Progreso/Triesma Yaro/Numero 29/Kompleta numero

by Louis Couturat

Progreso - Triesma Yaro  (1911)  by Louis Couturat

[ 257 ]

PROGRESO

N^o 29. Julio 1910.

---

KONTENAJO

Pri la Kemiala nomizado, da W. Ost­wald . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

257

Stranja sonjo, da O. Jes­per­sen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

260

Linguala questioni : Tek­ni­kala vorti pro­po­zita ; Natu­ra­leso ed inter­na­cio­neso ; Pri s e z ; Adver­bal finalo ; Nede­fi­nita arti­klo ; Plu­ralo di l’adjek­tivi ; Plu­ralo e pro­nomi ; Mal, an, des e non ; Pre­fixo di kon­treso ; Des- vice mal- ; Litla ; Gisar ; Tribo ; Labrar ; Slingo ; Kroso ; Fita ; Loka­car ; Tam… kam… ; Igar, efi­kar ; Somro ; Jelo­sio, per­sieno ; Baro ; Egar­dar  ; Vakuo­me­tro ; Pri kelka deri­vaji ; Pri la nomi di ins­tru­menti ; Riglo ; Pri tek­ni­kala nomi en ‑toro ; Pri kelka mal­forta formo-distingi ; Kelka lati­naji ; Versu ; Quanke ; Majo­rena, majo­ri­tato ; Mne­mo­ni­kal versi ; Pri neofi­ciala vorti ; Expli­keto ; Fraulo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

262

Kroniko : Dis­kursi da So Peus ; Uniono Sacer­do­tal Idista ; Nurn­berg ; Roma ; Madrid ; Saint-Lô ; Hönng ; Brom­ster ; Cho­cen ; Chel­ten­ham ; Lia geo­gra­fio ! La « fami­lia rondo » . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

300

Bibliografio : Libri : Die For­de­rung des Tages, da W. Ost­wald ; Stan­dard Manual of Esp., da Jelley ; Viva­rais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

304

Jurnali : La Lan­gue auxi­liaire ; La Belga Sono­rilo ; Sue­dana mon­do­lin­gual jur­nalo ; Inter­na­ciona Socia­listo ; Pro­gre­sido ; Inter­na­ciona Pio­niro ; Idano ; The Inter­na­tio­na­list ; Idea­listo ; Nuva Mondo ; Les Étu­des fran­cis­caines ; G. P’s Monthly ; The Month ; L’Infor­milo ; Ame­ri­can Expor­ter ; English Mecha­nic and World of Science ; Le Spec­ta­teur ; Les Docu­ments du Pro­grès ; La Voix du peu­ple, La Dépê­che rép. de Franche-Comté ; L’Ave­nir bla­yais ; Le Col­la­bo­ra­teur ; Schwei­zer. Leh­rer­zei­tung ; Solo­thur­ner Zei­tung ; Ber­ner Rund­schau ; Neues Wie­ner Tag­blatt ; La Vie arra­geoise ; Wäi­nä­möi­nen ; L’Action fran­cis­caine ; Vra­gen en Mede­dee­lin­gen ; Les Ques­tions actuel­les ; Espe­ranto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

308

Korespondo. — Anunci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

319

---

PRI LA KEMIALA NOMIZADO^[1]

II. Kombinuri.

Segun principo starigita en l’unesma artiklo, la parolata o vortala nomizado di kemiala kombinuri devas esar max posible simila ad lia formuli. Nun la metodo di formuli konsistas en pozar simple la diversa elementi, qui formacas la kombinuro, una apud altra, sen chanjar oli. Quankam nula naturala linguo uzas ca metodo. sed omna chanjas ulmaniere adminime un de la nomi di la elementi, ni tamen povas adoptar ta metodo, pro ke ol esas tante naturala, ke omnu komprenos e prizos ol ye unesma konoco. Tale ni nomizas kombinuro NaCl natro-kloro, CaO kalco oxo.

Ofte on bezonas indikar la nombro di kombin-pezi od atomi [ 258 ]en kombinuro. Hike ni adoptos generale la greka nombri, qui ja esas konstante uzata en preske omna naturala lingui ; tale FeBr₂ esas fero-dubromo, FeBr₃ fero-tribromo.

Esas nur rimarkinda, ke la greka di kolizionas kun prepoziciono di, e devas vicigesar per ula altra vorto. Ni havas selekto inter Latina bi o Idala du ; me propozas la duesma, por faciligar transiro ad pura Idala formi.

Por la rilato 2 : 3 on povas ritenar l’uzadata latina formo sesqui ; do Fe₂O₃ $=$ fero-sesquioxo, vice dufero-trioxo.

Ca nomizado aplikesas egale ad omna kombinuri, sed pro ke ofte existas nur du seryi de kombinuri korespondanta a du nombri di « valenco », ni povas anke ritenar l’uzo, markizar la min granda valenco per vokalo o, la plu granda per i. Tale FeBr₂ e FeBr₃ nomizesos fero-bromo e feri-bromo ; SnCl₂ e SnCl₄ stano-kloro e stani-kloro, e c. Esas rimarkinda, ke per fortunoza hazardo la finalo o korespondas a singularo, i a pluralo.

La importanta klaso di simpla sali havas sama nomizado, esante kompozata ek du elementi. La plu komplikita sali kontenas generale komplexa aniono kontenanta oxo. Hike ni anke povas ritenar l’uzado, nomizar l’oxoza aniono per sufixo ‑at. Tale nitrato esas l’aniono od kombinuro NO₃, sulfato SO₄, fosfato PO₄, e c. Li₂SO₄ esas litio-sulfato, Fe₂(SO₄)₃ ; feri-sulfato, Ca(NO₃)₂ kalco-nitrato, e c. Se existas du anioni kun diferanta konteno di oxo, ni ritenas la formi ‑ato e ‑ito ; tale Na₂SO₃ esas natro-sulfito, dum ke Na₂S esas natro-sulfo. On konoceskas la avantajo di ca nomizado komparanta ol kun D. Natriumsulfit e Natriumsulfid, od E. sulfite of sodium e sulfide of sodium.

Se existas anke plu oxoza anioni, on havas prefixi hipo e per (ne hiper, qua donas tro malgranda difero kun hipo). En ula altra kazi ni povos rekte tradukar existanta formi, ex. tiosulfato, ditionato, tritionato, e c. Hike on povas simple kopiar l’existanta nomizado di la naturala lingui.

Por la nomi di l’acidi, ni propozas uzar anke la sama nomi di anioni e dicar : nitratacido, sulfatacido, e c. Ca formi vere ne existas en naturala lingui, sed oli esas tante konsequanta e klara, ke ni ne timas ica nuvajo. Ni rekomendas varme, senkondicione evitar nomi segun uzado en D. e F. korespondanta a Schwefel­säure e schweflige Säure ; acide sulfurique ed acide sulfureux, qui ne adaptesas ad ula reguloza sistemo.

Por l’acidi kontenanta simpla aniono, reguloza nomo esus for macata per simpla adjunto di — acido ; ex. HF $=$ fluoracido, H₂S $=$ sulfacido. Ni esperas, ke pos ula tempo ca nomi enduktesos. Sed dume, por havar plu granda simileso kun l’existanta uzado, ni povas uzar la formi hido­fluor­acido, hido­sulfacido, e c. Strikte li ne esas konsequanta, pro ke on devus uzar od hidofluoro, od fluoracido, dum ke la formo hido­fluor­acido esas [ 259 ]super­kompleta. Tamen, pro ke simila nomi existas en naturala lingui, ni povas ritenar ta formo, sed kun deklaro, ke la formi kloracido e simila esas vere korekta e povas uzesar samtempe kam la plu longa formi, qui devas malaparar.

Pri la kompozata kationi, ne existas en ula naturala linguo konsequanta sistemo di nomizado, pro ke la teorio di ca kombinuri ne esas sat devlopita. Tale restas nur por ni adoptar l’existanta nomi tale quale, kun Idala finalo.

Por NH₃ e la du radiki NH₂ e NH₄, ni propozas NH₂ $=$ amino, NH₃ amono, NH₄ amonyo od amonio, quale max simila ad nacionala uzado. La literi k, qu o c, qui existas en nacionala lingui (ammoniaque, Ammoniak) ne apartenas a la radiko, qua esas amon‑, e pro to amono uzesus por la de longe konocata NH₃ ; amonyo $=$ NH₄ memoras simila e izomorfa kalyo, e amino NH₂ esas internaciona.

La oxoza grupi UO, VdO e c. povas ritenar sa internaciona formo uranilo, vanadilo e c. ; do UO (NO₃)₄ $=$ uranilo-nitrato e c. Plu konsequanta esus uranoxo e vanadoxo.

La metalamoniala kombinuri nomizesos kupramono, argentamono e c. ; semblas preferinda uzar formo amono kam amonyo, por ke ol expresas exakte la kompozeso ek metalo e amono, NH₃. Se necesa, on povas insertar la nombro di l’atomi NH₃ : kupri­tetra­mono e c.

Evidente tala nomizado ne suficas por komplexa metalamoni di kobalto, plato, kromo e c. ; sed pro ke hike ne existas generale adoptita nomizado, ni povas ajornar la questiono til urjanta bezono. Forsan la plu granda libereso en Ido posibligos future starigo di unesma konsequanta sistemo ; quo esos plu facila en nia linguo kam en irga naturala.

Restas ankore questiono pri acidala e bazala sali. L’unesmi expresesas per vorto hido ; do hido-natro-sulfato esas HNaSO₄, duhido-natro-fosfato esas H₂NaPO₄. La bazala sali kontenas OH, hidoxo ; tale Cu (OH) NO₃ esas kupri-hidoxo-nitrato. BiOCl povas nomizesar bismuto-oxo-kloro od bismutoxo-kloro.

La vorti anhidrato^[2] e hidrato ritenas sua signifiko. Hike granda avantajo di nia sistemo, diferigar H $=$ hido e H₂0 $=$ hidro, esas evidenta. Tale CO₂ esas karbo-duoxido o karbatacido-anhidrato (anhidrato di karbatacido).

La organika grupo de kompozuri C_m(H₂O)_n, la tale nomizata D. Kohlehydrate, F. hydrates de carbone, nomizesos karbohidrati, dum ke karbo-hidi esos C_mH_n (D. Kohlen­wasser­stoffe.)

La generala nomi di klasi de kompozaji kun sama elemento, ex. kloridi, sulfidi, karbidi, formacesos analoge a la naturala lingui ; segun neceseso on povas adjuntar greka nombri : [ 260 ]penta­sulfidi, monokloridi. Sed tala expresuri esas nur generala nomi ed ne devas esar uzata por singla substanci. Do : natro-kloro, kalyo-kloro, kalco-kloro esas solvebla kloridi, sed ne : natro-klorido, e c. Existas du sulfidi di fero : fero-monosulfo e fero-dusulfo.

Formi en ‑uro, qui semblas anke posibla, plu bone ne uzesos, pro ke la finalo ‑uro havas altra senco.

Me facis kelka experimenti tradukar pagini ek diferanta kemiala lernolibri (pri neorganika kemio) en Ido segun ica principi, ed ne trovis irga malfacilajo.

W. Ostwald.

---

STRANJA SONJO

Ante kushar me, dum mi-horo me esis foliuminta la lasta kayeri di Progreso. Me esis ridetinta, lektante ulloke la rimarko, ke ab esas preferinda kam av, pro ke multi, precipue negri, ne povas pronuncar v : nam me savis tre bone, ke en omna amerikana rakonti pri negri on riprezentas li quale dicanta lib e lub vice angla live e love ; ma altralatere me audis multa negri en U.S.A. pronuncar tala vorti korekte, e me savis, ke la sono v existas en multa negrala (afrikana) lingui. Lor, subite, me vidis altru facar la rimarko, ke pro ke plura populi pronuncas plu facile ab kam av, on neplu devas hezitar por adoptar ‑ab por la kompozita tempi. E neplu ridetanta, ma reale ridanta me kushis me e dormeskis.

En sonjo me vidis quaze granda tribunalo inter­naciona. Sur splendida trono sidis mayestoze Sinioro Akademio, vestizita en belega robo di judikisto. Avan il staris multkolora trupo, evidente veninta de omna parti di la mondo. La judikisto demandis silenco e parolis :

« Me kunvokis vi, kara amiki, por audar via opinioni e konsili, segun la principo ke me ne volas decidar pri irga kozo sen audir omno quo povas dicesar por e kontre. Me ipsa opinionas, ke la vorto skribar esas tre bona e ja sat inter­nacione konocita por adoptesar en nia linguo ; ma forsan ulu ek vi havas altra propozo, e me invitas vi diskutar la questiono, nam me deziras, se to esas posibla, plezar ad omni. Do parolez libere ! »

Don Ranudo de Colibrados paroleskis unesma. Malgre sa vesto poke konsumita e ne tro nuva, sa aparo esis vere aristokrata ed inspiris respekto. Il dicis :

« Sinioro judikisto, me apartenas a granda nobela antiqua familio kastiliana, e mea linguo parolesas da multa milioni tam en Europa kam en Amerika. Or en mea linguo la vorto hike diskutenda esas escribir, ma ni havas granda nefacileso pronuncar b ye la sama maniero kam exemple la franci o la angli ; ni dicas proxime eskrivir. Vu savas ke olim on facis jokacho kontre ni en latina pro ta pronunco di b : « Felices quibus bibere est vivere » [ 261 ](Felica ti por qui drinkar esas vivar) ; ma me nur volas asertar ke segun mea opiniono esus multe plu facila e bona abolisar ta sono nefacila di b e substitucar omnube v ».

Quik Onklo Sam kuris ad-avan, e kun granda gesti di brakii e manui, qui facis nebela kontrasto a la tranquila digneso di Don Ranudo, il krieskis :

« No, Masa Kademi, me protest, v ne es facil, b multe plu facil por le max mult, to es por la kolorizit hom. Vu dev esah senparti, Masa Kademi, e ne facah omno por la blank sol. Me ne pob pronuncah ta literach e me ne dezir lernah ol, eh !»

La judikisto levis su e dicis :

« Felice me havas simpla moyeno kontentigar la du honorinda parolanti ; me tute eskartas la litero e dicas skriar vice skribar.»

Lor yuna finlandano inklinesis profunde e dicis :

« Me grande admiras vua sajeso, Sinioro Judikisto, ed aprobas vua decido, tante plu volunte ke en mea patriala linguo ni havas nula b e konseque la forme provizore selektita ne tute plezis a me. Ma me kredas ke ni devas irar ultre. Mea linguo yuste reputesas un ek le max sonora e harmonioza, e la kauzo esas simple ke ni havas min granda nombro de konsonantala grupi kam la max multa altra lingui. Ni ne toleras tam barbara kombinuro kam skr en la komenco di vorti ; tale ek la sueda vorto skräddare ni facis simple räätäri. Ka to ne esas importanta simpligo ? La hungari certe sekondos mea propozo abolisar omna tala nefacila grupi. »

— « Bone. Vivez omna simpligi. Ni do dicos riar vice skriar vice skribar. »

Chinano ja facis plura provi por kaptar la okulo di la judikisto ; nun il sucesis e dicis :

« Certe ni devas omni gratudar pro la granda afableso e yusteso di Sinioro Akademio. Me vidis kun granda joyo ke sub sa manui la linguo proximijis a la nelongeso karakteriziva por le max bona inter la naturala lingui, nome la unsilaba est-aziana lingui. Ma vua linguo ankore havas grava difekto, qua esas tante plu surprizanta pro ke Sinioro Schleyer o plu bone Schleyel — bendikata esez sa memoro — ja montris la bona voyo sequenda. Il audis ke ni chinani ne povas pronuncar la litero r, e konseque il vicigis ol regulale per l. Por esar vera mondlinguo la linguo devas anke plezar a la flava raso.»

— « Ni omni respektas via neyuna civilizeso, dicis la judikisto, e ni esas felica povar konsiderar via deziri ; do ni dicos future lial. Yusteso devas esar blinda. »

— « Yes, vu devas certe esar blinda, nepaciente interrompis vivoza japonano, se vu ne vidas ke me anke apartenas a la flava raso e ke mea yuna civilizeso esas adminime tam bona kam ilsa. Ni japonani havas nula l en nia linguo. Se vu volas esar [ 262 ]senpratia, vu ne devas preferar il kam me. L esas abolisinda. »

La judikisto dicis : « Malgre la ne tote polita formo di la lasta rimarko, me sentas ke en la nomo di egaleso avan la yuro me esas obligata konsiderar anke la argumenti di nia yuna amiko, e me do proklamas quale rezultajo di omna ca tre interesanta diskuto, ke la sola formo adoptenda esas la tre simpla e facila ia. Per ta decido me esas certa kontentigar omni. »

« Yes, omna asni ! » Nulu povis audar, de ube ta vorti venis. Ma quik on audis teroriganta bruiso di milvoca koro di asni, qui omni krieskis « ia, ia, ia » tante laute, ke me vekis subite de mea dormo.

Otto Jespersen.

---

LINGUALA QUESTIONI

Teknikala vorti propozita.

Acetometro [DEFIRS] $=$ D. Acetometer ; E. acetometer ; F. acétomètre ; R. acetometr ; I.S. acetometro.

Acidometro [EFIRS] $=$ D. Säuremesser ; E. acidometer ; F. pèse-acide, densimètre, acidimètre ; I. misura acidi ; R. acidometr ; S. acidometro, pesa-acidos.

Argano [I] $=$ D. Hebe-bock, ‑baum ; E. (lifting) gin ; F. chèvre (machine) ; I. argano ; S. cabria. — N. B. : argano (qua havas formo di skalo, generale ek ligno) tote ne esas la samo kam krano.

Autoklavo [DFIRS] $=$ D. Autoklav ; E. digester, steaming-pan ; F.I. autoclave ; R. autoklav ; S. autoclavo.

Bramo [IS] $=$ D. Brunstzeit ; E. rut (of animals), heat ; F. rut, chaleur (en-) ; I. amore, brama, calore, fregola ; S. brama, celo. — N. B. : ruto indikas la planto : Raute, rue, ruta, ruda (rutaceæ).

Cerato [EFIS] $=$ D. Wachs-salbe ; E. cerate (ointment) ; F. cérat ; I. cerotto ; S. cerato.

Cerumeno [EFIS] $=$ D. Ohren­schmalz ; E. cerumen, ear-wax ; F. cerumen ; I. cerume ; S. cerumen. — Cerumen-ala, ‑atra. — Uli preferas cerumo ; sed to esus kripligo di la latina radiko, qua aparas en la derivaji. Quon on dicus, se ni prenus albumo vice albumeno ?

Cinetika (energio) [DEFRS] $=$ D. kinetische Energie, lebendige Kraft ; E. kinetic energy ; F. énergie cinétique, force vive ; I. forza viva ; R. kineti­cheskaya energiya ; S. energia cinetica. — En la Matem. Lexiko ni dicis simple mov-energio. — Ni preferas cinetika a kinetika, pro ke ta formo esas konforma a la tradi­­cionala [ 263 ]transskribo di la greka vorti tra la latina ortografio, e konseque a la max multa vorti pruntita de la greka da la moderna lingui (ciklo, cinika, e c.)

Defektiva (gramat.) [DEFIS] $=$ D. defektiv ; E. defective ; F. défectif ; I. difettivo ; S. defectivo.

Ebonito [DEFIRS] $=$ D. Hartgummi, Ebonit ; E. F. ebonite ; I. ebanite ; R. ebonit ; S. ebonita.

Eferveco [EFIS] $=$ D. Sieden (chem.), Aufbrausen ; E. effervescence ; F. effervescence ; I. efervescenza ; S. efervescencia. — Verbo : efervec-ar ; efervec-anta, ‑iva.

$+$ Efiko utila $=$ D. Wirkungsgrad, Nutzeffekt ; E. efficiency ; F. rendement ; I. rendimento ; S. rendimiento.

Elektrodo [DEFIRS] $=$ D. Elektrode ; E. electrode ; F. électrode ; I. elettrodo ; S. electroda.

Elektrolito [DEFIRS] $=$ D. Elektrolyt ; E. electrolyte ; F. électrolyte ; I. elettrolito ; S. electrolito.

Figuranto [DFS] $=$ D. Statist, Figurant ; E. supernumerary (stage) ; F. comparse, figurant ; I. comparsa ; S. comparsa, figurante. — Figurant esas plu internaciona kam kompars.

Foronomio [DFIRS] $=$ D. Phoronomie, Bewegungs-geometrie ; E. geometry of kinematics ; F. phoronomie ; I. S. foronomia ; R. foronomiya. — Def. : geometrio di la movo, o cinematiko geometriala.

Galvanizar, ‑o [DEFIRS] $=$ D. galvanisieren, ‑ung ; E. galvanise, ‑ation ; F. galvaniser, ‑ation ; I. galvanizzare, ‑azione ; S. galvanizar, ‑cion.

Gipaeto [FIS] $=$ D. Lämmergeier, Bartgeier ; E. bearded vulture ; F. gypaète ; I. S. gipaeto.

Inkubaco (di malsaneso) [EFIS] $=$ D. Entwick­lungszeit ; E. incubation ; F. incubation ; I. incubazione ; S. incubación. — On departus de la verbo inkubacar, di qua la subyekto esus la malsaneso. On tradukus F. : il couve une maladie, per : malsaneso inkubacas en lu.

Inkastrar [EFIS] $=$ D. einstemmen, einspannen ; E. bead, caulk, calk fasten (encastré) ; F. mater, encastrer ; I. ribadire, incastrare ; S. chaflanar, empotrar. — To esas teknikal operaco analoga a rivetigo. On insertas unesme tubo (en kaldiero ex.), e pose on inkastras ol, on fixigas ol nevaryive, batante sa bordi.

$+$ Insertar $=$ D. einsetzen, einziehen, eintreiben, einpressen ; E. insert ; F. insérer, sertir ; I. inserire ; S. montar. — Nuva teknikala senco di vorto vulgara. V. inkastrar.

Izobara [DEFIR] $=$ D. Isobare, gleichen Druckes ; E. isobar, ‑ic ; F. isobare ; I. isobara ; R. izobara. — Substantivigita : izobaro.

Izodinama [DEFIRS] $=$ D. isodynamisch, Isodyname ; E. isodynamic ; F. isodynam-e, ‑ique ; I. S. isodinamica ; R. izodina­miches­kaya. — Substantivigita : izodinamo. [ 264 ]Izoplera [DEFIR] $=$ D. Isoplere, gleichen Rauminhalts ; E. isopleric ; F. isoplère ; I. isoplerica ; R. izoplera. — Substantivigita : izoplero.

Izoterma [DEFIRS] $=$ D. isothermisch, Isotherme ; E. isothermal ; F. isotherme ; I. S. isotermica ; R. izo­termi­ches­kaya. — Substantivigita : izotermo. Ne nur la sufixo ‑al esas neutila, sed ol esus maloportuna, nam on bezonas parolar ex. pri kompreso izotermala, t. e. sequanta un izoterma lineo, relativa ad un izotermo.

Kachuo [DEFIR] $=$ D. Katechu ; E.F. cachou ; I. cacciù ; R. kashu, katekhu ; S. catecú.

Kalcedono [DEFIRS] $=$ D. Chalcedon ; E. chalcedony ; F. chalcédoine ; R. khalcedon ; I.S. calcedonia.

Kaldiero [FIS] $=$ D. Dampfkessel ; E. boiler ; F. chaudière ; I. caldaia ; R. parovoy kotyel ; S. caldera. — N. B. : On havas F. chaudière à bouilleurs (D. Bouilleur­kessel) ; on do ne povas derivar ica vorto de bol, segun l’ex. di E.

Kampesh-ligno [DEFIRS] $=$ D. Campêche-Holz ; E. Campeachy, log-wood ; F. bois de Campêche ; I. legno di Campeccio ; R. Kampeshevoe derebo ; S. palo o madera de Campeche.

Kaptacar [FS] $=$ D. erschleichen, erschwindeln ; E. obtain by underhand maneuvres ; F. capter (confiance, héritage) ; I. ottenere con lusinghe ; S. captar.

Karmezin-a, ‑o [DEFIS] $=$ D. karmesin ; E. crimson ; F. cramoisi ; I. chermesino ; S. carmesí.

Klano (sociol.) [EFIRS] $=$ D. Sippe ; E. clan ; F. clan ; I. clan ; R. klan ; S. clan.

Komplic-a, ‑o [EFIS] $=$ D. mitschuldig ; E. party, accomplice ; F. complice ; I. complice ; S. complice. — Kunkulpanto esas nesuficanta e mem neexakta : ol aplikesus a ti qui facas kune kulpo o krimino ; sed ol ne indikas la neegaleso (moral e legala) di la precipua kulpanto e di sa komplico o komplici. Quale on dicus kompliceso di krimino ?

Kompulsar [FIS] $=$ D. nachschlagen ; E. inspect, search ; F. compulser ; I. compulsare ; S. compulsar (libri, dokumenti).

Kondimento [EFIS] $=$ D. Würzestoff ; E.F. condiment ; I.S. condimento. — Senco tre generala, plu larja kam spici, pikli, e c. Omno quo servas por F. assaisonner.

Kondiment-izar $=$ D. würzen ; E. season ; F. assaisonner ; I. condire ; S. sazonar ; Port. condimentar.

Konestablo (histor.) [EFIS] $=$ D. Oberstall­meister ; E. constable ; F. connétable ; I. contestabile ; S. condestable. — La radiko stabl apartenas a l’etimologio di ca vorto. Sed on ne povas respektar l’etimologio til adoptar kontestablo o komtestablo !

Kongro [EFIS] $=$ D. Aal ; E. conger-eel ; F. congre ; I. grongo ; S. congrio.

Konivencar [EFIS] $=$ D. übersehen ; E. to connive ; F. conniver, [ 265 ]être de connivence ; I. esser connivente ; S. estar de connivencia. — La radiko konivenc esas preferinda a koniv, pro ke ol esas plu rekonocebla, nam la substantivo esas plu internaciona e konocata. — Konivenco $=$ D. Uebersehen ; E. connivance ; F. connivence ; I. connivenza ; S. connivencia. — « Kompliceso » per volita manko di observo, kontrolo od impedo (etimologie, konivencar esas klozar l’okuli). Termino necesa a la yurocienco.

Konklavo [DEFIS] $=$ D. Wahl­ver­samm­lung, Konklave ; E.F.I.S. conclave.

Konkubino [DEFIS] $=$ D. Konkubine, Nebenweib ; E. F. concubine ; I.S. concubina. — Necesa en yurocienco^[3].

Konkubinato [EFIS] $=$ D. wilde Ehe ; E.F. concubinage ; I.S. concubinato. — On ne povas derivar ica vorto de konkubino, nam ol aplikesas egale a la viro ed a la virino, dum ke konkubino dicesas nur pri virino. Nula dusenceso esas timenda pro la finalo ‑ato, pro ke konkubin ne esas verbal radiko ; nek pro la koincido kun la romana (legala) konkubinato (F. concubinat)^[4].

Konkusiono [DFIS] $=$ D. Erpressung, Konkussion ; E. extortion, peculation ; F. concussion, malversation, exaction ; I. concussione, estorzione, malversazione, prevaricazione ; S. concusión. — On devas departar de la verbo : konkusionar $=$ facar konkusioni. Konkusion-anto^[5]

Kontroversar (ulo kun ulu) [DEFIS] — D. streiten (über ew.), kontro­versieren ; F. controverser ; I. discutere ; S. controvertir. — Kontroverso $=$ D. Glaubens-Streit, Kontroverse ; E. controversy ; F. controverse ; I.S. controversia. — Kontrovers-isto.

Kopaiv-o, ‑yero [DEFIS] $=$ D. Kopaiv-balsam, ‑baum ; E. copaiba, ‑tree ; F. copahu, copaïer ; I. coppau, coppau ; S. copaiba, copaiba.

Korizo [EFIS] $=$ D. Schnupfen ; E.F. coryza ; I. corizza ; S. coriza. — Ni havas la vulgara vorto naz-kataro.

Kormorano [EFI] $=$ D. Scharbe ; E. cormoran ; F. cormoran ; I. cormorano ; S. cuervo marino.

Kornalino [DEFIS] $=$ D. Karneol ; E. cornelian ; F. cornaline ; I. corniola ; S. cornalina.

Kornamuzo [FIS] $=$ D. Dudelsack, Sackpfeife ; E. bag-pipe ; F. cornemuse ; I. cornamusa, piva ; S. cornamusa, gaita.

Korpuskulo [DEFIS] $=$ D. Körperchen, Corpusculum ; E. corpuscle ; F. corpuscule ; I. S. corpusculo. — Korpuskul-ala. [ 266 ]Koteno [I] $=$ D. Speckhaut ; E. porpoise skin ; F. couenne (médecine) ; I. cotenna, cotica ; S. mancha lardacea. — Kotenoza (angino).

Kotiledono [DEFIS] $=$ D. Kotyledon ; E.F. cotyledon ; I. cotiledone ; S. cotiledón.

Kotiliono (danso) [DEFIS] $=$ D. Kotillon ; E.F.I.S. cotillon.

Krampono [DEFI] $=$ D. Kramp, Klammer, Kloben ; E. cramp (-iron) ; F. crampon ; I. rampone, rampicone ; S. grapa, escarpia. — Krampon-agar, ‑ligar, ‑kaptar. — Povas anke indikar la quadrata parentezi.

Krazo (gram.) [EFIS] $=$ D. Zusammen­ziehung ; E. crasis ; F. crase ; I. crasi ; S. crasis.

Kredenco (moblo) [DEFIS] $=$ D. Kredenz-tisch ; E.F. credence ; I. credenza ; S. credencia.

Kulebrino [EFIS] $=$ D. Feldschlange ; E. culverin ; F. couleuvrine ; I. colubrina ; S. culebrina. — Antiqua speco de pafilo^[6].

Kurbaturo [F] $=$ D. Zerschlagenheit ; E. over-fatigue ; F. courbature ; I. stanchezza ; S. cansancio. — En manko di internaciona vorto, la F. vorto semblas indikar max precize la specala doloro quan on sentas en la muskoli pro granda fatigeso.

Kurkuliono [ILS] $=$ D. Rüsselkäfer ; E. weevil ; F. charançon ; I. punteruolo, gorgoglione ; S. gorgojo ; L. curculion-em. — Pro manko di internacioneso, e pro ke parolesas pri zoologiala speco, ni propozas la L. radiko, qua trovesas poke alterita en I.S. La familyo esas : curculionidae.

$+$ Mekanismo [EFIRS] $=$ D. Getriebe ; E. mechanism, gear ; F. mécanisme ; I. meccanismo ; R. mekhanizm ; S. mecanismo. — Ni havas ica vorto kun la senco di filozofiala doktrino. Semblas ke, pro l’internacioneso, on devas admisar ol anke kun la vulgara senco di mashinajo o mashinaro (E. gear havas altra senco, plu specala, quan ni expresas per ingranajo).

Milbo [D] $=$ D. Milbe ; E. mite ; F. ciron ; l. pellicello, acore, cirone ; S. cresa. — Distingenda de D. Miete, E. F. mite, I. tarlo, S. tarma, qua esas speco de akaro.

Nocho [E] $=$ D. Einschnitt, Kerbe, Zahnlücke ; E. notch, gain, indent, scotch, scarf ; F. cran, encoche ; I. tacca ; S. grado.

Ordonanco [DFIRS] $=$ D. Ordonnan ; E. orderly soldier ; F. ordonnance (soldat d’) ; I. ordinanza (soldato d’) ; R. ordinarec ; S. ordenanza. — Soldato qua exekutas o transmisas la komandi di oficero. On formacus : ordonanc-oficero $=$ F. officier d’ordonnance (qua ludas simila rolo apud supera oficero) ; E. orderly officer.

Politropa [DEFIRS] $=$ D. polytropisch, Polytrope ; E. polytropic ; [ 267 ]F. polytrop-e, ‑ique ; I. S. politropica ; R. politropa. — Substantivigita : politropo.

$+$ Romana balanco $=$ D. Schnellwage ; E. roman balance ; F. (balance) romaine ; I. stadera, bilancia romana ; S. balancilla (romana).

Salsifio [EF] $=$ D. Bocksbart ; E. salsify ; F. salsifis ; I. sassefrica, scorzonera ; S. escorzonera. — La skorzonero nomesas anke « salsifio nigra ». Ni rezervus do salsifio a la « salsifio blanka ».

Saponaryo [FIS] $=$ D. Seifenkraut ; E. soap-wort ; F. saponaire ; I.S. saponaria.

Sardonixo [DEFIS] $=$ D. Sardonyx ; E. sardonyx ; F. sardoine, sardonyx ; I. sardonico ; S. sardonica.

Sarigo [FI] $=$ D. Beuteltier ; E. opossum ; F. sarigue ; I. sariga ; S. didelfo.

Savano [DEFIS] $=$ D. Savanne ; E. savannah ; F. savane ; I. savana ; S. savana.

Saxofono [EFIS] $=$ D. Saxtuba ; E.F. saxophone ; I. sassofono ; S. saxofono.

Serbatano [FIS] $=$ D. Blasrohr ; E. pea-shooter, air-cane F. sarbacane ; I. cerbottana ; S. cerbatana.

Serf-o, ‑ala [EFIS] $=$ D. Leibeigene ; E. serf, servile ; F. serf, servile ; I. servo ; S. siervo, servil. — Serf-eso $=$ E. serfage, serfdom ; F. servage ; I. servaggio ; S. servidumbre. — Ni ne bezonas dicar, ke ico tote ne esas la sklaveso.

Sikomoro [EFIS] $=$ D. Maul­beer­feigen­baum ; E. sycamore ; F. sycomore ; I. sicomoro ; S. sícomoro.

Siroko [DEFIS] $=$ D. Scirocco, Südostwind ; E. sirocco ; F. siroco ; I. sirocco, scirocco ; S. siroco. — On povus hezitar inter siroko e shiroko, pro D.I., e pro ke l’etimologio araba esas : shoruk.

Skafandro [FIS] $=$ D. Taucher­apparat ; E. diving apparatus (helmet, e c.) ; F. scaphandre ; I. scafandro ; S. escafandro. — Existas multa « plunj-aparati » altra kam skafandro (qua esas vesto kompleta kontenanta homo tota). Do la preciza e teknikal vorto esas necesa. — Skafandr-ulo, ‑isto indikus la homo, qua uzas skafandro (tute ne : plunjisto).

Skamoneo [DEFIS] — Skammonin-winde ; E. scammony ; F. scammonée ; I. scamonea ; S. escamonea ; L. convolvulus scammonia.

Sordino [DEFIS] $=$ D. Sordine, Dämpfer ; E. damper, sordine ; F. sourdine ; I. sordina ; S. sordina. — Organo di piano, e c. por amortisar la sono. Uzesas anke figurale.

Spano [D] $=$ D. (Dach-) span, Speisse, Spliesse, Rippe ; E. slip, splinter ; F. éclisse (de bois), attelle ; I. stecca ; S. tableta.

Specifika [DEFIS] $=$ D. spezifisch ; E. specific ; F. spécifique ; I. specifico ; S. especifico. — Ica vorto esas tre importanta e tote necesa a la cienci. Ta nociono apene relatas la ideo di speco (quankam specifika kaloro, ex., dependas de la speco di korpo) [ 268 ]ol signifikas reale e generale : relatanta la unajo [di volumeno] di la korpo.

Stacionara [DEFIS] $=$ stationär (Zustand) ; E. steady (state) ; F. station­naire (état) ; I. fisso (stato) ; S. estacio­nario (estado). (E. stationary uzesas en altra kazi). — Ica ideo ne esas la sama kam fixa ; ol esas plu proxima de konstanta, sed indikas konstanteso en movo, per quaza equilibro sempre rompebla : konstanteso di ulo, qua povas varyar en omna momento, o fixeso nur semblanto e rezultanta (stacionara ondi). Kompreneble, ni ne dicos staranta o starema, quale Esperantulo.

Stelionato [EFIS] $=$ D. Trughandel ; E. stellionate ; F. stellionat ; I. stellionato ; S. estelionato.

Struto [I] $=$ D. Schmalz ; E. lard ; F. saindoux ; I. strutto, saime ; S. manteca.

Sumako [DEFIS] $=$ D. Sumach ; E. sumach ; F. sumac ; I. sommacco ; S. zumaque.

Tirado [DEF] $=$ D.E.F. Tirade ; I. tratto ; S. trozo ; Port, tirada. — Teknikal termino di teatro : longa peco (generale brilanta od eloquenta), quan un persono dicas sen interrompo.

Topinamburo [FI] $=$ D. Erdapfel, knollige Sonnenblume ; E. Jerusalem artichoke ; F. topinambour ; I. topinambur ; S. cotufa ó chufa ; Port. topinambor ; L. helianthus tuberosus.

Torefaktar [EFI] $=$ D. rösten, brennen ; E. torrefy ; F. torréfier ; I. abbrus­tolire, torrefare ; S. tostar.

Tramo [DFIS] $=$ D. Einschuss, Eintrag, Einschlag, Trama ; E. woof, web ; F. trame ; I. trama ; S. trama. — On devas rimarkar, ke ni havas ja ica radiko kun altra senco (kava relo), tale ke on devus chanjar l’una o l’altra.

Verda-querko $=$ D. immergrüne Eiche ; E. ilex, holly oak, holm, evergreen-oak ; F. yeuse, chêne-vert ; I. leccio, quercia verde ; S. encina.

^✻ Naturaleso ed Interna­cioneso.

Me esperas, ke nia Akademio igos Ido plu naturala e plu inter­naciona, nam quante plu naturala e quante plu inter­naciona ol esas, tante plu ol esos facile kompren­debla sin antea studyo, e konseque tante plu certa e rapida esos sa venko e konquisto di la mondo. Pro to me proposas vicigar la mutilita e deformita vorti per naturala vorti, la mortinta vorti per vivanta vorti, e, irge quande esas posibla, la nacionala vorti per inter­naciona vorti. To esas, unesme me proposas vicigar z da s en vorti qui skribesas per s en la plumulto de la naturala lingui, exemple : danjerosa, desirar, deviso, elisiono, gloryosa, koso, misteryosa, roso, sorgar, visiono e c. e c., unesme pro ke to igus la vorti plu naturala e konseque [ 269 ]plu facile rekonocebla, e duesme pro ke s pronuncesas sempre quale s en la Hispana e nultempe quale z, ed en multa vorti ol pronuncesas quale s anke en l’Angla ed Italiana, ed en altra vorti, quale exemple : elisiono, visiono, e c., ol pronuncesas en l’Angla quale la Franca j ; e mem la s di la Germana sorgen ne pronuncesas quale z da omna Germani, sed kontre multi pronuncas ol quale s. Pluse, se on vicigas s per z en desiro, elisiono, kaso, parasito e c., pro ke s inter du vokali pronuncesas z da kelka populi, alor on devus anke vicigar c per s en central, cesar, cedar, certa e c., pro ke c en ta vorti pronuncesas s en l’E. F. Port. e da la Hispan-Amerikani. Sed on povas objektar, ke multi inklinesus pronuncar s quale z, sed to povus kausar nula mis­kom­prendo od intermixo e konseque ne esus malbonajo. Sed itere on povas objektar, ke existas en Ido kelka vorti quale exemple : rozo e roso e c., ube on ne povas vicigar z per s, nam alor on ne savus eske roso signifikas roso o rozo, sed en ta kaso me proposas roso por indikar la nuna rozo, nam la E. F. D. vorto por rozo esas rose, la L. S. I. Port. esas rosa, e la R. esas roza, do esas evidenta, ke on devas adoptar roso por indikar la floro ; e por la nuna roso me proposas la S. Port. rocio (analoge a la recente adoptita S. Port. vicio), qua similesas la R. roca, do plu inter­naciona kam la nuna roso, qua similesas nur la F. rosée. Pri pazo, paso, nazo, naso, e c. on povas facar ecepto, t. e. sive konservar la nuna formi, sive vicigar pazo, naso, e c. da altra vorti.

Duesme me proposas :

	vicigar :	per :
(1)	abrejar :	abrevyar.
(2)	adyo,	adios o adio.
(3)	biero,	biro.
(4)	ditreso,	distreso.
(5)	entraprezo,	enterpriso.
(6)	eskavar,	exkavar.
(7)	examenar,	examinar.
(8)	jaluza,	jelosa.
(9)	kad,	eske.
(10)	kam,	quam.
(11)	kande,	quande.
(12)	klefar,	serar.
(13)	kolegyo,	kolejo.
(14)	konquestar,	konquistar.
(15)	lor,	alor.
(16)	mosko,	musko.
(17)	musko,	moso.
(18)	patrolyo,	patrolo.
(19)	piskar,	peskar. [ 270 ]
(20)	portuo,	puerto.
(21)	sen,	sin.
(22)	sino,	seno.
(23)	specala,	speciala.
	sperienco,	experienco (plu naturala).
(24)	adherar,	aderar.
	exhalar,	exalar.
	exhaustar,	exaustar.
	exhortar,	exortar.
(25)	artifico,	artificio o artificyo.
	malico,	malicio o malicyo.
	preco,	precio o precyo.
	superstico,	supersticyo.
(26)	busho,	boko.
	musho,	mosko.
(27)	forsan,	forse.
	hike,	hir.
	sed,	aber o mas o ma
(28)	jurnalo,	jornalo.
	kurajo,	korajo.
(29)	prenar,	prendar.
	komprenar,	komprendar.
(30)	vertuo,	virtuo.
	violono,	violino.

(1) Abrejar similesas nur la F. abréger e l’E. (to) abridge, dum ke abrevyar atingas la S. Port. abreviar, la I. abbreviare, la E. (to) abbreviate e la F. abréviateur, abréviative, abréviation e c., konseque abreviar esas plu inter­naciona kam abrejar.

(2) Adyo esas deformita, nenatural vorto, pro to me proposas, ke on adoptez sive la S. Port. adios, sive la I. adio.

(3) Biero atingas la F. bière e la D. bier, sed eske biro (E. beer, D. bier, due pronuncesas bir, I. birra) ne esus plu inter­naciona ?

(4) Me opinionas, ke esus plu bona adoptar distreso (E. distress) vice ditreso (F. détresse), pro ke distreso esas plu naturala ed on atingas per ol plu granda nombro de homi.

(5) Entraprezo esas nek F. entreprise, nek I. intrapresa, pro to me proposas la E. enterpriso.

(6) Me joyas, ke on vicigis eskluzar per exkluzar, sed nun pro la sama motivi on devus vicigar eskavar per exkavar.

(7) Examen esas nomal radiko, dum ke examin esas verbal radiko e plu inter­naciona kam examen.

(8) Same pri jaluza, ol esas tro franca, pro to me proposas la plu inter­naciona jelosa.

(9) Eske, de la F. est-ce-que, certe esas plu bona kam la [ 271 ]mortinta sanskrita kad. Ante vorto komencanta per vokalo on povus elisionar la final e di eske.

(10) Kam esas plu facile pronuncebla kam quam, sed quam esas plu naturala.

(11) Se on admisas quante, quociento, e c. pro quo on ne povas admisar anke quande ? Forse pro ke ol tro similesus quante ? Sed eske kabo ne similesas kapo ? e c.

(12) En paragrafo 129 di la Grammaire complète, par L. de Beaufront, on lektas : « Ce suffixe (il), joint a un radical verbal, forme des substantifs désignant l’instrument ou moyen matériel de l’action ». Or clef esas nomal radiko, pro to me proposas la inter­naciona (I. S. Port.) verbo serar.

(13) Kolejo analoge a privilejo.

(14) Same kam en No. 12. To esas : konquest esas nomal radiko, pro to me proposas la inter­naciona (I S Port.) verbo konquistar, de qua on obtenas la I S Port. sub­stan­tivo konquisto.

(15) Pro quo on mutilis alor (F. alors, I. allora) ? Forse pro ke alor aspektas quale verbo ? Sed alor eske ne esus plu bona adjuntar ad ol e ? Quale on adjuntis ol a la D. bald ed a la L. hic e skribar alore, qua certe esus plu bona kam lor, qua facile mis­kompre­nesas da la Franci pro la F. leur e da l’Italiani pro l’I. loro.

(16, 17) Me proposas vicigar mosko per musko e musko da moso, tale on povos vicigar la tro franca musho per la plu inter­naciona mosko I. S. Port.

(18) Me tute ne komprendas pro quo on vicigis la Esp. patrolo per patrolyo. Patrolo esas certe plu bona kam patrolyo, nam patrolo esas adminime E, dum ke patrolyo esas nek F. patrouille, nek S. patrulla, nek Port. patrulha, nek I. pattuglia. Pro to me proposas ke on readoptez patrolo.

(19) Eske peskar (S. Port. pescar, I. pescare) ne esus plu bona kam piskar ?

(20) Portuo esas sendube plu bona kam puorto, tamen me preferus la S. puerto.

(21) Forse D^ro Zamenhof ne adoptis la S. sin pro la Esp. akusatival pronomo sin, sed ni ne havas ol, pro to me proposas vicigar la deformita sen per la naturala sin, e la nuna…

(22) Sino me proposas vicigar da la S. I. seno (F. sein).

(23) Specala, segun mea opiniono, tute ne relatas speco, pro to me proposas ke on vicigez ol per la naturala ed inter­naciona speciala.

(24) Me proposas supresar la h en adherar, exhalar, exhaustar, exhortar, unesme pro ke ol esas malfacile pronuncebla, duesme pro ke ol pronuncesas nur da l’Angli e nur en adherar (da kelki anke en exhalar).

(25) Artificio, ambicio, malicio, precio, supersticio, vicio (od [ 272 ]ambicyo, artificyo, malicyo, precyo, supersticyo, vicyo) esas plu naturala kam artifico, malico, preco, superstico, pluse per oli on obtenas la inter­naciona derivaji ambiciosa, artificiala, maliciosa, preciosa, super­sticiosa, viciosa, od ambicyosa, e c.

(26) Me proposas vicigar busho, musho, per boko, mosko, pro ke mem la Franci ipsa ne rekonocas oli e pro ke boko, mosko esas plu inter­naciona (I. S. Port.).

(27) Me proposas vicigar la L. forsan per l’I. forse (quale on adoptis sempre vice semper) ; la L. hike per hir (E. here, D. hier, due pronuncesas hir) ; e la L. sed per la D. aber o per la S. Port. mas o per l’I. ma.

(28) Jurnalo, kurajo, esas tro franca, pro to me proposas la plu inter­naciona jornalo, korajo.

(20) Pro quo on adoptis la mutilita Esp. radiki pren, kompren, vice la naturala radiki prend, komprend ? Ta vorti kontenas d en omna lingui qui kontenas oli, pro quo do supresar ol ?

(30) Vertuo, violono esas nur franca, pro to me proposas vicigar li per la tre inter­naciona virtuo, violino. Me pregas, ke on adoptez sive akademyo, komedyo, tragedyo analoge a familyo e c., sive familio, historio, sekretario e c. analoge ad akademio e c.

Me humile pregas nia Akademio perfektigar ed uniformigar Ido max multe posible e max balde posible, e respektose presentas ca mea proposi ad olsa bonvola konsidero.

Louis A. Orsatti.

Philadelphia Pa., U. S. A.

Respondo. — On ne devas postular, ke la L. I. esez samtempe max « naturala » e max « inter­naciona » posible, nam to esas du postuli inter­kontre­dicanta : on judikas sempre la « naturaleso » relate ula aparta nacionala linguo, e la maxima naturaleso konsistus, igar la L. I. identa a ta linguo ; sed lor ol perdus tute sa inter­nacioneso, e sa maxima facileso por omni, qua esas la superega regulo e principo. Do la « naturaleso » esas idealo tute kimera e neatingebla.

Pri la vicigo di z per s, ol havus nur la rezultajo, ke la litero s havus du soni, nome s e z, nam certe la max multa populi pronuncus ol z inter du vokali, quale li kustumas en sua lingui, e quale ula reformisti propozas. Kad ni devas adoptar ortografio, qua esus konstante fatale, violacata en la pronunco ? Pluse, se on konservus la litero z en kelka kazi, on hezitus sempre, skribante, inter s e z. O se on tote supresus z, to obligus chanjar multa vorti, qui divenus identa per ortografio ; e to duktus necese a vicigar uli per altri min inter­naciona. To pruvas, ke la supreso di un sola litero en nia alfabeto esus vera e grava malrichigo, e perdo de inter­nacioneso. [ 273 ]Nun kelka detala rimarki. (2) Quale on dicus « dicar adyo » ? adiar, o adiosar ? (9) Eske esis ja kritikata ; ol esus tre malbela, nam ol venus ofte pos verbo, qua finas ja per s : me questionas, eske… (10, 11) Kam e kande esis diskutata en l’Akademio. On ne volis chanjar li en quam, quande, pro ke on havus renkontri quale ici : « El esas min bela quam quande me vidis el unesme ; me prizas ta pikturo min quam ta quan ni vidis hiere » ; sen parolar pri l’intermixo tre jenanta di quande e quante. Generale, on ne devas judikar singla vorto aparte, sed sempre en la kuntexto. (12) Mult altra radiki esas nomi di instrumenti, ex. rem, seg, bros, e c. La verbo serar esos forsan utila por expresar F. serrer (skrubo). (18) En patrolyo, la literi ly riprezentas (segun generala procedo) la ll di di F. S, gli di I, e c. (23) Specala esas vere l’adjektivo di speco (propra a speco). (27) Forse konfliktus kun force. (29) Certe la radiki prend, komprend esas plu etimo­logiala (li existis en la proyekto Ido), sed on preferis reprenar la radiki sen d, pro ke li esas plu fluanta. Imaginez exemple : kompren­denda ! Hike anke, on devas konsiderar omna formi posibla, ed atencar la belsoneso. L’etimologio ne esas omno ! (30) Pri virtuo, kad on rimarkis, ke ol genitus virtuoza, dusenca ?

Repliko. — Me abandonis Esperanto pro ke Ido esas plu identa a la nacionala lingui, e konseque ol esas plu naturala e plu facile lernebla kam Esperanto. Pro to me pregas nia Akademio igar Ido ankore plu identa a la nacionala lingui, por ke ol esez ankore plu naturala e plu facile lernebla. Me judikas la « naturaleso » ne « relate ula aparta nacionala linguo », sed relate la chefa Europala lingui. Cetere, eske vu volas dicar, ke parazito, sino, busho, lor, kozo, kande, musho, hike, forsan, e c. esas plu inter­naciona e plu facile lernebla kam parasito, seno, boko, alor, koso, quande, mosko, hir, forse, e c. ?

Esas vera, ke multa populi pronuncas s, inter du vokali, quale z ; sed me devas rimarkigar, ke la max multa populi pronuncas c ante a, o, u quale k, ed ante e, i quale s.

(2) Se on adoptas adio, on dicos adiar, e se on adoptas adios on dicos adiosar, sed alor la sub­stan­tivo esus adioso, pro to me opinionas, ke on devus adoptar I. adio. (10-11) Me opinionas, ke on devus adminime chanjar kande en la naturala quande. Pri kam me ne insistos, pro ke quam esas mortinta e konseque konocata da tre malmulti. Quande e quante povus inter­mixesar ne plu kam fondo, fonto ; sendo, sento ; vendo, vento ; kondoro, kontoro, e c. (27) Forse konfliktus kun force ne plu kam senso konfliktas kun senco, servo kun cervo, o pazo, paso, paco, e c. (30) Se on vicigas z per s (en vorti qui skribesas per s en la plumulto de la nacionala lingui) alor on obtenos « virtu-osa », por la nuna « vertuoza ».

[ 274 ]

La nuna « virtuoza » esas konservinda pro ke ol skribesas per z en la Rusa e Polona (e forse anke en altra) lingui.

Louis A. Orsatti.

Pri s e z.

D^ro Casares opinionas, ke on trouzas la litero z en nia linguo, e substitucas ol tro ofte a la s di l’ inter­naciona ortografio. Tale on pekas, segun il, kontre ta regulo ofte mencionita, ke on devas preferar l’ inter­nacioneso skribala a la fonetikala. Se on konservus la s, on respektus la inter­naciona ortografio, ed on ne tro shokus l’ inter­naciona pronunco, pro la viceneso di la du soni s e z.

A to ni respondas, unesme, ke on ne povas diskutar la totala supreso di la litero z, qua genitus tre multa dusencesi (naso e nazo, roso e rozo, baso e bazo, kaso e kazo, meso e mezo, muso e muzo, paso e pazo, visar e vizar, e c. divenus identa : on devus do serchar altra vorti min inter­naciona, e to diminutus la generala inter­nacioneso di nia linguo). Sed se on konservas ol, on devas uzar ol en omna loki, ube la max inter­naciona pronunco audigas la kores­pondanta sono. Or ica pronunco audigas z omnube s trovesas inter du vokali (e konseque ante la finali vokala o muta di naz, roz, e c.). Nur la hispana facas ecepto e pronuncas omnaloke s malmola (senvoca).

La regulo jus enuncita esas tre simpla e generala. Sed se ni volus malmultigar la litero (e sono) z, ni devus procedar arbitriale, substitucar s a z en kelka vorti, segun personala gusto o fantazio ; to genitus sencesa heziti (od hesiti ?) ed igus la linguo tre malfacila, tam por pronuncado kam por skribado. Pluse, la max multa populi nultempe kustumeskos pronuncar s malmola inter du vokali : to esus do la kauzo di sennombra, konstanta « kulpi » di pronunco ; lor on neplu savus, kande la sono z skribesas s e kande ol skribesas z, e to esus kauzo di fatala korupto di la linguo. Kad ne esas plu saja e prudenta, skribar z en omna loki, ube la max multi tendencas nerezis­teble pronuncar z ? Rimarkez ke, pro l’afineso ipsa di la du soni, nulu esas shokata vidante z vice s (same kam vidante j vice g mola, o k vice c guturala, o ci vice ti, e c.). Ta malgrava chanjo di ortografio ne alteras l’ aspekto di la vorti, ne igas oli ne­rekono­cebla por l’ okulo. Do ta aranjo esas multe preferinda a regulo, qua violentus la kustumo e gusto di la max multi, e qua esus kondamnita violacesar konstante^[7].

[ 275 ]

Pri l’adverbal finalo.

S^ro D^ro Rothen­buecher en Berlin konsilas a ni abolisar en Ido l’adverbal finalo ‑e. Il skribas : « …Vo deb non responder, ke e es terminazion de adverbi. Un tal diferenz es totale superflu. Nos hab nul adverb in german… e nonobstant nor ling es mu exakt e komprensibl kom françes, p. e. ich schlafe gut… » — Quale germana profesoro povas dicar tala neverajo pri sa propra linguo ! Ni prenez exempli : Der gute Vater, des guten Vaters, eine gute Mutter, ein gutes Haus, e c. Se on deklinas komplete ta expresi, on trovos, ke l’adjektivo havas 2 foye la formo gutes, 5 foye la formo guter, 14 foye la formo gute, 27 foye la formo guten, e ne mem un sola foyo l’adverbal formo gut. E tale preske en omna altra kazi. Existas do en la germana tre granda difero inter adjektival ed adverbala formi. Me povas nur forte pregar l’ Idisti ne lasar seducar su per tala ed anke altra aserti pri la germana linguo. Linguo, en qua l’ adjektivi ne deklinesas, devas havar aparta finalo por l’ adverbo ; takaze la difero inter adjektival ed adverbal formi ne esas superflua, sed absolute necesa. En Volapük ni havis la yena regulo : « Se l’adverbo trovesas nemediate dop sa verbo, esas permisita forlasar l’adverbal finalo ; en omna altra kazi on devas uzar ta finalo. Sed, se mis­kom­preno povus eventar, on devas anke en l’ unesma kazo uzar l’adverbal finalo ».

J.‑B. Pinth.

Pri la nedefinita artiklo.

A la questiono di l’Akademio pri eventuale enduktar la nedefinita artiklo me respondas ke explorinte la kazo me judikas ol enduktinda por segunvola uzo, same kam nia akuzativo, un de la max fortunoza institucuri di nia linguo. Fakte l’artiklo, tam la definita kam la nedefinita, bone separas la vorti qui ne apartenas kune, e per to pluklarigas multa frazi. Exemple sen artiklo la sequanta frazo vere ne esas klara : Malyuna medicinisto havas filyo granda, obedyema ; yuna, malgranda, petulema. Kontre kun la du sorta­artikli sa senco divenas tute klara : La malyuna medicinisto havas un^[8] filyo granda, obedyema, la yuna un malgranda, petulema. — Kun nure la definita artiklo la frazo esas plu klara kam l’unesma e min klara kam la duesma, e la lektanto povas mem hezitar inter : « la yuna malgranda un petulema » od « la yuna un malgranda petulema ». On ne objektez ke per la redakto on povas evitar tala dubi e neklaresi. Certe on povas, sed la questiono hike ne esas kad arti di redakto posibligas venkar la manki di ula linguo ja establisita, sed tute kontre establisar tale la [ 276 ]institucuri di nia linguo, ke redaktala arti ed artifi­calaji ne bezonesez !

En kazi ube la klareso ne demandas ol, on omisos la nedefinita artiklo, tale ke la nuna uzo restos en max multa kazi, e generale la frazi kun e sen nedefinita artiklo signifikos la samo.

Ultre semblas existar kazi ube l’uzo di nedefinita artiklo esas mem necesa por la precizeso. Exemple kazi ube ula materyo povas konsi­deresar unaparte quale konsistanta de separita unesi, altraparte quale kontinua quanteso. Exemple : F. un pain, du pain ; E. a bread, some bread ; D. ein Brot, Brot. Por atingar la sama precizeso, un ek la posibla moyeni (me ne asertas ke la sola) esas imitar la D. ed uzar la nedefinita artiklo kande on vizas l’unesi : « Donez a me un pano » kontre : « Donez a me pano ».

Pri la vorto adoptenda me referas to ke la redak­tistaro refutis l’uzo di un, qua mustas^[9] restar nombro-vorto, ed anke demonstris per la lasta artiklo pri ula (III, 28) ke ca vorto ne povas servar quale nedefinita artiklo, nam ul signifikas mi-determineso ; vere la nedefinita artiklo devas signifikar tuta nedeter­mineso, on povas dicar same kam irga, sed kun ta difero ke en ica lasta la nedeter­mineso esas emfazita (substre­kizita), kontre en la nedefinita artiklo no. On povas anke dicar ke la nedefinita artiklo esas nombrovorto kun la kontrajo di emfazo. Pro to me propozas an’ $=$ ana segun E. an : an abrikoto $=$ E. an aprikot. De la momento ke on judikas un quale neapta, la vorto an havas la statis­tikala plumulteso (E $=$ 120 milioni, vid. Progr. I, 295).

L’endukto di nedefinita artiklo esos facila por multa populi, nam ol existas en DEFIS (me adjuntas la turka e hungara), esas do tre inter­naciona.

P. de Janko.

Pri la pluralo di l’adjektivo.

Malgre la max granda volunto, me ne povas facile aceptar la regulo di la Kompleta Gramatiko, qua permisas adjuntar i por markizar la pluralo di l’adjektivo, kande ica aplikesas a nomo ne-expresata. Exemple : Yen pomi ; prenez la belai. To memorigas da me la repulsiva « ‑aj, ‑ej, ‑oj, ‑uj », qui tante kontributis igar ni abandonar Esperanto. La neceseso di ta pluralo eventas multe min ofte kam en Esperanto, to esas certa ; sed forsan on povus, sen ula detrimento, aplikar l’ordinara regulo pri pluralo, pro ke, cetere, mem en l’exemplo citita, l’adjektivo vicas la nomo (pomi). On do povus konsiderar ol quale pronomo, same kam ni facas pri nia pronomi (omni, kelki, e c.).

On dicus : « Yen pomi ; prenez la beli. — Ek ta flori, me selektas la blanki, nam la redi ne plezas a me ; me prizas plu l’unesmi kam ta lasti. » Me kredas ke nulu riskus mis­kom­prenar (belaji, [ 277 ]exemple). Evidente, on anke povus dicar : Prenez kelki bela, od le bela. E to permisus enuncar regulo generala : L’adjektivo esas sempre nevaryanta.

Yen exemplo analoga, extraktita de Jesu-Kristo da S^o Pinth (p. 78, § 3) : « Tu celis ta kozi a la saji e prudenti, sed tu rivelis oli ad la humili. » En ta exemplo, kad ne esas evidenta ke saji, prudenti e humili aplikesas a « homi », qua ne esas expresata ? E tamen la senco di la frazo esas tre klara !

J. Choblet.

La pluralo di l’adjektivi.

Kande adjektivo koncernas sub­stan­tivo neexpresita, nia gramatiko dicas ke — se to esas necesa — on markizas olsa pluralo per i adjuntita. Ex. : Yen fragi, sed omni ne esas bela ; prenez nur belai.

Ta regulo esas malofta sed vera ecepto en nia linguo, nam ni ne povas dicar : sempre la pluralo esas markizata per i, quan on substitucas a la litero markizanta la singularo.

Pos multa provi me venis a la konvinkeso, ke mem l’adjektivo povas sequar la jus dicita principo, pro ke sempre la kuntexto indikas tre klare, kad on parolas pri personi o pri kozi. Konseque on ne povas erorar o mem dubar.

Exemple omni (en « yen fragi, sed ne omni esas bela ») riprezentas tre certe fragi. Same, se me dicus pri li, « prenez nur beli » vice belai, nulu hezitus mem un sekundo. Lu komprenus tre certe, ke me parolas ne pri bela personi, sed pri bela fragi. Ni do povus sen ula timo dicar : yen fragi, prenez nur beli.

Ni do agez tale en omna kazi, e ni supresez de nia linguo ecepto facita pro timo a malklareso o dubi, qui fakte ne esas timinda.

Lor ni pozos ta principo senecepte : Omna vorto povanta logike ricevar la pluralo, markizas lu per substituco di la vokalo i ad olsa finalo. Ex. : homo, homi ; bela, beli ; ulu, uli ; mea, mei ; ita, iti ; qua, qui ; e c.

Altra exempli : On rekompensos la infanti polita, sed on punisos la malpoliti. — On transportis de l’ kombatagro la vundita soldati, sed on lasis sur olu la mortinti. — Il prenis la bona frukti e lasis ad me omna malboni.

L. de Beaufront.

Pri la pluralo e la pronomi.

Ni ne havas la yuro laudar omnarelate la simpleso e regulozeso di nia linguo, nam en la pronomi e lia plurali aparas plura diversesi :

La vorti uni, altri, ommi, irgi, uli ne esas la pluralo di uno, [ 278 ]altro, e c. sed di unu, altru, e c. nam uno, altro, quale neutra (indikanta nedefinita kozo), ne havas pluralo.

Ici, iti, qui, esas la pluralo, ne di ico o icu, sed di ica (qua devus genitar icai, segun la regulo di l’adjektivi) e c.

Simile pri la formi di la pronomi. Segun l’expliko donita en Progreso II, 595, la formi unu, ulu, nulu, irgu, omnu, e c. signifikas alterne du kozi : 1^e Li referas irga substantivo, qua indikas persono o kozo. Ex. : « me havas du domi : l’unu esas granda, l’altru malgranda ». 2^e Se li referas nula substantivo expresata o tacata, li indikas persono. Ex. : « me renkontris ulu ; irgu qua venos… ; omnu savas… » Til nun semblis a me, ke la finalo ‑u esis institucata por indikar personeso ; sed nun aparas, ke ol indikas simple pronomo. Sed en ta rolo ol semblas a me neutila, nam omnu vidas, kad la pronomo esas o ne sequata da nomo.

Cetere, ta finalo ‑u existas en la determiniva adjektivi, sed ne en la demonstrativa ed interogativa-relativa. Tale on havas samtempe :

Pronomo referanta determinita nomo.	Nedefinita persono :	Nedefinita kozo :
—	—	—
Yen pomi ; prenez ica.	Ica esas genio.	Ico esas eroro.
Yen pomi ; qua esas la vua ?	Qua venis ?	Quo eventis ?
Yen pomi ; prenez irgu.	Irgu venos.	Irgo eventos.

to esas, en un kazo, on havas la finali : ‑a, ‑a, ‑o, en l’altra, la finali : ‑u, ‑u, ‑o.

Pluse, quale me ja rimarkis, on ne uzas por personigar l’adjektivi la sama finalo ‑u, kam por la pronomi, sed la finalo ‑o : on havas l’unu, sed ne l’unesmu ; la samu, sed ne la similu ; la ceteru, sed ne la lastu ; singlu, sed ne solu ; e c. E por transformar l’adjektivi en substantivi di kozi, on ne uzas la finalo ‑o, quale pri la pronomi, sed la sufixo ‑ajo : tale on dicas la samo, sed la bonajo. Omno to esas nereguloza, ed obligas lernar memore la seryo de vorti, qui admisas la finalo ‑u, e qui konstitucas quaza ecepto.

To esas stando vere netolerebla.

Me do propozas la sequanta reguli :

« 1. Uzez omna adjektivi kun lia finalo ‑a, kande li referas determinita substantivo (expresita o tacita) : « Yen pomi ; prenez la bona ; prenez l’una o l’altra, prenez ica ; prenez irga ».

2. Uzez la finalo ‑u por personigar omna adjektivi indiferente : « Ulu venis. Quu venis ? Icu esas genio. Anke la bonu pekas. L’amantu esas blinda ».

3. Uzez la finalo ‑o por la generala kozigo di omna adjektivo : « Quo eventis ? Nulo eventis. Ico esas eroro. La belo esas l’imajo di la bono ».

P. de Janko.

[ 279 ]

Respondo e propozo. — La kritiki di S^o de Janko semblas tre justa ; sed la remedyo, quan il propozas, ne esas la sola, nek forsan la max bona e simpla. Ni rimarkas unesme, ke l’uzado di ‑u quale finalo di l’adjektivi substan­tivigita (personigita) kontrastus krude kun la finalo ‑o di la propra (primitiva) substantivi, quan il intencas konservar. Videz la frazo, quan il citis quale exemplo (Progreso II, 599), ube on trovas intermixita : malsaju, intrigantu, koketinu, kun kurtano, kompano. L’analogeso instigus nerezis­teble la parolanto dicar, automate : kurtanu, kompanu.

La solvo max simpla semblas esar, tote kontre, la totala supreso di la finalo ‑u en la determiniva pronomi. Quale S^o de Janko ipsa rimarkas, on ne uzas ol en la demons­trativa ed intero­gativa-relativa pronomi, e til nun aparis nula detrimento. « Qua venis ? » signifikas evidente : « qua persono » ; e se on volus dicar : « qua kozo », on uzus, sive ca ipsa vorti, sive « quo ». Same pri ica, ita. Se do on volas restaurar perfekta analogeso, suficas supresar la formi en ‑u e vicigar oli en omna kazi per la formi en ‑a. La exempli sube citata montras, ke nula dusenceso esas timenda ; nam, pro ke omna pronomo vicas ula nomo, qua esas ante expresata o bone konocata, on savas sempre a qua speco de obyekti ol aplikesas. En la tre rara kazi (ne ja renkontrita en la praktiko) en qui existus ula neklareso, esos sempre posibla remedyar ol expresante la substantivo : sive homo, sive viro, sive ento, e. c.

Nun pri la substan­tivigo di l’adjektivi. Logikale, la substituco di la finalo ‑o a la finalo ‑a signifikas certe nur la substan­tivigo, do expresas nur l’ideo generala di obyekto, sen indikar ka ta obyekto esas persono o kozo (V. Progreso, I, 555). La belo, la bono indikas generale « to quo esas bela, bona ». La senco neutra e nedeter­minita di ta expresuri korespondas perfekte a ta di la pronomi en ‑o : ico, ito, omno, nulo, irgo, e c. Segun rimarko da S^o de Janko ipsa, ta senco max generala kontenas egale personi e kozi : kande on dicas : Omno, on komprenas anke : « omna personi » ; kande on dicas : « Nulo venis », on komprenas anke : « nula persono ». Sed praktike, la senco interna di la adjektivo substan­tivigita suficas por indikar, kad parolesas pri homo o pri kozo : la justo esas evidente persono, e la dezerto esas kozo. Same pri la participi substan­tivigita : la parolanto, la arestito esas evidente homi ; la konsequanto, la dicito esas kozi (plu exakte, pensi). Esus tute neutila, do pedantala, postular formala distingo di ta kazi per specala sufixi. Tamen, ni havas la sufixo ‑ajo) qua indikas sempre kozo ; en la kazi dubebla (e nur en ta kazi, on devas uzar ol por indikar la kozi, e konseque sa absenteso indikos la personi. E se ico ne semblas suficanta (quo eventos tre rare), on esas sempre libera adjuntar a l’adjektivo la substantivi ento, homo, viro, e c. Li esos omnakaze plu klara e komoda kam specala sufixo, quan on inventus por ica funciono, e quan [ 280 ]on riskus trouzar e misuzar ; nam on uzus ol tre rare, se on uzus ol nur segun reala bezono. To esas vera aparte pri la masla sexuo : bel viro ne esas plu longa kam irga derivajo kompozita per sufixo plu o min artificala ed arbitriala. Pri la femina sexuo, belino signifikas evidente bela virino ; do la sufixo ‑in suficas por indikar anke la personeso.

Fine pri la pluralo di l’adjektivi. Se on adoptas l’antala propozi, e la propozo di S^o de Beaufront, on povos enuncar la tre simpla regulo : « La formi en ‑i esas sempre la pluralo di formi en ‑o od en ‑a ». Tale malaparus la diverseso. On neplu hezitus inter multi e multai, altri e altrai. Omna pluralo formacesus per substituco di ‑i a la finalo (sive ‑o, sive ‑a) ; ed esus tute indiferenta, praktike, kad ula pluralo venus de formo en ‑a o de formo en ‑o. Tala esas la sistemo, quan ni propozas, adminime por provo ed experimento. Yen kelka exempli di l’ apliko di ta reguli.

La blondo amas la blondino.

Inter omna kolori, me maxime prizas la bluo e la verdo.

Me admiras la blondeso di elsa hari.

La boni quietesez e la malboni tremez.

Yen pomi ; prenez la boni e lasez la malboni.

La honesti esas ofte dupi di la malhonesti.

En ta lando, la blanki persekutas la negri.

Inter ta rozi, me preferas la blanki (singulare : la blanka).

Pri mea vesti, me preferas li blanka (ke li esez blanka).

Kp. : pri mea robo, me preferas ol blanka (ke ol esez blanka).

Me renkontris li promenanta (li, qui promenis).

Me renkontris la promenanti.

Qua venis ? Nula. Ula quan me ne konocas. Irga qua venos… Omna qua venos kun me esos rekom­pensata. Nul altra kam me iros.

Ta qua volas esar felica devas esar honesta.

Omna volas esar felica. Nula volas esar malfelica. Multi deziras esar richa. Malmulti voluntas esar malricha. Singla deziras sua propra feliceso. Una deziras uno, altra deziras altro. Ta viri ne povas tolerar l’una l’altra. Li su jetis l’una sur l’altra.

Inter ta virini, qua maxime plezas a vu ? Ica od ita ? Multi esas riche vestizita, sed malmulti esas bela. Omni havas ventizili (omna… ventizilo), nula havas flori. Kelki portas perli, plu multi diamanti ; singla havas sua plaso.

Yen flori ; quan vu preferas ? Nula ; irga ; omna (omni) esas bela. Ta quan me preferas esas la rozo.

Yen mea libri : singla havas sua loko ; nula esas broshita, omni (omna) esas bindita ; kelki koncernas la literaturo, e multi la cienco. Prenez irga qua plezos a vu. Quan vu preferas ? Ica od ita ?

L. C.

[ 281 ]

Repliko. — A ca respondo tre interesanta e grandaparte aprobinda me facas la sequanta repliko vizanta kelka retushi di sa propozi.

Me objektas unesme ke pri la substan­tivigo on duras traktar diferante l’ordinara e la determiniva adjektivi (la justo, la blondo, kontre : irga venos, segun la Respondo). To esas la sama divergo kam me atencigis pri ‑a ed ‑u en unu — unesma, samu — simila e c.

Duesme, dure semblas a me ke la nedeter­minita neutro ne devas inter­mixesar kun la substan­tivigo, qua (me nune agnoskas) generale komprenigas kad ol signifikas persono o kozo, t. e. establisas l’unu ed exkluzas l’altru, dum ke la nedeterm’ neutro en multa kazi esas samtempe posibla, do ne esas exkluzata per la senco. Exemple la bono povas signifikar ne nure persono sed anke neutro, same l’ ajilo, l’ agrablo, l’ akurato, l’ alerto, l’ aristokrato, l’ asiduo, l’ augusto, l’ autodidakto (por citar nure ek l’unesma litero di l’alfabeto) e c. Do por esar klara e ne fidar a la kuntexto, semblas oportuna indikar specale la nedeter­minita neutro. Altraparte me agnoskas la justeso di l’objekti facita en la Respondo kontre mea tilnuna propozo, ja plurfoye repetita, ke ‑u signifikez persono ed ‑o la neutro.

Ula ecelanta konocanto di nia linguo recente rimarkigis l’ eventualajo permutar la ‑o ed ‑u, t. e. uzar la finalo ‑u (qua ne havas pluralo) por la nedeter­minita neutro (qua ne bezonas pluralo). To semblas a me tre sagaca ideo e vera salvo de ta malfacilaji. Konkorde to me propozas nune ica reguli :

1. Uzez por referar preirinta o konocata substantivo sempre la finalo ‑a. Exemplin videz en mea lasta artiklo ed en la Respondo.

2. Por substan­tivigo (signi­fikanta, segun la senco, persono o kozo) uzez la finalo ‑o. Exempli ek la Respondo : la blondo, la justo, (pers’.) la dezerto (koz’) ; me adjuntas : Irgo venis. [Ecepti : la demons­trativa e relativa intero­gativa pronomi signi­fikanta sempre personi, qui finas per ‑a : Ica (ilca, elca) esas genio. Qua venis ?]

3. Por la nedeter­minita neutro uzez la finalo ‑u : La belu esas l’imajo di la bonu. Me prizas irga bonu $=$ irgu bona. [Ecepti : ico, ito e quo. Ex. : Ico altra (‑ica altru) esas eroro. Quo bona ($=$ qua bonu) eventis ?]

L’ecepti enuncita en parentezi [ ] konservesos por ne chanjar la tilnuna stando ; tamen esus certe plu reguloza, konseque plu facile memorebla, e pro to forsan rekomen­dinda, cesigar anke ta ecepti. Por havar exempli pri to, on bezonas nure chanjar en la supra frazi la finali grase imprimita. Se on aceptas to, lor esos anke konsi­derinda, kad la sengenra personala pronomo ne esez prefere lo, pruntita de I., do plu inter­naciona kam lu ; nia nuva [ 282 ]il, el, ol restus, nure lia akuzativo, tre rara, e til nun certe ne kustumata, modifikesus^[10]

Pri la pluralo, me agnoskas, ke boni, beli, irgi esas multe plu belsona kam bonai, belai, irgai, e me koncesas ke en la max multa kazi dusenceso ne povas naskar. Tamen me konfesas ke fidar nure a la kuntexto, qua kelkafoye povas rifuzar sa helpo, e ne povar okazione precize savigar kad on vizas pluralo di ‑o o di ‑a, esas a me malagra­blega ideo, e semblas a me anke ne tute konforma a la cetera precizeso di nia linguo.

Pro to me propozas ke la pluralo di ‑a restez principe (F. : en principe) ‑ai, sed ke on esez permisata omisar de ol la ‑a kande on ne timas dusenceso. To tute konkordas la spirito di nia linguo, qua anke en altra kazi permisas omisi kande dusenceso ne esas timebla, exemple l’omiso di n di l’akuzativo, ta di la prefixo ad (exemple sur vice adsur), l’omiso di la sufixo uro (expreso vice expresuro) e c.

Tale per malgranda retusho ni advenos a la max simpla e belsona formi propozita da S^o Couturat, sen sakrifikar en kazi di bezono la precizeso di nia linguo.

P. de Janko.

Mal, an, des o non.

Adoptar du prefixi por expresar la sama ideo esus ecepto, quan nulo semblas justigar. Se on supresos la prefixo mal, on povos selektar inter an, des o non ta qua semblos max bona ; sed ta prefixo devos suficar por indikar la kontreso en omna vorti (nomi o verbi) qui admisas kontrajo. Semblas mem ke esus preske neposibla uzar du diferanta prefixi (di sama senco), una aplikenda a la nomi ed altra a la verbi.

Se exemple on aplikus des a la verbi por indikar l’inversa ago (o kontral ago), e non a la nomi por indikar la kontrajo, on renkontrus duoplaji quala ici : « Ta aquo esas nonpura ; on despurigis ol icamatene, » me dicas ke on igis ol despura $=$ nonpura ; nongranda, e desgran­dijar $=$ divenar desgranda o nongranda.

Se on facas distingo inter mal-R e des-R, lor on bezonus tri prefixi od on esus obligata aplikar la sama a la nomi e la verbi (por havar nur du prefixi).

Pri R-igar e mal-R-igar (n^o 22, p. 604), me opinionas, ke oli ne signifikas sempre pasar de 0 a $+$ e de 0 a $-$.

Se me dicas varmigar, to esos pasar de 0 a $+$ : sed se me dicas « … ol esas malvarma, oportas varmigar ol », varmigar [ 283 ]signifikas hike pasar de $-$ a $+$ ; irgaqua esas la departo-punto, la rezultajo esas la sama.

Rezume du solvi semblas posibla :

1^e Selektar un de la prefixi mal, an, des, non, e c. ed aplikar ol sen distingo a la nomi e la verbi, por indikar la kontrajo.

2^e Selektar un de la prefixi mal, an, non e c. por indikar la extrema kontrajo sen distingo inter la nomi e la verbi, ed uzar des en la verbi por indikar la reveno a l’antea o neutra stando.

Esus tre dezirinda, ke on povez adoptar l’unesma solvo, nam la regulo esus tre facile aplikebla.

On devas atencar, ke en la duesma solvo des ne esus aplikebla ad omna verbi. Ex. on ne povus dicar desfidar, sed malfidar, nam hike esas indikenda nul reveno ad antea o neutra stando (malfidar ne esas nefidar). Tamen multi esus tentata dicar desfidar vice malfidar, e la signifiko esus : revenar a nefido ; same : desamar $=$ revenar a neamo.

Videble on riprochas a mal sa altereso di senco, sed ni bone atencez ne elektar altra prefixo ofranta la sama detrimento (lor esus neutila chanjar). Non esus sat klara, sed malgre omno l’impreso esos ta di nego ; se on chanjus sa senco l’altero esus evidenta, quankam min granda kam en mal.

An havus l’avantajo esar plu « anlonga » e plu klare audebla, ecepte kande vokalo a esus avan (ex. la anbeli $=$ l’anbeli $=$ preske la beli) ; ol anke ligesus plu facile kun des segun bezono ex. : desan­purigar (admisebla tam bone kam despurigar).

Des havas multa « desavantaji », inter altri ol multigus la s- soni : deslongeso, desameso, dessucesas e c.

Konkluze la problemo ne esas facile solvebla.

Émile Ferrand.

Pri la prefixo di kontreso.

Me judikas ke la max logikala solvo esas la yena (n^o 22, p. 604) :

1. Uzar un de la prefixi mal, an, non, e c. por indikar la extrema kontrajo en la nomi e la verbi, ed uzar des (en la verbi) por indikar la reveno a l’antea o neutra stando.

Sed se ica ne konvenas (ex. se on judikas ol nefacila), me sugestas la sequanta :

2. Por indikar la kontrajo o l’inversa ago on uzos la prefixo des (en la nomi e la verbi). Sed kande on judikos necesa indikar la reveno a la neutra stando, on uzos la prefixo non.

Yen la motivi :

a) On povus adoptar un de la prefixi an, des o non ec. la regulo esus facile aplikebla da omni, nam ne esus distingenda la nomi e la verbi. Ta solvo esas tre dezirinda, sed on asertis ke on [ 284 ]bezonas du prefixi, unu por indikar la kontrajo, altru por indikar la reveno a la neutra stando ; on esas do duktata examenar altra solvo.

b) On propozis substitucar des a mal nur en la verbi por indikar l’inversa ago, e vicigar mal per non en la nomi por indikar la (fixa, statika) kontrajo.

Ta aranjo nule solvas la questiono.

Unesme ni rimarkez, ke en ta sistemo on ne havas specala prefixo por indikar la reveno a la neutra stando. Duesme esas tre malbona havar du prefixi di sama senco, ed esas tote superfiua insistar pri to ; pluse rimarkez ito : nonpura, despurigar $=$ igar « despura » ; do anke la nomi ricevus la prefixo des. Restas do quale max aprobinda la solvi 1 e 2.

1. Por aplikar la regulo (en la verbi), on questionez su ka mal expresas ulo plu forta kam des. Se olta expresas ulo plu forta, on devas uzar ol (por indikar la kontrajo) ; se ol expresas la samo kam des, on devas uzar olca.

Ex. malarmizar $=$ desarmizar ; do nur desarmizar esas korekta ; desamar ne esas malamar, desamar esas revenar a neamo ; desfidar ne esas malfidar : desfidar $=$ revenar a nefido ; sed trans nefido esas malfido (défiance) ; desaprobar $=$ revenar a neaprobo (retirer son approbation), sed trans neaprobo esas malaprobo ; do la kontrajo di aprobar esas malaprobar ; destronizar, desorga­nizar, e c. esas korekta.

2. En ta regulo on dicus : deshonesta, despura, desavantajo, desvarma, e c. ; despurigar kontrajo di purigar ; varmigar, desvarmigar ; nonvarmigar $=$ igar revenar a nevarmeso. « Il fidis lu por facar ta laboro, sed il agnoskis balde, ke lu ne esas kapabla ed il nonfidis lu ; tamen il ne desfidis (se défier), pro ke il ne judikis lu malbona ».

On povas aprobar ulu e pose « revenar a neaprobo » $=$ « nonaprobar » ; to esas tre diferanta de desaprobar, nam starante en neaprobo (neutra stando) on povas irar sive ad aprobo sive a desaprobo.

Émile Ferrand.

Rimarko. — De la du solvi, la 2^a esas certe preferinda, pro ke des semblas plu forta kam non. En ica solvo, la prefixo non‑ esus quaze prefixo equivalanta ne : non-varmigar esus igar nevarma (distingenda de « ne varmigar »). Sed desarmizar esus ankore korekta, nam l’ago desarmizar esas vere kontrala di l’ago armizar, e ne esas ulo simple neganta o neutra, quale meza stando.

Pri kontraji e semblanta kontraji.

Donite ula stando, on povas konceptar : 1^e duesma stando rekte kontrala a l’unesma : (a) per sa naturo ipsa (prefixo mal‑) ; (b) per [ 285 ]la cesar di l’unesma e sa plene abutar a la kontrala (prefixo des‑) ; 2^e semblanta kontrajo (prefixo ne‑).

Exempli : On malamas la mentio. — Me amis lu, e pose desamis lu. — Me komence malamis lu, sed nun me desmalamas lu.

El plezas a multi e malplezas a nulu ; sed ofte el desplezas a ti, a qui el unesme plezis.

L’exemplo di S^o Pfaundler (N^o 22, p. 604) divenus : Ne ekirez la salono, nam tu desvarmigus tu (tro rapide) ; restez tranquila ed expektez, ke tu minvarmijos.

Same pri l’adjektivi : on povus distingar mal-agrabla, des-agrabla e ne-agrabla ; mal-akuta, des-akuta, ne-akuta. Ex. : el havis agrabla vizajo, sed nun ol desagra­blijas. — La cizo tro uzata divenis des-akuta.

On povus distingar : Ta virino esas ne-bela, mal-bela (non-bela), e : desbelijas.

Same ulu povas esar non-fidema per sa naturo ; sed on divenas des-fidema, kande on perdis la fido.

O. Hugues.

Rimarko. — La distingo propozita inter mal‑ (o non‑) e des‑ nule konsistas en la nociono ipsa, quan on volas expresar, sed nur en extera fakto, nome en antala chanjo. Ton on vidas klare pri l’adjektivi : sive ta virino esis bela ante, sive el esis sempre malbela, el esas nun malbela (e ne des-bela). L’ideo quan on volas expresar per des‑ esas ja expresita per komencar, divenar o ‑ijar. On do ne bezonas expresar ol duesmafoye, segun la principo di unasenceso. — Ni ja montris, ke la prefixo des‑ en nia lingui nule signifikas cesar (N^o 27, p. 150). Se on volas expresar ica nuanco, on uzez simple la verbo cesar. On povas anke uzar la sufixo ‑esk kun la prefixo di kontrajo : ex. mal‑ (des‑)kustu­meskar esas la kontrajo di kustumeskar ; ol signifikas : cesar kustumar, perdar la kustumo, pro ke kustumeskar signifikas : komencar kustumar, aquirar la kustumo (F. s’accoutumer, se désac­coutumer).

La questiono pri mal.

S^o Couturat rezumas (III, p. 216) la stando di la temo mal, non e des, e parolas pri du solvi : 1) omnaloke des‑, e 2) des‑ en la verbi, non‑ en la nomi. Il ne parolas pri la triesma, ta quan me propozis, prenar omnaloke non‑ vice la esperantala mal‑.

S^o Couturat ipsa tre bone demonstras ke esus nefacila decidar en multa kazi, ka des o non esus uzenda, se on selektus la duesma solvo. Ta argumento povas prizentesar ankore plu forte kam il facas ; nam se on uzas non-amo, pro ke to esas nomo, e desamar, pro ke to esas verbo, evidente la principo pri renver­sebleso ricevus [ 286 ]mortiganta shoko. Pluse, la participi esas parte verbi, parte nomi ; kad on dicus nonamanta, nonamata o desamanta, desamata ? Ka de deslaudar on devus derivar nonlaudinda ? La distingo inter nomi e verbi ne esas tala ke on povas havar un prefixo por un ed altra por la altra klaso !^[11]

Por non en omna kazi parolas :

1. Ke la formo (vorto) esas konocata da omni, adminime da omna instruktiti ;

2. Ke non facile sentesas quale plufor­tigita ne ; komp. nonsenco e c. ;

3. Ke la kombino di la finala sono n kun altra soni esas tre facila, kontre ke s in des esas « nonfacila » avan s, z, sh, ch, j ;

4. Ke des esas tro simila a dis ; to esas specale jenanta pro ke ta du prefixi havas tote kontra signifiko ; disbendikar esus donar bendiko a multi, desbendikar la kontrajo (ad un o pluri) ; desarmizar e disarmizar, deslaudar e dislaudar, desrichigar e disrichigar e c. esus konfuzi­ganta. Me agnoskas ke la nombro de vorti, en qui la du formacuri esus praktike frequa, ne esas tre granda ; ma la simileso tamen povas esar jenanta, kande on ne audas bone e do obligesas kalkular la versimileso di un od altra senco ;

5. Ke non memorigas ulgrade la angla e germana un ; notez ke la angla un havas la du senci ne‑ e non‑ : undressed signifikas (kun diferanta acento) ne-vestizita e nonves­tizita.

Por des‑ parolas la frequeso di ta silabo (en plura formi : des‑, dis‑, dé‑) en plura lingui.

On povus kombinar la du prefixi ; ma lor me propozus altra distingo kam ta propozita da S^o Couturat, nome, uzar non‑ quale la nuna mal‑, e des‑ vice la nuna mal‑ plus ‑iz : do desvestar $=$ nuna malvestizar, F. dévêtir, I. svestir, D. entkleiden, E. undress ; simile desarmar (malarmizar), desvelar (dévoiler, entschleiern, svelare), des-harar, despelar e c. To donus eleganta difero inter la du agi distingata da S^o Pfaundler : nonvarmigar (igar, o « efikar », malvarma) e desvarmar (privacar de la varmeso ante aquirita). Notez ke se on adoptas ta solvo, des‑ e dis‑ ne esas tam jenanta, unesme pro la kompara « nonfrequeso » di des‑, e duesme pro la absenteso di la sufixo ‑iz‑ en ex. desarmar, komp. disarmizar. On havus tale anke la diferi : nonrichigar ulo : disrichesar ulo : disrichar lando (privacar lando de la richi, per proskribi e c.) On semblas krear tale posibleso di subtila nuanci sen [ 287 ]establisar subtila, t. e. nonfacila, reguli. Me rekomendas ca propozo a la Akademio.

Otto Jespersen.

Des‑ vice mal‑.^[12]

Por respondar ad ula questioni, ni devas hike enumerar la vorti di nia linguo, qui ricevus oportune la prefixo des‑ (vice mal‑). Ni abstenas skribar des‑ avan singla ; sed ni pregas la lektanto restaurar ol mentale, e mem pronuncar ol laute, por judikar la kompleta vorti, e serchar, a qua vorti di la naturala lingui li korespondas. Lu povas facar la sama provo kun mal‑ od irg altra prefixo propozata vice mal‑. Yen la precipua verbi (verbala radiki) qui admisas l’ideo di kontreso, e konseque la prefixo diskutata.

Abonar, aglomerar, aglutinar, agregar, aklimatar, akomodar, akordar, aparar, aplikar, aprobar, aranjar, armizar, artikizar, asociar, asortar, astriktar, atribuar, barar, bindar, blokusar, boltizar, bridizar, broshar, buklagar, butonagar, celar, centrizar, civilizar, embarasar, embarkar, engajar, equilibrar, equipar, esperar^[13], establisar, estimar, facar, faldar, fatigar, favorar, fiancigar, fidar, flexar, frizar, frostar, garnar, glacar, gluagar, gradizar^[14], habilitar, hardar, harmoniar, heredizar, iluzionar, imperar, impostar, infektar, inflar, jungar, juntar^[15], kampar, karjar, katenizar, kelizar, klasizar, klaspagar, klefar, klovagar, klozar^[16], kolorizar, kompostar, kompozar, kompresar, konfesar, konjes­tionar, konkordar, konsilar, konvenar, koordinar, kovrar, kreditar, kreskar, krochar, kronizar, krucumar, kuplar, kustum(esk)ar, lacagar, lernar, levar, ligar, mariajar, maskar, mendar, meritar, metar, mixar, monetigar, muntar, nodigar, nominar, nutrar, obstruktar, ordinar, pakigar, pavizar, pektar, pendar, plentar, plezar, plumizar, polisar, populizar, pozar, prizar, qualifikar, rangizar, riglar, salizar, selizar, servar, siglar, skrubizar, ‑agar, soldar, sorcar, spular, stopar, strandar, sutar, tegar, tensar, tintar, tordar, trompar, tronizar, unionar, venenagar, vernizar, vestizar, visar, volvar, zonizar.

Inter la nomala radiki, ni citos : des-agrabla, avantajo, facila, honesta, honoro, loyala, plezuro, utila. Adjuntez a li omna substantivi nemediate derivita de la verbi ante citita, exemple : des-akordo, des-favoro, des-harmonio, des-iluziono, des-ordino, e c.

[ 288 ]

Litla vice malgranda.

Ad la propozo, facita da Jespersen ed anke ja da me, litla vice malgranda, me adjuntas, ke multa Germani komprenos ta vorto quik pro la platgermana lütt. [Progr. III, 93].

Otto Scheffers.

Dessau.

Gisar.

La s ne forcas pronuncar la i mallonga, same kam la z ne konservas la longa i. La vokali povas pronuncesar en nia linguo segun-vole e ne dependas de la cirkumanta konsonanti. Kontre la D. sz povas divenar en Ido nur s. Cetere me ne vidas ula malfacileso pronuncar gisar (ne kisar) mem kun mallonga i.

A. Wormser.

Tribo.

Tribo memorigas plu E. tribe, F. tribu, I. tribu e c. kam la D. Trieb, qua sencon me quale Germano ne povis divinar. La D. Spross e E. sprout esas etimologie la sama, e se on ne povas trovar adoptebla meza formo, on devos adoptar sproso [D] qua esos multe plu facile lernebla da la E. e plu simila a la D. ortografio.

A. Wormser.

Laborar, labrar.

Se laborar devas havar aktiva senco e se on tradukos la D. bearbeiten, E. to work, per laborar ex. metalo, la L.I. e. c., me ne komprenas por quo esos bona propozar specala vorto labrar por laborar l’agri.

A. Wormser.

Slingo, loklo.

La difero di ta du vorti esas la sequanta : Se on prenas loklo ye la du fini di la kordo e tiras til forta rezisto, on havas rekta, glata kordo ; la loklo esas nur acidentala od intence efikita formo simila a helico-spiro od a har-loklo. Se on prenas slingo sammaniere e tiras, on facas nodo ; la slingo fakte esas ja nodo ne forcita per tiro. Same la slingi quin on uzas quale lazo o quale kaptilo ne esas lokli ; on povas kaptar nulu per loklo.

A. Wormser.

Resp. — Ica distingo semblas tre justa e tre utila teknikale.

Kroso.

Me opinionas kroso plu F. kam DEFIRS. Se on konsideras omna existanta expresi por ta kozo, on trovas ke la traduko [ 289 ]krucokapo esas samtempe la max inter­naciona, kompozita de adoptita vorti e ne tro longa : D. Kreuz-kopf, E. cross-head, F. tête de piston, crosse, I. testa a croce, R. kreickopf.

A. Wormser.

Fita^[17].

Me judikas tute kontre, ke fita esas tre utila vorto, qua devos mem en multa kazi vicigar la nuna « adjustigita ». Fakte esas kontre la logiko dicar exemple, ke shui esas adjustigita a mea pedi, se me kompras li finita, sen ke ulu adjustigis li. En tala kazo ne-participa adjektivo quale fita esas multe plu logikala.^[18]

P. de Janko.

Fita ne povas tradukesar per ajustar en la specala kazi alegita р. 81.

A. Wormser.

Lokacar.

Kad ica vorto, propozita Progr. III, 95, vicigus lu-donar o lu-prenar, e quale esus expresata l’altru de la du ?

P. de Janko.

Respondo. — Kredeble, la radiko lokac vicus la nuna lu, do lokacar signifikus lokace prenar, e l’inversa ago dicesus lokace donar. On distingus tale la lokacanto de la proprie­taryo.

D. : Sowohl… als auch.

On propozis^[19] : tam… kam, sed to ne semblas korekta. Tale la frazo : El esas tam bela kam bona havus du traduki : 1) konvencione : D. Sie ist sowohl schön als auch gut ; 2) logikale : D. Sie ist so schön wie gut, quo signifikas tute altro, nam el povas posedar la du qualesi, tamen l’unu en altra grado. Semblas do importanta serchar ulo altra.

P. de Janko.

Rimarko. — En tala kazo esas plu simpla e klara dicar simple : « El esas kune bela e bona ».

Igar, efikar.

S^o Hugon reprenas (III, 161) mea propozo (II, 729), uzar efikar vice igar. Me ipsa abandonis la propozo ante publikigar ol, pro ke me timis la longa formi. Me kredas ke, mem sen drinkir alkoholo, on ne pronuncos facile la vortegi necese­fikata per la [ 290 ]publike­fikita, ma ne sat familiare­fikita propozo. Notez anke la eufoniala lego, ke longa serio de soni alternanta per un vokalo $+$ un konsonanto $+$ un vokalo e c. esas sempre tedanta por la orelo.

La max bona solvo semblas a me esar irar mezvoyo, t. e. uzar ‑ig‑ quale derivsilabo ed efikar quale nedepen­danta vorto. Me purigas la vesto $=$ me efikas ol pura ; me mortigas la hundo $=$ me efikas la hundo mortar $=$ me efikas ke la hundo mortas. To esas komplete analoga a la altra kazi, en qui ni havas sufixo diferanta de vorto : belijar $=$ divenar bela ; aminda $=$ digna amesar e c.

Otto Jespersen.

Somro.

Kontre ta formo on dicas (III, 19), ke la pronuncado interpozas « fatale » b inter m e r. Ka to esas certa ? Fonetikisto dicus plu juste « facile », pro ke la kauzo (nepreciza ago di la palatala velo, v. mea Lehrbuch der Phonetik, p. 62) ne efikas « fatale » o necese. Nimrod (Nemrod) havas sa nomo depos multa yarcenti, e nur la rusi dicas Nimbrot ; simile la germana insulo Amrum ; ni havas en la dana multa vorti kun mr : mimre, hamre, numre e c. La franci generale pronuncas j’aimerai, il nommera e c. sen e inter m e r, e me ne savas ke per to li obligesas « fatale » interpozar ula b.

Otto Jespersen.

Jelosio, persieno.

S^o H. Krenn (Wien) rimarkas, ke ni indijas preciza vorti por indikar ta klozili di fenestri (o pordi), quin on nomas F. jalousie e persienne, ed il propozas la vorti jelosio [DEFIS] e persieno [DFI]. Ni ne volas indikar nacionala traduki, qui povus esar neexakta ed eroriganta. Ni preferas definar teknikale ta du vorti.

Jelosio esas klozilo kompozita ek multa lati (lameni) superpozita, quin on povas generale inklinigar per rotaco cirke sua longesal axo, e quin on povas levar o mallevar, quale kurteno, per kordo o kordono. Kande ol esas tote levita, la lati esas aplikita uni sur altri.

Persieno esas speco de D. Laden, F. volet (fenestro­kovrilo ; ni ne havas til nun specala vorto), qua, vice esar plena (masiva), esas kompozita ek lameni inklina (generale fixa) ad-infre ad-extere. Li apertesas e klozesas quale cetera fenestro­kovrili (sive rotacante cirke lateral axo, sive glitante o rulante sur relo), e havas kadro (framo) fixa, ne varyiva. Per ico li diferas de jelosio, mem kande li havas lameni kun inklineso varyanta. — Rimarketo : Quale la amatori di la latina tradukus ta du nocioni ?

[ 291 ]

Baro.

Unu de nia kun­labo­ranti rimarkigas, ke la radiko bar esas tre inter­naciona en la senco di E. bar, F. barre, barreau, I. S. barra (D. Stab, R. sterjen) ; e questionas, kad on ne devas prenar ol en ica senco (proxime ta di la nuna stango) prefere kam en la senco min inter­naciona di la nuna barar. Nam barar esas simple klozar, o plu precize klozar per baro, o barizar, od obstruktar, o stopar. On devas anke explorar la traduko di la vorti F. barrière, barrage, quin on tradukas nun per barilo.

Egardar.

On bezonas aparta verbo por tradukar F. avoir égard à, tenir compte de. To esas plu kam konsiderar ; e to ne esas respektar, quankam kelka lingui uzas la radiko respekt kun ica senco. Uli propozis rispetar exemple, sed esas preferinda evitar tala embarasanta duoplaji. Ni propozas do egardar, qua distingesus sufice de gardar e de rigardar. On dicus exemple : « L’autoro di ca pikturo ne egardis la perspektivo. — Kalkulante la duro di vua voyajo, egardez la necesa restado en urbo X (ica frazo pruvas, ke kalkular ne povas vicar egardar). — Bona judikisto judikas sen egardo por la personi (F. sans acception de personnes ; hike, respekto esus tute nejusta, e konsidero anke, nam la judikisto devas ya konsiderar la personi !)

Vakuometro.

Kad on adoptos specala radiki por omna mezurili kontenanta ‑metro en la naturala lingui ? On facas to, pro ke metro divenus dusenca (la konocata mezuro e la mezurili). L’angla semblas montrar plu bona voyo : ol uzas metre por la mezuro, e meter por la mezurili. Pro ke anke D. havas ‑meter, rezultas sat inter­naciona formi, se on adoptas metro quale mezuro e metero quale mezurilo : ampere­metero, bendo-metero, volt-metero, vakuo-metero e. c.

A. Wormser.

Respondo. — Nula dusenceso semblas praktike timenda, nam on nultempe devos konsiderar kompozita quanti (unaji), qui nomesus voltmetro, amperemetro, analoge a kilogra­mometro od a watthoro. Kad on devas proskriptar dinamometro, pro ke ol semblas kompozita ek dinamo e metro, e kronometro, pro ke ol povus signifikar mezurilo di kroni ? La vorti quale anemometro, vakuometro, e c. ne esus kompozita ek ‑metro, sed adoptita quale primitiva. Pluse, ‑metero esus tre malbona, pro la nejusta acento (sur té).

[ 292 ]

Pri kelka derivaji^[20].

S^ro Martineau esas justa, ke esos oportuna fixigar : spadar-spadilo e hersar-hersilo. On povas adoptar quale direktanto en analoga vortifi, e ke la radiko esez verbala kande l’instrumento servas nure ad unsorta ago. Per shovelilo on normale nure shovelas, do bona : shovelar, same per spado on spadagas : do vicigenda per spadar. Kontre cizo devas konservesar, nam per cizo on povas trasekar, dissekar, tondar, e c., do cizar ne havus, se on ne admisus arbitri­aleso, determinita senco. Segun ica principo on devus mem konsiderar pistilo quale radiko (malgre sa semblanta sufixo ‑ilo), nam on facas per ol diferanta agi, on pistas, disrompas, pulverigas, disfrotas ulo edc ; e derivar : pistilagar.

Pri kastanyero e querko, certe la max multa populi nomizas la kastanyero segun sa frukti (anke la Turki, quin S^ro M. tale kompatas, tamen me ne savas kad anke la Chinani…) sed kontre quale nomizar analoge arbori, di qui la frukti esas apene o tute ne perceptebla ? exemple se ne la querko, certe la poplo. Kontreparte se on volas establisar l’arboro quale radiko, quanta malkomo­deson on devus aceptar en expresi quale kastan-frukto, cerizo-frukto, pomo-frukto, e c. Vito esas, me koncesas, malkonse­quanta ecepto e pro to, se posibla, chanjenda ; sed melono, lilaco ne signifikas la planto sed la frukto o la floro, li genitas do melonyero e lilacyero, analoge a frambyero e rozyero, quale S^ro M. postulas.

Rezume S^ro M. esas perfekte justa, ke detale ni devos zorgoze perfektigar e studyar nia radiki e a to kontributar omna partiano di nia linguo esas invitata, e l’Akademio esas obligata ; sed il esus maljusta, se per sa artikleto il intencus expresar, ke ni devas uniformigar omna tala radiki, pro ke to duktus a logikala neposiblaji pri qui Volapük, exemple, departante sempre de substantivo, furnisis ja ne-sequinda exemplo.

P. de Janko.

Pri la nomi di instrumenti.

Por multa nomi di utensili vulgara, esus certe plu naturala adoptar la radiko ipsa, segun la senco quan ol havas en nia lingui ; exemple : broso, cizelo, klefo, limo, pekto (o pekteno ?), piocho, plugo, pumpo (?), raboto, raspo (?), rasto (rastro, rastelo), remo, riglo, sego, shovelo, striglo, same kam ni havas ja : cizo, martelo, e c. To esus tante plu facila, ke ni povas derivar la verbi per ‑agar, e to esas plu konforma a la natural ordino di l’idei (a la sinso di la naturala derivado). Se to longigas per un silabo la verbo, to mallongigas anke per un silabo la nomo di l’instrumento : or (en la citita kazi) la nomo di l’instrumento esas primitiva e konseque plu ofte uzata kam la verbo di ago. On [ 293 ]konservus la derivaji per ‑ilo nur por la (tre multa) utensili, qui derivas reale de verbo : absorb‑, acens‑, amorc‑, aviac‑, bor‑, destil‑, dush‑, ejekt‑, elev‑, filtr‑, frot‑, injekt‑, izol‑, kloz‑, lig‑, muel‑, obtur‑, perkut‑, pist‑, pres‑, projekt‑, purg‑, raz‑, rivel‑, rost‑, shirm‑, sket‑, skrap‑, sond‑, stop‑, sufl‑, suport‑, teg‑, tond‑, lorn‑, vis‑, vish‑, e c., e c.^[21]

Riglo.

S^o Wormser propozis (ed uzis en la Teknikala Vortolibro) la vorto riglo por tradukar D. Schieber, E. slide-valve, F. vanne, I. saracinesca, S. valvula de compuerta. To esas klozilo tre diferanta de ordinara valvo, nome, pordo qua agas glitante en sua plano tale ke ol obstruktas (parte o tote) kanalo, tubo, e c. La sama vorto servus por tradukar (en la vapor­mashini) D. Schieber, E. slide-valve, F. tiroir, I. cassetto, S. distri­buidor. — Pro quo ne uzar la vorto valvo, qua esas plu inter­naciona, precizi­gante ol per shovo-valvo o glit-valvo, segun bezono ed okaziono ? — Pro ke on devas distingar la distributo per riglo de la distributo per valvi (o per robineti, ex. la Corliss-distributo) ; l’uzado di valvo esus do ambigua, e l’uzado di glit-valvo o shovo-valvo esus nekomoda. Kompreneble, on ne povas uzar distri­butilo, generala termino qua embracas omna aparati di distributo. — Riglo devus adoptesar vice la nuna riglilo, nam existas esencal analogio di formo e di funciono inter ta aparati : li glitas o shovesas paralele en sua plano (per translaco) por klozar ulo. Lor on devus dicar : riglizar pordo, riglagar, o riglo-klozar pordo.

Pri teknikala nomi en ‑toro.

En la teknikala vortaro on renkontras multa nomi di instrumenti, aparati, qui finas per ‑tor (‑ator, ‑itor), e qui esas tote inter­naciona, ex. : generator, kondensator, alternator, trans­formator, indikator, radiator, regulator ; kolektor, induktor, rotor, stator. Ni havas ja : akumulator, motor, elektro­motor, equator, faktor, numerator, denominator, sektor ; sen parolar pri doktor, kantor, orator, rektor, amator, e c. qui indikas personi. Semblas necesa admisar ta vorti integra, pro lia interna­cioneso e familiareso (por la teknikisti adminime), vice derivar oli de la verbo kores­pondanta per la sufixo ‑ilo, qua chanjus lia fizionomio. On havas por to plura motivi : ofte la nomo ne derivas reale (juste) de la verbo : on povas apene dicar, ke akumulatoro esas instrumento por akumular ; alternatoro, por alternar ; generatoro, por genitar ; radiatoro, [ 294 ]por radyifar ; e c. En altra kazi, la derivajo per ‑ilo esus nepreciza o dusenca : la kondensilo esas propre la malvarm aquo, e la konden­satoro esus plu juste nomata kondenseyo o ‑uyo ; la regulatoro ne regulizas reale, sed moderas la movo, « mantenas » ol ye fixa grado di rapideso ; fine, nomi quale rotoro, statoro ne povas derivar reguloze de nia verbi rotacar, starar : e li ne bezonas derivar de li, tote kontre : nam lor li perdus sua propra ed exakta signifiko : quo esus min preciza kam rotacilo, starilo ? To esus ankore plu malbona kam turnilo vice manivelo. Do on devas adoptar adminime kelka tala vorti, ed on povas nur questionar, en quanta grado on devos aceptar oli : exemple, kad on devos preferar ventilatoro a nia ventililo. Sed on devas adoptar li integra, quale primitiva vorti, ed esus tre maljusta, adoptar nuva sufixo ‑ator por derivar oli reguloze. Nam, unesme, ta sufixo konfliktus kun la nuna ‑ilo, e, pro ke li esus sinonima, on devus supresar una, exemple ‑ilo. Sed lor on obtenus multa barbara vorti, quale protek­tatoro, defensatoro, analoga a la formacuri di Idiom Neutral, qui obligis admisar la « Mackensenal vorti » (protektor, defensor) ; pluse, on obtenus ofte vorti ambigua, qui semblus indikar egale o men prefere personi (aganti) kam kozi (instrumenti) : qua povus ex. preferar guvernatoro a guvernilo ? Esas do necesa rezervar tala vorti a la teknikala domeno, ube li esas tre ofta e kustumala, e ne admisar tala formaco en la komuna linguo, ube ol genitus plu multa barbaraji ed embarasi kam naturala ed utila vorti.

Pri kelka malforta formo-distingi.

Deliktar, ‑o (tro proxima a la radiki delekt, delic, delikat). Delinquar, delinquo (E. delinquency), delinquanto (D.E.F.I.S, delinquent) ; ‑kt apene trovebla en ula formo (F. délit, I. delitto. S. delito)^[22].

Diciplo (kun fem. diciplino) e disiplino (ordino) esas arbitriala e ne memorebla. Dicipulo (kun fem. dicipulino) e diciplino exkluzas omna hezito inter c ed s. S. dicas discipulo, I. discepolo, e por la altra linguani la plulongigo di lia vorti ne povas jenar plu kam la plulongigo ad apostolo jenas lia tre analoga Apostel (D.), apostle (E.) ed apôtre (F.)^[23].

Junio e Julio esas konstanta fonto di misaudi, specale chagre­nigiva por ta populi, qui en sua patrolingui kustumas netrompiva dicernili : E. June (e muta) e July (julây), F. Juin e Juillet, I. Giugno (junyo) e Luglio (lulyo). Me propozas Junio e Julieto (F.) per qui ni multople ganos en facila artikulado ed audado ed evito di redici to, quo perdesas en naturaleso. [ 295 ]Kustumo. Kad ne esus plu bona prenar kutumo (F. coutume, qua en plura lingui, ex. D. e Dana, esas bone konocata) kam havar la formo kustumo, qua apartenas a nula naciono e sempre minacas per intermixo kun kostumo ?

Konsomar e konsumar ja diskutesis pri sua senci. Se on intencas konservar la senci separite, oportas selektar plu akuta difero : konsuntar ($=$ D. verzehren) e konsumar ($=$ D. verbrauchen) ; komparez la gradi di naturaleso en « konsuntiva » e konsomiva (I. consuntivo, E. consumptive).

Kompresar konfliktas kun la pasivo di komprar (kompr-esar) ; pro to me propozas komprimar (D.F.I.S.), e lor on povas restaurar la naturala formo di nia kumpreso, nome kompreso, quan ni sen danjero povas adoptar malgre kompr-esar, nam ta verbo nur extreme malofte substan­tivigesos^[24].

Konsolar, ‑o, e kunsolo : me propozas konsolacar, ‑o, e konsolo. La uzo di kun‑ povas nur perturbar, nam ol esas prepo­ziciono en Ido ; ultre, ol esas grava mutilo, dum ke adjunto di ‑ac a verbal radiko esas tre konvenanta.

Lansar, min inter­naciona kam lanchar (E. launch, F. lancer, I. lanciare, pronunco lanchare, S. lanzar) e tro proxima a lanco. Per un lancho di stono il forpulsis la bestyo esas plu klara e semblas plu son-simbolike sugestiva kam per un lanso.

Margizo kun g certe havesas nur por evitar koliziono kun mark-izo ; markiso kun s esus segun skandinava pronunco. L’existo di marga (t. e. marno) en I. e S. instigas anke ad evitar margizo.

Obyekto ed objekto esas tro facile inter­mixebla. Me propozas objekto (D. Objekt, E. object, F. objet, I. obbietto od oggetto, S. objeto) ed objeciono (‑ar) (E.F. objection, I. obbiezione, S. objeción). E. mem havas objectio­nable (objecio­nebla). Analoge subyekto divenus subjekto. — Vice subyektala ed obyektala me propozas subjektiva ed objektiva (quale nederivita radiki analoge a definitiva, sensuala, sanguina, e c.) pro interna­cioneso e logiko. Se ‑al esus inter­naciona hike, ni povus tolerar sa nelogi­kaleso ; or preexemplo tute mankas, e lor esas nula motivo por impozar ‑al kontre la logiko. Videz p. 171, l. 3 : « Quale ni ne admisas, ke on uzas altra vorto, segun ke homo, leono od asno manjas » [to [ 296 ]esus segun me subjektala diversigo di verbo], on anke ne povas aprobar diversigo di la verbo, segun kad sa obyekto esas lego od altra kozo [to esus segun me objektala diversigo, qua ne esas sat objektiva por LI.]. Kande on havos nula verbo objektar, objektiva ne shokos la derival regulo. En filozofio havesas subjek­tivismo, ne bone ripre­zentata da subjek­talismo.

Projektar e proyektar tro inter­mixebla. I. mem havas j‑ sono en sa vorto por proyekto (progetto) ed y‑ sono en ta por projekto (projetto, projezione). Ultre, la Idala projektilo havas granda risko miskon­ceptesar pro la inter­nacione konocata projektil, absolute necesa por tekniko ! Adopto di projektilo (F. projectile) kun j ne impedas havar projektar (nuna proyektar, F. projeter) anke kun j, nam la probableso di proyektilo en nuna Ido esas tro malgranda. Nuna projektar povas divenar projicar (etimo­logiale) o projecar (plu facila) ; projecilo, projeciva esas sekura sen perdar komodeso^[25].

Sinioro riskas misaudesar quale sioro, avan person-nomi, max ofte pronuncata sen acento. Senioro esas plu inter­naciona (E. seignior, F. seigneur, I. signore, S. señor) e plu sekurigiva kontre la detrimenti, qui naskas ek misaudi hike. Kelka lingui havas senior en la senco di plu malyuna. Sed Ido kredeble ne intencas adoptar seniora (e juniora)^[26] apud la existanta sinioro ; do ol realigez l’interna­cioneso maxima e la bona distingo de la ja havata radiko sioro.

Sprito sequas nula nacionala linguo, sed esas tro proxima a sua etimo­logiala parento spirito ; me propozas esprito, konocata da multi exter Francio. Sprit esas en D $=$ alkoholo, en E. $=$ 1) jermo, 2) busprito.

Suolo (en tro danjeroza proximeso ad solo, solyo, sulo) ; me propozas semelo, segun F. semelle, qua havas jus la senco di la shuo-parto, dum ke suolo (ex. D. Sohle, E. sole) aplikesas anke por la plando. Do la perdo en interna­cioneso kompensesas da sekureso.

Supresar kolizionas kun supr-esar (kores­pondanta ad infr-esar) ; suprimar esas preske egale inter­naciona^[27]. [ 297 ]Sucar (F. sucer) kolizionas per sua pasivo suc-esar kun la verbo sucesar ; me propozas sugar (D. saugen, I. sugare).

Tremar me propozas vicigar per tremblar (E. F.) por ganar tremo por la acento-signo (en ä, ö e c.). — Tremulo (arboro), tremblo e tremolo (voco) lor tro similesas l’unu a l’altru. Vice tremulo (F. tremble, I. tremula) on povus prenar espo (D. Espe, E. aspen, Dana Esp., Sued. asp), e la frazo D. zittern wie Espenlaub divenos tremblar quaze espofolyaro (vice tremar quaze tremul­folyaro).

B. Jönsson.

Kelka latinaji en Ido.

Flava. Jala komprenesus da Italiani (giallo), Franci (jaune) e preske da Angli (yellow), esus plu proxima a D. (gelb) e plu komoda en kompozo, ex. jalbruna, jalmakuloza, kpr. flavbruna, flavmakuloza^[28].

Hirudo. D. Egel, E. leech, F. sangsue, I. sanguisuga, S. sanguijuela. Sanguisugo.

Meleagro. D. Truthahn, Truthenne, Kalkut, Puter ; E. Turkey, F. dindon, dinde, coq d’Inde ; I. gallo (o pollanca) d’India ; S. pavo. Dindo (F.I.) kun femino dindino.

Onobriko. D. Esparsette, F. esparcette. Esparseto.

Pleuronekto. D. Flunder, E. flounder. Flundro.

Kratego. D. Hagedorn, E. hawthorn. Hagedorno.

Kulo. D. Mücke, E. gnat, F. cousin, I. zenzara, S. cinife. Oportas preferar la formo kulco (L. culex), same kam on prenis pulco (L. pulex) ; per to ol proximijas a F. cousin.

B. Jönsson.

Versu.

Ica prepo­ziciono esas necesa por tradukar D. gegen, in Richtung nach, sufixo ‑wärts, E. towards, F. vers, I. verso. Ad o kontre ne suficas. Il iris versu la torento (nek a, nek kontre). Il levis sua manuo versu la cielo (nek a, nek kontre). Ja en Latino on sentis la manko e formacis la vorto versum (anke versus) ; ni prenez la kin nechanjanta literi versu ; la ‑u ne jenas le ‑u di ulu, nulu, e c.

B. Jönsson.

Rimarko. — La senco, quan on propozas atribuar a versu, esas precize la senco di nia ad (tote ne di kontre) : nam ad indikas la [ 298 ]direciono di movo, e nule implikas, ke on atingas la skopo o fino. « Irar ad la torento » ne esas sinonima di « irar til la torento »^[29].

Quankam o quanke ?

Quankam (de L.) esas ibe quamquam o quanquam, do ne la L. formo pura, sed « alejita » ; or quanke esas ankore plu komoda sen perdar la quik­kompre­nebleso por latinisti e plu proxima a F. quoique ; ol finas per ‑nke same kam S. aunque, I. benche. Misau­debleso kun quante ne esas plu timenda kam inter anke ed ante (Me questionis anke tu, ante tu). La max inter­naciona formo, benke, kolizionus kun nia benko (nechanjebla, nam banko esas okupita), e bienke (F. bien que) semblus poke stranja.

B. Jönsson.

Majorena, minorena ; majoritato, minoritato.

Pro quo ne selektar ta formi segun D. majorenn, minorenn (p. 164) e tre facile lernebla por la romanala linguani, qui konocas la sufixo ‑enne ($=$ ‑yara) ? Lor majora e minora ganas en unasenceso. Plumulto e minmulto ja en Esperanto-klubi audesas vicata da majoritato e minoritato, tre inter­naciona ed adoptinda. On povas hezitar, kad la plumulto (on ne sempre povas dicar plumulteso) esas ta nombro, quan la plu granda partio havas plu multa kam la min granda, o kad ol esas la plu granda partio ipsa.

B. Jönsson.

Mnemonikal versi !

S^o G. Macloskie, profesoro di Princeton Univer­sitato, dissendas mnemonikal versi por lernar plu facile la korelativa partikli di Esp. To esas konfeso, ke ta malfor­tunoza 45 vorteti esas malfacile memorebla, e konstitucas obstaklo por la « komencanti ». Ni respondis ad il la sequanta linei :

« Ido ne bezonas mnemonikal versi por memorar la 45 partikli, nek detaloza reguli e preskripti por pronuncar le aj, oj, uj di Esperanto… Pro quo obstine kombatar la necesa progreso ? »

Pri la neoficiala vorti.

« S^ro Morot, en Reims, tre multe rigretas, ke kelka membri di nia Akademio uzas, en texti insertita en nia oficiala organo Progreso, vorti neoficiala (ma, vice sed), e, konseque, absolute [ 299 ]nekompre­nebla da l’adepti. Uzar neoficiala vorto devus esar tote inter­diktata en Progreso. Adminime, l’inventisti di tala nuvaji enskribez la neoficiala vorti inter parentezi, apud l’oficialai. La kozo esas grava, pro ke akademiani donas tale malbon exemplo, e ke, sequante ta exemplo (e, pro quo ne ?) omna Idisti povas kredar, ke su ipsa povas anke uzar irga vorto, qua plezos a li plu kam l’oficiala. Balde Ido divenus absolute kaosatra e nekom­prenebla. Mem se S^ro Morot devas, per sa publika protesto, esar malagrabla a kelka samideani (akademiani), sa koncienco impozas ad il la devo lansar ta alarmokrio. » S^o Morot adjuntas : « Quon dicos nia nuva adepti, kande li vidos en nia oficiala jurnalo vorti o formi, quin li ne povos trovar en nia vortolibri e gramatiki ? E quon ni ipsa dicos a nia dicipli, kande li questionos ni ? Kad li ne povus riprochar, ke ni trompis li ? »

Expliketo^[30].

En la Inter­naciona Socialisto, mayo 1910, p. 70, me lektas ke konocata franca Idano e S^o Peus konkordas expresar « granda malkon­tenteso » pri ke me ja uzas en mea artikli ma vice sed ante ke la Akademio aceptis ol. « Provo, ka sed o ma esas plu bona, admisenda esas ne en publika skribaji… la prezidanto ne havas permiso donar malbona exemplo ».

Me opinionas ke me donas, tote kontre, bona exemplo sequante nia max « sakra » principi. E me questionas : Ka la Akademio aceptis la vorto sed ? No ; en ca monato ni votas pri la questiono ; ed ante la decido la situeso esas la sequanta : sed esas mortinta latina vorto (admisita da D^ro Zamenhof), qua insinuis su en nia gramatiki e lexiki per eroro e kontre nia generala principi. Me kritikis ta vorto (Progreso, II, p. 14) pro sa ne-existo en ula vivanta linguo e pro sa fonetikala formo, e me montris ke ma esas vere inter­naciona (FIS, parte Hol. e Skand.) e ke ol havas anke altra importanta avantaji.

Se en ta cirkon­stanci me ne havas la yuro uzar la evidente max bona vorto, lor « omno cesas », quale on dicas en Germanio.

Me povas anke referar a mea deklaro (Paris 1907, Progreso, I, p. 8), en qua me definis la yuro di omnu enduktar nuvaji en irga linguo, e dicis ke la rolo di akademio esas ne donar absolute obedienda imperi pri linguo, ma nur donar autori­tatoza konsili.

Otto Jespersen.

Fraulo, celibo.

Ni ja citis multa exempli di Esperantulo, sed nula forsan esas plu frapanta e karak­teriziva kam fraulo ; e pro to ni rekomendas [ 300 ]ol specale a nia amiki, qui devas diskutar publike o private kun Espe­rantisti, por montrar a li, quante la « kara lingvo » esas arbitriala e kapricoza, e quala spirito direktis la kompozo di la netuchebla Fundamento. Fraulo (celibo) venas de D. Fräulein, qua signifikas damzelo. On facis unesme fraulino, e pose, per quaza « inversa derivo », on deduktis de ica vorto la masla vorto fraulo, supresante la finalo ‑in. To esas tante plu absurda, ke en Fräulein nule aparas la sufixo ‑in (quale en Gattin, Konigin), sed la sufixo ‑lein, diminutivo ; e la radiko frau signifikas virino ; do l’ideo feminala ne rezidas en la finalo, sed kontre, en la radiko ipsa. Tamen on prenis ta radiko por signifikar… viro (ne mariajita) ! Quale procedis Ido ? Existas vorto tute inter­naciona, nome celibat, qua indikas stando. Vere, kelka lingui derivas de ol la qualeso célibataire. Sed ta vorto esas reale ja derivita, en latina, de la primitiva vorto caelebs, caelibis (radiko caelib), per la sufixo ‑at, qua retrovesas en pontificat, tribunat, consulat, e c. Esas do konforma a la vera, naturala derivo, prenar quale radiko celib‑, e derivar de ol la nomo di stando per la sufixo ‑es : celib-eso. Kompreneble, celib-o formacas tote reguloze sa feminalo : celib-ino. Omno esas klara e logikala. Komparez kun la ridinda fraulo ! E kande vi devos diskutar kun fanatika Funda­mentisto, kun blinda adoranto di la « Zamenhofa lingvo », pregez lu simple, ke lu justigez la vorto fraulo ; e vi facile venkos o konvinkos lu !

---

KRONIKO

Diskursi da S^o Peus.

Nia devota propaganto H. Peus facis dum la monato mayo seryo de diskursi por Ido en plura landi. Unesme en Elberfeld, che la imprimisti. Pose en Bruxelles (videz nia Kroniko di junio sub ica titolo). Il vizitis en London nia amiki, aparte S^o Baxter ; il ne facis ibe diskurso, sed privata propagado. Il uzis Ido por telegrafar, sen ula malfacileso kompreneble. La 14, 15 e 16 mayo il diskursis trifoye, en Avion, Hénin-Liétard e Billy-Montigny, kun la helpo di S^o de Beaufront, qua tradukis frazope en franca sa Idala paroli. Ta diskurso­maniero esis bona propagilo, nam ol montris a l’audanti, quante facile on expresas su ed interkomprenas en Ido. Rezultis fondo di grupo en Avion (en la du altra urbi existas ja grupi). Ni debas multa gratudo a S^o René Legrand, qua aranjis ta kunveni. Pose S^o Peus vizitis la grupo di Reims, e facis diskurso en Epernay, kun la helpo di Sⁱ René Lemaire, Vesnier, e c. La 22^a mayo, il facis diskurso en la Lektoklubo di la germana laboristi en Paris, e vizitis plura parisana samideani. Il vizitis la [ 301 ]grupo di Verdun, pose nia Luxem­burgana amiki, e facis du diskursi, en Ulflingen ed en Luxembug, danke nia devota samideano S^o H. Meier. Reveninta en Bruxelles, il facis diskurso ye la 25^a mayo, en la Populdomo, sub la prezido di C. Huysmans, kun la helpo di Kom. Lemaire e di S^o Chalon. Fine il diskursis ankore en Köln ed en Sagan (Silezio). Il devis en kelka okazioni diskutar kun Espe­rantisti : sed ek ici, l’uni agnoskas la supereso di Ido ; l’altri konfesas, ke Esp. bezonas plubonigi, sed ricevos oli… pos adopto da la guver­nantari. Malfelica fideli, qui ne havas plu forta argumenti ! — Omna nia samideani saveskos kun joyo e gratudo la bela kampanyo di S^o Peus, qua certe genitos plu o min balde sua frukti. Esus dezirinda, ke nia linguo havez multa propaganti tam fervoroza ed agema, ed oratori tam eloquenta kam S^o Peus.

Uniono Sacerdotal Idista.

Ni saveskas kun granda plezuro, ke Sinioro Koppes, episkopo di Luxemburg, l’unesma alta aprobanto di l’U. S. I., adheris ad ol persone e formale. — La 30^a aprilo, S^o Dudouy diskursis pri Ido en la « Sillon » en Caen, e la 3^a mayo en la Katolika Yunaro di la sama urbo. Pos ica diskurso il invitesis da l’audantaro facor balde duesma diskurso pri komparo inter Esperanto e Ido, a qua invitesos docanto di Esp. primitiva. S^o Dudouy aceptis volunte l’invito. En Carentan (Manche) S^o Bouillon diskursis dufoye por Ido en la seminaryo. On interesas su ad Ido anke en altra seminaryi.

Nürnberg.

Ye la 19^esma mayo eventis la 25^esma chefkunveno di la « Welt­sprache­verein » Nuernberg fondita en 1885 (Klubo di la Inter­naciona linguo).

S^ro Oettinger, 2^esma prezidanto, raportis tre detaloze pri nia laboro en lasta yaro.

Quale prezidanto elektesis unvoce S^ro advokato Dr. Esslinger vice la mortinta malnuva pioniro e mond­linguisto S^ro Chr. Schmidt. L’altra societestri reelektesis :

S^ro Oettinger : 2^a prez. ; S^ro Sessler : 1^a sekr. ; S^ro Maass : 2^a sekr. ; D^lo Mayer : kasisto ; S^o Eisen : biblio­tekisto ; S^ri Sennin­ger e Dumpert : asesori.

Partikulare importanta esas la fakto, ke nia klubo atingis nun sa 25^a yarexisto ; ol esas forsan la max malnuva mond­linguo­klubo, ed unika per sa travivata fazi : de Volapük ad Esperanto, lor Idiom Neutral e nun Ido, la max bona linguo. Ni decidis pro to exekutar festal kunveno por la 25^a yarexisto ca-autune.

En ica okaziono ni volas projektar anke la fondo di sudgermana grupo kun sedo en Nuernberg por propagar « Ido » en ica regiono segun nia devizo : Kun la cienco e per la cienco a la venko.

[ 302 ]

Roma.

En Roma fondesis (mayo) Inter­naciona grupo (idista) ; sekretaryo ; Beno De Vecchis, via della Vite 41. Tale la flago di Ido plentesis en l’ « eterna urbo », en qua ante aparis espe­rantista jurnalo. Ni esperas ke, malgre la klopodi di la fanatiki, Ido konquestos facile nia italiana samideani, aparte per sa belsoneso e facila pronuncado, tante simila a ta di lia patriala linguo.

Madrid.

D^ro Bravo del Barrio (ex-propaganto di Esperanto en Hispanio) fondis en sua « Academia Central » : Amikaro del Idioma inter­nacional, aprobita da la guver­nantaro. Adreso : Cruz, 30, Madrid.

Saint-Lô.

La 16 mayo eventis festa kunveno di l’ Idista grupo di ca urbo. On rimarkis la partopreno di polona Idisto de Varsovio (N. B. : to ne esis D^ro Zamenhof ; sed ni ne devas desperar, se la Esperanta urso duras furtar la mielo di l’ abeluyo Ido !)

Hönng (Suiso).

La 27^ma mayo la Ido-Grupo definitive fondesis. S^o R. Hiestand elektesis prezidanto e S^o E. Huber sekretaryo. La grupo konsistas nun ek ok membri, preske omna instruk­tisti. On decidis igar cirkular kayeruyi kun bona lektajo en Ido. La max multa grupani partoprenas a la cirkulado di la korespondo-klubo di la Suisana Uniono.

Bromsten (Suedo).

Nia samideani formacis klubo, qua nomizesis Bromstens Världs­spräks­klubb (Mond­linguala klubo di Bromsten). Direk­tantaro esas : Prez. Erik Johansson. Sekr. Karl Elund. Kasisto : Helmer Mellin. La grupo kunvenas omna jovdio.

Chocen (Bohemio).

En ica urbeto fondesis Klubo di l’amiki di la linguo inter­naciona, sekr. V. Uarel ; la membri esas generale laboristi e fervoyisti. (Ek Int. Socialisto.)

Cheltenham.

Unu de nia amiki asistis la Britana Espe­rantista Kongreso en Cheltenham. Il konversis kun multa samideani. L’uni, qui ne konocas Ido, deklaras ke Esperanto ne bezonas simpligo e korektigo, ke omna diskuto e plubonigo povas nur nocar l’afero [ 303 ][No ! nur la rifuzo di diskuto e di plubonigo multe nocas l’ideo !] ; l’altri, qui konocas Ido, agnoskas ke ol esas plu bona, sed ne volas [o ne audacas ?] konvertar su ad Ido, pro ke Esperanto havas plu multa adepti e sempre kreskas. — Admirinda motivo ! Se omna Espe­rantisti rezonus tale, li omna esus Idisti teorie, e samtempe rifuzus unanime Ido ! Pluse, l’argumento di la nombro povis alegesar en 1889 por Volapük kontre Esperanto. Do D^ro Zamenhof facis granda krimino kontre l’ ideo ! Cetere, quale la « fideli » ne vidas ke, alegante sempre sua nombro e forteso, li obligas ni konkurar kontre Esperanto : li expektas, ke la « kara linguo » dekados e falos, por agnoskar e adoptar la plu bona linguo ! Li do sola volas la konkuro e la milito, vice pacal ed amikal diskutado ed inter­konsento ; li sola nocas Esperanto e l’ideo !

Lia geografio !

En ridinde fanfaronema artiklo, en qua lu exajeris senshame omna nombri^[31], eminenta Espe­rantisto asertas ke existas 80.000 franca espe­rantisti (N. B. : la totala nombro en la mondo esas 25.000) ; de li 40 po 100 esus virini, « inter qui Carmen Sylva, rejino di Rumanio ». Do la rejino di Rumanio esas Francino, e Rumanio divenis provinco franca ! On stuporus lektante tala malsajaji, se on ne savus, ke la furio desperala di propagado, qua agitas nun l’Espe­rantisti, privacas li de omna raciono.

La « familia rondo ».

On savas ke Esperanto, o plu juste l’Espe­rantismo, pretendas adportar « a la mond’eterne militanta » la paco e la frateso, e ke, per la sola pacifanta influo di ta linguo, la homi balde facos « granda rondon familian ». Nu ! ni konsiderez la fakti, la konduto di la sama homi qui predikas e kantas tante bela kozi. — La du Espe­rantista chefi, qui hastis klamar, en 1907 : « Ni restos fidelaj ! » e tale federis su momente por impedar omna reformo ed omna inter­konsento kun la Delegitaro, kombatas nun inter su quale simpla shifonisti, e revelas sua bela anmi di komer­cistachi. Li akuzas su reciproke pri malloyaleso, hipokriteso e trahizo ; li uzas l’una kontre l’altra omna intrigi, ruzi e malnobla procedi, quin li uzis kune kontre la reformema Espe­rantisti, … sen havar la sama pretexto od exkuzo, pro ke li esas sempre ed egale fidela ! Li akuzas su reciproke pri ambicyo, autorita­temeso, autokrateso, tiraneso… e li esas egale justa. — L’uni akuzas l’altri esar autori di ula anonima pamfleto, shaminda procedo uzita kontre ni. Sed la sami dissemas anonima e falsa proyekto di linguo, quin li [ 304 ]prizentas quale filyo di Ido ! La du partii egalvaloras ! Sed li ne plu valoris, kande li proklamis en tuchanta konkordo sua fideleso ! Fine, singla riprochas a l’altra, ke lu facis multa malbonajo ad Esperanto ! Vere ? sed to povas signifikar nur un kozo : ke Esperanto dekadas, e dekadas pro la malsajeso e malho­nesteso di sua autokrata chefi ! Altra precoza konfeso : ta honesta homi pozas sua lasta espero en… Adjuvilo, e deklaras ke, se olca povus sucesar, Ido esus mortinta ! Li do mentiis, dum du yari, kande li asertis, sive ke Ido « ne existas », sive ke ol esas « de longe mortinta » ! Li ipsa atestas en sua blinda furio, ke Ido vivas e standas sat bone. Sed li ne iluzionez : per Adjuvilo e simila shaminda procedi, li ne mortigos Ido, li mortigos nur Esperanto !

Omnakaze, D^ro Zamenhof povas esar fiera e kontenta, havar tante fervoroza fideli, qui disputas inter su la monopolo di … la fideleso ! Sed, quo esas max amuzanta, l’una partio pretendas konservas e defensar la pura « Zamenhofa linguo »… mem kontre Zamenhof ipsa (kulmino di la disiplino !) ; e l’altra partio fanfaronas pri la « konstanta kunlaborado » di la Maestro, qua esas ligita ad ol per severa komercala kontrato ! Malfelica Zamenhof ! malfelica Esperanto !

---

BIBLIOGRAFIO

LIBRI

Die Forderung des Tages, da W. Ostwald (Leipzig, akadem. Verlags­gesell­schaft, 1910). — Ica libro esas la kolekto di l’artikli e diskursi facita da l’autoro dum la lasta yari, segun « la postulo di la dio ». Li traktas : 1. generala energetiko ; 2. metodo di la cienci ; 3. psikologio e biografio ; 4. generala problemi di civilizado ; 5. inter­naciona helpolinguo ; 6. instruktado. Li kompozas richa e diversa pikturo di l’agemeso di W. Ostwald ; li montras anke l’uneso di ca agemeso, direktata da granda filozofiala doktrino, l’energetiko. Ni povos hike recensar nur la parto (p. 436-511) qua koncernas la L.I. On retrovas e relektas kun granda plezuro ed intereso la verketi, per qui l’autoro partoprenis la propagado di nia ideo kun tanta suceso. I. Die Weltsprache ; unesma diskurso facita en la Bavara seciono di l’Asocio di germana injeniori (1903), qua esis pledo por la L.I. e por la Delegitaro. — II. Die interna­tionale Hilfs­sprache und das Esperanto (1906) : « l’interna­cioneso di la cienco postulas nerezis­teble l’interna­cioneso di la linguo » ; l’autoro refutas la propozo da Prof. H. Diels, admisar nur tri nacionala lingui en la cienco. « Nacionala lingui ne esas apta divenar mondolingui. » « La futura mondolinguo devas havar nula konexeso kun politikal e nacionala [ 305 ]cirkon­stanci »… « ol devas esar esence neutra od inter­naciona », simile a la metrala sistemo. L’autoro enuncas la esencala defino di la linguo : « Koordino di la signi a l’idei », e deduktas de ol la generala traiti di linguo vere universala, qua povas esar nur artificala. « Restas nur evitar, per artificala formaco di linguo, omna difekti e malfacilaji di la naturala lingui ». Ke to esas posibla, e praktike posibla, pruvesas da l’exemplo di Esperanto. « Sed ni devas distingar du questioni, la generala e la partikulara. » Por la generala ideo laboras la Delegitaro ; sa praktikala reali­gebleso pruvesas per « konkreta exemplo, Esperanto ». E pro to S^o Ostwald propagis Esperanto en Germanio e precipue en Usono, kun quanta suceso, omni memoras,… ecepte la fanatika chefi di Esperanto, qui « aranjas » la historyo segun sua fantazio od interesto. — S^o Ostwald deklaris, ke persone il konsideras probabla, ke on adoptos Esperanto ; sed samtempe, ke il ne konsideras Esperanto quale neplubo­nigebla. — III. Der Kulturwert der Hilfs­sprache (1907). L’instituco di la L.I. esos progreso komparebla a l’invento di l’imprimado. Quo esas civilizado ? Sparado di energio. En ta senco, la L.I. esos grandega sparo di energio en la homala relati. « La linguala dogano konstitucas pura impedilo di movo e konsumilo di energio. » L’autoro negas la valoro di la naturala lingui por kulturo di la spirito, pro ke li esas tro nereguloza e mallogikala. A la patriotachi, qui opozas a nia ideo, il respondas frapante : « La devi ad la patrio nultempe povas konfliktar kun la devi a la homaro ». Lando, di qua l’interesto esus kontrala a ta di la homaro, necese perisus. Tote kontre, ta landi prosperas maxime, qui servas maxime l’interesti di la homaro. E l’autoro deziras, patriote, tala rolo por sua lando. Ni rekomendas ta konsidero a la patrioti di omna nacioni. — IV. Ein Friedens­werk : raporto pri la labori e decidi di la Komitato di la Delegitaro, kompozita quik pos l’evento : precoza atesto di la lora tendenci di la membri di la Komitato, da lia prezidanto ipsa. « La kunlabo­ranti ne kredis, ke on povas krear nun normo nevaryiva por omna tempo, quan omni devus adorar quale neacesebla idolo »… « Nulu audacos asertar, ke ta evoluco esas nun klozita, od esos irgatempe klozata… Oportas nur organizar l’evoluco anke por la futuro e protektar ol kontre nereguloza influi di la nekoncianta faktori. » (V. Progreso, N^o 1, p. 26-27). — V. Die int. Hilfs­sprache (1907). Altra raporto pri la Komitato (insertita en Die Woche). Komparado di la L.I. kun l’aviacado : la du bezonas perfektijo gradoza per la sperienco. L’autoro anuncas l’emendo di kelka difekti di Esperanto, espereble kun la kunlaboro di la duktanti di Esp. Il citas inter ta difekti la supersigni. Il aludas la konstanta opozo ad irga plubonigo, mem propozita da la Maestro ipsa. Il konkluzas, ke on devas, ne nur facar max balde la emendi agnoskita necesa, sed « samtempe krear fixa e duranta institucuro, qua esos [ 306 ] por la futura adminis­trado di la nuva linguo ». To esas la penso genitanta di Progreso e di l’Uniono. — Nachwort (Posparolo) : « La esperoza tendenci expozita en la lasta artikli korespondis exakte a l’impresi di ni omni pos la klozo di la vocala deliberi ; sed ne, rigretinde, a la realeso, qua aparis pos mallonga intervalo… L’exameno di la proyekto di plubonigita Esperanto, quan la prezidanto di la Lingva Komitato lasis ni expektar en un monato, trovesis, pos plu kam du monati, ne mem komencita ; e la prezidanto di la konstanta Komisitaro… ne povis obtenar irga determinita indiko, pri kande on povus esperar aktiva kunlaborado di la Lingva Komitato… Dume aparis en la espe­rantista jurnalaro pasionoza movado kun la militklamo : « ni restos fidelaj ! », qua prizentis omna konsento kun la Delegitaro quale atento kontre la santeso di la linguo. Negocii per letri kun l’inventinto di Esp., D^ro Z…, restis sen suceso, e tale la konstanta Komisitaro esis obligata procedar nedepen­dante, quo eventis dum la sequanta monati kun fervoroza laborado. » Pose l’autoro explikas, pro quo on devis donar a la reformita Esperanto la nomo Ido, fondar Progreso e l’Uniono, e quale ni laboras por la devlopo di la L.I. « On penas tale kontentigar l’inter­naciona bezoni precize en la domeni ube generala inter­komprenilo esas max urjante necesa. Ica politiko esas konciante kontrala a ta di Esperanto, qua vizas difuzo max rapida posible per populara propagado ; D^ro Zamenhof, qua konsakras prefere sua agemeso a la traduko di litera­turala klasika verki, donis a la linguo partikulara impulso ad la literaturo, qua certe ne esas la direciono di la minima rezisto e di la maxima bezono. » La max urjanta spiritala bezono existas en la cienco ; la max urjanta materyala esas en la tekniko ed en la komerco e komunikado. Pro to la Idisti lasas tre volunte a l’Espe­rantisti la propagado populara ; nam Esp. esas enduktilo ad Ido (kontre, nul Idisto revenis ad Esp.). La existo di Esp. esas mem bona shirmilo por Ido : ol ritenas l’entuzias­memi, qui esus neutila o mem malutila a la serioza kunlaborado, e quin atraktas la senti­mentala motivi ; dum ke la koncepto ciencala-teknikala di la problemo atraktas ad Ido la sobra homi ed « intelektuli ». « Tale singlu havas sua parto », e S^o Ostwald judikas, ke omno esas tre bona tale.

Il konkluzas, ke ek omna problemi di la civilizado existas nula, qua povus tam facile e balde solvesar, kam ta di la L.I., e qua havus tam granda importo por la solvo di la ceteri, nam ici omna koncernas la homaro e bezonas facila inter­naciona relati. Fine il rekomendas l’Uniono a la lektanti, indikas l’eminenta rolo, quan il ludas en ol, e deklaras, ke ol esas « tre granda honoro por ilu ». — Omna Unionani sentos su inverse tre honorizata per tala deklaro da la granda ciencisto. — La libro klozesas per, l’artiklo « Ad Stockholm », quan ni recensis (N^o 24, p. 754), tale ke « Ido » [ 307 ]aparas ankore sur la lasta pagino di la tomo. Nia samideani konstatos kun plezuro e gratudo, quanta spacon nia linguo okupas en la zorgi e pensi di l’autoro, e quantan importon il atribuas a nia entraprezo. Por plu bone komprenar to, importas lektar la tota libro, qua expozas, sub familiara ed atraktiva formo, la tendenci ed ideali di nia « honor-prezidanto ». Mem ti qui ne povus lektar e komprenar sa ciencala e filozofiala verki, esos tre interesata konoces­kante la « homo », quala lu aparas en multa pagini, precipue en l’introduco, ube il explikas la direkto di sua tota vivo. Il certe konquestos lia admiro e simpatio ; e nia samideani esos fiera e joyoza, havar tala homo inter li : l’aprobo e kunlaborado di ta pioniro di omna progresi esas certa garantio di suceso por nia entraprezo.

The Standard Manual of Esperanto, da Jelley (E. F. Do, West Newton, Mass., Usono ; 1908). — Unu de nia amiki komunikis a ni ica kurioza libreto. L’autoro pretendas esar fidela a la « kara linguo », di qua il amas « chiun literon kaj silabon ». Pri Ido il repetas, bonfide e blinde, la senshama rakontachi e kalumnii di sa chefi. Il abominas la « Mal­zamenhofa Lingvacho Komitato » ! Sed, en la sama pagino, il propozas… la « kin nuva sufixi adoptita da l’Internacia Scienca Oficejo », nome : oz, iv, if, iz e ojd, de qui quar esas Idala ! Ton il ne savas : il anke ne savas, ke la sama profunda cienculo, qua propozis pruntar li tacite de Ido, deklaris pose, ke li esas tute neutila ! Cetere, il nule komprenas lia uzado, e deklaras, ke on ne devas sempre uzar oli, e dicar ex. dolchoza vice dolcha ! Inverse, il propozas uzar de quale prefixo, e dicar deora ringo (vice ora ringo). Do il nule komprenas la principi di la derivado. L’autoro agnoskas anke l’ ambigueso di la prepo­ziciono de (kores­pondanta ad E. of, from, by) e serchas moyeno por remedyar ol. To esas tre instruktiva dokumento ; tala esas la mentala stando di ti, quin la Esperantala chefi trompis e blindigis ; li malbendikas Ido, sen konocar ol, e samtempe propozas o serchas plubonigi, qui esas ja realigita (e multe plu bone) en Ido.

Vivarais, broshuro de 16 pagini editata da la Syndicat d’initiative du Vivarais, en Vals-les-Bains (Ardèche, France). — Ica broshuro, elegante imprimita ed ilustrita per fotografuri, esas deskripto di la franca regiono Vivarais, di sa naturala ed artala kuriozaji, kun praktikala informi, tote en Ido : Ol havas quale epigrato ica linei da Eug. Melchior de Vogüé, de la franca Akademio : « Esas plu mayestoza regioni en nia Francio. Me ne konocas ula plu originala, e precipue prizentanta plu brilanta kontrasti ed ube on povas, quale hike, en tempo de poka hori, irar de l’alpala naturo a l’italiana naturo. Nula esas, en qua la terala ed [ 308 ]homala historyo esas skribita sur sulo per skribo tante klara e vivoza ». — Yen nuva pruvo di la aplikebleso di nia linguo ad omnaspeca temi, di sa klareso e flexebleso, quan ni debas a devota samideanino.

JURNALI

La Langue auxiliaire (marto). — Kroniko generala : Germanio. — Movado en Francio : recenso di multa franca artikli pri e por Ido ; fondo di l’Uniono sacerdotal idista. — La linguala sentimento (en F.) da L. de Beaufront : refuto di ti qui alegas sua linguala sentimento (generale aquirita ed artificala) por mallaudar la finali ‑a e ‑o en Ido. La proceso esas judikita depos la bonega latina exempli di S^o Dutens (In illa vasta domo; Sub ombrosa fago… V. N^o 21, p. 532) e la citaji de Mistral (De la patrio amo piouso…) De nun on povas nur quiete mokar ta linguala sentimento, qua tante varyas de un naciono ad altra, de un homo ad altra, e qua esas la lasta argumento di ti… qui havas nula. On refutas anke ti qui postulas la pluralo per ‑s, e judikas arbitriala la finali di la verbo : ‑as, ‑is, ‑os,… — Esperanto e Ido (plano di diskurso) da L. Couturat ; kompozita segun la demando di plura samideani, por furnisar a li la materyo ed argumenti necesa a la propagado. Ica unesma parto traktas rezume la questioni : alfabeto, fonetiko, gramatiko, e radikaro.

La Langue auxiliaire (aprilo). — Elekto di du akademiani e di sis ripre­zentanti. — Esperanto e Ido (plano di diskurso), da L. Couturat (sequo e fino) : kritiko di la vortaro, di la derivado e di la kompozado ; la Fundamento. « Omna ta difekti frapas l’okuli di omna kompetenta e senpartia homi ; li impedas e sempre impedos la ciencisti adherar ad Esp. On komprenas, ke la komitato di la Delegitaro ne povis adoptar bloke linguo tante difektoza, malgre la sumno preske insolenta di l’Espe­rantista chefi, e ke ici, pos provir fanfaronar, esis obligata, por salvar Esp., konsentar pri « plubonigi » , sen qui ol esus rifuzita tute e simple. On fanfaronas nun, ke on impozos Esp. en la lerneyi per la « forteso ». On bone savas, ke to esas neposibla… Esas tre certa, ke nultempe Esp. esos adoptata sub la nuna formo, sed nur per reformi, qui igos ol simila o mem identa ad Ido. Konseque Ido sola havas chanco adoptesar da irga inter­naciona e kompetenta autoritato ». Ica « plano di diskurso » esas reimprimita aparte sub formo di broshuro, por nia propaganti. — Mallonga pensi pri vivo e morto, da O. Jespersen, trad. en franca. — Kroniko generala : Austrio, Danio, Finlando, Hispanio, Belgio. — Diversa dokumenti. — Biblio­grafio. [ 309 ]

La Langue auxiliaire (mayo). — Mondala Kongreso di l’inter­naciona Asocii. S^o de Beaufront rimarkigas, ke ti qui pretendis « riprezentar » Esperanto en ta kongreso havis nula yuro, nam esas agnoskita da la chefi Espe­rantista ipsa, ke Esperanto havas nula legitima autoritato. Fakte, la duktado di la tota « afero » (santa o ne !) esas akaparita da grupeto de Parisani celata sub l’anonima « firmo » Centra Oficejo. — Letro da Couturat e Leau refutanta la Protesto di kelka ex-membri di la Delegitaro, duktata e trompata da la Centra Oficejo, qua igas li subskribar bonfide sua mentii e kalumnii. — Atencinda parolo : tosto di S^o Gautherot en la katolika Esp. kongreso, asertanta, ke Esperanto nule nocas la patrii e la patriotismi. Quale on koncilias ico kun la stulta pretendo, ke l’Espe­rantisti konstitucas aparta populo e super­naciono ? — Deklaro, da J. F. Khun. — De quo Esperanto mortos, da L. de Beaufront : pro ke sa facileso esas nur semblanta, pro ke sa gramatiko, qua semblas unesme simpla, celas multa senregulaji e komplikaji, pro ke sa vortifado havas nula regulo, e procedas kapricoze, hazarde e blinde ; fine, pro ke la malsaja fanfaronado di la propaganti preparas a l’adepti necesa decepto. Ol povas konquestar nek la populo, pro sa malfacileso, nek la ciencisti, pro ke ol alteras la ciencala linguo. — Kroniko generala : Italio, Holando, Suedo, Suiso, Britanio. — Biblio­grafio. — On rimarkos, ke ca jurnalo reganis nun la tardijo, qua nequietigis sa amiki e furnisis a nia adversi pretexto a tendencoza aserti. Quale sempre, ici esis tote malvera, la fakto pruvas to ; nia samideani joyos pri la vivemeso di lia max malyuna jurnalo, e sustenos ol kun sempre kreskanta kurajo e fido.

La Belga Sonorilo (n^o 128, 29 mayo). — Mondala Kongreso di l’inter­naciona Asociitari : ni ne recensas ica raporto, nam, quankam tote nedepen­danta, ol nur konfirmas e kompletigas nia raporto. Un detalo sen importo, sed ne sen signifiko^[32] : l’Adjuvilo esis depozata sur la tabli di la sekre­taryeyo di la Kongreso da l’agento di la Centra Oficejo. Yen la pruvo di la shaminda taktiko di la fanatiki ! — La semano Ido-Esperantala en Bruxelles : cirke la mondala kongreso. On raportas pri diskurso facita la 8 mayo da eminenta Espe­rantisto, e quan asistis… nur kindeko de Espe­rantisti ; pri la paperachi per qui l’Espe­rantisti penis inundar la kongreso, e per qui li nur donis ad ol ideo di la mento e mori di la super­naciono ; pri la kunveno en la klubo Pioniro. — L’Expozo di la Kongreso. — Kroniko. — Ad Prof. Ostwald ; danko vere meritata ! — Sempre la historyo : la Centra Oficejo audacas asertas en la fidela jurnali, ke Esp. esis aceptata en l’Expozo « quale [ 310 ]ripre­zentanto di la L.I. » Sempre la sama fanfaronado, t. e. mentiado ! — Pri anonima adjuvilulo : nia amiko S^o Giminne naracas, ke en la lasta kunveno di Pioniro insinuis su anonimo, qua entraprezis kritikar Ido e laudar Adjuvilo. Il rifuzis dicar sua nomo, sed on saveskis, ke il esas fidela espe­rantisto. Nobla, loyala taktiko !

Suedana Mondo­lingual jurnalo (n^o 3, mayo). — Laboristi e mondolinguo ; inquesto facita da la Borso di Laboro di Cherbourg pri Ido ; on konocas olsa bona rezultajo. — Kroniko. On anuncas la balda aparo di suedana edituro di la broshuro : L. I. e Cienco da la 5 profesori. — Ringizita o senringa stiftodenti, da A. Lundström, trad. da S. Liljendahl : ico esas artiklo tre teknikala pri la dentist-arto. Esis preske audacoza entraprezo tradukar ol en Ido ; tamen la provo bone sucesis, e montras, quante richa, preciza e flexebla esas nia linguo. Nur un nuva vorto esis necesa : jinjivo (kun gisar o gizar, qua esis ja propozata). — La mentala malsanesi e la civilizado, da D^o Hermann ; altra ciencala artiklo tre klara ed interesanta. — Biblio­grafio. — Kores­pondado. — Frazaro, en suedana e Ido : specimeni di konversado.

Inter­naciona Socialisto (mayo) aparis poke tarde, pro ke S^o Peus naracas en ol sua Voyajo por Ido ed en Ido ; sed la lektanti havos bona kompenso pro sua expekto : li lektos kun granda intereso e joyo la informi ed impresi, quin S^o Peus reportis de sa propagal voyajo tra kin landi : Germanio, Belgio, Anglio, Francio e Luxemburgo. Omnube, mem en treno ed en navo, il semis la « bona parolo ». Ni raportas altraloke pri la agado di S^o Peus ; ni instigas nia lektanti lektar sa naraco ipsa, tante vivema ed amuzanta per sa kordyala sincereso e bona humoro. Ni rimarkas nur kelka bona konsili, inspirita da la sperienco : 1^e Ni devas parolar maxime posible en Ido, unesme por exercar ni ipsa, duesme por pruvar a la profani la reala prakti­kebleso ed utileso di nia linguo. Nulo astonas plu multe la profani, kam la fakto ke on povas vere konversar ed inter­komprenar en artificala linguo : nulo egalvaloras ta « propagado per la fakto ». 2^e Ni devas parolar malrapide e bone artikular, por komprenesar, sive da nia novica adepti, sive da la stranjera samideani e mem da la profani. 3^e Nia angla samideani devas zorgar pronuncar tre klare e simple la kin vokali, e ne transformar li en konfuza diftongi (ae, ao, ai, e. c.) [Ni adjuntez, por esar senpartia : la Franci devas konstante zorgar pri l’acentizo, e mem exajerar ol, por esar certa, ke li ne neglijos ol plu tarde. E ad omni, qui havis la fortuno audar nia samideano Peus, ni povas donar nur un konsilo : parolar e pronuncar Ido quale il ipsa]. — Mondala Kongreso di la inter­naciona Asocii. — La kontre-alkohola movado di la laboristi en Germanio, trad. R. Chapron. — Amuzanta proceseto, da Esperviro ; amuzanta, sed malgaya ed ofte tro vera. [ 311 ]— La inter­naciona kongreso di socialisti (eventos de 28 agosto til 3 sept. en Kopenhago). — Laboristi e patrio, trad. Geo Listens. — Prof. Ostwald kontre Esperanto. — Ek la movado di Ido. — Literaturo di Ido. — Ido-stenografo da Peus. L’autoro explikas, ke sa sistemo, qua esas tre simpla e riprezentas omna literi (soni), ne esas destinata sequar la rapida parolo, sed nur skribar plu rapide e mallonge kam l’ordinara skribado. On savas ya, ke la stenografo-sistemi, qui esas kapabla sequar la parolo, uzas omnaspeca abrejuri komplikita, quin on lernas nur per longa exerco e dechifras nur pos longa praktiko.

Progresido (junio). — La Procesisti, da Racine, trad. da J. B. Pinth. — Paulo e Virginia, trad. da S^no Lelong.— Fidel amiko, da Ne-Poeto. — Nulu bonfacez por propra interesto ; legendo, da J. de Ljustina. — Suplementa parto : diversa informi, aparte pri la mondala kongreso en Bruxelles. — Nuva adresaro dokumen­tizita : nⁱ 296-330. La konstanta kresko di ta adresaro pruvas ya, ke Ido vivas. Pro to nia adversi, qui dum du yari anuncis, ke Ido ja esas « mortinta », nun predicas nur, ke ol balde mortos ! To esas ya vera progreso ! Sed, danke la fervoro di nia samideani, la duesma aserto esas tam malvera kam l’unesma.

Inter­naciona Pioniro (n^o 9. junio).— Nia Literaturo : listo di nia lernolibri, aparte en Esperanto (Waltisbühl) ed en germana. — Uniersala Metodo, 10^a leciono. Derivo di l’adjektivo, kompozita vorti, malvera reflektiva verbi ; konjuncioni ; exerco. — Tero o Fairo ? Enterigo o kremaco ? da D^o Hermann : bonega artiklo populare-ciencala, sed tre preciza e teknikala. L’autoro expozas aparte la du procedi di putrado (oxoza e senoxa), e montras ke la kremaco havas la sama rezultajo kam la putrado oxoza (nur plu rapide e plu pure) ; sed ke ofte, pro la cirkon­stanci, eventas en la tero la putrado senoxa (malbon­odoranta). Do la kremaco esas la max bona e sekura moyeno efektigar la finala malkompozo di la homal korpo. L’autoro uzis en ica artiklo la kemiala nomizado propozata da Prof. Ostwald en Progreso ; ed ol aparas tre simpla e klara en ica unesma apliko. — Pri reformo di nia kalendaryo, da P. de Janko. Nia akademiano pledas por ta reformo, qua konsistas esence uniformigar la nombro di la dii di la monati : singla yarquarono kontenus tri monati havanta rispektive 30, 30 e 31 dii ; existus un extra dio (du en la bisextila yari) ; l’ordino di la semanal dii esus la sama en omna yarquaroni (nam 91 $=$ 7 × 13), qui komencus per lundio e finus per sundio. S^o P. de Janko propozas nur malgranda modifiko, utila por la komerco, nome : ke la tri monati havez rispektive 30, 31 e 3o dii. — Herkules et sa aventuri, originala novelo da A. Kofman. — Diversajo. [ 312 ]

Idano (mayo). — Lernez la L. I. (rezumo di la gramatiko). — Pri absteno e vejetarismo, da D^ro Moiser, S^o Pfaundler adjuntas ica prudenta konsilo, ke on devas solidarigar nia linguo kun nula aparta tendenco o doktrino. — Raporto pri l’ Uniono de l’ Amiki de la L. I. (prizentita a la Mondala kongreso di l’inter­naciona asocii en Bruxelles). — Prof. W. Ostwald ed Esperanto. — Uniono « Parko por natur­protekto », en Stuttgart ; advoko a la fondo di parki por natur­protekto (en Germanio ed Austrio). — Nia movado. — Litera­turala parto : La zorgo e la morto, da Kovacic. — Pri la evidenteso di la interna percepto, da Descartes, trad. Kielhauser. — La historyo di la tremulo, da D^o Hermann. — Malbona spozo esas preferinda kam nula, legendo, da J. de Ljustina. — La cigno e la alaudo, da Janotta. — Respektez la naturo, da H. Knecht. — Matema­tikala amuzo, da Knecht. — Biblio­grafio. Anunci.

The Interna­tionalist (aprilo-mayo), elegante imprimita, facas granda honoro a nia Usonana amiki, anke per sa kontenajo. — La Decido di la Delegitaro, da W. Nichols ; la Espe­rantisti aprobis l’entraprezo di la Delegitaro ; multi de li esis membri di la Delegitaro, li mem partoprenis la labori e decidi di sa Komitato. Nultempe (ante la decido) li rekuzis sa judiko ed autoritato. Li havas do nula motivo rifuzar la reformi, quin lia chefi ipsa votis, do judikis necesa ; ankore min « mispri­zentar la personi e la fakti », segun l’expreso di S^o Jespersen. On ne povas esperar linguala uniono inter Esp. e Ido ; sed esas certa, ke la max bona linguo fine venkos. — Facila lekto-lecioni en Ido, da O. H. Mayer, kun vortareto e gramatikal observi (tre bone kompozita). — La problemo di Inter­naciona Linguo, da B. Mackensen : pro quo la angla ne esas apta por ta rolo (extraktajo ek la propagala broshuro da la sam autoro, quan ni rekomendas a nia anglolingua samideani). — Recenso di l’ Inter­naciona Matematikal Lexiko da Couturat ; on citas extraktajo de la kinlingua lexiko e de l’alfabetal indexo. On montras, quante utila esas la sistemo di la gramatikal finali, por igar la texto divinebla ye unesma vido da la profani,… t. e. da la tota mondo. — Kiro­praktiko, da D^ro C. S. Pearson. — La litero K en L. I. da S. E. Bond ; l’autoro explikas, ke la litero existis primitive en la latina (kalendae) e malaparis nur pro acidento : maljusta substituco di C (= G), quan on devis vicigar suafoye per G. « Do K esas l’ originala litero por la sono k… Ol esas la max bona litero por ta sono, pro ke ol havas nul altra sono ». Tre bona refuto di la postuli di l’amatori di latina o romanala lingui : « Nia linguo ne esas por la latinidi sola, sed por la mondo ». Brave ! — Kremaco, segun pastoro Johnson. — Alegorio, da Beauchemin. — Urbo Washington (komparenda texto en Esp. e Ido). — Nia Letro-buxo : letri da O. [ 313 ]Jespersen (kordyala aprobo) ; da H. M. Scott, Espe­rantisto^[33] (« Durez produktar la teknikal lexiki ; ne plendez, se ni furtas de vi ». Yen adminime un honesta furtanto ! il avertas !) ; da J. L. T. de San Francisco (vere « tipa sperienco » : « La jurnali Esp. multe mallaudis Ido e la Idisti, sed oli max zorgoze evitis donar a lia lektanti irga informo… Til recente, la pretendi di Zamenhof e la L. K., qua vizis haltigar la reformemi, efikis anke che me,… » L’autoro volis supresar la « monstratra ‑aj, ‑oj, ‑uj » ; il decidis vicigar ‑oj per ‑i ; do il devis vicigar l’infinitivo ‑i per ‑ar ; sed lor il ricevis Idala libro, e konstatis… ke sa reformo esas ja facita ! Ca fakto pruvas, quante ta reformo esis necesa, naturala ed impozata. La fanatika chefi asertas, ke on genitas reformemi parolante pri reformi ; nu ! on genitas li anke kande on pretendas sufokar la reformo per la konspiro di silenco. Konkluzez !) ; da J. R. H. en Seattle (atestanta ke l’Esperantal klubo di ca urbo mortis, pro « la malvera pretendi di l’ entuzias­moza Espe­rantisti » e la malsaja e trompema fanfaronado. Ka ta « praktikala homi » [quale li laudas su ipsa] komprenos la lecioni di la sperienco ?) — La kovrilo di la revuo portas diversa kompari. Suplemento kontenas nia Angla klefilo.

Idealisto (n^o 3, mayo). — Uniono idealista : informi pri l’organizo di l’Uniono e pri la secioni proyektata. — Kelka enunci pri alkoholo. — Ad amiki di bonajo. — Eduko, segun Tolstoy, trad. Kostrovskiy. — Ibsen privirini. — Raciono, segun Schopen­hauer. — En regno di pugno. — Kredo, trad. Kostrovskiy. — Tolerumeso. — Inter vejetarani rusa. — Granda urso. — Aglo, segun Dostoevskiy, trad. Gutlancev. — La du mondi.

Nuva Mondo, revuo inter­naciona ed inter­religya, en Ido (Berlin W. 30, P. J. Barral ; N^o 1, mayo 1910). — Ni anuncas kun plezuro l’aparo di ca nuva revuo, qua (same kam Idealisto) esas revuo per Ido plu juste kam revuo por Ido. — Normi dil vivo ; nuva idearo. — Nia studyo-societi ; nia revuo. — Studyi pri social questioni : Nedepen­danta socialismo. — Inter­religyal doktrino : Mondo-kongreso. — Pri Arto e Cienci : Esenco dil arto. Generala expozo (1910) pri urbokons­trukto. — Komercal ed industrial revuo. — Historyal studyo pri l’antiqua ideo dil mondimperyo. — Folyetono. — Diversaji. — Ni deziras a nia kunfrato max bona suceso en sa entraprezo. Sed, quankam on ne devas judikar ol tam severe kam jurnalo di propagado, ni devas rimarkar, ke ol ne uzas korekta linguo (se ni ne facus ica rimarko, nia malicoza adversi explotus kontre nia linguo la kulpi di ta jurnalo). On dicas socia­listiko vice socialismo ; eso vice esenco, o vice ento (du idei tre [ 314 ]diversa !), aviatico ( ?) vice aviaco, antik vice antiqua, kulturo vice civilizado. On uzas ja (poke frue !) la prefixo dez‑ apud mal‑, quo esas tute konfuzi­ganta^[34]. On uzas samtempe Esperantaji : eble, verki, devigi, denuve o renuve (vice itere), abstrakta (vice abstraktita). On uzas maljuste nia afixi : titoluro, splendidoza, verkajo, influizar, koncen­trigar e koncen­trizar, komunikuro, amplesoza o amplesiva (vice ampla !), lojeyuro, ideuro, nedepen­danteso (vice nedependo), nesufi­canteso (nesufico), nombroza (vice multa o granda­nombra) ; on neglijas inverse afixi necesa : renuvante, dokumen­tante, homal forti, limitar, efektesar, kontentiva ; on formacas mem pasivi tute neposibla : restesis, divenesis ! Or formacas kompozaji ek tri radiki : urb­devlop­formi, e sen atencar la belsoneso o mem pronun­cebleso : konstrukt­skopi ! Fine, on trouzas sisteme l’eliziono, quo multe domajas nia linguo : strikt ciencala, enorm spensi ; on reducas mem ita a it, ed on soldas l’artiklo ad omna prepo­zicioni : dil, del, tral…^[35] On ne devas oblivyar, ke l’eliziono esas nur libereso subordinata a la belsoneso, e ke uzar ol konstante e sisteme esas grave alterar nia linguo, ed igar ol simila a « kelk altr malagrabl proyekt linguo », segun la spritoza joko di S^o de Janko (II, 663). Omno to povas nur shokar la bona Idisti, donar a la profani maljusta ideo di nia linguo, ed a nia malamiki pretexto por asertar, ke Ido dissolvesas en dialekti.

Les Études francis­caines (aprilo, mayo) publikigis du importanta artikli da P. Odon de Ribemont : La helpanta linguo e l’eklezyo, qui vizas precipue justigar nia ideo e nia linguo e defensar oli kontre nejusta objekti facita de la katolika vidpunto. 1^e L’eklezyala historyo di la helpanta linguo montras, ke la ideo di L. I esis sempre servata e favorata da katoliki, mem da sacerdoti (quale Sinioro Schleyer, autoro di Volapük) ed aprobata da l’eklezyal autoritati. Ol memorigas la granda meriti di S^o de Beaufront e di abato Peltier, e mencionas l’ Uniono sacerdotal idista. 2^e La helpanta linguo normala e la latina : l’autoro montras, ke la latino (linguo di la katolika eklezyo) ne povas ludar la rolo di L. I. sen profunda modifiki e kompleta transformo, e ke la rezultajo di la transformo esus nur linguo artificala analoga ad Ido. Nur ica esas la L. I. « normala » postulata da la cienco, pro ke ol realigas la maximo di logiko en sa strukturo e di interna­cioneso en sa vortaro. En ol la latino duras vivar, segun quante ol esas ankore vivanta, segun quante ol esas la komuna patrimonyo di l’europana civilizeso. Ido esas la linguo max facila por omni, pro ke la logiko, qua igas ol apta a la cienco, igas ol anke max simpla por la min [ 315 ]instruktiti. Ol esas perfekte neutra ; apartenas a la katoliki uzar ol por sua propra skopi, same kam la ciencisti e la laboristi^[36].

G. P.’s Monthly (junio) publikigis l’Indexo di la Angla idiotismi tradukita en Ido. Ica verketo esas do nun kompleta, aparos en aparta broshuro.

The Month, a catholic magazine (junio) kontenas artiklo pri la L.I. qua expozas diversa opinioni. On demandas arbitro inter la diversa « proyekti ». On ne savas do, ke Ido esas precize la frukto di l’arbitro di la Delegitaro. Kad on volas institucar senfine nuva arbitri ? On komprenas ya la taktiko di l’Espe­rantisti, qui volus apelar konstante de un arbitro ad altra, rekuzante omna judikisti, til ke hazarde trovesus una, qua aceptus la « netuchebla linguo ». — On parolas pri Dilpok ; or Dilpok esis anke examenata, judikata e… forjetata da la Komitato di la Delegitaro.

L’Informilo (Cherbourg, mayo) memorigas, ke la grupo di ca urbo deklaris aceptar egale Espe­rantisti e Idisti. La funda­mentisti preferis separar su ! Ankore un plusa pruvo, ke nur la fanatiki volas e facas la skismo. — Generala kunsido di oktobro 1909. — Coutances. — Borso di Laboro di Cherbourg ; la laboristi e la L. I. — Advoko a la laboristi di omna landi. Inquesto facita da la Borso che la laboristi di diversa landi ; precipua respondi ricevita. Ecelanta propagilo ! Konseque, Ido esis adoptata da la Borso di Laboro di Cherbourg. — La L. I. e la Nobel-premyo, da H. Devannes. — Kunveneyo. — Letro da H. Peus ; tre interesanta atesto da nia devota propaganto.

American Exporter (New-York, marto), granda komercala revuo, publikigis bona artiklo pri Ido (p. 106) : ol ne esas nuva linguo lernenda, sed la quintesenco di l’ europana lingui, multe plu facila kam irga de li. Ol esas ja uzata en la komerco ; ol permisos korespondar ed inter­komprenar « de Siberio til Fairotero ».

English Mechanic and World of Science (27 mayo) sub la titolo : La bezono di komuna ciencala linguo, recensas favoroze l’angla edituro di Linguo inter­naciona e Cienco ; citas kun aprobo la prefaco da S^o Prof. Donnan, e longa peco extraktita ek la chapitro da S^o Jespersen, qua « pruvas l’existo di la L.I. exter omna teorio ».

Le Spectateur (Paris, aprilo). — En sa Bulteno di linguala logiko, S^o V. Muselli duras diskutar la « posibleso » di L. I. Il distingas ed opozas l’interna­cioneso linguis­tikala e l’ [ 316 ]interna­cioneso profe­sionala, l’artifi­caleso litera­turala e l’artifi­caleso ciencala, e, pos subtila diskutado, konkluzas ke la L. I. povas kompozesar per nula de ta manieri ! Esas tute vana diskutar pri la « posibleso » di la L.I., kande ol existas, e pri la diversa « metodi » por konstruktar ol ; plu utila esas, konstruktar ol reale. Omna ta dialek­tikala argumenteti, abstraktita ed a priori, pruvas nulo : lia autori devus unesme lernar la L. I. e studyar sa strukturo, qua refutas fakte lia objekti ; duesme kunlaborar por ol, e tale li vidus, ke lia subtila distingi esvanas avan la praktiko. La L. I. profitas samtempe, indiferente, la linguis­tikal e la profesional interna­cioneso, nam nule importas, praktike, ke ula radiko esas interna­cioneso de du yari (quale teknikala vorto) o de la prehistorya tempi ; la L. I. unionas en su omna specala lingui di la cienci, sen ule restriktar su a la teknikala domeno, e povas egale, restante una, servar a la bezoni di la vulgara vivo.

Les Documents du Progrès (junio) kontenas mallonga artiklo da nia samideano S^o Léon Bollack pri la L.I. helpanta Ido : il memorigas la decidi di la Delegitaro, la rifuzo di la reformi da l’Espe­rantisti^[37] ; ol refutas lia fanfaronado pri lia nombro, e por montrar la supereso di nia linguo il citas la komparenda texto (traduko de Renan). « Nula racionoza homo povas hezitar por agnoskar Ido infinite plu simpla e plu facile lernebla… Ido esas de nun la duesma linguo oficiala di omna civiliziti ».

La Voix du peuple (Reims, 25 mayo) publiki­ginte artiklo humuroza da « Alain » pri Esperanto e Ido, unu de nia amiki respondis (29 mayo) sub la nomo « Jehan », e refutis ta grosa eroro, ke « la konoco di linguo perfekta ne progresigus la kulturo e la liberigo di la spiriti ». Tote kontre, to esas l’ideala skopo di la L. I., per la supreso di la linguala barili, qui separas la menti.

La Dépêche républi­caine de Franche-Comté (Besançon, 9 junio) insertis bonega letro da anonima Idisto, qua pledas por la L.I. generale, montrante ke ol rezultas necese de la inter­naciona institucuri e komunikadi. On prizentas Ido quale Esperanto simpligita e plubonigita, ed on asertas ke l’amiki di la L.I. en Besançon nule partoprenis la polemiki inter Esp. ed Ido. « Espe­rantisti ed Idisti vivas hike en konkordo, ed omni havas nur un deziro : kunlaborar por la progreso e la profito di la homaro ». On komparez ta saja posturo a ta di la fanatiki, qui furias en altra urbi !

L’Avenir blayais (4 junio) kontenas bona artiklo da Idisto pri e por la L. I., expozanta ke sempre existas homi, qui ignoras e negas la progresi, mem praktike realigita. Nia samideano konvinkas la nekredemi montrante a li la letri, quin il kambyas en e [ 317 ]per Ido kun kores­pondanti de multa diversa landi e lingui. Yes, to esas tre bona maniero propagar nia ideo e nia linguo.

Le Collabo­rateur (aprilo, Genève) raportis pri la konkurso pri Ido : 53 traduki esis ricevata, e la 4 premyi esis adjudikata a Sⁱ Revaclier, Bussat, Bellot e Ghiglieri. Gratuli a la premyiziti ed a la docanti !

Schweize­rische Lehrer­zeitung (28 mayo) publikigis advoko da la Suisana uniono a l’amiki di la LI. por rekomendar a li Ido. On esas pregata direktar su a la nuna sekretaryo di la Suisana uniono, S^o Rud. Hiestand, instruk­tisto, en Höngg.

Solothurner Zeitung (17 aprilo). — On devas zorgoze distingar l’ideo generala di L. I. ed olsa realigo praktikala. La ideo esas evidente bonega ; sed kad olsa realigo esas bona, e plu o min perfekta, on devas decidar la cienco. Praktikal utileso di Ido (en Ido) : Ido ne esas « nuva » linguo, ol ne esas « artificala » od « inventita » — (24 aprilo.) La efekto di la fantazio (anekdoto en Ido). Recenso di Weltsprache und Wissen­schaft. — (15 mayo). Esperanto rekuzita, Ido aceptita (en la komercal reala skolo en Dessau). La linguo esas nur moyeno por definita skopo ; inter kompreno. Se linguo artificala atingas ica skopo, en devas aceptar ol ; e ta qua atingos max bone (e max ekonomiale, t. e. facile) la skopo, necese venkos.

Berner Rundschau (3o aprilo) recensis la libro da la 5 profesori : Weltsprache und Wissen­schaft, sen oblivyar la experimento di duopla traduko, qua pruvas la apteso di nia linguo por la max malfacila traduki.

Neues Wiener Tagblatt (17 aprilo), en sa Litera­turala revuo, kontenas artiklo pri e por L. I. ed Ido. On expozas kun humuro la stupida prejudiki e pseudo-ciencala objekti, qui sempre opozesis ad irga nuva progreso (ex. a la fervoyi). Tala prejudiki esis refutata praktike da Esperanto. Sed ol ne esas la max bona e simpla linguo artificala : ol havas difekti, qui esas emendita en Ido. La konservema Espe­rantisti agnoskas la neceseso di reformi, sed volas ajornar oli pos la generala adopto di lia linguo ; fola taktiko ! L’ artiklo finas per komparenda texto en Esp. e Ido (Multaj kompetentaj personoj…) La L. I. ne esas arbitriala kreuro, sed « extraktajo ek l’ europana lingui » segun la principo di maxima interna­cioneso, e to garantias olsa stabileso.

La Vie arrageoise (Arras, 15 mayo) insertas seryo de artikli pri la L. I. da nia samideano Eugène Philippe. L’ unesma expozas tre bone la neceseso di tala linguo, e montras ke ol povas esar nek linguo nacionala, nek la latina, sed nur linguo artificala.

La Vie Arrageoise (Arras, 12 junio) insertas duesma artiklo da [ 318 ]nia amiko S^o Eug. Philippe pri la L.I. Ol rezumas la historyo di l’ideo e l’origino di Esperanto.

Wäinämöinen (mayo) duras insertar Recenso inter­naciona en Ido di sua propra artikli, da Saarinen. Ta recenso esas tre bone redaktita. Esus dezirinda, ke mult altra revui e jurnali imitez ta exemplo, por igar su acesebla a l’inter­naciona publiko.

L’Action francis­caine (aprilo, mayo) publikigis recenso di la libro da la 5 profesori : La Langue interna­tionale et la Science. On memorigas, ke Ido esas tote konforma a la deziri di abato Peltier, di qua on explotas senshame la nomo por Esperanto netuchebla.

Vragen en Mededee­lingen (Arnhem, 15 aprilo) kontenas artiklo da E. MacPike pri e por Ido, kun specimeno di nia linguo tradukita en E. — La sama numero kontenas angla artiklo da la sama pri E. Halley. Ni memorigas, ke Progresido publikigis la biografio di Halley (februaro).

Les Questions actuelles (Paris, 7 mayo) reproduktis preske integre l’artiklo da S^o Poulain en Les Études (v. N^o 27, p. 188).

Esperanto (1 junio) publikigis grandega artiklo : Linguo ciencala helpanta, da la « bona deo di Esperanto » ; ol penas refutar nia kritiki, e pruvar, ke Esp. esas o povas esar linguo ciencala. Sed l’argumenti konsistas nur en enumero di la ciencala verki o verketi ja publikigita en Esp. : to pruvas reale nulo. On penas anke kritikar Ido, ed on vizas ol konstante, sen nomar ol. Ni ne havos la naiveso respondar a ta ataki, unesme, pro ke ni ne konsideras tala maniero di diskutado quale serioza e loyala : cetere, qua valoron, qua forteson povas havar ta obliqua kritiki, en qui on ne mem audacas citar un vorto di la linguo diskutenda ? Duesme, pro ke per tala unlatera diskutado on penas trompar la « populo » ; se on volis diskutar sincere e ciencale, pro quo on rifuzis la diskutado, kande la Delegitaro propozis ol ? Pos du yari e duono di exkomu­nikado, boikotado e terorigado, on simulas nun ciencala diskuto ! Sed reale la diskuto ne esas libera en Esperantuyo ; e la pruvo esas, ke la Napoleon di Esp. evitas zorge nomar Ido o la Idisti, por ne apertar la pordo a la respondi. Ni ne esos dupi di ta hipokrita taktiko. Ni respondos nur ad un vorto. L’autoro agnoskas, ke multa Espe­rantisti, trouzante la facileso di vorto-kompozado, fabrikis « vorti komplikita, vera malgranda rebusi, dum ke existis inter­naciona vorti multe plu klara ». Il konfesas do hike un de la funda­mentala difekti di Esp. primitiva. Sed il akuzas ni « serchar habile tala erori en la max malhabila artikli di Scienca Revuo ». To ne esas vera : ni prenas nia specimeni di Esperantulo che la « max bona autori », e precipue che la Maestro ipsa, en la precoza artikli, di qui La Revuo havas la monopolo. Kad nia adverso audacos asertar, ke ta artikli esas « le max malhabila » di La Revuo ? [ 319 ]

---

KORESPONDO

Crosspark, Barnstaple, 18/5/10.

Estimata Sioro,

Me lektas en la « Conquest of Peru » da W. H. Prescott, ke la Incas, ante la adveno di la Hispani, trovante malfacileso inter­komunikala de lia sempre kreskanta landi, substitucis linguo universala, nomita « Quichera » (Chap. 2^a).

Kordyale,

H.‑K. Gordon.

ANUNCI

Shaminda taktiko.

La mastri di Esperanto duras intrigar che la profesori, qui subskribis olim nia Peticiono, por obtenar de li, per trompo, o nur per komplezo, subskribi por sua « protesto ». On prizentas a li ta protesto, dicante ke ol signifikas, « ne ke li preferas Esperanto, sed ke li permisas a nulu asertar, ke li aprobas altra L. I. » E tale on igas li subskribar (sen lektar) ta ensemblo de faktala malveraji ! Sed pose on prizentos ta subskribi quale aprobi di Esperanto ! Ni havas do la yuro dicar, ke omna ta subskribi (malmulta kredeble, nam ni savas, ke multi rifuzis subskribar ta shaminda paperacho) esos obtenita per ruzo e fraudo. Tala esas la « honesta » e « loyala » moyeni, per qui on kombatas ni !

Ye fino di mayo aparis : Interna­tional Language and Science, Conside­rations on the Intro­duction of an interna­tional Language into Science, by Couturat, Jespersen, Lorenz, Ostwald, Pfaundler, tradukita da Donnan, prof. di l’Univer­sitato Liverpool (London, Constable, 1910 ; preco : 2 sh.). Angla edituro di la broshuro konocata, ja editita en germana ed en franca. La sola chanjo esas l’experimento di duopla traduko : on prenis texto da Prof. W. James, tradukita en Ido da Couturat, e S^o Hugon, ne konocanta l’originalo, tradukis ol en angla. La rezulto esis simila a la ceteri, e same konten­tiganta, kun kurioza varyado per sinonimi. La tradukanto adjuntis mallonga prefaco, quan ni citas :

« La ciencala posturo di la mento esas necese kritikema, sed nultempe skeptika sen konvenanta exploro e konoco. La tradukanto esperas do, ke l’angle­parolanta ciencisti ne judikos la questiono di int. linguo ante examenir quiete e sen pasiono l’argumenti tante habile expozita en la sequanta pagini. Ne questio­nesas pri « altra linguo » ; questio­nesas pri la finala solvo di una de la max granda ciencala problemi. Interna­cionigo di la penso esas la devizo di la dudekesma yarcento, la devizo sur la banero di la progreso. La cienco, la super-­naciono di la mondo, devas duktar en ica kozo same kam en la ceteri. Meze la kriado e klamado di la politikal e komercala lukto, la quieta imperyo di [ 320 ]konoco kreskas, sen bruiso e nevideble. Omni qui kredas, ke ca pacoza imperyo esas destinita divenar la fortajo direktanta di la mondo, helpez la realigo di sa komuna linguo. — La tradukanto deziras dankar sua amiko e kolego, Prof. J.‑P. Postgate, pro afabla revizo di la traduko di la Chapitri III e IV. »

Tale angla voco facas eko e juntas su a l’advoko di la germana e franca ciencisti ; ol atestas per la fakto la komuneso di idei inter la ciencisti super omna frontieri. Ni esperas, ke ol ecitos l’intereso di multa anglolingua ciencisti. Ni devas multe dankar nia devota kun­laboranto S^o Donnan e sa helpanto S^o Postgate, du nuva amiki di nia ideo.

En komenco di junio aparis :

Interna­tional-deutsches Gesprächs­buch (Inter­naciona-germana Konver­so­libro) da Alb. Nötzli, 1 broshuro de 48 p. in-12, elegante imprimita, kontenanta seryo de konversi e kelka letri en Ido kun germana traduko. (Che Ido-Verlag, Math. Nötzli, Zürich, 1910 ; preco : fr. 0,50 ; M. 0,40).

En komenco di junio aparis la Vortolibro inter­naciona-rusa di la linguo Ido, da A. Kofman (1 tomo 160 p. in-16 ; che Kofman, Odessa, Nejinskaya 32 ; e che Kapus­tyanskiy, Armavir ; preco : 60 kopek, cirke fr. 1,60, plus posto-spensi : 13 kopek, 40 centimi). Ica vortolibro, tre zorgoze kompozita, esas konforma a nia cetera vortolibri ; ol kontenas anke la nuva vorti adoptita da l’Akademio. L’autoro adjuntis, en la fino, diserturo pri l’Evoluco di Esperanto e la Genezo di Ido^[38]. Balde aparos la Vortolibro rusa inter­naciona, da la sama autoro.

Jus aparis : Lakonika Guidilo en Wien ed aden sa cirkajo, redaktita en Ido da R. Gunert, kun prefaco da L. Couturat ed ilustrui (Ido-Societo Progreso en Wien, VIII, Josefsgasse 12, 1910). Ica broshuro de 24 pagini kontenas omna utila informi por stranjero vizitanta Wien. Ol esas modelo di praktikala guidlibreto por voyajanti ; ol furnisas nuva pruvo di la klareso e precizeso di nia linguo. (L’unesma frazo : « Informi ricevesas de la policani… » esus dusenca en Esperanto !) Bela e delikata fotografuri ilustras la libreto, e konfirmas l’impreso expresita da L. Couturat en sa prefaceto : « Vidar Wien… ed ibe vivar ! » (Preco : 50 centimi, o 2 respondo-kuponi).

---

Chanjo di adreso : S^o Lepesqueur, prezidanto di la Federuro di Nord-Westal Francio, habitas nun : 17, rue Mélingue, Caen (Calvados).

---

Le gérant : L. Couturat.

---

PARIS. — IMPRIMERIE CHAIX (SUCCURSALE B), 11, BOULEVARD SAINT-MICHEL. — 1853-10.

1. Videz l’unesma artiklo en N^o 27.
2. Anhidrido esas nepermisata pro la finalo ‑ido.
3. Krom-virino, dicas Esperantulo ! Tam justa kam klara : nam viro ne-mariajita povas havar konkubino.
4. S^o Hugon propozas : konkubin-ar, konkubin-o (stando), konkubinant-o, ‑ino.
5. S^o Hugon rimarkigas, ke concussion E. F. havas altra senco cerebrala.
6. Ol meritus la nomo pafilego tam bone kam la kanono. To pruvas la neprecizeso di tala derivaji.
7. Ni ne parolas hike pri la s en komenco di la germanala radiki, quan ula Germani pronuncas z, ed altri s. To esas altra questiono ; e pri to on povas diskutar, tante plu ke multa populi kustumas pronuncar malmola tala komencala s.
8. Me uzas hike un provizore ; pri la max bona formo videz infre.
9. Esus malfacila uzar hike la verbo oportas, do mustar esas necesa.
10. Por tota kompleteso me devas rimarkigar, ke en ta kazo la neutro itu, viciganta la nuna ito, ne povos elizionar sa i-, pro la pronomo tu, e ke la posedala pronomo prefere konservos la nuna formo sa, ilsa, elsa, olsa,… sed ito povas nure aprobesar da la konservemi.
11. La detrimento esus min grava e min shokanta, se on fondus la regulo sur la distingo di la verbal e nomal radiki. Lor on dicus uniforme : desamar, desamo, desamanta, desaminda ; same : desfidinda, desfidema ; desfavoro ; sed altraparte on devus dicar : non-honoro, non-facila, non-agrabla apud des-plezanta. La malfacileso esus certe min granda, sed ne tote malaparus [L. Couturat].
12. Sequo a l’artikli di N^o 27, p. 150, e N^o 28, p. 216.
13. Des-esperar vicus desperar.
14. Povus vicigar degradar, se ica ne esus tote inter­naciona (DEFIRS).
15. N. B. : dis-juntar esus absurda, same kam deligar uzata en Esp. vice malligar.
16. Des-klozar esas neutila apud apertar ; sed ol esus adminime plu naturala e klara kam la ridinda malfermi !
17. Videz Progreso, III, 160.
18. Sed en ica kazo, suficus simple justa [N. D. L. R.].
19. Videz Progr. II, 410.
20. Respondo a Progr. III, 97.
21. Kp. N^o 28, p. 212, e artiklo da S^o Wormser (N^o 27, p. 156). Ica autoro uzis ex. en la Teknikal Vortolibro limo vice limilo, pro ke ta esas plu komoda e preske necesa en la multa kompozaji, quin eniras l’ideo di l’instrumento, ne ta di l’ago (limomancho, limtalyisto, limhardigar, e c.)
22. On havas F. délictueux, en qua on audas kt. [N.D.L.R.]
23. On ne povis mallongigar apostolo en apostlo, pro la malfacileso di stl ; ed on havis adminime exkuzo en apostol-ique, apostol-at. [N.D.L.R].
24. Sed atencez l’analogeso tre imperema kun presar, depresar, expresar, impresar, opresar, represar, supresar ! Imprimar esas ecepto justigata per la neceseso evitar konflikto kun impresar, per l’interna­cioneso di la radiko imprim, e mem per la vorto E. print, certe plu proxima ad imprim kam ad impres. [N.D.L.R.]
25. Projecionar (simila ad objecionar) semblas plu naturala. Sed quon divenos la geometrio projektiva ? [N.D.L.R.]
26. Ico tute ne esas certa, unesme, pro la sportala linguo, duesme, pro ke ni ne havas komoda expresuro por F. ainé (unesme-naskinto esas netotereble longa) ! E metafore, quale on tradukus ica verso di la Marseil­laise : « Quand nos aînés n’y seront plus » ? [N.D.L.R.]
27. Videz supere noto pri kompresar. [N.D.L.R.]
28. On bezonas nur dicar : flavobruna, flavoma­kuloza (o : kun flava makuli). On ne devas trouzar la kompozado, nek neglijar l’uzo di la liganta vokalo. [N.D.L.R.]
29. La vorto versu esis propozata da Zamenhof, kun la sama senco, en Pri Reformoj en Esperanto (1894), pro ke il lor tote supresis l’akuzativo. Ni, qui ne supresas l’akuzativo, vicigas ol per ad (tre logike), kande ol indikas la direciono o la skopo.
30. Ni ricevis ica « Expliketo » ante l’artiklo di S^o Morot, qua preiras, ed a qua ol quaze respondas [N. D. L. R.]
31. Exemple lu parolas pri « plu kam 220 » franca grupi : or « fidelega » jurnalo indikas 77 franca grupi e 3.434 franca Espe­rantisti.
32. Rimarkez la difero di importo e di signifiko, quin Esperanto konstante intermixas, per germanismo (Bedeutung).
33. Kande la Espe­rantistala jurnali insertis, od insertos, letri ed opinioni da Idisti ? Komparez la du konduti !
34. Ed on uzas dez‑ tote maljuste, dicante dezvastigar vice… larjigar !
35. Kurioza ed instruktiva konsequo : on tante kustumas skribar dil, ke on dicas mem dil qua, dil qui. Bona leciono por ni !
36. Ca du artikli esas aparte imprimita, kun aproba letro da Snro Koppes, episkopo di Luxemburg, membro di l’Uniono sacerdotal idista. On demandez ol de l’autoro, en Couvin (Belgique).
37. On provez tradukar ica frazo en Esperanto !
38. Ica diserturo esas imprimita aparte (10 pagini) por la propagado (5 kopek).