi, sive a la verbi.

Semblas ke en kelka kazi la sufixo ‑er signifikas proxime : « karak­terizata per », ex. en grenadero, lancero, fusilero. On perceptas hike distingo reala ed utila inter ta qua fabrikas (o vendas) instrumento, e ta qua uzadas ol (e konseque karak­terizesas per ol). Sed ta distingo balde esvanas, kande on konsideras botero, horlojero, juvelero, kamizero, kostumero, librero, linjero, parfumero, pasmentero, perukero… Se on donus ad ‑er la senco di la [ 215 ]nuna ‑ul, perukero esus… ta qua portas peruko ! Cetere, ni havas sempre moyeno distingar la mestieristo qua fabrikas o vendas ula kozo, de ta qua uzadas ol, per la sufixi ‑if e ‑vend : armif, bierif, brandif… Simile on distingas la pumpisto (qua pumpas) de la pumpilisto (qua fabrikas o vendas pumpili).

On esas tale duktata examenar la substituco di ‑er ad ‑ul^[12]. Ol semblas tre oportuna en la sequanta seryo : acion‑, benefic‑, funcion‑, halbard‑, kapital‑, karabin‑, kuras‑, milion‑, musket‑, obligacion‑, rent‑, uzufrukt‑, vizion‑, volunt‑ (a qua on devus adjuntar : fusil‑, grenad‑ e lanc‑). Ol esus anke tre komoda en la sequanta vorti : adjudikat‑, depozit‑, ed analogi ; anke en : almon‑, empirik‑, konvuls‑, pek‑, prokurac‑. Sed ol ne esus admisebla en la nomi di malsani (derivita de la nomi di malsanesi), por qui la « naturala » sufixo esus ‑ik : alkohol‑, artrit‑, dispepsi‑, epilepsi‑, (herezi‑ ?), hidrofobi‑, hidrops‑, hipokondri‑, histeri‑, kloroz‑, nevroz‑, paraliz‑, tif‑. Ol esus neutila kun la radiki : mam (on devos probable adoptar mamifero), e : rept, rod, rumin : on povas tre bone dicar : reptanti, rodanti, ruminanti. — Gib‑ prenus ‑oz en omna kazi : gibozo.

Konkluze, se on volas repartisar la sufixi ‑ist ed ‑er altre kam nun, on povas nur (forsan) propozar distingo di senco ed uzo : ‑ist indikus ta qua okupas su pri ulo o favoras ulo, od interesas su ad ulo ; ‑er indikus ta qua laboras profe­sione pri ulo, esas karak­terizata per ulo o praktikas ula agmaniero. Konseque, la sufixo ‑ist ricevus la amatori, e la sufixo ‑er la profe­sionani. Pluse, ita aplikesus generale a nomala radiki, ica a nomala radiki (nomi di kozi) o verbala radiki (nomi di profe­sional agadi). Ica vicigus anke la sufixo ‑ul en la max multa kazi (mem kun la nomi di malsanesi, se on ne adoptas la sufixo ‑ik) ; nam ol esos ankore plu « naturala » en tala kazi, kam ‑ul, qua havas nula apogo. Ta regulo justigus la max multa exempli citita supere : nur on devus preferar kopi‑, liquor‑, mashin‑ ero a ‑isto. On devus dicar labor-ero, e laboristo esus la partiano di la laboro (o di la laboreri). Simile, kapital-ero esus posedanto di kapitalo, e kapital-isto la partiano di la kapitalo (o di la kapitalismo). On dicus admini­strero, akushero, kritikero, mimero, muzikero (apud muzikisto, amatoro), grabero, piltero, skultero.

L. C.

Pri la prefixo mal‑.

Me timas, ke la skopo di mea propozo « Pri la prefixo mal‑ » (N^o 25, p. 19) esas mis­kom­prenata. Me facis ca propozi, pro ke me kredas, ke omno en Ido devas pozesar sur faktala bazo. L’uzado di la prefixo mal‑ esas til nun sat arbitriala : pro quo ex. [ 216 ]malyuna esas la kontralo di yuna e ne malolda la kontralo di olda ? Pro quo ni ne dicas malvintro vice somero, e c. ? Ke ca lasta exemplo esas Volapükajo, to esas certa. Sed ni ne havas vere logikal kauzo, por interdiktar ol, ante ke l’uzado di la kontrala prefixo esos multe restriktata, segun logikal vidpunto. Til nun, ni ne havas la yuro, ridar pri Esperantaji, quale : maldekstra, e c. ; esas bona, ke ni neplus havas oli, sed ni interdiktis oli arbitriale. Me esperas montrir en l’antea artiklo, quale on povas impedar oli kun yuro.

W. Fraustädter.

(Berlin.)

Mal, non e des.

Ni volas rezumar la nuna stando di la diskutado ja longa pri ca temo, por klarigar la questiono.

La generala opiniono semblas kondamnar la prefixo mal‑, e preferar kelka simpla vorti vice la max uzata nuna mal-derivaji. La radiko mal ipsa signifikus lor malbon (‑a, ‑e). En ica hipotezo, du solvi semblas max aprobinda.

L’unesma konsistus substitucar omnaloke des‑ a mal‑ tam en la nomi kam en la verbi.

La duesma konsistus substitucar des‑ a mal‑ nur en la verbi por indikar l’inversa ago, e vicigar mal‑ per non‑ en la nomi, por indikar la (fixa, statika) kontrajo.

Por l’unesma solvo on povas alegar la regulozeso, e la facileso transirar de la nuna regulo ad la nuva per simpla ed uniforma substituco.

Por la duesma on povas alegar, ke la prefixo non‑, kun la nomi, esas multe plu klara e naturala kam des‑ : ol esas quik komprenebla per su ipsa : komparez non-bela e des-bela, non-chasta e des-chasta, e c. On povas riprochar a non, ke ol expresas nur la nego. Sed on povas alegar ke ol esas fonetikale tre oportuna, nam, quale S^o de Janko montris, la « liquida » konsonanti ligas su max facile kun la ceteri : or non‑ esas plu klara kam un‑ o an‑, quan on propozis ; ol semblas plu forta kam ne, pro ke ol kontenas dufoye n, l’indo-europala simbolo di nego. On povas do facile kustumeskar konsiderar ol quale simbolo di kontreso. E fonetikale, esas plu komoda vicigar mal (qua kontenas anke du « liquida » soni) per non kam per des.

La distingo di non e des esus certe kompliketo, sed on povas asertar, ke ol esas utila, mem necesa. On memorez la distingo tre klara e necesa, quan S^o Pfaundler montris inter malvarmigar (igar malvarma) e desvarmigar (privacar de la varmeso ante aquirita, reduktar a la meza temperaturo).

Sed on devas atencar anke, ke la distingo di la nomal e verbal radiki genitos kelka malfacilaji. Ex. : kad on devos dicar non- [ 217 ]fidema o des-fidema ? Se on departas de la verbo fidar, on formacas desfidar (tre naturala : L. diffidere), de qua venas desfidema. Sed se on departas de l’adjektivo fidema (oblivyante o neglijante, ke ol esas derivita de verbo), on povas ya formacar nonfidema, qua equivalos praktike desfidema. Kad on admisos la du ? To esos kauzo di hezitado. Kad on exkluzos non‑ en tala kazi ? To esos kauzo di dubo ed embaraso. — Tala esas la precipua elementi di la questiono nun solvenda da l’Akademio.

L. C.

Triesma lasta^[13].

S^o J. de Ljustina preferas triesma lasta a ante­penul­tima, qua esas longa e pedantala (ne klara por omni). Il rimarkas, ke avan-prelasta konvenus nur pri la loko ; pri la tempo on devus dicar ante-prelasta. — Ni adjuntas, ke la sistemo « triesma lasta » esas genera­ligebla ; on povas dicar : quaresma, kinesma lasta ; kontre ke on ne povus formacar nuva vorti analoga ad ante­penul­tima od ante­pre­lasta^[14]

Fornikistino.

Lektinte ica vorto (N^o 26, p. 100) S^o L. de Guesnet judikas ol shokanta. Fakte, ol apartenas nur a la linguo bibliala e religyala. Quale expresar decante ta delikata ideo ? Prosti­tucatino esas la vorto exakta, sed konvenas nur en la stilo ciencala di la sociologio. Diboch-ulino (‑istino) esas grosa, brutala, preske insultanta. Por tradukar la eleganta perifrazi od eufemismi di nia lingui (F. demi-mondaine exemple), S^o de Guesnet propozas amistino, qua esas efektive sat justa (« qua facas mestiero di amo »), polita e mem galanta.

Pri sufixo di estimo.

Me ne memoras vidir atencata la influo di nia linguo sur la qualeso di humoro di la uzonti ol. Adoptinte malprizanta sufixo (‑ach), ka ni ne bone adoptus anke sufixo prizanta ?

Gilbert H. Richardson.

Respondo. — Ni ja rimarkis (Histoire de la Langue universelle, p. 362, noto 2), ke sufixo di estimo semblas min utila kam sufixo di malestimo, « probable pro ke la homi plu tendencas mallaudar kam laudar, o pro ke li havas plu multa okazioni por mallaudo kam por laudo ». Fakte, nia lingui nacionala havas generale sufixi di malestimo, e ne sufixi di estimo. La LI. nur imitas oli. — Ni rimarkas, ke la sufixo ‑ach esas la sola, quan Esperanto anexis a su (e mem ne oficiale !), probable pro ke ol esis propozata da la prezidanto ipsa di la Lingva Komitato. Ol esas la sola frukto di la « natural evoluco » dum 23 yari ! [ 218 ]

Adverbi nemediate derivita.

Kad : bele agar $=$ bela ago, forte kantar $=$ forta kanto, parole promisar $=$ parola promiso, letre respondar $=$ letra respondo ? Se no, me ne komprenas. Se yes, on povas same dicar : pede irar $=$ peda iro, dome restar $=$ doma resto, jorne laborar $=$ jorna laboro $=$ laboro qua esas jorno, veture promenar $=$ vetura promeno. Sed lor, quon signifikas ica expresuri ?

Emile Ferrand.

Respondo. — Evidente, en la duesma seryo de adverbi, la formo adverbala ‑e vicas prepo­zi­ciono tacita : pede $=$ per pedo, dome $=$ en domo, jorne $=$ dum jorno. Pro to on ne povas derivar de li nemediate adjektivi. On devas dicar ex. : « promeno en o per veturo ». Sed en l’unesma seryo anke parole, letre povas tradukesar per : « per parolo, per letro ».

Nivajo, nivifo o nivado ?

S^o Kajsh propozis sive la vorto nivifo por la falo dil nivo, sive la vorto nivajo por la materyo. Pri ca temo me permisas a me expresar mea opiniono.

Me generale konstatas, ke la Germano e la Sloveno havas mallonga vorto por la nociono di ula momental ago o por olsa efiko (rezultajo) exemple der Schlag, der Sprung, der Blick, der Spruch, der Ritt, der Gang, der Druck, die Tat ; sed li uzas por la plu longe duranta agado (ne ago !) la infinitival formo kun artiklo, qua formo esas kustumale plu longa kam ita. Kun Schlag, e c. korespondas nia frapo, do la pura sub­stan­tivigo dil verbo, dum ke das Schlagen, das Reiten, das Sprechen devas tradukesar per frapado, kavalkado, parolado ; do anke das Schneien, Wehen, Regnen per nivado, ventado, pluvado.

J. Kovacic.

Pri l’enunco di la hori.

S^o H. N. Müller (Wien) propozas adjuntar la sufixo ‑a a la nombro di la hori, e dicar exemple : Me venos ye la dua (hori), ye la dua e quarono, ec. Tale on povus distingar : Me venos pos la dua (horo), e : Me venos pos du hori.

Ica aranjo memorigas la Esperantala regulo, sed ne semblas justigebla en Ido, nam en Esperanto la sufixo ‑a havis (arbitrie) la senco ordinala di nia ‑esma. Sed la propozo kontenas altra elemento, nome l’artiklo la, qua tute suficas por evitar omna dusenceso : Me venos pos la du hori (pos la horo markita du) ; me venos pos du hori (pos intervalo de du hori). Ed on povas lor supresar hori sen detrimento, e mem kun avantajo : Venez pos la du. — Esas la tri, e c. To esas cetere la metodo di I. e S. [ 219 ]

Tenilo, pinchilo.

Esas malfacila dicernar la senco di ta du vorti ; se on volas utiligar li, esas necesa precizigar lia rispektiva senco per quaza konvenciono. Ni propozas indikar per tenilo utensilo kompozita de du peci ligita per charniro, e per pinchilo utensilo sen charniro (la du peci o parti esas lor unionita per risorto o flexebla parto). Do on havus la sequanta equivali :

Tenilo $=$ D. Zange, E. tongs, pliers, F. tenaille, I. tanaglia, S. tenazas.

Pinchilo $=$ D. Klapp‑, Korn‑, Feder-zange, Pinzette, E. pincers, tweezers, F. pince, I. pingetta, R. pincet, S. pinzas. On vidas, ke la radiko pinc trovesas en la vorti di la 6 lingui.

L’utensilo quan on uzas por la fairo esus pinchilego ; kontrale, ta quan on uzas en kirurgio, o por prenar delikata obyekti, o por senpiligar, e c. esus pinchileto.

Rimarkez ke en F. pince indikas anke ofte tenili di diversa formi e skopi (pince américaine $=$ plata tenilo ; pince coupante $=$ trancho-tenilo, e c.). To esas tamen speci de tenili, kun charniro.

Sedicyo.

On bezonas aparta vorto por tradukar :

• D. Aufstand, Aufruhr, Auflauf ; Meuterei, Empörung ;
• E. sedition, disturbance, riot ;
• F. émeute, sédition, mutinerie ;
• I. sedizione, ammuti­namento ;
• S. sedicion, motin, alboroto.

Nam to signifikas plu kam tumulto, e min kam revolto. La radiko max inter­naciona esas sedicion [EFIS]. Sed ni bezonas la verbo, e konseque ni devas prenar ol quale primitiva. Pluse, ni trovas l’adjektivi E. seditious, F. séditieux, I. sedizioso, S. sedicioso, qui sugestas la radiko sedicy (pro la sama motivi kam ambicy, religy). On formacus do unesme la verbo sedicyar, pose la derivaji : sedicyo ; sedicy-anta, ‑anto ; ‑ema, ‑emo ; ‑oza. Rimarkez ke la vorti seditious e similai tradukesus per sedicyem-a, ‑o, ne per sedicyoz-a, ‑o.

Ajustar.

D. Justirer ne existas. Ni uzas Monteur, do « muntisto ». Se la muntisto ne muntas, sed adjustigas nur la peci por posa munto, la vorto adjustigar suficas. Sed ajustar esas uzebla forsan por D. einstellen. E. to set, qui uzesas por adjusti­gebla, finita instrumenti quale teleskopo, qua ajustesas por la distanco (ne por la direciono, quo bone tradukesas per la propozita apuntar), o quale ajustebla visilo, qua ajustesas por la konvenanta aperturo.

A. Wormser.

[ 220 ]

Alezar.

Se ta vorto adoptesas en la propozita senco, alezuro ne povas signifikar D. Bohrung generale (to esas francajo ne imitenda), sed nur alezita truo : D. aufgerie­benes Loch.

A. Wormser.

Bizanc-ano, ‑ala.

Ta vorti derivesas de la ne indikita antiqua urbo Bizanco. Or ta nomo neplus sentesas en la propozita vorti, qui uzesas por troa e malbela devoteso ad suvereni^[15]. Ni devos do selektar la vorto segun la max granda inter­nacioneso di la nun uzata vorti, en qui omni on trovas ‑antin e ne ‑anc. Me propozas do Bizantin ‑o, Bizantin ‑ala.

A. Wormser.

Bizelo.

Bizelo esas nur F. S. Preferenda semblas bevelo, qua esas F. E. (F. béveau, E. bevel.)

A. Wormser.

Blotar.

Ta vorto memorigas plue E. to blot kam F. se blottir. La sola ne reflexiva verbi esas l’angla to crouch e to skulk. De ta du skulkar semblas adoptenda.

A. Wormser.

Gaujar e normaligar.

Normaligar povas signifikar nur : igar normala, t. e. konforma a la normo. D. aichen, F. étalonner, E. to gauge signifikas anke : konstatar la vera mezuro di ula punti di skalo per komparo kun normo, sen chanjar la existanta mezuro. Tale on gaujas termometro, barometro, e c. Nulu duktesos per to uzar gaujar en tro vasta senco quale E., pro ke ni ne havas la kores­pondanta substantivo ; sed la propozita restrikto semblas tro malvasta e sugestita nur da la franca jauger.

A. Wormser.

Labrar.

Me propozas uzar ta vorto ne nur por la D. Bearbeitung di la tero, sed anke por la Bearbeitung di la metali ed altra materyali, qui labresas per raboto, frezo, bruniso, e c. Nam to esas vorto mankanta.

A. Wormser.

Laxeso.

Ni devas distingar la qualeso : esar laxa, e la rezultanta spaco, movo, quale la naturala lingui (D. das Losesein ; Spiel, toter Gang ; [ 221 ]F. laxité ; jeu inutile). Nia linguo donas a ni la simpla remedyo uzar laxeso por la qualeso e laxajo por la rezultanta konkretajo.

A. Wormser.

Tayar.

Ta vorto semblas necesa, sed la formo ne bone selektita. Nam I. pronuncas : talyare e S. takhar. Talyar ne esis selektata pro la existanta talyo. Sed se un vorto mustas (ne « devas » ) trans­formesar tam volapükatre e nekom­pre­neble ad omni exter la F., on devus (ne « mustus » ) prefere lasar la ofta « talyar » e chanjar talyo aden tayo.

A. Wormser.

Envlopar, envolvar.

Envlopar signifikas nur : tegar omna parti di l’obyekto, enklozar ol en tegilo. Envolvar implikas l’ideo di volvar, qua ipsa implikas ideo analoga a rular : volvar esas pozar ula obyekto sur altra, turnante ol cirke ica ; envolvar esas envlopar la duesma per l’unesma, volvante.

Devlopar, evolucar.

Uli tendencas intermixar ica du vorti, cetere proxima ed afina, aparte la Germani, pro ke li korespondas a la sama vorto D. entwickeln. Devlopar (qua signifikas etimologie malvolvar, exakte same kam entwickeln) indikas generale la kreskado gradoza e reguloza, sive di l’organismi, sive di omna kozi simila od analoga ad organismi. Evolucar expresas la preciza ciencala (e filozofiala) ideo di evoluco, enduktita da Lamarck, Darwin, Spencer, Haeckel ; ol karak­terizas ula speco di devlopo, ed implikas transformo (ol opozesas a la dissolvo, qua esas l’inversa fenomeno). Singla organismo, ento « devlopas su » ; nur la speci « evolucas » tra longa seryo de yarcenti, chanjante sua formo, adaptante su ad altra kondicioni di vivo, e c.

Mendar.

Ica verbo esas Esperantajo konservita sen reflekto en Ido. La radiko mend havas ta senco en nula linguo. En L. e E. ol signifikas emendar, reparar, plubonigar (F. amender) ; en S. mandar signifikas imperar e komandar, e la komercala mendo dicesas pedido (de peder) ; en I. menda signifikas kulpo, difekto. On propozas do vicigar mendar per komendar, qua korespondas adminime a F. commander, commande.

Kompreneble.

S^o Ahlberg pozas questiono, qua konstitucas implicita kritiko di l’uzo di kompreneble. Supozez ke ni parolas pri homo, qua [ 222 ]sempre distingas su per lauta e klara pronuncado. Ni devos dicar pri lu : « Lu parolos kompreneble kompreneble » (F. naturel­lement il parlera d’une manière intelli­gible). On vidas, ke kompreneble havas du senci en ica frazo. Kad ne esus preferinda, uzar naturale vice kompreneble, segun l’exemplo di D. natürlich, F. naturel­lement, e mem Sued. natur­ligtais ? E. dicas : of course, qua esas netradu­kebla vortope.

Rifuzar, rekuzar, refutar.

Kelka samideani intermixas ica tri vorti, qui rigretinde esas poke tro simila per formo. Vu rifuzas, sive kozo quan on ofras a vu, sive kozo, quan on demandas de vu, sive irga propozo quan on facas a vu. Do rifuzar $=$ ne aceptar, o ne koncesar (ne volar donar), o ne admisar, o ne konsentar.

Rekuzar esas teknikal termino di la yurocienco ; on rekuzas judikanto o testo (t. e. on ne aceptas lu, ed on exkluzas lu), en ula kondicioni determinita da la legi, ex. kande la senpartieso di la judikanto o testo esas suspektebla (pro sa relati kun la judikoti, pro sa personal interesti, e c.). Judikanto povas rekuzar su ipsa spontane pro simila motivi, to esas, lu rifuzas funcionar. Kompreneble, ca vorto povas uzesar kun metafora senco en la komuna vivo.

Refutar esas kombatar aserto od opiniono per argumenti, qui nuligas ol o qui pruvas la kontrajo. En proceso, en diskuto, singla partio penas refutar la aserto o pretendo di l’altra. To esas do tute altro kam rekuzar.

Ex. : La Espe­ran­tista chefi rifuzis diskutar la reformi ; li rekuzis l’autoritato di la Delegitaro, quankam kelki de li partoprenis sa labori e decidi ; sed nulu refutis la reformi decidita.

Savema.

Ni bezonas vorto por expresar D. neugierig, F. curieux (ne kurioza). La vortolibri dicas savema, sed ito ne esas korekta. Savema derivesas de savar e signifikas D. wissbe­gierig, qua ne esas la sama kam neugierig. Wissbe­gierig esas bona qualeso : neugierig esas malbona od adminime nebona.

C. T. Strauss.

Rimarko. — Neugierig esas ankore « qua deziras savar » ulo, do anke « savema ». Kad lu deziras to juste o maljuste, to esas tute altra ed extera questiono, qua dependas de la persono e de la kozo, segun ke ta persono havas o ne havas yuro « savar » ta kozo.

Repliko. — Vua rimarko ne konvinkas me. Du tante diversa nocioni devus esar expresata per du diversa vorti, quale nia linguo facas en mult altra kazi ; exemple : sparema ed avara. On [ 223 ]povus dicar, ke avaro ankore volas sparar, do esas anke sparema. Tamen ni havas tre juste du diversa vorti por du tante diversa nocioni, de qui l’una esas bona e l’altra malbona.

C. T. S.

Nam, pro ke.

On demandas la difero di ca du konjuncioni (quin Esp. identigis en char). Ol esas bone explikita en Int. Pioniro, n^o 5, p. 103 (Universala Metodo da HAugg) : « Pro ke introducas dependanta propo­zi­ciono, qua kontenas motivo o pruvo por la chefa propo­zi­ciono preiranta o sequanta : nam introducas chefa frazo, qua kontenas anke motivo o pruvo, sed nur por preiranta frazo, o tacita penso ». Ex. : Pro ke pluvas, me ne ekiros. — Me ne ekiros, nam pluvas. — Pro ke nivas, me ne ekiros, nam me timas malvarmijar ».

Preske, quaze.

Uli questionas pri la difero di ca du vorti. Preske indikas stando o grado proxima : quaze indikas nur semblo o simileso. Ex. : il esis preske mortinta (il esis tre grave malsana, vundita, e c.) ; il esis quaze mortinta (il esis senmova o pala quale mortinto, o simulis mortinto, sed esis forsan tute sana). Quaze tradukas bone la F. frazeti : pour ainsi dire, en quelque sorte. Preske (F. presque $=$ près que, I. pressochè) implikas etimologie l’ideo di proximeso, do di « preske » kompleta realeso o realigo.

Opresar, supresar.

Nia germana samideani intermixas ofte ta du verbi, pro ke li tradukesas (parte) per la sama verbo D. unter­drücken. Sed supresar signifikas simple la depreno o la ne-exist-igo di ulo, dum ke opresar implikas ideo di presar, fizike o morale (D. drücken, be-drücken), do di jeno e di molesto. On esas fizike opresata, kande on spiracas kun peno ; on esas morale opresata, kande on « angoras » pro malquieteso, en expekto di malgaya evento od informo ; politike o sociale, la konques­titi povas esar opresata da la konques­tanti, la malrichi da la richi, la laboristi da la patroni, e c. En la libera stato nomita Esperantujo, la progresemi esas opresata da la fideli ; sed ici ne sucesas supresar iti !

Poshhorlojo o horlojeto ?

On questionas, qua de la du vorti esas justa. Kompreneble, la du esas korekta ed uzebla ; sed horlojeto esas kune plu agrabla e plu justa. Nam se la viri portas ordinare sua horlojeto en posho, la virini portas ol diversamode, ex. suspendita per buklo, o quale braceleto, e c. Existas anke horlojeti, quin on suspendas o fixigas [ 224 ]en veturo, en automobilo, e c. Omno to pruvas, ke l’esencal karaktero di la horlojeto ne esas la fakto portesar en posho. Ol konsistas en diversa mashinajo (mekanismo), unvorte, en posedar balanciero vice pendolo. La vorto horlojeto konvenas do, nam (on ne oblivyez to !) ol ne signifikas simple malgranda horlojo. Adjuntez, ke to evitas la malagrabla renkontri : « Lu tiris sa poshhorlojo ek sa posho, » e simila. Kompreneble, on povos distingar posh­horlo­jeto (t. e. horlojeto facita por la posho) de altra speci de horlojeti.

Demandar, pregar, postular, solicitar.

On « demandas » de ni la difero di ca quar vorti. Unesme, on demandas e postulas nur kozi ; on pregas e solicitas nur personi. Demandar ulo de ulu, esas pregar ta « ulu », ke lu donez ta « ulo ». Postular ulo esas demandar ulo, a qua on havas yuro ; tala demando esas do insistanta, obliganta e poke imperema (F. exiger, réclamer, D. fordern). Fine, solicitar esas pregar ulu autori­tatoza o potenta por obtenar ulo, qua havas plu o min karaktero di favoro^[16].

Sequar, sucedar.

Sucedar signifikas propre prenar od okupar la loko o plaso di ulu altra ; en extensita senco, venar od aparar pos ulu. Mem kande sequar e sucedar semblas sinonimi, li diferas per ke sequar relatas prefere la spaco (venar dop…) e sucedar la tempo (venar pos…).

Konsilar, konsultar.

Konsultar esas demandar konsilo. Do, se A konsultas B, A esas la konsultanto, e B esas la konsilanto. On povas konsultar medicinisto, to esas nur partikulara kazo : nam to esas demandar konsilo por la saneso o pri malsaneso. On povas konsultar plura medicinisti, to chanjas nulo a l’ideo. E se la medicinisti kunvenas e konferas, li inter­konsultas (li konsultas l’unu l’altru), do facas inter­konsulto. Konseque, on nule bezonas la (polona) latinaji, per qui ula fidela jurnalo plenigas Esperantulo.

Preirar, avancar.

Ta du verbi ne havas la sama senco, e devas distingesar en la tekniko. Ex. horlojo preiras altra, se ol indikas plu tarda horo, mem se ol ne iras plu rapide, tale ke la difero restas konstanta. Sed horlojo avancas (relate altra, o relate la justa tempo), se ol iras plu rapide (tro rapide). On devas uzar ta du verbi simile en omna teknikal apliki. [ 225 ]

Mera, pura.

De longe D^ro Rodet rimarkis, ke on bezonos, adminime en la cienci, du diversa vorti por expresar F. pur e propre, qui tradukesas nun (quale en Esp.) per un vorto : pura. Nam esas tute altra kozo, en kemio, medicino, farmacio, parolar pri substanco pure (ne mixita, ne diluita) o pri korpo propre. Altralatere, S^o Guignon advenis a la sama konkluzo, e propozas por pur la vorto mera (L. merus, E. mere, I. mero ; malnuva F. mier ; trovesas ankore en du expresuri : mère goutte, mère laine), rezervante pura por la senco di propre. Tale on parolus pri mera aquo, mera vino, mera alkoholo, mera oro, mera glicerino, e c. Sed on tradukos F. pur per pura, kande ol signifikas reale propre, mem en moral o metaforal senco : pura manui ; pura cielo ; pura anmo ; pura voco ; pura mori ; pura stilo ; e c.

Malnuva, malyuna, antiqua.

Pro ke nuva relatas precipue la kozi, dum ke yuna relatas nur l’evo, malyuna anke relatas nur l’evo, e malnuva prefere la kozi. Mem a persono ta du adjektivi aplikesas en tre diferanta kazi : la sama povas esar yuna (per evo) e malnuva (en sa profe­siono, en sa klaso…), od inverse, malyuna (grandeva) e tamen nuva (en ula ofico o funciono). Antiqua koncernas exkluzive la epoko, t. e. la antala yarcenti, e plu precize la tempo di la Greki e Romani (ante la mezepoko). Domo, moblo, vesto povas esar malnuva, tre malnuva, e tute ne esar antiqua. O se on qualifikas oli antiqua, to esas nur per jokoz od ironioza hiperbolo.

Exercar, praktikar.

Esas expresuro komuna a plura lingui, nome : exercar ula profesiono, funciono od arto : « exercar la medicino, l’agrokulturo », e c. (D. üben, ausüben ; F. exercer). To esas tamen idiotismo, t. e. nelogikal expresuro : nam, segun la propra senco di la verbo exercar, on exercas su (od altra persono, lernanto o novico) en la profe­siono, mestiero od arto ; on ne exercas ol ipsa : on praktikas ol. Ni do konsilas, sempre uzar la verbo praktikar en tala frazi. On dicas anke en plura lingui : « exercar preso, tiro », e c. Kompreneble, on devas dicar simple : facar (o produktar) preso, tiro, e c. On vidas per to, ke expresuro povas esar komuna a plura lingui, e tamen esar idiotismo. Questiono plu delikata esas : kad on povas dicar : « exercar yuro, povo » ? Semblas ke on povas admisar ta expresuri, nam to esas metaforo : yuro, povo esas simila (similigata) a forteso, quan on exercas aplikante ol. Tamen, mem en ta kazi, praktikar semblas plu justa. [ 226 ]

Humila.

Ni admisis ica vorto kun la sola senco : di malalta kondiciono, pro ke ni supozis, ke la sentimento povus expresesar per malsuperba o malfiera. Sed, unesme, esas tre dubinda, kad la humileso (sentimento) esas la kontrajo di superbeso o di fiereso : or suficas, ke la kontreso ne esas klara, familiara, evidenta (quale ta di bela e malbela, exemple), por ke on devez abstenar en tala kazo de la prefixo mal‑, ed uzar aparta radiko. Duesme, de moral e teologial vidpunto, la humileso konsi­deresas (da kelka doktrini adminime) quale vertuo ; or esas absurda, e mem shokanta, derivar la nomo di vertuo de nomo di vicio (superbeso). Mem se uli asertus, ke superbeso esas vertuo e humileso vicio o kulpo, suficas, ke ta questiono esas doktrinala e diskutebla, por ke la LI. ne supozez ol solvita o tranchita. Ni do propozas atribuar (o plu juste : redonar) a humila la moral senco : qua malaltigas su vole, qua subordinas o submisas su. Cetere, to ne impedos uzar ta vorto, per natural extenso, por la gesti, paroli, agi, e forsan anke por la social situeso. Sed on povos sempre uzar por ica la vorto malalta (forsan anke : modesta). Kompreneble, F. humilier ne povos tradukesar per humiligar (igar humila !), sed per malaltigar o shamigar.

Ad-en, ad-sur.

Unu de nia germana amiki deziras protestar kontre la trouzo, di la prepo­zi­cioni kompozita kun ad, quan facas sa samlinguani. Esas vera, ke li uzas ofte ad-en, ad-sur, e c. sen ula neceseso. To ne esas gramatikal kulpo, sed stilala kulpo, nam to igas l’expresuri neutile longa, pezoza e quaze malhabila. On ne devas uzar ad omnafoye kande existas ula movo o direkto, omnafoye kande la germana uzas l’akuzativo : to esus tedanta trouzo : sed nur en la kazi, en qui ol esas vere necesa por evitar reala dusenceso. Ex. : musho falas en glaso esas tute klara, do suficanta ; esas konseque neutila dicar : musho falas ad-en glaso. — Ni facis de longe ta observo, sed ni esas kontenta, ke ol esis facata da Germano ipsa.

Me esas varme.

Quale on devas expresar la tante vulgara nocioni : F. j’ai chaud, j’ai froid ? Dicar : me esas varma, malvarma, esas justa e tute admisebla, sed forsan semblos poke stranja. Dicar : me sentas varmeso, malvarmeso, ne esas exakta ; nam on povas esar varma (interne) e sentar la malvarmeso (extera) ; od esar malvarma, e sentar la varmeso (extera, en loko, quan on eniras subite). Dicar : me sentas varme, malvarme, ne esus tute justa ; nam tala adverbi qualifikas la maniero sentar plu kam la sento ipsa (ex. : me sentas malforte la varmeso, sed forte la malvarmeso). Do la max bona [ 227 ]maniero esas : me esas varme, malvarme, nam hike l’adverbi expresas vere la maniero esar, la stando interna ; komparez : me esas komforte.

Désirer, souhaiter.

Same kam Esperanto, Ido uzas un sama vorto por ta du verbi. Or semblas, ke li expresas reale du diversa idei, quin on povas dicernar facile, se on reflektas, ke on désire generale por su, dum ke on souhaite generale por altru. Tamen, ta difero ne esis rivelata a ni per franca frazo, sed per germana : « Freunde wünschen nichts sehnlicher als… » $=$ « Amiki deziras (a sua amiki) nulo plu dezirinda kam… » Kad on povas dicar : « Me deziras a vu omno quon vu deziras » ? Semblas do, ke ni bezonas specala vorto por F. souhait, vœu (vorto tante ofta en la formuli di politeso, komplimenti di nuvyaro, e c.). E to supresus o vicus oportune la Esperantala bondeziro, qua por ni (e logikale) povas signifikar nur : bona deziro.

Di qua la…

Kelka germana samideani judikis stranja e malfacile komprenebla, en la Lektolibro da Mainzer, la frazi (questioni) simila ad ica (p. 26, n^o 3o) : « Di qua la kamaradi esis trompita ? » Simile (p. 28, n^o 8) : « Di qua la ruzo esis granda ? » E li questionas, kad ne esus dezirinda havar un specala vorto por tradukar D. dessen, deren.

Ni devas avertar li, ke to quo jenas li esas nur germana idiotismo, nome, la supreso di l’artiklo pos dessen, deren, qua esas tute kontre la logiko e la senco. Li reflektez nur, ke on dicas : la kamaradi di la puero ; la ruzo di la vulpo, e c. Do, kande inversigo eventas en « relativa » propo­zi­ciono, on devus dicar : la puero, di qua la kamaradi… ; la vulpo, di qua la ruzo… ; nam la substantivo ne cesis esar determinita, definita : on ne parolas pri (ula, irga) kamaradi, sed pri la kamaradi di la puero. Esas do nula motivo por supresar l’artiklo. Esas anke nula motivo por vicigar la tute klara e logikal expresuro di qua (di qui) per un specala vorto, qua konstitucus ecepto. D. dessen, deren esas simpla genitivo ; or ni tradukas omna genitivi per di… Konvenis ya ad Esperanto havar, ultre ta generala formo, aparta formo por kelka genitivi : ies, ties, kies, chies, nenies. Same kam ni dicas (e devas logikale dicar) : di ula, di ica, di ita, di omna, di nula, ni devas dicar : di qua, nam to esas absolute reguloza : Di qua esas ta agro ? — Di mea patro. La respondo esas simila a la questiono, quale sempre (a qua ? — a lu ; de qua ? — de lu ; da qua ? — da lu ; por qua ? — por lu ; pro quo ? — pro ke ; por quo ? — por ke, e c., e c.). Ta simetreso esas konforma a nia supera principo : « maxima facileso por omni ». [ 228 ]Okazione, nia germana samideani esas embarasata por tradukar D. « die Gruppen, an deren Vorsteher ich schreiben will ». La traduko esas tute simple : « la grupi, a la chefi di qui me volas skribar ». Nam la genitivo (di qui) devas reguloze sequar la substantivo. On devas do evitar zorge inversigi quale : « a di qui chefi », nam li esus malfacile komprenebla da la stranjeri. On devas sempre pensar a la rekta formo : « me volas skribar a la chefi di la grupi », e sequar maxime posible la sama ordino en la relativa propo­zi­ciono, nur substi­tucante a la sub­stan­tivo la relativa pronomo, qua riprezentas e vere vicas ol : « a la chefi di qui [$=$ la grupi] ».

F. ras.

Ica vorto (adjektivo od adverbo) havas specala senco : hari tondita « ras » ne esas simple hari mallonge tondita, ed anke ne esas hari razita. On uzas anke l’adverba expresuri : à ras de, au ras de (à ras de terre, au ras de l’eau, od anke : à fleur d’eau) ; e la verbo raser, sive en la senco : supresar, destruktar til ula nivelo (raser une maison), sive en la senco : frolar, tuchar kontinue ula nivelo (ucelo fluganta rase l’aquo ; tir rasant, t. e. preske horizontala pafado). Semblas ke ta ideo postulas specala radiko, qua esus exemple rez (por distingesar de raz‑ar). On dicus : reza hari, do : rezigar hari ; reze la sulo ; rezigar domo ; l’ucelo flugas reze l’aquo ; e c. (On trovas en I. S. Port. l’adjektivo raso, en E. la verbo to raze (e to graze) ; ed on havas anke la participi : E. razant, I. radente, S. Port. rasante). To memorigas la F. rez-de-chaussée (qua signifikas literale : reze la strado).

Alta, basa ; supra, infra ; super, sub^[17].

Me tute aprobas basa quale kontrajo di alta. Pri la ceteri me ne exakte konkordas. Certe supra ed infra esas bone adjustigita, sed en la seryo citita mankas sur $=$ plu alte kam ula obyekto e kontaktanta ol. Esas logikale postulenda ke ca « altala » prepo­zi­ciono havez « basala » analogajo, e semblas ke por ta ideo sub esas la max naturala : ol signifikos konseque : plu base kam l’obyekto e kontaktanta ol, exemple : la subtaso esas sub la taso. Tale ni havos supre — infre, sur — sub ; nune mankas ankore analogajo di la prepo­zi­ciono super, ed oportas serchar ula, nam esas neadmisebla nelogikajo, ke alte on distingas la kontakto, e base ne. Me propozas : under segun E., qua vorto anke per sa fino analogesos la nuna super. Tale ni havos la kontrasti : alta — basa, sur — sub, super — under, supre — infre.

P. de Janko.

F. Donner raison.

La rimarki di la Redak­tistaro Progr. II. 410 duktis me a [ 229 ]propozar por ica ideo l’expreso : opinionar ulu justa od agnoskar ulu justa, segun la kazo^[18]. Fakte, semblas ke F. « donner raison » logikale signifikas : opinionar od agnoskar ke ulu esas justa $=$ qu’il a raison.

P. de Janko.

Longu.

Ta prepo­zi­cionon me propozas por D. entlang, F. le long de, Dana langs, por qua ni til nun uzis nejuste segun. « Ni iris longu la bordo di l’ lago ». Lon, quan on esus inklina preferar, esas exkluzita en la kazo, se lo esos adoptata quale artiklo o pronomo ; longu konservas plu bone la elemento long kontenata en omna nacional vorti, e la ‑u ne nocas.

B. Jönsson.

Lor.

Me propozas admisar ica vorto guale prepo­zi­ciono en la senco di F. lors de, e formacar l adverbo lore $=$ F. alors, kompreneble anke la adjektivo lora.

P. de Janko.

Primara, sekondara, terciara…

Ta seryo de adjektivi semblas necesa en plura cienci, ed impozesas da l’inter­nacioneso [DEFIS] : en geologio, por indikar la klasi de tereni ; en elektro­logio^[19], la flui, la batrii ; en la publika docado, la diversa gradi di instrukto, e c. On ne povas sempre ed omnube vicigar ta epiteti per unesma­grada, duesma­grada, triesma­grada…

Pri la simbol-litero S.

Til nun ni uzis la simbol-litero S por indikar la hispana linguo, pro ke la komencala litero E esas okupita da l’ angla (English), e ke S esas la duesma litero di la nomo España (e la komencala en D. Spanien, E. Spain). Sed semblas a ni plu komoda, ke en l’alfabetal ordino la hispana esez apud l’ italiana, kun qua ol havas tanta afineso e simileso, e pro to ni propozas uzar la simbolo H^[20]. On povis pensar, ke ica litero esos utila por la holandana linguo ; sed on povos indikar ica plu juste per N (neder­landana).

Pri Orang-utang.

Me pregas ke la Komitato omisez la g en utañg. L’expresuro signifikas « homo di la foresto » (angle, man of the woods o [ 230 ]jungle). Or, orañg $=$ homo (ne viro), ed utan $=$ foresto ; e la justa formo esas, orañg utan. Pluse, utan esas l’omnadie uzata vorto por signifikar « foresto (o junglo) », ed esas konstant en la bushi di l’indijeni, e kande Europano pronuncas ol utañg, la Malayi ridus, se li ne esus la max polita homi sub la suno. Ico esas malnuva korupturo di l indijena vorto, sed me kredas ke Ido ne devus aceptar tala korupturi.

La vera malaya nomo di ca simyo esas « mayas », omnube konocata da la Malayi, e preske sempre uzata da li. Orang-utan (o utañg) esas uzata da Europani, sed l’expresuro esas bone konocata da la Malayi.

T. L. Stevens.

Pri Dugoñg.

Altra korupturo di malaya vorto esas dugoñg, la mar-hundo di malayal insularo. Ultempe, la ciencisti bezonos ica vorto, e l’unesma g devos esar vicigata per y, pro ke la vera malaya vorto esas duyoñg. Posible ca eroro venis de la malbona skriburo di ulu, qua same skribis la g e la y.

T. L. Stevens.

Bibliofilo, bibliomanio^[21].

S^o J. de Ljustina preferas : libr-amatoro, libro-manio, autonoma kompozaji komprenebla da omni, pro ke la min instruktiti povas mis­kom­prenar la propozita vorti, quale se li relatus la biblio (biblio-filo $=$ filo di la biblio).

Herzegovino.

Generalo de Ljustina rimarkigas, ke ta nomo devus esar, segun la pronunco di la landani ipsa, Hercegovino. La z apartenas a la germana ortografio.

Tamarindo.

Ni rimarkis eroro en nia vortolibro inter­naciona-franca : tamarino vice tamarindo, qua trovesas en la cetera vortolibri, inkluzite la franca-inter­naciona. Prego korektigar.

Kirko.

S^o Saarinen skribas a ni : « Se l’Akademio ultempe adoptos nuva vorto vice pregeyo, me multe deziras, ke ol selektez kirko (Sued. kyrka, Skot. kirk, Finna kirkko), qua esas facile pronuncebla por omni, e ne vorto quale circho, qua esus tro malfacila por multa populi, aparte por la Finni ».

Tangar.

La vorto tangar, quan on propozis (N^o 27 : p. 168), existas ja en nia vortaro. On devas zorgoze serchar, kad ula vorto ne ja [ 231 ]existas, ante propozar ol od altra. Cetere, ni unesma pekis, propozante ocilar kun ta senco (N^o 25, p. 34).

Pervinko o vinko ?

Ula Espe­ran­tista ciencisto, quan ni renkontris en Bruxelles, riprochas ad Ido alterar la latina nomi di la speci animala o vejetala, e citis exemple nia pervinko, maljuste substi­tucata ad Esp. vinko, pro ke la latina nomo esas vinca. Ni respondis ad il ke, tute kontre, Esperanto sola alteras la latina vorti, « esperan­tigante » oli ; ni lasas oli netuchata, quale propra nomi o stranjera vorti, e ni admisas en nia linguo nur la vulgara vorti, selektante la max inter­naciona radiko en la moderna lingui. Pro to exemple ni substitucis lampredo [DEFIRS] a petromizo [nur L !], makrelo [DEFR] a skombro [I], e recento kashaloto a makrocefalo, kaprifolyo a lonicero, kaulo a brasiko. To esas la sama kazo pri pervinko : E. perwinkle (anglo-saxona : pervince) ; F. pervenche ; I. pervinca ; S. vinca pervinca ; Port. pervinca. Sed la latina noma ipsa esas, komplete : vinca pervinca ! Kad on povas do hezitar un momento inter la radiko vink, tute nekonocata, e la radiko pervink, komuna ad E. F. I. S. ? Yen bela exemplo di la malforta objekti e kritiki, quin l’Espe­ran­tisti facas a nia linguo. To pruvas nur lia prejudiki por la « kara lingvo » e kontre Ido. Nam li duras dicar sen skrupulo cerbo vice cerebro, e ostocerbo vice medulo !

Esperantulo.

Ni havas sincera rimorsi, quin ni devas konfesar a nia lektanti. Ni ne sat admiris e laudis la eleganta e simpla maniero, per qua D^ro Zamenhof expresas la idei maslo e femino. Virbesto e ino ! to esas vere karak­teriziva di la spirito di Esperanto^[22]. Unlatere, sufixo divenanta autonoma vorto ; altralatere, kompozajo qua asocias la du idei di bestyo e di viro : on havis ja kavalviro (qua povus signifikar centauro !) ; virbesto esas nur generaligo di ca procedo. Tamen, ol pekas poke kontre l’analogeso ; nam pro quo ne dicar virin-besto por femino ? Vu dicos, ke virino signifikas nur la… femino di viro, o di la homal speco. Certe ! sed lor viro anke signifikas nur la maslo di la homal speco, o di virino. Se ne, la radiko vir havus altra senco en viro, virino kam en virbesto. Nu ! ni volas salvar Esperanto de ta embaraso, e sparar de ol la fatala neceseso… pruntar de Ido la justa vorti (quon ol kustumeskas !) [ 232 ]To quo jenis D^ro Zamenhof esas, ke on ne havas sufixo di masleso analoga e simetra a ‑in ; on ne povas dicar simple « o » ! Ni do propozas respektoze, mem tre humile^[23], a l’Esperantala Akademio, la sequanta solvo : Adoptar ulo por maslo, e ulino por femino. To esos vere konforma a la spirito di la linguo, e digna di Esperantulo !

En dokumento oficiala da la prezidanto di la Lingva Komitato (Oficiala Gazeto, p. 281) on lektas : « Ghia rolo, lau ghia deklaracio antau la Dresdena Kongreso… » Kad antau hike signifikas ante od avan ? On ne savas, ed on povas nur konjektar to de la generala senco. Yen la « linguo tute suficanta por expresar omna idei » !

En altra oficiala dokumento (Regularo di la Lingva Komitato) on lektas (Oficiala Gazeto, p. 236) : « Estos rigardataj kiel eksighintoj la anojn, kiuj… » On oblivyis, ke anoj esas la subyekto di « estos rigardataj », e pro timo omisar un akuzativo, on pozis ta vorto en akuzativo, pro ke ol sequas la verbo. « Vivu la Zamenhofan lingvon » !

La traduko di la Biblio havas adminime un avantajo^[24] : ol montras klare, quante shokanta e vere netolerebla esas la kaj : nam ica vorto esas repetita ye komenco di preske omna verseti, ed en plura pagini omna alinei komencas per Kaj ! To esas impreso teroriganta ed obsedanta.

Sed la max bela exempli di Esperantulo trovesas en la Scienca Revuo, qua afektacas esar progresema. Ibe incendio dicesas brulego ; on parolas pri chefestro, pri superakvego, pri brul­bata­lanta elpensajho ; on reguligas, on malsimilas, on malsekigas ; on parolas pri krucstratoj (c-s-t-r : quala bela fonetiko !), pri « oficiala neestinta brulado » (on volas forsan dicar : simulita ? Sed ta « oficiala neestinta » memorigas da ni, nerezis­teble, la « oficiala » decidi di ula Akademio !) « Dangheron de neniigo kontrau­metighas chiu urbo » signifikas : « omna urbo esas expozata a la danjero di destrukto » : on vidas, quante la inversigo augmentas la klareso di tala frazi ! Kad ni devas examenar la teknikal expresuri ? « Elcentriga pumpilo » esas « centri­fugala pumpilo ». Fine, on mezuras l’ arei per akroj, la kapacesi per galonoj, la presi per funtoj je chiu kvadratcolo, e la preci per… spesmiloj ! To esas karak­teriziva di la spirito di Esperantulo ; en la ciencala domeno same kam en la vortaro, ol turnas la dorso a l’inter­nacioneso !^[25]

Altra kun­labo­ranto parolas pri trunketo de la herbo (memorez, [ 233 ]ke stipo e shtipo esas « netuchebla », pro la Fundamento !)^[26], pri la scieco, koneco (konocado !) e pri « la kritiko di la neta sperto », famoza verko di Avenarius ; on komprenus forsan plu bone, se il dicus (quale en Ido) : « kritiko di la pura sperienco » !

Altra autoro (slava) esperan­tigas e mutilas omna propra vorti : Njutono, Eyler, Laplaso, Lagranjho, Dalambero (D’Alembert), e Klero (Clairaut !!) Vane la max bona Espe­ran­tisti montris, montradis la detrimenti e la absurdeso di ta sistemo ; la « fideluloj » volas lernar nulo, nultempe li divenos saja !

Tamen, li koncias la grava detrimento, quan konstitucas la supersigni, nam li serchas omnaspeca manieri vicigar oli… sen supresar oli, quo esus la sola solvo. Exemple, ula famoza « cienculo » publikigas nun libro, en qua la supersigni (mem ta di la ù !) esas vicigata per punto supera pos la litero. Exemple :

« Pus·ita de leg·’ de altega devo
Li por c·iam devas forlasi vidi s·in. »

Bela procedo, e fortunoza ideo, nam tala punto esas tre malmulte videbla, povas inter­mixesar kun « dupunto » o kun « punto-komo », ed omnakaze tranchas tre malbele la vorti^[27]. Yen tamen la remedyachi, quin la « konservemi » forcesas inventar ! Sed kad li serchus oli, se la supersigni ofrus nula teknikal mal-facileso, quale li konstante fanfaronas ? Li do konfesas, per sua agi ipsa, la malkomodeso di la supersigni !

Esperantido.

Un « kores­pondanto » di Scienca Revuo fine rimarkis (mayo 1910)… ke la sufixo ‑iz povus esar utila, e pledas ta… originala propozo per argumenti simila a ti, quin ni expozis ante tri yari. Tala esas la rezultajo di la shaminda konspiro di silenco : la Espe­ran­tisti, quin on tenas sisteme en la nesavo, malkovras pokope… l’Ameriko ! Cetere, ta… nekoncianta Idisto esas poke novica, kompreneble : il propozas brosizar, ed il opinionas, ke on devas uzar ‑um vice ‑iz en la figurala senco : « la suno orumis la monti ». Il ne konocas ica regulo, ke la sama vorti devas uzesar por la propra e la figurala senci, nam altre on perdas precize la « figuro ».

Altra propozas vindilo exakte kun la preciza teknikal senco, quan ni donis ad ol, e rimarkas, ke la vorto vindi ne esas « sat precize tradukita » en la santa libro : dicez plu juste : havas tute konfuza, nejusta e neutila senco, quale multa altri.

En ula nuva lexiko, ni trovas : adulta kun la senco Idala, apud adulti kun la senco adulterar ; ed on skribas, l’una apud l’altra : adultulo $=$ (Ido) adulto, e adultulo $=$ adulteranto ! Vera esas, ke [ 234 ]on insinuas apude la justa radiko adulter. Sed lor, quon divenas la Fundamento ? E la devizo : « Adjuntez, ne chanjez » !

Rezume, Esperantulo de nun tranas su lame dop Ido, proprigante a su, koncie o nekoncie, la vorti o formi de longe trovita ed uzita en nia linguo. To esas la « libera evoluco » ! E la rezultajo esos, ne linguo pura e korekta, sed abomininda mixuro di Esperanto e Ido.

Simpla reflekto.

Eventas ofte ke Espe­ran­tisti, Neutralisti, Univer­salisti, e c. kritikas ca o ta detalo di nia linguo, o « konsilas » a ni chanjar ca o ta punto. A ti de nia amiki, quin ta kritiki e konsili povus shanceligar, ni memorigos unesme, ke li venas de partiani di lingui, quin la Komitato di la Delegitaro rejetis, e qui esas evidente min bona kam la nia ; quan autoritaton tala personi havas do por kritikar o por plubonigar Ido ? Duesme, ni questionos, kad ita personi intencas adherar ad Ido, se nur on emendas la difekteti, quin li kredas trovar en ol ? Evidente no : li simple penas trublar l’Idisti per sua insidyema kritiki o konsili, e se ni esus sat naiva por auskultar oli, ni simple demolisus nia linguo sen aquirar per to un adepto pluse. Se la kritikanti volas sincere la « perfektigo » di la L. I., li devas unesme adherar a l’Uniono ; lor ni aceptos lia konsili e lia kunlaborado. Til lor, ni povas konsiderar li nur quale adversi (koncianta o nekoncianta), qui tendencas, ne konstruktar, sed destruktar nia linguo. Praktikala konkluzo : ni devas auskultar ed atencar nula kritiko, nula propozo, qua ne venas de Unionano, t. e. de sincera e devota amiko di nia linguo.

---

KRONIKO

Bruxelles.

La 9-11 mayo eventis en ca urbo la Mondala Kongreso di L’inter­naciona Asocii. Ad ol adheris cirke 120 inter­naciona Asocii, inter qui la Delegitaro e l’Uniono di l’Amiki di la L.I. Ultre la delegiti di nia du asocii, qui esis : Kom. Ch. Lemaire, S^o J. Jamin, Sⁱ Liet. Cardinal e Giminne, asistis S^o Prof. W. Ostwald, S^o Waltisbuhl, S^o Couturat, e S^o Chalon, sekretaryo di la grupo Pioniro. La questiono di la L.l., kun ta di la ciencala nomizado e terminaro, esis diskutata la 10 posdimeze. Existis tri tezi e « kampeyi » : la partiani di la franca quale L.I., apartenanta a la « Federation inter­nationale pour l’extension et la culture de la langue française » ; la Espe­ran­tisti, ripre­zentata da la mas agema e bruisema parisana chefi ; e la Idisti. La unesma partio esperis, [ 235 ]ke la du artificala lingui kombatos e nuligos reciproke, e ke li ipsa povos venkar per la rivaleso di la du cetera partii. Sed la questiono unesme pozita esis : « kad on povas adoptar un o plura nacionala lingui quale L.I. ? » ed ol esis l’unika traktata. A S^o Prof. Wilmotte, eloquenta advokato di la franca (pro literatural e tradi­cionala motivi) Espe­ran­tisti ed Idisti respondis, pledante por la linguo artificala generale, sen ule enirar la diskuto di sua rispektiva lingui. Un kongresano montris, ke kande on adoptas, sive una, sive plura lingui (en kongreso ex.), to esas sempre speco di neyusteso e di violento kontre la lingui exkluzita ; e tale aparis, ke la linguo artificala esas la sola solvo posibla, yusta e humana, pro ke ol sola povas esas neutra. S^o Ostwald expresis en kelka konciza e forta paroli nobla pensi, qui ricevis generala ed entu­zias­moza aprobo de l’asistanti : on ne devas zorgar pri la tradicioni, t.e. pri la pasinto, qua sat grave pezas sur nia shultri, e konservas su ipsa sat forte ; on devas pensar pri la futuro, e preparar ol ; on ne devas barar la voyo a la progreso, pro ke on ne povas imaginar ol, o pro ke ol trublas nia kustumi, nia egoismo. Fine, on ne devas sempre konsiderar to quo separas la homi, sed to quo povas unionar li : e to esis la skopo ipsa di la kongreso. La varma aplaudi qui sequis ta bela paroli montris, ke nia honorala prezidanto expresis ecelante la penso di la max multa kongresani. — Pro la diverseso di l’opinioni, la kongreso povis facar mula decido : quale dicis tre bone sa sekretaryo, S^o Paul Otlet, ol esis destinata por helpar, ne por impedar la progresi ; por apertar nuva voyi, ne por klozar oli. On decidis nur nominar komisitaro, en qua la tri partii esos egale ripre­zentata. To esis falio di la superba esperi di l’Espe­ran­tisti, qui pretendis quaze akaparar la kongreso ; e to esis suceso por Ido, quan on tale admisis quale linguo egalyura kam Esperanto.

Cetere, la tuta kongreso esis tre favoroza por Ido : ol konocigis ol da multa eminenta personi, qui havas granda rolo en la inter­naciona movado ed institucuri, sive ciencala, sive yurala e sociala. La Espe­ran­tisti penis fanfaronar pri sua « nuva » teknikala vortolibro, qua esas nur reedito di l’antala lexiko da Verax kun kelka nuvaji furteme pruntita de Ido. Sed on respondis a li per la Matematikal Lexiko en quar lingui, ed on memorigis, ke lia max serioza teknikala lexiko, l’Anatomia Vortaro, esis la verko di nuna Idisto, D^o P. Rodet. S^o Ostwald ipsa anuncis, ke il studyas, kun altra Idisti, la questiono di la kemiala nomizado, e montris, ke nur en artificala linguo on povas regulizar tala nomizado. En altra okaziono, por refutar l’adoranti di la « naturala » lingui, il facis ica precoza deklaro : « Me provis tradukar peci de mea filozofiala verki en Ido, quale exerco ed experimento ; e me konstatis, ke la traduko esis ofte plu klara e konciza kam l’originala texto ; Ido obligis me expresar plu [ 236 ]precize la penso, pro ke ol havas nur un vorto por singla ideo, e forcas selektar la justa vorto ». To esis ya grava ed impresanta atesto ! Cetere, S^o Ostwald pruvis a nia samideani, ke il posedas nia linguo, nam il konstante uzis ol por konversar kun li. Li astonesis ke la granda ciencisto, tante okupata da multa ed importanta labori e zorgi, trovis la tempo e facis la peno lernar nia linguo ; e li esas ad il tre gratudoza pri ta max bona pruvo di simpatio ed aprobo. Ni omna povas esar fiera, ke S^o Ostwald divenis vera Idisto !

Rezume, ca kongreso esis granda suceso por nia ideo ed aparte por Ido ; e ta duopla suceso esas grandaparte debata a S^o Prof. Ostwald, qua konquestis la simpatio di omna asistanti..... Quaze por kontrastar, la Espe­ran­tista chefi uzis sua kustumala procedi di politi­kistachi. Li disdonis prospekto (sub la falsa titolo : « Delegitaro di la linguo inter­naciona ») kontenanta « protesto » di kelka ex-delegiti (12) e di 22 subskri­binti di la peticiono di la Delegitaro. To esas nur reedituro di la sempre sama mentii e kalumnii, di la rakontachi pri la asertita « demisi » di la membri di la Komitato, e.c. Ta siori asertas, ke la Delegitaro neplus existas : li ne povas tolerar, ke ol duras existar pos lia demisi ! Ni refutis ante longe ta malvera akuzi ; ni refutas oli ankore en letro sendita a la sekretaryo di la kongreso, e quan ni publikigas en formo di prospekto : ni rekomendas ol a nia amiki, por kombatar la intrigi di nia adversi, qui duras sua malnobla kampanyo. Ta moyeni pruvas nur, ke li esas sempre la sama ; ke li koncias sua malforteso e venkeso ; e ke, ne povante kombatar ni per ciencala diskutado, li penas subminar nia verko per argumenti di advokatachi. Cetere, lia « protesto » havis reale nula efiko.

Li uzis ankore plu malnobla procedi. Li interrompis per klamachi la idista oratori, e S^o Ostwald ipsa, kande li parolis pri Esperanto. « La Revuo » instruktis ni, ke existas en Esperantuyo « kriemi » e larja manui : li venis en la kongreso por aplaudar omna vorti di sua chefi, e… grunar nedecante dum la paroli di l’Idisti. En l’expozeyo (Palais du Cinquan­tenaire), ube esis expozata apude la Esperantala ed Idala publikigaji, eventis incidento, quan ni ne raportus, se ol ne karak­terizus perfekte la mentala stando di la « fideluloj ». Bando de fanatiki, duktita da Generalo Sebert, interrompis per klamachi e disputi S^o Couturat, qua esis montranta ta expozeyo a la vizitanti, por facar quaza skandalo. Li donis certe bela exemplo di l’Esperantala politeso ! Sed esas vere shaminda vidar membro di la franca Instituto partoprenar, se ne duktar, tala manifesti di bubachi !

Por la jus dicita expozo ni kompozis kompleta kolekto di omna dokumenti pri Ido, kontenanta la sequanta seryi : 1^o cirkuleri e propagala broshuri di la Delegitaro ; 2^o dokumenti pri la labori di la Komitato ; 3^o lernolibri e vortolibri pri Ido en multa [ 237 ]lingui ; 4^o specala libri e publikigaji en Ido (ciencala, komercala, e.c.) ; 5^o jurnali en o pri Ido. Ta kolekto esas tre bone aranjita per la zorgi e spensi di la grupo Pioniro de Bruxelles. Ol restos permanante quale kolekto por expozado. Ni pregas do nia amiki richigar ol konstante, sendante a S^o Chalon (34, rue Van Ostade, Bruxelles) omna nuva publikigaji en o pri Ido (un exemplero generale, sed multa exempleri di la propagili).

Dum la kongreso nia amiko S^o Peus advenis en Bruxelles. La grupo Pioniro aranjis la 10^a vespere kunveno por aceptar il e la cetera extera Idisti. Ol invitis ne-Idisti e mem Espe­ran­tisti. S^o Peus facis bonega diskurseto en Ido. Pose, Sⁱ Couturat e Kom. Lemaire respondis en franca a la questioni di l’asistanti pri la historyo di nia linguo ed olsa konstituco. On cesis la kunveno e disiris kontrevole ye tarda horo, forportante max agrabla memoro de ca kunveno vere amikala ed inter­naciona, en qua on babilis multe e familiare en Ido. On diskutis kun Espe­ran­tisto, qua parolis Esperante ; ed on povis konstatar, ke la adepti di la du lingui perfekte inter­komprenas, quale se li parolus du dialekti di un sama linguo. La samo eventis en la kongreso ipsa, en aparta konversi ; tala experimenti pruvas max bone, ke la « skismo » esas pure artificala, e ne existus o ne durus, se la chefi e tirani di Esperanto ne produktus e konservus ol per sua taktiko di persekutado, di silenco et di trompado, per qua li fanatikigas la kredema populo. La paco esos facita, kande la Espe­ran­tisti havos la kurajo konquestar sua libereso e subversar la autokrata chefi, qui lansis li, sen konsultar nek avertar li, en malsaja e ruiniganta milito… en nomo di l’interna ideo e di la santa afero !

Yen la texto di la propozo prizentita a la kongreso en nomo di la Delegitaro e di l’Uniono di l’Amiki di la L. I. :

« Importas rekomendar a l’inter­naciona asocii, a l’inter­naciona kongresi ed a la statala autoritati l’adopto di la Linguo inter­naciona di la Delegitaro :

1-e. Pro ke ol ne esas individuala verko, sed la kolektala verko di la Komitato inter­naciona elektita por to da la Delegitaro por adopto di linguo helpanta inter­naciona (310 societi adheranta).

2-e. Pro ke ol esas la frukto di la studyi, labori e decidi di l’unika autoritato inter­naciona, senpartia e kompetenta, qua existas pri ta temo, e ke ol esis kompozata nur pos kompara exploro e kontre­dicala diskutaro di la precipua proyekti existanta, qui omna agnoskesis nesuficanta.

3-e. Pro ke ol esas ripre­zentata da inter­naciona organizuro, l’Uniono di l’Amiki di la Linguo inter­naciona, establisita sur la max liberala fundamenti, sub la direkto di Komitato e di Akademio elektata da la membri di l’Uniono, e ke ol povas ricevar reguloza e progresema devlopo, sen ula impedilo, segun la ciencala principi qui duktis sa formaco.

4-e. Pro ke ol esas « la linguo max facila por la max multa homi » : per sua alfabeto, reducita a la 26 literi di l’inter­naciona (angla-latina) [ 238 ] alfabeto ; per sua pronuncado, ek qua exkluzesis omna malfacila soni ; per sua gramatiko, qua reducas la flexioni a la minimo praktike necesa ; per sua vortaro, metodale kompozita segun la principo di la maxima inter­nacioneso.

5-e. Fine, pro ke, kompozita da ciencisti por la ciencala uzadi, ol esas, plu kam irg altra, adaptebla a la ciencala e teknikala terminaro existanta, e furnisas, per logikal ed autonoma sistemo di derivado, la moyeno uniformigar, regulizar e devlopar ta terminaro en la direciono di l’inter­nacioneso ja aquirita ».

M. Cardinal, A. Giminne,

J. Jamin, CH. Lemaire.

Yen anke la texto di komunikajo, qua esis sendata dum la kongreso a la belga jurnali, e publikigita da li :

Uniono di l’Amiki di la Linguo inter­naciona.

En ica momento, kande la questiono di la linguo inter­naciona traktesas avan la Mondala kongreso di l’inter­naciona asocii, la partiani di Esperanto reformita (Linguo inter­naciona di la Delegitaro) kredas utila komunikar a la publiko la sequanta deklaro :

1-e. La sperienco montris, ke primitiva Esperanto bezonis plubonigi e simpligi, qui omna realigesis da la Delegitaro por adopto di linguo helpanta.

2-e. La sperienco montris, ke helpanta linguo ne povas nun pretendar serioze la rolo di litera­turala linguo : la traduki de Shakespeare, de Gœthe, de Molière, e c. en Esperanto pruvis, quante grava eroron on facas tale. Litera­turala verko valoras tam, se ne plu multe, per la formo kam per la materyo ; on nur alteras ol, trans­por­tante ol en altra formo, en qua la zorgo pri logiko devas dominacar la estetikala konsideri.

3-e. La helpanta linguo bezonas kompozesar gradoze da la kompetenta ciencisti, aparte en la ciencala e teknikala domeno, qua cetere ne esas izolebla de la komuna linguo : ol ne devas abandonesar a la hazardi e kaprici di l’uzado. Pluse, ol destinesas esar skribata plu ofte kam parolata, e to prezervas ol de l’endukto di l’idiotismi, qui koruptus ol.

4-e. Fine la helpanta linguo devas servar en la cienco, l’industrio, la komerco, domeni en qui la nocioni esas esence inter­naciona, e lasar a la nacionala lingui l’expreso di la litera­turala pensi, qui havas karaktero plu specale nacionala.

Prof. W. Ostwald,
A. Waltisbuhl,

Kom. Ch. Lemaire,
L. Couturat.

Kelka rimarki. — La raporto prizentata a la kongreso « en nomo di l’ oficiala institucuri di Esperanto » retraktis la malsaja expresuri « populo espe­ran­tista » e « super­naciono » ; on sentis ya, ke tala fanfaronado, bona por la Esperantala kongresi, povus nocar che la sobra e profana publiko. La chefi do celis prudente la verda flago en sua posho ! Sed on esez quieta : ol reaparos balde, kande oportos itere ecitar la pasioni e la blinda entuziasmo di la santa populo !

On deklaras, ke ta « multeso »… « ne semblas povar ricevar reguloza organizado, od esar direktata da irga povo… » To esas [ 239 ]konfeso di la pura anarkio, qua regnas en Esperantuyo ! Sed lor, quale on audacas parolar pri l’ « oficiala institucuri di Esperanto » ? Qua havas la yuro parolar en nomo di l’ Espe­ran­tisti ? Quon divenas la « yurizita riprezen­tantaro » tante dezirata ?

Yen la konkluzo, quan on intencis inferar de to : « la movado espe­ran­tista neplus povas esar haltigata nek mem direktata en nuva voyi… » Vere ? e la natural evoluco ? e la konstituco di « parisana dialekto » ? e la furtema endukto, en la vortolibri, di kelka nuva sufixi, quin on ante deklaris neutila, proskriptis e boikotis, e quin l’ Akademio (oficiala instituco !) rifuzis adoptar ?

On ne povas « substitucar ad Esp. linguo inter­naciona qua prizentas diferi suficanta por necesigar la chanjo di la lernolibri ». Yen fine la vera motivo ! La « vendisti di la templo » repulsas omna reformo qua obligus… chanjar la lernolibri ! To esas ya sincera konfeso ! E pro to la « homaro » (di qua on audacas infre alegar l’ « interesto ») devos aceptar linguo kun supersigni ! Nam la supersigni garantias la monopolo di kelka libro­vendisti !

En altra raporto on lektas kun stuporo : « La Universala Esperanto Asocio havas nule la skopo propagar la linguo Esperanto… » — Tute kontre ! quale on dicas, kande ulu marchis sur onua pedo.

Fine, kad on savas, qua esas nun la vera nombro di l’ Esperan­tisti enskribita en la diversa grupi e societi, do manifes­tanta reala intereso a la linguo ? Tre autori­tatoza Esperan­testro deklaris ol en publika diskurso : 25.000. E fakte, la yarlibri di 1906 e 1907 kontenis 18.000 til 20.000 nomi. Ube do esas la centi de mili e la milioni, pri qui on tante fanfaronas ? Yen la reala « forteso » di la populo, qua pretendas konquestar la mondo ! Nu, nule importas, reale, kad l’ adepti di ula L. I. esas 1000, 10.000, 100.000 o mem 1 miliono : la sola questiono, por la mondo, esas, ka ta linguo esas la max bona, t. e. la max facila por la max multa homi. La « nombro » signifikas nulo, ed esas nur vana fanfaronado. Quale ulu dicis, la solvo ne dependas de la « populo espe­ran­tista », sed de la populo ne espe­ran­tista.

Pri la nefacileso di la Germana linguo.

Ti qui defensas Esperanto, dicante ke sa akuzativo permisas inversi (quale en Germana), ke sa vortaro kompozesas per multa kompozaji (quale en Germana) e ke sa lexiko esas suficanta por omna skopi, devus lektar artiklo da S^o A. Albert-Petit en Journal des Débats di 4 mayo 1910. La skopo di l’artiklo esas questionar, kad utilesis a la Franci tante studyar la Germana linguo. « A quo esas atribuenda la relativa falio di la granda peno a studyo di moderna lingui ? » ol questionas. « La precipua motivo esas forsan la exajerita loko donita a la Germana… De plu kam quardek yari, tri quaroni de nia lerneyani studyadas la Germana ». [ 240 ]Tamen, l’artiklo adjuntas, esas ne multa motivi por studyar ta linguo : « La germana linguo ne parolesas exter sa naturala frontieri, sed centrala Europo ne esas por nia komercisti o turisti preferata lando. La germana ne sucesis plentar su dureme, od en la Medi­tera­neal baseno, od en la Nuva Mondo, e la motivo di ta ne­expan­siveso esas precize olsa nefacileso… Ol esas linguo arkaika e pezoza, kun nesimpla konstrukto, e kun lexiko abstraktema e nepreciza. Ol esas anakronismo en nia analizal epoko. Tala linguo nule parolesas por plezuro, e parolesas por komerco nur kande l’angla o la franca linguo ne esas admisebla ».

Ni povus adjuntar ke, se linguo parolata da 8o milion homi, okupanta granda situeso en omna relati politikal, social, komercal ed industrial, ne expansas pro sa nefacileso, esus fola expektar, ke Esperanto, qua havas ta nefacilaji sed nula armeo, navaro o komerco, povus konquestar la tuta mondo.

P. D. H.

Besançon.

La 8 mayo fondesis Idista Grupo di Besançon : honoral prezidanto, S^o Saint-Loup, honoral dekano di la Fakultato di cienci ; prezidanto, S^o Michel, arkitekto ; vice-prezidanto, S^o Millot, profesoro en la liceo ; sekretaryo, S^o Ritner ; kasisto, S^o Muller. Omna korespondo devas sendesar a S^o Ritner, Bureau de la Société d’agriculture, 73, Grande Rue, Besançon. — Ni debas ta suceso a du membri di la Delegitaro : S^o Kohler, profesoro di agrokulturo, e S^o Vincent, profesoro en la liceo.

Konigsberg i. Pr.

S^o prezidanto Pfaundler anuncas a ni la fondo di Reform-Esperanto-Verein (Ido-Klub), Zentral­verein für Ostpreussen (Königsberg, Pr. 9). La komitato konsistas ek : S^o Prof. D^o Weise, S^o Real­schul­lehrer Witt, Konsulats-sekretär Sten-Aschau, S^no A. Schepke, S^no H. Greve, S^no R. Eisenstädt docantino di lingui, kapitano Hoefer, S^o Eugen apotekisto. — Ica societo esis Esperan­tista societo, qua per unanima decido transiris ad Ido.

Basel.

S^o Ed. Wenk chanjis sua adreso qua esas nun : Spalenring 89. Okazione, il informas ni pri la progresi di la Mond­linguala Societo, qua kontenas 3o aktiva e 9 pasiva membri, e facas kurso a 15 lernanti. La Esperantala societo en Basel mortis. To esas efekto di la « natural evoluco ».

Stassfurt.

La Weltsprache-Verein di ca urbo apertis, la 27 aprilo, kurso pri Ido en 10 lecioni.

[ 241 ]

Caen.

La 9 aprilo la Grupo Espe­ran­tista (reformista) di Caen facis festo muzikala e dansala, qua havis plena suceso.

Politiko di Gribouille^[28].

Se ni dezirus pruvi di la supereso e di la suceso di nia linguo, ni ne povus trovar uli plu bona kam en la konduto di sa malsincera adversi. Vice defensar « honeste e loyale » lia « kara linguo », quale li devus agar, se li esus vere konvinkita pri sa boneso, li inventas omnaspeca proyekti konkuranta di Ido, o flirtas kun l’ autori di tala proyekti. Ni ja stigmatizis la mal­esti­minda ruzo di la max fanatika Esperantala revuo, qua propagas « Adjuvilo » sub falsa nomo di imprimeyo. Ni aquiris la pruvo, ke ula konservema Espe­ran­tisti ne shamas facar propagado por Latino sine flexione, e penas tale seducar kelka bona Idisti, qui ne lasis su trompesar da ta perfida manovri. Altraparte, ni savas, ke ula proyekti plu o min romanala o romanatra esas verki di Espe­ran­tisti qui, quankam sekrete reformema, « restas fidela », on ne savas pro quo. Ed existas multa tala Espe­ran­tisti ! Vice adherar ad Ido, qua realigas max bone lia deziri, li preferas « amuzar su » kompozante singlu sua sistemeto, e dume… li restas sub l’ autoritato di la chefi. Ici pardonas omno : kad la sola afero grava, por li, ne esas precize la konservo di lia autoritato ? On komprenas, ke ni ne konsideras tala proyekti quale serioza e ne povas recensar e diskutar oli.

Ni volas nur rimarkigar un traito komuna di ta proyekti o propozi : li eskartas de Esperanto multe plu kam Ido. L’ Adjuvilo audacas kritikar en nia linguo la elementi komuna ad Esp. e Ido, e propozas exemple la pluralo per ‑s, qua chanjus la tuta konjugado. La « yuna filologo », qua esis la lasta remparo di la Fundamento, ne timas propozar… la simpla supreso di la pluralo, dum ke S^o Peano, qua komence supresis ol (same kam omna flexioni), esis obligata adoptar signo di pluralo. Fine, on vidas « fidela » Espe­ran­tisti abandonar e rinegar la « principo di inter­nacioneso » aplikita (malbone sed generale) en Esperanto, e « preferar » (pro personal gusto) linguo pure romanala, kun latina bazo. Omno to pruvas, sive la mal­since­reso di tala proyekti, sive la manko di principi konstanta e klara che lia autori. Omnasupoze, ni konstatas, ke la Espe­ran­tisti, desperante salvar sua linguo, sequas la malsaja taktiko di ula konservema partii : li preferas federar su a « revolu­cionani », kam adherar a la saje « progresema » o « reformema » partio. Pro despito, li saltas a l’ extremajo opozita, ed aspiras a la « max malbona ». Certe che [ 242 ]kelki regnas ta abomininda penso : « Od Esperanto, o nulo ! » Li semblas preferar la ruino di l’ideo komuna kam la suceso di altra linguo, mem di sua linguo reformita e perfek­tigita. Tala desperala taktiko esas tro malloyala por sucesar. Sed ol pruvas adminime, quon divenas l’ interna ideo che ti qui pretendas esar sa sola defensanti, e qui explotas ol por sua difektoza linguo o por sua personal interesti.

Advoko a l’Espe­ran­tisti.

Nia amiko Barono L. D’Orczy skribas a ni de Japono (7 aprilo) : « La Japana Espe­ran­tista Asocio klozis sa kontori, sa membri pokope disiris, e la jurnalo Japana Espe­ran­tisto cesis aparar. Yen la belega frukti di l’ Esperantal fanatikeso ! »

Certe, ni ne povas kompatar la morto di ta mal­estiminda jurnalo qua, pos publikigir shaminda e ridinda kalumnii pri ni, rifuzis insertar nia rektifiko. To esas la yusta puniso di sa mal­loyaleso ; e simile perisos omna ta jurnalachi, qui tante fanfaronas nun pri lia nombro e forteso, e qui esas ja ruinita^[29]. E mem to esas la sola expliko (me ne dicas : exkuzo) di lia malloyala e desperala manovri : ta komercis­tachi sentas su kondamnita a bankroto, e kredas salvar su per tala moyeni. Reale, li ruinigas su, ed Esperanto kun su.

Sed ni sincere kompatas Esperanto ipsa, e la malfelica « Maestro », kaptito e sklavo di ta komercis­tachi. Ed irge quanta malestimon e nauzon inspiras a ni lia agado, ni konsideras super omno l’ interesto di la komuna ideo. To esas anke la penso di nia amiko, qua duras skribante :

« La Espe­ran­tisti semblas penar por ruinar en la mondo l’ ideo di la L. I., ideo qua kreskis e fortijis tante malfacile… Me tre timas ke, se la mondo konoceskos ta fakto, ke Esperanto tute dekadas, l’ideo di L. I. ricevos grava frapo, e sa venko esos multe plu malfacila e tarda… Esas ankore tempo agar ; vi devus provar kunlaborar sincere kun la bonvola Espe­ran­tisti por l’ uniono !… Lansez proklamo a l’Espe­ran­tisti, avertante li pri la danjero, ed exhortante li salvar l’ ideo ! »

Ni varme e sincere aprobas la jeneroza penso di nia amiko ; ol esas tute konforma a nia konstanta intenci. Sed ni ne povas facar formala advoko a l’Espe­ran­tisti, e tala advoko havus nula chanco di suceso ; lia chefi, qui tante trompis li, esus kapabla prizentar ol a li quale konfeso di malforteso e di venkeso. Ni advokis e [ 243 ]sempre advokas omna bonvola Espe­ran­tisti, omna sincera e seninte­resta amiki di nia ideo ; la Delegitaro esis fondata por realigar ta uniono, e l’ Uniono ipsa esas konstanta advoko a l’ uniono. Ne esas nia kulpo se la Espe­ran­tisti, infektita da la mentii di sua jurnalachi, blindigita e fanati­kigita da sua chefi, respondas a nia amikala propozi per malamo ed insulti. Certe, existas inter l multa inteligenta e bonvola homi, kun qui ni volunte kunlaborus por la max bona L. I. ; sed li lasas su duktesar da kelka intrigemi, e lasas li trompar la kredema « populo ». A li, ne a ni, apartenas avertar ica pri la danjero di Esperanto e di la komuna ideo. Kad oportas memorigar, un foyo pluse, ke la Delegitaro ipsa propozis inter­konsento a l’Espe­ran­tista chefi, e ke nur ici rifuzis ol superbe ? Li asertis, ke nula komparo esas posibla inter « vivanta linguo » e « pure teoriala proyekto » ; li fanfaronis pri sua « forteso » e sua aquirita situeso, e li invitis ni « propagar » nia linguo, adjuntante ke, kande ol esos praktikata e difuzata, lor li ne mem diskutos, sed simple adheros ad ol. Li ipsa, li sola volis la konkuro di la du lingui ; li ipsa rifuzis diskutar « teorie » ed apelis a la « forteso », t. e. a la milito. Li do sola esas responsiva pri la konsequi di la milito, quan li deklaris a ni, e pri la detrimento di l’ ideo. Li kombatis e kombatas ni sempre per la max shaminda procedi ; omnadie ni ricevas nuva pruvi di lia malloyaleso ; nula inter­konsento, nula paco esas posibla kun tala homi. Sed se la honesta e bonvola Espe­ran­tisti esas fatigita da la milito impozita a li da sua « malbona pastori », se li agnoskas la detrimento, quan ol facas ad Esperanto ed a l’ ideo, li devas nur liberigar su de sua autokrata e senyura chefi, e restaurar la negocii, rompita da li, per yurizita riprezen­tanti. Li trovos sempre che ni bonvolo e konci­liemeso. Cetere, nia Uniono esas sempre apertita a li omna e singla ; ni ofras a li la libereso e la yuregaleso, vice la tiraneso ed okulta autoritato, qui regnas nun en Esperantuyo : a li apartenas la selekto ! Sed li ne auskultez la perfida konsili di sua senskrupula chefi : li adherez sincere, loyale, a nia liberala organizuro, e li ne esperez, ke ni abandonos la plu bona linguo por la min bona ; or la nia esas la plu bona, nam la konservema chefi ipsa konfesas, ke li povus salvar Esperanto nur enduktante en ol la reformi realigita en Ido, « pokope », sekrete, hipokrite, quale furtisti qui celas su ! Ni do repetas a li la amikal advoko di Barono D’Orczy, qua esis unu de lia pioniri : « Esperanto dekadas, ol esos certe venkita. Kad vi volas « restar fidela » a la komuna ideo, o kad vi preferas nocar l’ ideo, restante fidela a formo neperfekta e kaduka ? En l’ unesma kazo, venez kun ni e laborez kun ni, tute libere e samyure ; en la duesma, cesez advokar la « santa ideo », e konfesez, ke vi esas nur la sektani di un libro e di un homo. Unvorte : Kad vu pozas l’ ideo super Esperanto, od Esperanto super l’ ideo ? » [ 244 ]

---

BIBLIOGRAFIO

LIBRI

Das heilige Buch, da A. Haugg (Pionier‑ Bibliothek, nⁱ 1-2, broshuro de 30 pagini). — Ica broshuro esas destinata informar la publiko, e mem multa Espe­ran­tisti, pri la Fundamento e sa signifiko. Ol kontenas la prefaco da Zamenhof ad la Fundamento, kun komenti pruntita de la max ortodoxa Espe­ran­tisti : Zamenhof dicis, ke la Fundamento restos netuchebla til ke la guver­nantari adoptos oficiale Esperanto ; la « fideluloj » deklaras, ke li nultempe tuchos la Fundamento, mem se la guver­nantari propozos adoptar Esp. kun kondiciono di ula reformi. On deklaras, ke on ne volas reformar la linguo, por ne nocar la tante precoza « literaturo » di Esperanto ; e samtempe on konfesas, ke la til nuna verkaro ne havas « praktikal intereso », e ke Esp. « ne ja penetris la praktikal uzado » ; « nek la komercala, nek la industriala, nek la ciencala mondo uzas ol generale ». La linguo devas evolucar « tute libere », sen ula « legifado », sen ula violento ; sed samtempe on persekutas e boikotas omna ti qui uzas o provas uzar kelka nuva vorti o formi ; ube do esas la posibleso di « libera evoluco » ? Tala esas la grosa e shaminda kontredici di la fanatiki. L’autoro opozas a la « santa libro » la « konoci di la linguistiko » e « la legi di la logiko », qui konstitucas la vera fundamento di nia linguo, e finas per komparo inter Esp. e Ido.

Ido-stenografo, da H. Peus. — Nia samideano H. Peus editis broshureto, qua kontenas sur 2 pagini la Idala , sur 2 la germana e sur 4 la steno­grafala klarigo di propra sistemo kun exempli. La sistemo esas parenta a la germana sistemo Scheithauer. La singla literi di la alfabeto havas aparta signi ; la vokali skribesas per streketi iranta de infre ad supre, la konsonanti kontre. Teorie la sistemo semblas tre simpla. Ma la neutreso di nia revuo ne permisas a ni kritikar la verketo di nia amiko. Ni devas lasar plena libereso pri steno­grafala sistemi, esperante ke la praktikala rezultaji di la obyektala konkuro indikos a ni la voyo sequenda. Ni rekomendas la verketo a la atenco ed exameno di nia steno­grafisti. Preco 1 Marko (fr. 1,25) che la autoro.

L’Inter­nationalisme médical, da P. H. Eijkman (Amsterdam, Van Rossen, 1910). — Ica libro, publikigita da la Preliminara Ofico di la Fondo por Inter­nacioneso, expozas la stando di omna inter­naciona questioni qui interesas la medicinisti. En la § XXIV, on raportas pri la LI. : on konstatas, ke la medicino neplus havas (praktike) sa tradicional helpanta linguo, la latina, ed on mencionas [ 245 ]la tri solvi nun prizentata : la franca, Ido ed Esp. On rimarkas, ke ula linguo artificala esas necesa, sed ke ol nek intencas nek povas suplantar la nacionala lingui. La ciencala linguo ne pretendas a literatural eleganteso : ol povas e mem devas esar artificala, nam un verajo esas la sama en omna lingui, ed ol bezonas, por sua expreso, preciza vorti bone definita, quo povas obtenesar en linguo artificala plu facile kam en naturala. Certe, linguo artificala ne povas esar tam facila, kam l’Espe­ran­tisti fanfaronas ; sed ol esos sempre multe plu facila kam nia lingui kun lia neutila komplikaji e sen regulaji. Tre malmulta esas ti qui posedas vere plura lingui, e la ceteri esas quaze senarmigita, ex. en la kongresi. Ica libro kontenas mult interesant indiki pri l’inter­naciona institucuri.

JURNALI

La Langue auxiliaire (februaro). — Decidi di l’Akademio, kun bonega (franca) komenti, qui montras samtempe quante Esperanto, la linguo kompleta e netuchebla, esas malricha o nesuficanta mem por expresar la max vulgara idei. — Diversa dokumenti. Bela respondo di S^o de Beaufront ad ula letri, per qui la fanatiki provas seducar ilu (yes ! pos tanta insulti e kalumnii !), serchante l’expliko di sa « eroro » en la malyusteso di l’Espe­ran­tisti od en la flatado (!) di ula Idisti. Ta kompatinda siori, judikante omni segun su, explikas omno per personal ed egoista motivi : li ankore ne komprenas, li multempe komprenos nia motivi, e sempre astonesos ke ni respondas, sive a lia seduci, sive a lia kalumnii, per la sama e konstanta malestimo. — Perlo : ula fanatika jurnalo kredas pruvar la supereso di Esp. per… la ordenizo di Zamenhof da Alfonso XIII, e per… la papala bendiko donita ad abato Peltier ! Or precize on konocas nun la vera opinioni di nia rigretata samideano, tante senshame celata ed alterata da sa « duriganti » ! — L’Ido avan la cienco : Letro publika a S^o prof. Cotton, da L. Couturat. Ca letro konstatas, ke la laudi da S^o Cotton a l’Idisti krude kontrastas kun l’insulti e kalumnii di l’Espe­ran­tista chefi, e dementias oli, sed ne reparas la detrimento efektigita da oli ad Esperanto ed a l’ideo, tam longe kam l’Espe­ran­tista jurnali kondutos neloyale e ne aceptos mem la rektifiki. On refutas l’opiniono, qua opozas la « agema homi » a la « studyemi », e qua kredas supresar la progreso « duopligante la penado di propagado ». Pri la valoro komparata di Esp. ed Ido, S^o Cotton, qua « lernis Esp. por experi­mentar ol ipse… quale fizikisto », rekuzas su, e konfesas esar ne­kompe­tenta ! Pluse, il nule experi­mentis ol en la ciencala fako, nam lor il perceptus sa difekti e manki ; il indikas nula moyeno por realigar la necesa reformi, e miskonocas la netuchebleso di la Fundamento, qua impedas omna progreso. Fines on opozas a la ridinda « populo espe­ran­tista » la grandega «  [ 246 ]populo » ne-espe­ran­tista, di qua l’interesti ed opinioni esos decidiganta, ed on apelas precipue a la ciencisti : « A la cienco, ne a la propagado, riklamado e fanfaronado, apartenas la lasta vorto ». Sequas komparado qua montras klare, ke Esp. ne nur ne esas « pronta » a la ciencala uzado, sed esas fundamente neapta ad ol e turnas la dorso a l’inter­nacioneso ja existanta. (Ica artiklo esas imprimita aparte por la propagado). — Kroniko generala, relatanta la Unigita Stati. — Inter­naciona Kores­pondado.

La Belga Sonorilo (23 aprilo). Unesma kongreso di la inter­naciona asociitari (Bruxelles, 9-11 mayo). — Gratuli (a S^o Mourlon, promocita en l’ordeno di Leopold). — Kad on povas esar Espe­ran­tisto, da H. Angenot (ek Le Jour). — Raporto di la Delegitaro a la kongreso di l’inter­naciona Asocii, da L. Leau, texto franca integra. — La pseudo-cienco, segun Ostwald, da Ch. Lemaire. — Pri la prefixo mal‑ ; opinioni di S^o Jespersen (v. Progreso, N^o 27, p. 150) e S^o Angenot. Ica demandas la supreso kompleta di la prefixo mal‑, vicigenda per des‑ o pok‑ (malmulte) ; mal‑ signifikus lor malbon‑. — W. Ostald e la Universala Studenta Unio. — Kroniko : diskurso da S^o Ed. Mathieu, membro di la Delegitaro, en Verviers.

Idano (aprilo). — Rimarki a l’artiklo da Prof. Schmidt en « Die Umschau », da L. Pfaundler. Ni ne bezonas rekomendar ica artiklo da nia prezidanto a l’ atenco di nia samideani : ol esas bonega refuto di la riprochi ed akuzi da l’Espe­ran­tisti a la Delegitaro. « On ne povas sat ofte atencigar la Espe­ran­tisti, qui cadie vidas en la Delegitaro adversa institucuro, destinata suplantar Esperanto per altra idiomo, ke ta opiniono esas erora ». La Espe­ran­tisti devis dicar de ante, ke nultempe li aceptos la decido di la Delegitaro, se ol adoptos altra linguo kam Esp. ; sed tute kontre, li adheris a la programo di arbitrado di la Delegitaro, e mem partoprenis sa Komitato ed olsa decidi. Li do ne havis la yuro rifuzar la reformi. On alegas, ke to esis por li « neceseso di propra konservado » ; sed, tute kontre, nur lia refuzo kreis la « skismo » e la malpaco. On objektas, ke la Delegitaro havis nur la yuro selektar, ne reformar ula linguo. Nu ! kad la Espe­ran­tisti esus aginta altre, se la Delegitaro esus selektinta rekte Ido, sen konsultar li ? D^ro Zamenhof sempre dicis : « Se ula autori­tatoza kongreso od akademio decidos facar ita od ica chanji en la linguo, la Espe­ran­tisti kun plezuro aceptos oli e perdos nulo pro to ». Omna kondicioni di ta solena ed iterita promiso esas nun plenigita. Pro quo D^ro Zamenhof ne « restis fidela » a sua propra paroli ? La nombro, pri qua on tante fanfaronas, pruvas nulo por la futuro di Esp., same kam pri Volapük. On fidas a la guver­nantari ! « Nula guver­nantaro povas haltigar la progreso ». Ni konsilas a nia samideani lektar ta artiklo integra e lektigar ol, precipue da la profani. — Nia movado : [ 247 ]Konfero di la meza-germana Ligo de Idani ; diskurso da Peus en Dresden ; propagado da S^o Jespersen en Usono ; e c. — Litera­turala parto : La medicinala super­konsi­listino, da Hebbel, trad. Feder. — Hotentoti, da Fr. Buckel. — Biblio­grafio : Pri la nuna stando di la problemo di L. I. da S^o Pfaundler (en Neue Freie Presse) ; Volapük, Esperanto od Ido ? da S^o Lorenz (en Die Umschau). La du autori uzis komparenda texti, max bona e konvinkiva argumento por la profani.

Inter­naciona Pioniro (n^o 8, mayo). Utopiistal esperi, da A. Haugg ; l’autoro opinionas, ke ni esis tro indulgema a la Espe­ran­tisti, e, malprizante lia malnobla ataki, lasas li trompar la publiko e fanatikigar lia adepti. Pro to il opinionas necesa kombatar li publike e konstante, nun kande l’uniono di l’Espe­ran­tisti e di l’Idisti aparas neposibla. — Universala Metodo, 9^a leciono. — Mashini ed organismi, da Prof. W. Ostwald : tre interesanta original artiklo, expozanta l’analogeso di l’evoluco di la mashini kun ta di l’organismi : nam la du obedyas la sama legi : separo di la funcioni, ed augmento di l’ « utila efiko ». — Nia nevidebla malamiki, populara higienal babilajo, da D^o Hermann. — L’Arto en Indio, da Coowa­raswamy, trad. Chapron. — La kauzi di la korpala grandeso, antropo­logia studyuro da K. Zacherl. — La Juro en Boulogne-sur-Mer (deala tragedio en un akto), humurajo da A. Kofman : joko pri l’Esperantaji virgulo, virgulino. — Diversajo. — Ta revuo esas sempre plu interesanta per sa populare ciencala o teknikala artikli. Ni rekomendas ol a l’atenco e simpatio di omna Idisti, quin interesas la cienco e la tekniko, o simple la devlopo di nia linguo en ica domeno.

Idealisto (n^o 2, aprilo). — Nia afero : provekto di statuti di Uniono idealista. — Feliceso en vival kaoso inter bon intenci, da W. Schwarz. — Salviti ek busho di morto. — La milito. — Rezolvi di rusa konfero pri anti­alkoho­lismo. — La Unijo. — Homo e sa relato ad animalaro. — Vejetarismo. — Higienal aforismi. — Maral navigo. — Divers Informi. — Idista revui. — Ica nuva revuo esas generale bone redaktata. Nur un rimarko : la « frotado » di la korpo (higienala o medicinala procedo) dicesas friciono.

Inter­naciona Socialisto (aprilo). — Stenografo por Ido, da H. Peus. Nia samideano imaginis tala steno­grafado, tute literala : omna litero esas ripre­zen­tata, ne per dikigo o lokizo di la streki, sed per linei, ed omna linei esas juntita fluante^[30]. — On renuncez tute la apostrofo ; on citas ed aprobas l’opiniono di S^o Lorenz (Progreso N^o 25, p. 17). On propozas facar eliziono nur en la [ 248 ]pronunco, e nur kande du vokali intersequas nemediate. — Konverso inter laboristi, da René Legrand, kun traduko en D. — La elekto-yuro. (Pri la votado, sekreta esas plu justa termino kam okulta, qua implikas ideo di celado e di misteryo^[31] : okulta cienci, okultismo !) — Ek diskurso da Jaurès. — Patriotismo e rasi (fino). — Granda eroro ? respondo a Le Pêle-Mêle, qua objektis la idiotismi di nia lingui. En la LI. la cienco e la logiko devas vicar la « tradiciono », qua regnas nia « naturala » lingui. — Inter­naciona Kongreso di la socialisti. — Simpligita linguo, simpligita socio, da J. Zmavc (ni rimarkas uzado tute dusenca di kulturo vice civilizado : kulturilo povas signifikar nur : instrumento por kulturar… la tero). — La forteso di la eklezyo, da P. e V. Margueritte, trad. G. Listens. — Pro quo ne esas laboristala questiono en Japono, da D^o Ingram Bzyan, trad. R. Chapron. — Humuraji. — Ek la movado di Ido. Ido enduktata en la komercala reala skolo en Dessau. — Avizaro. Laboristo de Basel povis konversar per Ido kun laboristo de London, singlu savante nur sua patriala linguo. Bonega exemplo citenda quale argumento !

Progresido (mayo). — La Procesisti, 2^a akto, da Racine, trad. J.‑B. Pinth. — Paulo e Virginia, trad. S^no Lelong. — Suple­mentala parto : on anuncas The Inter­nationalist, l’Inter­naciona Matematikal Lexiko, e c. Nuva adresaro dokumen­tizita, nⁱ 261 til 295. Ni joyas pri la konstanta progreso di ta bona entraprezo.

Svensk Världs­spräks-Tidning, Sueda mondo­lingual jurnalo, organo di la Linguo inter­naciona (nⁱ 1 e 2, aprilo). — Ni salutas kun joyo l’aparo di nia nuva revuo, o plu juste la revivesko di Espe­ran­tisten, quan la fanatiki vane penis mortigar. Ol esas elegante imprimita, e sub formato plu komoda kam l’antala. — Mondo­linguani : portreti di Sⁱ Jespersen e Hermann. — A nia lektanti : S^o Ahlberg explikas la kauzi di la malaparo di Espe­ran­tisten e di la fondo di nuva jurnalo, apartenanta nur a « fidela » Idisti. — Diskurso pri la LI. Ido da Prof. Törnebohm (Strängnäs, 8 marto), en Suedana, expozanta tre precize la origino e formaco di nia linguo. — Kroniko : fondo di Idista klubo en Bromsten, da S^o H. Mellin ; diskurso en Säflle da pastoro Hedner ; diskursi en Strängnäs, la 4 e 11 aprilo, da prof. Törnebohm. On anuncas la balda aparo di kompleta vortolibro inter­naciona-suedana. — Tale parolis Zarathustra, da Fröding, trad. Larsson. — Evoluco di la mondolinguo, segun Schnee­berger (en suedana). — Objekti e principi, da prof. Jespersen (en suedana). — Malgranda statistiko, montranta la halto e malkresko di l’Esperantala movado. Ido en la komerco, da Mac Pike. — Ca e Ta (kroniketo). — La [ 249 ]praktikal utileso di Ido, da Mac Pike. — Varma gratuli pri ta duopla ed interesanta numero, bela respondo a la fanatiki !

G. P.’s Monthly (mayo) publikigis la fino di la Angla idiotismi tradukita en Ido (nⁱ 183-200). Ta tre utila verketo esos balde editata aparte. Esus tre dezirinda, ke ol esez imitata en altra nacionala lingui, nam la idiotismi esas la max grava e konstanta malamiko di la L. I. Ni notas ed explikas okazione kelki en ica revuo. Ni instigas nia samideani rimarkar e notar omna ti quin li renkontras en lektado e skribado, e komunikar a ni (od a lia nacionala Ido-jurnali) sua observi, propozi e kritiki.

La Revue néo-scolastique (Louvain, februaro) recensis La Langue inter­nationale et la Science per artiklo unpagina, tre exakta.

Teaching-Club d’Ixelles, revue linguis­tique (marto, aprilo) publikigis du artikli da A. Giminne Por la L. I. L’autoro refutas unesme la vera utopii di ti qui revas establisar, sive la latina, sive un nacionala linguo, quale L. I. : il montras, ke on devus transformar la linguo selektita tale e tante, ke ol esus tute koruptita e nereko­nocebla ; to esus linguo artificala, nur min facila e min neutra kam Ido. Ica esas vere la quintesenco di la lingui europana ; ol apertas a singlu la frontieri di omna landi, ed ol faciligas a lu la posa lernado di irga stranjera linguo, se lu bezonas ol. Ol protektas la nacionala lingui kontre lia reciproka mixado ed « infektado », qua alteras lia propra « genio » ; ol protektas mem la latina kontre la konkurado di la vivanta lingui, e permisos forsan salvar la klasika studyi. Fine, ol preparas la formaco di inter­naciona e vere homala koncio, qua unionos la populi sen unigar oli, sen supresar lia diverseso e fekunda originaleso.

Le Jour (Verviers, 1 mayo) insertis bona artiklo da S^o Angenot : Ilo o latina ? qua montras, ke la latina esis longe la L.I. ciencala e religyala, e ke ol perdis ta privilejo, nur pro ke ol neplus kontentigas la bezoni di la moderna pensado. Kad on volas deformar o transformar la latina ? Lor on obtenas linguo artificala analoga a la romanala lingui. Preferinda esas adoptar Ido, qua, quankam neutra e max facila por omni, kontenas 91 po 100 radiki franca (do romanala).

Le Danemark (Denmark abroad), revue mensuelle (Kopenhago, aprilo) kontenas longa artiklo en Ido, da D^lo G. Mönster : L’Ido langue inter­nationale. Ol rezumas la historyo di nia linguo, sa stando en Danio, sa sucesi en diversa societi, ed analizas la libro da la kin profesori (L.I. e Cienco). On konkluzas, ke la propagado di la L.I. povas sucesar nur kun la helpo di la ciencisti, nam a la cienco apartenas la decido en ica problemo.

[ 250 ]

The Month, a catholic magazine (London, mayo). — Ido, nuva inter­naciona linguo : on raportas unesme pri la kongreso di l’Espe­ran­tista katoliki (o, plu juste, di la katolika Espe­ran­tisti), e pose pri nia linguo : « Esperanto renkontris recente serioza rivalo, tante plu serioza pro ke, en ula senco, ol esas sa filyo ». On citas l’axiomo Jespersen quale principo di la linguo, la statistiko di la radiki, e du specimena texti en Ido (segun la revuo Études v. N^o 27, p. 188).

Office Appliances, granda komercala revuo (Chicago, aprilo) publikigis artiklo Nuva komercala linguo. On ne povas konsentar por adoptar un nacionala linguo (D. E. o F.). Do on devas adoptar linguo neutra por la komerco. On citas la cirkulero di S^o Waltisbühl Ad omna komercisti, on rezumas la gramatiko di Ido, ed on mencionas fine The Inter­nationalist, nia Usonana revuo. Rezume, tre importanta e favoroza artiklo.

Schweiz. Reform­blätter (Bern, aprilo) insertis artiklo da S^o F. Schnee­berger pri e por Ido, kontenanta specimena texto (La perdita filyo).

Neue Glarner Zeitung (2 aprilo) insertis anekdoto (Il dormas ja) en Ido. Bonega moyeno di propagado, quan nia amiki devas uzar tante plu facile, ke nia ortografio permisas imprimar omnaloke Idala texti.

Gil Blas (Paris, 3 aprilo) publikigis en unesma kolono artiklo da S^o Ernest-Charles : La espe­ran­tista milito, qua, quankam skeptika, parolas favoroze pri Ido, qua esas « min neperfekta » kam Esp. Il konkluzas por la franca (kompreneble !) pro ke Rivarol demonstris l’univer­saleso di la franca linguo avan la Berlinal akademio… en 1783. Ica artiklo ecitis la furio di la fanatiki.

Gil Blas (6 aprilo) publikigis artiklo da abato Gaffre, qua asertas ke la vera L. I. esas la latina, precipue por la katolika eklezyo, e ke omna sacerdoti devus docar ol a la pueri. Sed il konfesas, ke on devus simpligar ol, reducar ol a « kindeko de reguli e milo de ordinara vorti ». Il ne koncias, ke tale on fabrikus… artificala linguo, min richa e min facila kam Ido. E samtempe il esperas ke per ta moyeno la latina liturgiala texti divenus komprenebla da la populo ! Tala esas la stranja e fatala kontredico di la partiani di la latina.

Gil Blas (Paris, 17 avril) insertis letro da Sinioro Baudrillart, rektoro di la katolika Instituto, qua deklaras texte : « Nek Sinioro la chef­episkopo di Paris nek me esas Espe­ran­tisti : me ne savas un vorto de Esperanto » ; il explikas, ke il simple gastigis la kongreso Espe­ran­tista katolika same kam mult altri, e ke il prezidis ol… pro ke il ne povis agar altre. Ta deklari suficas por nuligar la [ 251 ]nediskreta e fanfaronema maniero per qua l’Espe­ran­tisti explotis la nomi di Sinioro Amette e di Sinioro Baudrillart.... segun sua kustumo.

La Revue des Sciences philo­so­phiques et théo­logiques (da la Patri Dominikani ; Kain) recensis tre favoroze La Langue inter­nationale et la Science, e konkluzis : « Ni kredas, ke la autori plene atingis sua skopo, e ke lia preciza expozo supresos multa opozanti ».

Dana Espe­ran­tisto (aprilo) repetas en Esp. artiklo da S^o Skeel-Gïorling publikigita en Politiken (26 marto) kontre Ido, o plu juste kontre S^o Jespersen, okazione ica frazo di la prezidanto di nia Akademio : « Ido esas la sola helpolinguo qua havas ciencala importo ». Pos sensprita jokachi pri vorti, l’autoro asertas, ke Ido esas « morte­naskinta » e « neprovita », havas « preske nula adepti ed absolute nula literaturo » ; ke « ne esis editata mem un sola ciencala litereto en ica linguo » ed il alegas, ke Esperanto vivis 22 yari, esis provata en omna faki et montris su sendifekta en omni ! — Ni ne bezonas refutar hike ta ridinda malveraji. Ni citas oli nur por montrar quante senshame on trompas l’Esper­an­tisti. Ni resendas, ne l’autoro, sed sa kredema lektanti, ad Inter­naciona Pioniro ed a nia artiklo : Ido avan la cienco, en La Langue auxiliaire di februaro.

Ekstra­bladet (Kopenhago, 2o aprilo) citinte peco de l’artiklo da S^o Skeel-Gïorling, nia samideano S^o Jönsson sendis a ta jurnalo respondo (27 aprilo) : il astonesas, ke S^o S.‑G. « ne pudoris uzar tam puerala milit-moyeni kam ita frazo : Min tante kande tale Ido », qua signifikas en dana : « Mea onklino ne povas parolar Ido », sed… nulo en Ido ; e citis quale malbela ica frazo : « Ti qui vendas pipi esas vendisti di pipi », quale se la equivalanta Esp. frazo : « tiuj kiuj vendas pipojn estas vendistoj de pipoj » ne esus multe plu malbelsona ! « Ni shamus sequar S^o S.‑G. en diskuto sur tante basa nivelo. » On alegas la 22-yara vivo di Esp. : a quo ol utilesas, se on ne emendas la difekti montrita da la sperienco ? « Ido esas precize la frukto di la teknikala sperienci, quin la max kompetenta e fervoroza Espe­ran­tisti facis dum ta praktiko de 22 yari ». Frapanta respondo ! Pose nia amiko tradukas dana texto en Esp. ed Ido ; ni citez nur la lasta frazo :

Mi ne povas nomseriigi chiujn tiujn brilajn verkojn, kiujn la kolekto enhavas, kaj kiuj prezentas bukedojn, chasajhon, konfi­tajhojn, skulp­tajhojn, chizitajn ajhojn kaj aliajn delikatajn kaj multe­kostajn aferojn kaj komer­cajhojn.

Mi ne povas enumerar omna ta brilanta verki, quin la kolekturo kontenas, e qui prizentas buketi, vildo, konfituri, skulturi, cizelita obyekti ed altra delikata e precoza kozi et vari.

[ 252 ]— A ta bonega artiklo respondis S^o Hinrichsen (29 aprilo), penante defensar la sensprita argumenti di S^o S.‑G. Il konfesas, ke la supercitita texto esas plu hororigiva en Esp. kam en Ido, sed atribuas to a l’ortografio per h. Il asertas nur, ke Esp. esas plu praktikala kam Ido, pro ke ol havas nun plu multa adepti.

S^o Jönsson replikis (1^a mayo), montrante ke la frazo « Min tante… » esas nur stupida joko, nam ol havas nula senco en Ido ipsa, kontre ke omna nia Esperantala texti havas naturala senco, e promisante « 1.000 spesmilojn » a ta qua malkovros ula senco en ta frazo. Il montras, ke la malbela fonetiko di Esp. naskas necese de l’uzo di j ed n quale finali en la sub­stan­tivi ed adjektivi, e citas ica nuva texto komparenda, quan ni ne povas abstenar repetar hike :

Sed kelkain semajnojn poste mi vidis la najbarajn knabojn metantajn grandajn rughajn makulojn kaj longajn bluajn striojn en chiujn miajn belajn novajn esperantajn lernajn librojn, kiujn valorajn kaj utilajn verkojn tiuj chi malbonegaj friponoj tuj jhetis, au sur miajn malplenajn malaltajn fojnejojn, au en siajn proprajn malsekajn kaj malpurajn krachujojn.

Ma kelka semani pose me vidis la vicena pueri pozar granda reda makuli e longa blua strii en omna mea bela nuva esperantala lernolibri, qua valoroza ed utila verkin ica abjekta friponi quik jetis, sive sur mea vakua basa feneyi, sive en sua propra humida e sordida sputovazi.

(Pos tala komparo, la proceso esas ya judikita !) Pri la remedyacho di la h, S^o Jönsson respondas, ke ol esas la sola admisita da la Maestro ipsa, en manko di la supersigni, qui existas en preske nula imprimeyo di la mondo. Cetere, se irgu trovas en Ido ula difekto, lu povas libere kritikar ol e facar propozi a l’ « Akademio demokratale elektita », dum ke tala libera diskutado esas exkluzita de Esperantuyo. « A la vigilanta kritiko ed a la progreso, Esperanto opozas nur la suverena Maestro, la blinda kulto e la stagnado ».

---

KORESPONDO

Letro da S^o P. Lusana a Prof. Peano^[32].

Biella, 10 januaro 1910.

Estimata Sioro,

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vu ja agnoskis la supereso di Ido sur Esperanto, kad no ? Sed olta ne kontentigas vu tute, nam ol ne iris, en la reformi [ 253 ]realigita, til la punto ube vu esperis, t. e. ol ne divenis plu naturala (lektez « plu latina o plu italiana »). Yen la grava, gravega eroro, en qua falas omna partiani di l’absoluta naturaleso : Univer­salisti, Neutralisti, Novi­lati­nisti ed… altra isti. Omna ta brava personi ignoras, ke la serchado di l’absoluta naturaleso, en irga artifical idiomo, esas vera e propra absurdajo, o simpla kimeratra fantomo.

Se on deziras absoluta naturaleso, t. e. linguo tute, absolute « a posteriori », on neplu bezonas studyar e serchar un sol minuto : ta linguo o, prefere, ta lingui ja existas de longa e longa yarcenti ; oli esas la naturala lingui. On devas nur selektar la max konten­tiganta por omni ; sed hike esas la neposiblajo, ed en ta kazo on povus dicar « adyo » ad irga problemo di L. I.

Irga linguo artificala, quankam naturala en sa elementi konsti­tuciva, quankam bela, preciza, logikala, harmonioza, flexebla, reguloza, e c., e c., sempre havas en su ulo stranja o ridinda od antipatioza por ica od ita populo, e vana, tre vana e pueratra esas serchar l’absoluta naturaleso e pretendar, ke ta linguo donez plu multo kam ol povas donar.

Me povus anke pruvar, ke to, quo semblas a ni, Latini, tre naturala, povas semblar nenaturala e mem kontre­natura ad altra populi nelatina.

Exemple, kande ula Germano parolanta italiane dicas : « Io volere dire questo parolo, voler usare questa metoda, » to semblas a lu tam naturala kam dicar : « Io voglio dire questa parola, voglio usare questo metodo ». Kande ula Italiano dicas « cette soir » vice ce soir, « ce méthode, ce période » vice cette méthode, cette période ; kande ula Hispano dicas « questa cucchiaia » vice questo cucchiaio, e c., e c., la parolanto kredas, esas konvinkita parolar max naturale posible, e tamen lu facas grava erori, lu dicas vorti o frazi tute artificala.

Do ? Do nul absoluta valor-mezurilo existas pri la naturaleso aplikenda en la vorti di artifical idiomo. Existas nur valor-mezurilo relativa, segun qua on povas selektar la vorti, qui konsi­deresas max naturala posible, t. e. prenar tam multa naturaleso kam posibla, quo valoras subordinar olca a la cetera qualesi, ita qualesi qui judikesas max necesa e max importanta : facileso e regulozeso, la duesma dependanta de l’ unesma. Yen la max bona, la max necesa qualesi por ula vera L. I.

Anke la serchado di l’absoluta inter­nacioneso pekas, segun me, kontre la komuna raciono ed, omnakaze, ol kontresas la realeso di la kozi, nam ol esas neposibla, esante subordinata ad ula necesaji o remedyi por prezervar la qualesi max importanta, facileso e regulozeso.

La max esencala kozo do ne esas kad ica od ita vorto havas yuro plu o min legitima — segun inter­naciona vidpunto — kam altra apartenar a la lingual materyalo, sed kad ica od ita vorto esas adaptebla a la tuta organismo, t. e. konciliebla kun la cetera [ 254 ]vorti o membri, por ke la tuto povez max bone e max facile harmoniar e korespondar max posible a la logikaleso.

Yen pro quo me tute aprobas la simpligo dil konsonanti, tante plu ke on havas konvinkant exemplo en la hispana linguo, qua esas, se ne plu sonora e plu robusta kam l’italiana, certe plu orto­gra­fiale preciza kam olca.

Me admisas, quale vu, ke la duopligo dil konsonanti en la max multa kazi donas a la vorti aspekto plu naturala e plu bela, ex. : terra, terra, terre, e c. Tamen, admisante la duopla konsonanti en irga L. I., on kreas malfacilaji, qui esas fonti de erori. On adjuntez ke ta kriteryo ne povas aplikesar normale e precize ad omna vorti sen kontresar la spirito di ula linguo e la naturaleso, por qua on tante pledas, o, adminime, sen kontentigar la uni por mal­konten­tigar l’altri. Ex. : L. communicare ; F. communiquer ; I. comunicare ; E. to communicate ; S. comunicar, e c. Qua esas o pretendas esar justa ?

Pluse, on ne devas oblivyar, ke en la max multa europana lingui on tendencas, se me ne eroras, pronuncar la duopla konsonanti, quale se li esus simpla, precipue Franci, Angli e Germani. Pro quo on volas do konservar restajo dil pasinto ?

Pro quo, segun vu, senatano, unionano, e c. devus shokar l’orelo ? Forsan ol shokas l’orelo di ulu, qua nur audas de latina starpunto. Ol ne povas shokar l’orelo di nelatina populi, e to esas, segun me, sat konsi­derinda.

Vu dicas mokeme ke la simpligo di omna konsonanti esas nur mashino sen-in-ter-na-cio-na-li-gan-ta. Mealatere, me opinionas, ke ol esas potenta « faciligilo », t. e. instrumento por faciligar, dum ke l’ adopto di la duopla e di la simpla konsonanti, kontrala a la kriteryo di preske omna autori di artifical idiomi, esas nur fonto di erori e di malfacilaji por la max multa uzanti di I. L.

Vu dicas, ke mankas a nia societo la libereso, quan vu, kontre, prodigas senlimite ad omna partiani di irga interlinguo. To, me iton agnoskas, honorizas vu, sed me tre dubas, ke ta senlimita libereso pri la uzo di la L. I. povos produktar bona frukti por nia komun ideo.

Segun vua tre liberala teorio, omni, skribante en irga interlinguo, povas uzar vorti, frazi e konstrukti segun sua propra gusti e kaprici, tute quale che la espe­ran­tisti. To esas, unvorte, la max bel idealo anarkiista aplikata a la L. I. Me sincere konfesas ke, quankam me esas (filozofiale parolante) liberesano en politiko, me ne esas tala en L. I.

Senlimita libereso en la uzo di irga L. I. esas bela kozo, yes ; sed ol kreas babilonatra diskuti e senfina disputachi, quo duktos preske sempre a kaosatra sistemo, ed ica a la sen­kredi­tigo di l’ ideo ipsa. Omnakaze, ol ne povos donar bona frukti. Libereso en omna diskuti, yes, sed ne en la uzo di la linguo, nam ca lasta [ 255 ]libereso kreas arbitrio, kaoso e faciligas la korupto di la linguo. Cetere, to korespondas exakte a la famoza koncepto pri la liber evoluco di l’espe­ran­tisti, qui tamen reducis lia « kara linguo » ad ula grand enigmato, quan povas solvar nur ula tre rara pacienti dil templo zamenhofala.

Tam longe kam on ne laboras por un sola ed unika linguo inter­naciona, por un sola ed unika problemo ; tam longe kam on persequas la fantomo di l’absoluta naturaleso o di l’absoluta inter­nacioneso, on nultempe povos sucesar en sua penadi, on nultempe facos ulo vere utila por la komun ideo, on nultempe sucesos interesar la max granda parto dil mondo.

Se do on volas cesigar la prezenta krizala stando, omni devas e povas laborar kune e konkorde por un sola solvo dil problemo. Takaze, on ne devas nur fidar a su ipsa, sed a la max bona e max eklektikal kriteryo di multi, yen mea opiniono.

Or Ido, plufor­tigita da la sanciono di tante eminenta ciencisti quale Ostwald, Jespersen, Couturat, de Beaufront, Pfaundler, e c., e c., prizentas a la mondo la max bona (se ne ja la max perfekta) bazo di vera L. I. Nula restrikto di libereso existas che la Idisti, sed libereso, sen kaoso, por omni. Omni povas diskutar irga questiono, omni povas prizentar a nia Akademio propozi pri reformi o plubonigi, sub kondiciono, ke la diskuti esas serioza e segun ula reguli libere aceptita, e ke la propozi ne ekiras la domeno dil bona senco e di la logiko.

E nun permisez a me kelka vorti pri vua « Latino sine flexione ». Me vere judikas vua linguo tre bela, tre harmonioza, tre naturala e certe la max varyiva de omna artifical idiomi, sed samtempe ol anke semblas a me la max nereguloza e, konseque, la max malfacila ek omna lingui, ecepte por iti (rara avis !) qui ja konocas la latina.

La precipua malfacilaji, sen parolar pri la manko di omna max elemental regulo di gramatiko, di omna verbal e sub­stan­tival sistemo, rezultas de la ne-adopto di sistemo di final vokali indikanta la vorto-speci.

Ta sistemo, qua inspiris D^ro Zamenhof ed altra autori, precipue Ido, esas (omni agnoskas ito) la mas logikala e la max komoda, nam ol permisas komprenar ye unesma vido, preske sen ula prestudyo, irga texto en L. I. Or, persequante, quale vu facas, la fantomo di la latina naturaleso, vu renuncas la max bona ed efikiva moyeno, qua posibligas la quika e facila lernebleso e kompre­nebleso di la L. I.

Se la L. I. devus nur utilesar a la eruditi, latinisti o latinemi, vua linguo esus forsan la max bela trezoro falinta de la cielo, sed ol devas utilesar ad omni, sive instruktiti, sive ne-instruktiti, e por ta grandioza skopo vua linguo, me iton dicas tre laute e klare, ne povas utilesar. [ 256 ]Vu asertas, ke Ido ne esas la sama por omni ed omnaloke ; ke, exemple, la stilo di « Belga Sonorilo » ne esas ta di « Progreso ». Hike vu exajeras, kara Sioro. Diverseso di stilo o di penso tute ne esas diverseso di vorti. Me lektas reguloze preske omna idala jurnali e revui redaktata da Franci, Angli, Germani, e c. : me konstatas granda diverseso di stilo e mem di konstrukto en la vortordino, sed nultempe o tre rare diverseso di vorti. Omna Idani uzas nur la vortaro aprobita da lia kompetent Akademio, e to esas suficanta garantio kontre irga arbitriajo en la uzo di la vorti. L’ esencala kozo ne esas facar omna stili kompasatre egala, sed facar li klara, logikala, komprenebla e gramatikale reguloza por la max multi, segun la spirito di singla populo e la kapableso di singla parolanto o skribanto.

Esus ya tre pueratra pretendar, ke omna populi parolez e skribez segun fixigita, nechanjebla modelo ; sed, kontre, on devas pretendar, ke omni uzez la sama vorti, ed aplikez la sama reguli por ne krear kaoso e por ke omni povez facile inter­komprenar.

Permisez a me fine expresar la deziro, ke balde su levez la dio, kande omna kombatanti dil grava problemo marchos kune e konkorde e laboros, ne por plura solvi, sed por un sola ed unika, t. e. por la max bona solvo, qua rezumesas per l’axiomo da Jespersen. Lor nia tasko esos milfoye plu facila ; ni povos cesigar nia mizeroza lukti e kanteskar la granda peano di la final triumfo. « Vivez la Linguo Inter­naciona Ido ! »

Kordyale vua

P. Lusana.

ANUNCI

Franca profesoro, 43 yari, licencié ès lettres, diplômé d’italien, por perfektigar en Anglio sua pronunco di la angla linguo dum la venonta vakanci (agosto-septembro), deziras de nun korespondar kun angla familyo, ube il povus lojar e donar lecioni. Voluntez skribar (en angla, franca, italiana, ido od esperanto) a S^ro L. Bousquet, prof. en kolegyo di Aubusson (Creuse, France).

---

L. de Guesnet (Pioniro, Saint-Brieuc, Francio) esos tre felica donar a nia samideani omna informi utila pri voyajo en Italio e Sicilio : adresi di samideani, hoteli, exkursi, preci, e c.

---

Ye fino di aprilo aparis :

Esperanto simplified (Ido), broshuro in-16 de 32 pagini, kontenanta introduco, gramatiko, texto en Ido (La dormanta belino) e radikaro analoga a nia Guidlibreti. Preco : 1 penny (che E. F Hudson, Birmingham ; editata da la Birmingham Inter­national Language Society).

---

Le gérant : L. Couturat.

---

PARIS. — IMPRIMERIE CHAIX (SUCCURSALE B), 11, BOULEVARD SAINT-MICHEL. — 1517-10.

1. Me havas pri to nula merito. Me nur sequis konstante, en la redaktado di ca revuo, la programo definita origine da Prof. W. Ostwald, sa vera fondinto, la konsili quin Prof. O. Jespersen. quale prezidanto di l’Akademio, Prof. L. Pfaundler, quale prezidanto di la Komitato, ed altra eminenta Idisti, voluntis e voluntas donar a me. Li do konstante inspiras, nevideble sed tre efektive, ica revuo ; a li ol debas sa alta ciencala karaktero (L. Couturat).
2. Kruco indikas vorto ja existanta o kompozita per radiki existanta.
3. On propozis anke polstero (n^o 27, p. 162).
4. Ica lasta vorto esas rimarkinda, pro ke ol derivas la feminalo de vorto sence masla, nome mann (männin esas exakte nia virino).
5. Rimarki a Progr. III, 13.
6. Adjuntajo a l’artiklo N^o 27, p. 154.
7. Rimarkez, ke Esp. ne havis selekto libera, pro ke ol ne havis (ne uzis) nia quaza sufixo ag ; pro to ol devis (se ol esis konsequanta) derivar omna nomi di instrumenti de la verbo kores­pon­danta (se nur ol existas).
8. Rimarkez cetere ke, se la verbi esas poke longa, la substantivi di ago, nemediate derivita, ne esas plu longa kam en nia lingui, qui derivas oli per specala sufixi : bastonago $=$ bastonnade ; martelago $=$ martelage ; pedalago $=$ pedalage ; e c.
9. Same pri omna instrumenti di muziko : nulu certe propozos dicar : pianar, pianilo !
10. Kun kelka ecepti : timbalero, trumpetero.
11. Videz tamen pacif-isto, kopi-isto.
12. N^o 25, p. 21-22.
13. Progreso, N^o 26, p. 70.
14. Komp. l’artiklo da S^o Jespersen, supere insertita.
15. No, sed por qualifikar questioni, diskuti subtila e vana. [N.D.L.R.]
16. Pri demandar e questionar, v. Progreso, II, 78 ; e pri suplikar e implorar, II, 646.
17. Rimarki adpri Progr. II, 664.
18. Od, quo esas altra questiono : ye justa od kom justa.
19. Ni propozas elektro­logio por indikar la cienco di l’ elektro, pro analogeso kun multa altra cienci, di qui la nomi anke kompozesas per logio.
20. Ni jus vidis, ke la rejo di Hispanio subskribas : « Alfonso R. H. »
21. Progreso n^o 35, pp. 6, 7.
22. Germano karak­terizus ol per la vorto duoneso (maniero facar omna kozi duone, sen metodo nek regulo).
23. On ne povas esar tro ceremonyema a ta tre superba e sentema korpo­raciono. Ni ne oblivyas ke, segun sa prezidanto ipsa, « ni esus forsan sucesinta » adoptigar la reformi, se ni esus aginta plu « jentile ». De quo rezultas, ke la rifuzo di la reformi esis nur questiono di formo, di autoritato, e di propramo ofensita !
24. Prefereco, quale on dicas en Esperantulo. Tre klara, kad ne ?
25. On vere astonesas, ke la direktisto di l’Inter­naciona Ofico di ponderili e mezurili povas patronesar tala revuo e tala linguo ! Quon pensas pri to S^o Förster, la granda pioniro di la metrala sistemo ?
26. Altrube ni vidas kun stuporo la neologismo tigo. Ho « natural evoluco » ! Yen tua frukti !
27. Rimarkez anke, ke pos leg·’ la punto kolizionas kun apostrofo. Quante simpla e komoda ortografio !
28. Gribouille (pron. : Gribuy), proverbala persono franca, qua plunjas en l’ aquo por ne esar humidigata da la pluvo.
29. To ne impedas la fanatiki fanfaronar pri sua 80 o 100 jurnali, de qui la max multi mortas quik pos sua nasko. Li ipsa mortigas sua max bona revui, se nur ici volas restar honesta e nedepen­danta, quale Tra la Mondo !
30. Videz supere (libri) la recenso di Ido-stenografo.
31. Komparez en la sama N^o , p. 59 : la sacerdoto esas « un de la okulta mastri di la mondo ». Tre justa hike !
32. Ica letro ne esis insertata en Discus­siones, « libera diskuteyo » di S^o Peano. Pro to ni publikigas hike granda parto de ol [N. D. L. R.].