Thesaurus Palaeohibernicus/Glosses on Beda (Vienna)

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Thesaurus Palaeohibernicus, Volume II  (1903) 
Whitley Stokes and John Strachan, eds.
Glosses on Beda (Vienna)
[ 31 ]

Glosses on Beda (Vienna).[1]

(Suppl. No. 2698.)

[De Temporum Ratione.]

[ 31 ]

f. 1a1

[UII]. Et quomodo nocte cæca1 procul accensas faces intuens, circum­posita2 quaeque loca eodem lumine perfundi non dubitas3 tametsi tenebris noctis obstan­tibus.

sidera quidem ipsa luce radientia parent[2]4

lunam uero aiunt, cum infimas sui circuli absidas5 plena petierit… …ipsís etiam bestiís, quae presen­tiam uerentur humanam, discur­sandi ubique, ac uictum quæri­tandi6 copia7 suppe­teret.

f. 1a2

UIII. Prima7a ergo singularis illa ebdoma et á qua cæteræ formam capessunt.

Ubi notandum, quod non ideo senarius numerus est perfectus, quia Dominus in eo mundi opera per­ficerit, sed sicut Augus­tinus ait : Ideo Dominus qui simul omnia creare ualebat, in eo dignatus est operari, quia numerus est ille perfectus, ut etiam per hunc opera sua probaret esse perfecta8, qui primus sic suís partibus impletur, id est sexta, tertia et dimedia, quae sunt unum et duo et tria, et simul sex fiunt9.

sex diebus operaberis et facies opera tua, septima10 autem die sappati Domini Dei tui non facies omne opus.

[ 32 ]sed quod a requie­tionum die, quæ suo nomine et cultu singu­laris excel­lebat, prima uel secunda uel tertia uel cæteræ suo quæque cense­rentur11 ex ordine.

f. 1b1

Proximum illi Mercorii sidus (ex diebus ocio)re* ambitu modo ante solis exortus, modo post occasus12, splendens nunquam ab eo .xxii partibus remotior.

quartæ13 (sc. diei).

Ferias14 uero hab(ere clerum pri)mus papa Syluester edocuit, cui Deo soli uacanti15 numquam militiam uel negoti­ationem liceat exercere mundanam.

Tertia species hebdomadis in celebratione pen(tecos)tes agitur, uii uidelieet septi­manis dierum et monade16, (hoc est L) diebus impleta.

f. 1b2

fructibus, hoc est, frumenti, uini et olei ex ordine collectis17.

sicut quidam inmundi per legem prima, tertia et uiima die iubebantur lustrari18.

IX. embolesmos uero menses qui de annuís xi epactarum diebus accre­scere solent non lege patria18a tertio uel altero anno singulos adieciens.

f. 2a1

qui xxuiiii diebus semis constat tricenis undetri­cenisque diebus...18b.

Ideoque si pascalis mensis xxx diebus con­putatus, xuii sui cursus dies post pasca retinu­erit secundum iam mensem non xxx sed unde­triginta diebus19 concludi,…

quae praesenti19a anno, uerbi gratia per nonas Maias .xuii exstetit, anno sequenti xxuii pridie Nonas20 Maias occurret. notandum sane, quod nimium falluntur, qui mensem dif­finiendum, uel ab antiquís dif­finitum autumant, quandiu luna una Zodiacum circulum peragit, quae nimirum, sicut dili­gentior inqui­sitio naturarum edocuit,

[ 33 ]Zodiacum quidem xxuii diebus, et uiii horis21, sui uero cursus ordinem22 xxuiiii diebus, et xii· horis23 salua sui saltus ratione conficit. Ideoque rectius ita diffi­niendum, quod mensis lunæ sit luminis lunaris circuitus ac redin­tigratio24 de nouo ad nouum.

f. 2a 2

xiimus Mesor, ·uiii Kalen­darum Agus­tiarum die sumit exordium, quem ·xmo Kalen­darum Septim­brium die termi­nantes, residues ·u· dies epago­menas25 uel inter­kalares seu additos uocant.

f. 2b 1

xii. Secundum mensem nominauit Aprilem, quasi aperilem, eo quod in eo, remotís nubibus pruinís ac tempes­tatibus hibernís, celum et terra mare nautis et (agri)culis et horo­scopis26 aperiatur.

nam et edes Iunoni Monetæ27 Kalendis Iuniis dedicatæ sunt.

f. 2b 2

quod ubi contigisset, tantum28 dierum sine ullo mensis nomine patie­bantur absumi, quantum ad id anni tempus prae­duceret, quo cæli habitus instanti mensi aptus in­ueneretur.

eodem die sanctæ Mariæ…29.

paulopost Numma in honorem imparis numeri unum aducit diem

[ 34 ]quem Ianuario dedit, ut tam in anno quam in mensibus30 singulis praeter unum Febru­arium, impar numerus serua­retur.

f. 3a 1

hunc ergo ordinem Romanís quoque emitari placuit, sed frustra: quippe fugit eos diem unum, sicut supra ammo­nuimus, additum esse a sé ad Graecum numerum31

sacerdotes qui curabant diebus31a et mensibus31b

Terminalibus32 scilicet iam peractís…

xiii. uisumque regi sacrificulo33 nunciaret34

Uerbum autem kalo Graecum est, id est, uoco. Et hunc diem qui ex hís diebus qui kalar­entur primus esset, placuit Kalendas uocari: et hinc et ipsi curiæ ad quam uoca­bantur, Calabræ nomen datum est, et Classi35, quod omnis in (eam uocaretur populus).

f. 3a 2

xiiii. Quo illos ordine a(nnum) obseruare, uel menses, et nuper trans­misus ad nos de Ro(ma) conpotus eorum annalis36 ostendit. Et canones, qui dicuntur Apost(olorum), idem antiqui­oribus litterís edocuere. Ubi ·xiia· dies mensis hiberetei [i.e. ὑπερ­βερεταῖον] quarta Iduum Octim­brium37 esse memoratur.

f. 3b 1

xv. ita ut tunc (tres menses simul Lida nomine) uoca­rentur et ob id annus ille trili(di[3]38 co)gnomi­nabatur.

f. 3b 2

xvi. Principium Iani sanxit tropicus39 Capri­cornus.

f. 4a 1

[xix.] Si (quis uero etiam calcu­landi minus idoneus lunaris) tamen circuitus existit curiosus, et huic (ad ca)pacita(tem in)genioli sui accom­modamus argu­mentum quo id quod quaerit inueniat, siquidem totam annalis circuitus seriem, quae xii mensibus40 conti­netur, alphabetís distin­ximus, ita dumtaxat ut primus et secundus ordo uicenos et septenos dies, tertius autem uno amplius* con­plectatur : illo uidelicet qui de tertio repetitís uiii horís super­fluis

[ 35 ]accrescit. et ut diebus quos signare uolebamus litteræ sub­ficerent, non singulís has diebus41 sed alternis42 appo­suimus.

cum igitur anno quolibet diem quemlibet quo in signo uel cuius mensis in partibus lunam habeat, scire uolueris, aperto codice43 nota litteram quae eidem sit prae­posita diei44, et recurrens ad regularem paginam​…​eodemque statim anno ex titulo45 frontis inuento, illam​...​inuenies.

hinc Geminorum extrema, illinc46 Iunii mensis initia depre­hendes esse notata.

non enim hoc argumento in detrimento án in cremento47 suæ lucis, in aduerso án in coitu* solis sit prae­posita luna, requiris. sed et si hoc scire desideras, aderit argu­mentum48 uetusta Egip­tiorum obser­uatione traditum.

f. 4a 2

xx. si enim uis scire quota est luna in Kalendas Ianuarias anno secundo circuli decin­noualis, tene nouem regulares, adde epactas49 ·xi·, fiunt xx·; uic(esima) luna est. si uis scire quota est luna in Kalendas Iunias anno tertio, tene regulares ·xii·, adde epactas50 anni illius…

quod si quis obiecerit51 uel huius uel praecedentis argumenti52 alicubi ordinem uacillare…

hoc autem praecedens quod commemorauimus53 argumentum et nonnullis ad transcri­bendum iam dedimus.

nam cognita quota sit in Kalendis luna, facile etiam cæteris cuius­cumque mensis diebus qua sit ætate cantato54 ipso mense, et concur­rentibus digitis apparebit.

Sunt55 autem anni tres circuli decinnoualis (in quibus idem) argu­mentum56 stabi­litatem sui tenoris con­seruare (nequeat), octauus uidelicet et ximus* et xixmus, cuius causa n(utan)di uaria facit ac dispersa emboles(morum in)sertio.

[ 36 ]sed propter embolesmum qui in Martio men(se* in)seritur….

Item anno57 (xi quia luna embo)lesmi tertio die Nonarum Martiarum (incipit).

(uno uidelicet rat)ione saltus58 amisso.

f. 4b 1

et pro xxx* consuetís undexxx· solum diebus cogitur esse contenta.

non autem transitorie commemorandum quod hoc argumentum a Septim­brio59 quidam incipiunt, ponentes eidem60 Septim­brio regulares ·u·, Octimbrio ·u·, Nouimbrio ·uii·, Decimbrio ·uii·61, cætera ut supra nos docuimus.

Verum aliis aptius multo et expeditius uidetur, ut conputatio omnis, quantum non neces­sitas rationis obsistit62, a principio anni sui etiam etiam apud Romanes incipiat63, et usque ad terminum anni rato atque inte­merato ordine procurrat.

xxi. Simile autem huic tradunt argumentum64 ad inueniendam diem Kalen­darum prumtis­simam, ita dumtaxat ut aliis utens65 regula­ribus, quod in hoc per epactas66 facis, in illo facias per67 con­currentes septimanæ dies.

qui uidelicet regulares hoc specialiter indicant quota68 sit feria per Kalendas.

hoc tantum (memor esto ut cu)m inminente69 anno bissextili (unus concur­renti)um inter­mitendus est dies…

tolle70 ·uii·

f. 4b 2

[xxii.] sí ergo uis scire hoc uel illo die71 quota sit luna,

[ 37 ]conputa dies a principio mensis Ianuarii usque in diem de quo queris, et cum scieris, adde ætatem lunæ quæ fit in Kalendis Ianuarii; partire72 omnia per ·l ·ix·, et si amplius xxx reman­serint tolle xxx·, et quod superest ipsa est luna diei quam queris. Item si uís scire hoc uel illo anno quota sit feria, conputa dies á Kalendis73 Ianuarii usque in diem de quo inquiris…

si ergo uis scire, uerbi gratia, anno quo per Kalendas Ianuarias nona est luna, quota sit luna in Kalendas Maias, dicito: Maius in Kalendas cxxi, tolle Kalendas, remanent cxx·74, adde uiili, fiunt cxxuiiii, partire per luiiii, quin­quagies nouies bini cendecus­octus75, tolle cxuiii, remanent ·xi·; xima luna est in Kalendas Maias.

[ 31 ]1: .i. dorchai2: [marg. l.] bi(t)[4] soilsi impo issind air insin.3: cenidaciamni4: ardrigiter[5]5: fithissi abside graece circulus interpretatur6: condestis7: indsoirbi[6]7a: to . s˘ [7]ab (?) .….8: huare is haram foirbthe indaram [marg. d.] séde isairi conro­toich dia á gniniu indi9: [marg. d.] .i. ói · n[8] assessed[9] dáu a trian a trí alleth[10] ásé10: fochosmailius septimi diei mundi

[ 32 ]11: noainmnigtis12: [marg. d.] is do árrachtu grene hitá[11] in céin[12] naili13: cetain14: .i. lanre sechtmaine15: beth feil do(i)bs(em)(l) ⁊ bithbiuth ch(um)s(a)nath16: uno .i. ondoen­fiur17: do idbart18: .i. roglandis[13]18a: …acom˘ embo˘ .i. indeud… ⁊ ep̆e(?)18b: [marg. l.] ⁊ noichtech inso19: onaib laithib noich­techaib19a: (i)mbe[14]20: ⁊ xxuiii for nonas

[ 33 ]21: [In marg. inf. f. 2 verso] Et viii horis lunaribus rɫ ⁊ rethid fri­cachrind · binís diebus ⁊ senís horís ⁊ bisse it trímís deacc soli oc­timchull · ǽrat tonimchéla · luna innaóenmís ar nitesta dinco­trummus[15] sin[16] · nisi dihuáir ⁊ bisse ar xxuii diebus22: .i. reim ṅ greine[17]23: [In marg. inf. f. 2 verso] Luna tridecĭ rɫ .i. ind dala ⁊ inna iiii· horę dochaithi fria­rrachtin gréne iar­thimchul[18] ṅdí indrindidi[19] dogres it hé imme­folngat hatris­timchel[20] deacc trasin­dami deacc æscidi(?)[21]dano frisindamí deacc æscaidi ⁊ dano fridamí deac grene: ·xxui dies didiu cocenn damí deacc issed immefolṅgi dindib laib ⁊ iiii horis in anno et laithe et uiii horae testat de combath chomlan[22] rith lunae contra zodiacum24: tochomlud25: for­escaidi26: .i. donab nemin­dithib[23] [in marg. l.] hora numerus ꝉ cęlum scopin[24] intendere27: císdi28: ammar29: feil acosac­cartha intemplo

[ 34 ]30: .i. noichtich huili31: [marg. l.] frisinnaraim ṅ grecdi31a: dia da⏑31b: da⏑32: feli termini33: don primsacard[25]34: [in marg. inf. fo. 3 recto] xxii r̆ .i. leth­trichtige[26] .i. xii horae do accomol ad ·x· xxii[27] sic35: féróil36: feilere37: is ala laa deacc dano dó ochtimbir38: trilida indi…​[28]lid ⁊ iunius ⁊ iulius39: rande40: [in marg. l.] iss (?)​………​uare bíte​………​laib fichet dótét (æsc)ae ṅdib isincr​…………………[29]

[ 35 ]41: [marg. d.]……fa(r) dilit……[30]42: .i. da l(ae) for (o)enlitir43: felire[31]44: .i. imbí45: tuas­sinochtor46: dindleth[32] ailiu47: .i. cr.…um (?)[33]48: (.i.) argu[34]……49: ……as​…​archinn (?)50: .i. for xi51: .i. hifrith­cheist52: ..arg (?) ..mint.…s..[35]53: ……………lasis (?)[36]54: a(mbas cete) (.i.) acht (as­robarthar inmí[37])55: ……bliadni………56: .i. ar nito­scelai arg(umint acht bliadni s)lain

[ 36 ]57: forcenn (noidecdi)[38]58: egipt˜ (?) hi (?) iiii kɫ 59. (.i.) óthosuch bliad(ne) egiptacdae60: …u (?) formís[39] egiptacdai inso61: (?)…gum f(o)r ix(?)62: met nad frithbeir63: condib o kɫ ian˘ do­inscanna64: dofius cid lae secht­maine [marg. d.] forsombicach mís cocenn ṁbliadne65: (i)t saini[40] riaglori inso66: [marg. d.] .i. bite for ·xi·67: .i. dobuith uiiiiforaib68: cid lae sechtmaine69: .i. buth doith[41] forlaim70: cuire[42] h(uait)71: [marg. l.] dober frit[43] ál(ín) lae othus bliad(ne ɔ)rici alae frec­ndairc imbí[44]

[ 37 ]72: .i. issi insin aram indi acuiretha(r)[45] (?) fobith is noichtech ⁊ xxx file isindarg⏑ (?) sin73: .i. ⁊ ni­airmisiu[46] allae nisin74: [marg. d.] dindrala[47] huait cxuiii dofuarat latt oienar (?) x (?) nonus ⁊ x condid (?) ·xi·75: .i. aocht de(ac archét)[48]

[ 31 ]1. i.e. dark.2. they will be alight around them in the air.3. though we see not.4. they appear.5. orbits.6. that they should seek.7. the abundance.8. because the number six is a perfect number, therefore God has construct­ed His works in it.9. i.e. one its sixth, two its third, three its half, (their aggregate) six.10. in the likeness of the seventh day of the world. [ 32 ]11. they were named.12. ’tis to overtake[49] the sun in which it is at the other time.13. Wednesday.14. i.e. the full space of a week.15. a perpetual festival to them, and a perpetual rest from the world (lit. world-rest).16. i.e. from the one person.17. to be offered.18. i.e. (that) they should be cleansed.18a. i.e. after...18b. and this is a month of twenty-nine days.19. from the 29 days.19a. in which thou mayest be.20. and twenty-eight on nonas. [ 33 ]21. and it runs up every constellation in two days and six hours and 2/3 (of an hour). It is thirteen months to Sol in going round as far as Luna goes round in its one month : for of that equality there lacketh nought nisi two hours and 2/3 on 27 days.22. i.e. the course of the sun.23. i.e. the two days and the four hours which it spends to overtake the sun after its circuit of the zodiac continual­ly, ’tis they that con­stitute its thir­teenth circuit over the twelve lunar months, ………[50]. Twenty-six days then to the end of twelve months, ’tis this that it makes of the two days and four hours in the year; and a day and eight hours are wanting therefrom so that Luna’s run contra zodiacum may be complete.24. procedure.25. super­lunar.26. i.e. to the horo­scopists.27. moneyed.29. the feast of her conse­cration in the Temple. [ 34 ]30. all (are) consist­ing of twenty-nine days.31. to the Greek number.31a. day then.32. feasts of Terminus. 33. to the chief priest.34. i.e. a half month of thirty days, i.e. to add twelve hours to ten, twenty-two.35. ferial.36. calendar. 37.it is then the twelfth day of October.38. three Lida in it​….​and June and July.39. portional. [ 35 ]42. i.e. two days on one letter.44. in which it is.45. up above.46. from the other side.51. i.e. in objection.54. when it is sung, i.e. provided the month be said.56. i.e. for the argument ascer­tains only a sound year. [ 36 ]57. the end of the decemnovenal cycle.58. Egyptian (?), on the fourth before the Calends.59. i.e. from the beginning of the Egyptian year.60. ……on the Calends of the Egyptian month this.61. …on the ninth (?).62. as far as it does not resist.63. so that it may begin from the Calends of January.64. to learn on what day of the week are the Calends of each month till the end of the year.65. these are different regulars.66. i.e. which are wont to be on the eleventh.67. i.e. that the ninth before the Calends should be on them.68. what is the day of the week.69. that they should be…70. put from thee.71. thou puttest the number of days from the beginning of the year up to the present day in which thou art. [ 37 ]72. i.e. that is the number in it, what he puts (?), because it is a month of twenty-nine days and of thirty which is in that argument (?).73. i.e. and thou reckonest not that day.74. if thou put from thee a hundred and eighteen there remains with thee from January (?)……so that it is eleven.75. i.e. a hundred and eighteen.

  1. * denotes that there are traces of an illegible gloss
  2. = radiantia apparent
  3. leg. thrilidi, cf. Bosworth-Toller, A.-S. Dictionary s.v. þrilide
  4. after i the top stroke of a letter is visible
  5. a relative form
  6. indsoirbe?; in the photograph the last letter is not clear
  7. The third letter looks like ᛋ
  8. Between i and n is what resembles 8
  9. Something may follow assessed: ⁊ (?)
  10. After this on the extreme margin is what looks like pɫ ·m̃·
  11. The last letter is uncertain; it does not suggest a. It is difficult to read the first letter as h; it might be part of m. Emend to remitet? ‘which it precedes’ J. S.
  12. The photograph shews céi, after which no other letter seems to have followed
  13. leg. nonglandis, J. S.
  14. b is not clear, as it has no top
  15. leg. dinchotrummus
  16. more probably sin than isin
  17. the first word cannot be read with certainty, the last looks like grein, but there may have been a letter after n, J.S.
  18. leg. iar timchull
  19. MS. indrindi
  20. leg. athristimchel, which is translated
  21. this seems almost certain
  22. chomlon Zimmer
  23. leg. nemindithidib?
  24. = σκοπεῖν
  25. MS. primsacͣrd
  26. MS. lethrichtige
  27. over xxii is written .i. horę
  28. before lid there seems to be indix, preceded by five or six indistinct letters
  29. of the rest of the gloss, which seems to extend to seven lines, only isolated letters can be read
  30. may extend to seven lines or more
  31. the last three letters are indistinct
  32. possibly dindleith
  33. whether more followed does not appear; cf. BCr. 32a 5
  34. perhaps argŭ
  35. cf. BCr. 32b 2
  36. laris?
  37. cf. BCr. 32b 5
  38. part of the parchment is torn away; cf. BCr. 32b 9
  39. between kɫ and mís is a small hole
  40. the last two letters are indistinct: but cf. BCr. 32c 8
  41. this seems corrupt; leg. doib?
  42. this is very indistinct
  43. there seems to be a stroke over t
  44. ṁbí Zimmer; in the photograph it looks like inbi
  45. docuirethar Zimmer, but before c there is only one letter apparent, which is most like a peculiar form of a found in this text in chomlan gl. 23, and in secht­maine gl. 64.
  46. as a second down stroke of the r cannot be read, it looks like s
  47. leg. probably diandrala
  48. cf. BCr. 32d 2
  49. árrachtu ( = ad-richtu), Sarauw, p. 72. acc. arrachtin infra 23. See O’Grady Cat. 323
  50. the meaning of this is not clear