Progreso/Duesma Yaro/Numero 24/Nuva vorti propozita

← Kontenajo ← Decidi di l’Akademio

DUESMA YARO PROGRESO No24 Februaro 1910 Nuva vorti propozita Linguala questioni

Pri la soni dicita « simpla » →

Temo : Vortaro

[ 706 ]

Nuva vorti propozita^[1].

Abstruza [DEFIS] $=$ D. schwer­ver­ständ­lich, abstrus ; E. abstruse ; F. abstrus ; I. astruso ; S. abstruso. — Def. : malfacile komprenebla e tedanta. N. B. : ne sinonima di abstraktita.

Aerostato [FIS] $=$ D. Luftballon ; E. air-ballon ; F. aérostat ; I. aerostato ; S. aerostato. — N. B. : Ta vorto indikus nur la « balonegi », qui flotas pasive en l’aero, ne la « direktebla baloni », a qui on rezervus la nomo aer-navo.

Aliancar [DEF] $=$ D. durch Heirat verbinden ; E. match, marry ; F. allier par mariage (des familles) ; I. apparentare ; S. emparentar. — N. B. : Ta verbo ne esas sinonimo di mariajar, qua relatas nur la gespozi ; aliancar relatas lia familyi.

Alianco $=$ F. alliance (par mariage).

Aliancit-a, ‑o $=$ D. Verwandt ; E. kins - man, ‑woman ; F. allié, parent par alliance ; I. affine ; S. deudo, pariente.

Mis-alianco $=$ D. Missheirat, Mesalliance ; E. misalliance ; F. mésalliance ; I. matrimonio disdicevole ; S. mal casamiento.

Almeo [DEFIS] $=$ D. Stegreif­dichterin, Almeh ; E. alme, alma, almai ; F. almée ; I. almea ; S. almea.

Animar [EFIS] $=$ D. beleben, anfeuern, ermuntern ; E. animate ; F. animer (fig.) ; I. animare ; S. animar.

Anim-o, ‑eso $=$ D. Feuer, Lebhaf­tigkeit ; E. animation ; F. animation ; I. animazione ; S. animaciön.

Anim-ata, ‑oza $=$ D. lebhaft ; E. animated ; F. vif, animé ; I. animato ; S. animado. Ica radiko tute ne koincidas kun anmizar o vivizar (donar anmo, vivo). Ol esas necesa aparte por l’adjektivo, quan tradukas juste nek vivoza, nek vivema. Kompreneble, on ne uzos animozeso (F. vivacité) por tradukar E. animosity ; F. animosité ; I. animosità ; S. animosidad ; qua esas malamo, rankoro, malamikeso. — Koliziono kun animalo, animala, ne semblas timenda. On povos sempre dicar: animoza parolo, gesto, e c.

Aniversaryo [EFIS] $=$ D. Jahrestag, Jahresfeier ; E. anniversary ; F. anniversaire ; I. anniversario ; S. aniversario. Esas neposibla tradukar juste ta vorto per kompozajo : yardio, yaral festo, havas o povas havar altra senci ; dat-reveno esas tro nepreciza, on devus adjuntar omnayara. To pruvas, ke specala vorto esas necesa.

Asasinar [EFIS] $=$ D. morden, ermorden ; E. assassinate ; F. assassiner ; I. assassinare ; S. asesinar. — N. B. : La franca lego distingas meurtre, krimina mortigo di persono, ed assassinat $=$ [ 707 ]meurtre kun premedito e ruzo (embusko). Forsan suficas prenar asasinar en la generala senco di krimina mortigo (V. II, 213).

Asasino $=$ D. Mord, Meuchelei ; E. assassination ; F. assassinat ; I. asassin-io, ‑amento ; S. asesinato^[2].

Asasin-anto, ‑isto $=$ D. Mörder ; E. assassin ; F. assassin ; I. assassino ; S. asesino.

Asomar $=$ D. erschlagen ; E. knock down ; F. assommer ; I. accappare, ammazare ; S. aplastar. — N. B. : On ne povas derivar ica verbo de mazo, pro ke on « asomas » per altro kam mazo, o mem sen instrumento (per pugnobato ex.) Morte-batar ne esus justa, nam asomar ne esas sempre mortigar (ex. en boxo-kombato : la E. knock-out). — Asomilo esus F. assommoir, casse-tête.

Aspera [EFIS] $=$ D. rauh, herbe ; E. harsh, rough ; F. âpre (au toucher), rugueux ; I. aspro, acerbo ; S. aspero, acerbo. — N. B. : acerba koncernas la gusto, aspera la takto.

Asper-ajo $=$ D. Rauhheit ; E. asperity ; F. aspérité ; I. asperità, scabrosità ; S. aspereza, escabrosidad.

Asper-eso $=$ D. Rauhigkeit ; E. harshness, roughness ; F. âpreté, aspérité ; I. asprezza ; S. aspereza.

Asunciono [EFIS] $=$ D. Himmelfahrt (Mariä) ; E. assumption ; F. assomption ; I. assunzione ; S. asuncion.

Atasheo [DEF] $=$ D. (Gesandtschafts‑) Attaché ; E. attaché ; F. attaché ; I. addetto ; S. agregado.

Atenuar [EFIS] $=$ D. mildern, schwächen ; E. attenuate, extenuate ; F. atténuer ; I. attenuare ; S. atenuar.

Atenu-anta $=$ D. mildernd ; E. attenuant ; F. atténuant ; I. attenuante ; S. atenuante. — Ta vorto esas necesa, nam ol expresas altra ideo kam diminutar e alejar : atenuar $=$ igar min grava (kulpo, krimino, aserto e c.)

Austera [EFIS] $=$ D. streng, herb ; E. austere ; F. austère ; I. austero ; S. austero.

Auster-eso $=$ D. Strenge, Härte ; E. auster-eness, ‑ity ; F. austérité ; I. austerità ; S. austeridad. — Def. : Austera signifikas : tre severa por su pri la mori, kun nuanco di rigoro ed asketeso.

Avenuo [DEFS] $=$ D. Allee, Avenüe ; E. avenue ; F. avenue ; I. viale ; S. avenida.

Azilo [DEFIS] $=$ D. Asyl ; E. asylium ; F. asile ; I. asilo ; S. asilo.

Bagno [DEFIS] $=$ D. Bagno, Galeeren ; E. bagnio, convict prison ; F. bagne ; I. bagno, galera ; S. baño, mazmorra, presidio.

[ 708 ]

Bagn-ano $=$ D. Galeerensklave, Baugefangene ; E. convict ; F. forçat ; I. forzato, galeotto ; S. forzado, galeote, presidiario.

Banderolo [DEFIRS] $=$ D. Wimpel, Bandrolle, fliegende Zettel, Spruch­band ; E. pendant, pennant, flying band, streamer ; F. banderole ; I. banderuola ; S. banderola. — Def. : bendo longa ek stofo, qua flotas en l’aero ; finas ofte per du pinti ; en pikturi, portas surskriburi. Ne intermixenda kun bandoliero. Esp. prenis ta vorto kun la rusa senco di paper-bendo.

Bandoliero [DEFIS] $=$ D. Bandelier, Wehrgehenk ; E. bandoleer ; F. bandoulière ; I. bandoliera ; S. bandolera. — To esas rimeno o sharpo pozita sur un shultro e suportanta ula kozo (ex. espado) sur l’altra latero, do pasanta oblique sur la korpo.

Bardo [DEFIRS] $=$ D. Barde ; E. bard ; F. barde (s. m.) ; I. bardo ; R. bard ; S. bardo.

Barok-a [DEFIS] $=$ E. barock ; E. odd, queer ; F. baroque, bizarre ; I. barrocco, bizarro ; S. extravagante, barrueco.

Basono [DEFIS] $=$ D. Basspfeife ; E. bassoon ; F. basson ; I. bassone, fagotto ; S. bajon, fagot.

Basoto [EFI] $=$ D. Dachshund ; E basset ; F. basset ; I. bassotto ; S. zarcero. — Ni preferas la formo I. basot a baset, pro ke ica semblus la diminutivo di bas.

Bisextila [EFIS] $=$ D. Schalt- (jahr) ; E. leap (year), bissextile ; F. bissextile ; I. bisestile ; S. bisextil.

Bistro, bistra [DEF] $=$ D. Bister ; E. bister, bistre ; F. bistre ; I. fuliggine stemperata ; S. hollin desleido.

Blutar [EF] $=$ D. beuteln ; E. to bolt ; F. bluter ; I. abburattare ; S. cerner. — De qua derivus : blut-o, ‑ado, blut-ilo, blut-eyo, blutisto, e c.

$+$ Bov-pelikulo $=$ D. Gold­schläger­häutchen ; E. gold beater’s skin ; F. baudruche ; I. pellicola di intestini di bue ; S. pelicula de tripa de buey.

Brezo [EFIS] $=$ D. glühende Kohlen ; E. braise, embers ; F. braise ; I. bragia, brace ; S. brasa, ascua. Def. : brezo esas ligno konvertita en karbo per kombusto, sive ardoranta, sive extingita.

Brez-agar, ‑koquar $=$ D. auf glühenden Kohlen backen ; E. to braise ; F. braiser.

$+$ Buklo-pinto $=$ D. Schnallen-dorn, ‑spitze ; E. tongue (of a buckle) ; F. ardillon ; I. ardiglione ; S. clavillo de hebillo.

Cedrato [DEFIS] $=$ D. Cedra ; E. cedrat ; F. cédrat ; I. cedrato ; R. limon ; S. cidra.

Ceruzo [EFIS] $=$ D. Bleiweiss ; E. ceruse ; F. céruse ; I. biacca, cerusa ; S. cerusa.

$+$ Etuyo (di espado, e c.) $=$ D. Futteral ; E. covering, sheath ; F. fourreau ; I. fodero, guaina ; S. vaina. — F. fourreau aplikesas specale a espado ; mem por cizo, on dicas étui, quankam ol kontenas nur parto di la cizo. — Sed eventas, ke on ofras espado o [ 709 ]sabro (luxal o honorala), kun sa fourreau, en etuyo (écrin). To esus do du etuyi ! O forsan on povos dicar : ofrar espado kun sa etuyo en buxo ?

Fanar [DEF] $=$ D. schwingen, mit der Schwinge reinigen ; E. winnow, fan ; F. vanner ; I. vagliare, ventolare ; S. aechar.

Fan-ilo $=$ D. Schwinge, Wanne ; E. winnowing basket ; F. van ; I. vaglio, crivello ; S. harnero. — La vorto fanilo trovesas en la verko di S^ro Pinth : Jesu Kristo. Kompreneble, on ne povis adoptar la radiko van, ja okupata.

$+$ Fenestreto $=$ D. Guck­fenster, Schieb­efenster ; E. small casement ; F. vasistas ; I. sportellino ; S. ventanillo.

Grantar [E] $=$ D. bewilligen ; E. allow, grant ; F. accorder, octroyer ; I. concedere ; S. conceder, otorgar. — Nuanco specala, qua esas nek donar, nek koncesar : to esas donar o koncesar ulo quale favoro, konseque, ulo demandita o dezirata.

Hangaro [DF] $=$ D. Schuppen, Hangar ; E. shed ; F. hangar ; I. tettoia ; S. sotechado, tinglado, cobertizo. — N. B. : La vorto hangar divenas D. pro la devlopo di l’aer-navigado, qua bezonas « hangari » multe plu granda kam Schuppen. Def. : tekto pozita sur fosti o pilastri.

Hego [DEF] $=$ D. Hecke, Gehege ; E. hedge ; F. haie ; I. siepe ; S. seto. — Esp. havas nur plektobarilo : longa vorto por ideo tante vulgara ! — On propozas anke hejo, plu proxima ad E.

Homicido (ago) [EFIS] $=$ D. Mord ; E. homicide ; F. homicide ; I. omicidio ; S. homicidio.

Homicidar $=$ facar homicido.

Homicidanto $=$ ta qua facas homicido. — N. B. : homicido ne esas necese krimino, ex. homicido per neprudenteso.

Incidento [DEFIS] $=$ D. Zwischenfall, Incident-punkt, ‑fall ; E. incident ; F. incident ; I. incidente ; S. incidente. — N. B. : Ni propozas ta radiko nur por la substantivo, qua apartenas a la komuna e parlamentala linguo, ne por l’adjektivo, qua havas gramatikala ed optikala senco. On povas derivar l’adjektivi incident-a, ‑ala, e l’adverbo incidente.

Inkurso [DEFIS] $=$ D. Streifzug, (feindlicher) Einfall, Inkursion ; E. incursion, raid ; F. incursion ; I. incursione ; S. incursion.

Kaligraf-ar, ‑o, ‑ado, ‑uro, ‑isto. — Vorte tute internaciona ; familyo analoga a ta di fotograf-, telegraf-.

Kerlo [D] $=$ D. Kerl, Schelm ; E. fellow, churl ; F. gaillard, drôle, coquin ; I. mascalzone ; s. bribón, picaro. — Mankas a ni tala vorto, sive malprizema, sive familiara e jokema. Ol ne havus propre morala valoro, e ne esus insulto.

Mazo [FIS] $=$ D. Keule ; E. club ; F. massue ; I. mazza ; S. maza. — N. B. : Bastonego esas tro nepreciza : nam ol povas signifikar irga grosa bastono o lignopeco (F. trique, gourdin). Mazo esas bastono (bastonego) plu grosa ye un extremajo kam ye [ 710 ]l’altra ; ica servas quale mancho, e l’unesma havas nodi, o klovi, o saliaji. Existas anke mazi ek fero, qui esis armi en l’antiqueso e la mezepoko (F. masse d’armes).

Oziero [EF] $=$ D. Korbweide ; E. osier ; F. osier ; I. vinco, vetrice ; S. mimbre ; L. salix vitellina.

Ozier-eyo $=$ D. Weidengebüsch ; E. osier-bed ; F. oseraie ; I. vincaia, vincheto ; S. mimbreral.

Para-cintilo $=$ D. Funken­entzieh­vorrich­tung ; E. spark-drawing device ; F. pare-étincelles ; I. parascintille ; S, parachispas.

Para-fairo $=$ D. Feuerschirm, Kamingitter ; E. fire-guard, fender ; F. garde-feu ; I. parafuoco ; S. guardafuego.

Para-falo $=$ D. Fallschirm ; E. parachute ; F. parachute ; I. paracadute ; S. paracaidas.

Para-fango $=$ D. Kotflügel, Spritzwand ; E. mudguard, wing ; F. garde-boue ; I. parafango ; S. guardalodo.

Para-fulmino $=$ D. Blitz­ableiter ; E. lightening, conductor, arrester ; F. para­tonnerre, para­foudre ; I. para­fulmine ; S. parar­rayos, guarda­rayos.

Para-lumo $=$ D. Lampen­schirm ; E. lamp-shade ; F. abat-jour ; I. paralume ; R. abajur ; S. pantalla.

Para-vento $=$ D. Windschirm ; E. folding screen ; F. paravent ; I. biomba, paravento ; S. biombo, mampana, cancel. — N. B. : La preiranta seryo de vorti implikas la propozo di la prefixo para‑ por indikar ula shirmilo. Sed on povas anke aceptar ta vorti quale nedependanta radiki. Rimarkez ke lumshirmilo, ex., signifikas plu juste ulo qua shirmas la lumo, kam ulo qua shirmas kontre la lumo, dum ke para‑ havus precize ica senco.

$+$ Pordeto (kontoreto ?) $=$ D. Schalter ; E. wicket, gate ; F. guichet ; I. sportello, porticina ; S. postigo, puerta falsa, ventanillo.

$+$ Pordo-folyo $=$ D. Türflügel ; E. leaf, valve ; F. vantail ; I. imposta ; S. hoja de puerta.

$+$ Pruino $=$ D. Rauh-frost, ‑reif ; E. hoar-frost, rime ; F. givre ; I. brina, brinata, pruina ; S. escarcha. — Ico vizas nur precizigar la senco di existanta vorto.

Raguto [DEFI] $=$ D. Ragout ; E. ragout ; F. ragoût ; I. ragù, intingolo ; S. guisado, guiso.

Reduto [DEFS] $=$ D. Redoute, Schreck­schanze ; E. redoubt ; F. redoute, bastide ; I. fortino ; S. reducto.

Rengifero [LS] $=$ D. Renntier ; E. reindeer ; F. renne ; I. renno ; S. rengifero, reno ; L. cervus rangifer tarandus. — O rentiro, qua memorigus D. E. ? On propozis anke tarando.

$+$ Rot-sulko $=$ D. Radspur, Wagenspur, Fahrgleis ; E. rut, track ; F. ornière ; I. rotaia ; S. carril, rodada.

Salubra [DEFIS] $=$ D. heilsam ; E. salubrious, healthy, salutary ; F. salubre, sain ; I. salubre ; S. salubre.

Salubreso $=$ D. Heilsamkeit, Salubrität ; E salubrity, [ 711 ]salubriousness ; F. salubrité ; I. salubrità ; S. salubridad. — Salubra tute ne esas sana ; sana koncernas la personi o vivanti ; salubra koncernas la kozi (klimato, lando, domo). To esus : sanigiva, sed quale dicar : salubrigar ? Sanig-ivigar kontenus dufoye la sufixo ‑ig ; to esus logogrifo ; bela exemplo di derivajo tute korekta logike, sed praktike neadmisebla pro sa longeso e komplikeso. — Anke salubreso tute ne esas la saneso, sed la extera, fizikal kondicioni di la saneso. Ol anke ne esas la higieno, qua esas l’arto konsevar la saneso. On povas (e devas) sequar la higieno precipue en nesalubra lando. Esperanto, qua dicas absurde sano vice saneso, uzas nun la vorto sanitara, adjektivo derivita de L. sanitate (saneso). Ni dicus : salubresala o salubrigala. Sempre ni acensas a l’ideo primitiva por la radiko, de qua derivos la cetera vorti.

$+$ Sel-arko $=$ D. Sattelbogen ; E. saddlebow ; F. arçon ; I. arcione ; S. arzon.

Slango [E] $=$ D. Gauner, Diebs-sprache ; E. slang, cant ; F. argot ; I. gergo ; S. jerga, jerigonza. — To ne esas jargono, sed linguo specala ad ula profesiono o klaso, e quaze konvencional e sekreta.

Stulta [I] $=$ D. dumm ; E. sottish, foolish, silly ; F. sot ; I. sciocco, stolto ; S. bobo, tonto, insensato.

Stult-eso $=$ D. Dummheit ; E. silliness ; F sottise ; I. stoltezza ; S. necedad, tonteria.

Stult-ajo $=$ D. Albernheit ; E. foolish thing ; F. sottise (acte, parole) ; I. sciocchezza ; S. tonteria. — Ica radiko esas necesa, nam ol expresas ideo min forta kam stupida. Altraparte, malsaja esas tro nepreciza : on ne savas, kad ol korespondas plu juste a stupida od a stulta. Stupideso esas kompleta manko di inteligenteso. Stulteso esas plu juste manko di sagaceso, di judikado. La Rochefoucauld dicis : « On povas esar stulto kun multa sprito ». Do la stulteso anke ne esas la kontrajo di la sprito.

Sukombar [EFIS] $=$ D. erliegen, unterliegen ; E. to succomb ; F. succomber ; I. socombere ; S. sucumbir.

Surkruto [DEFI] $=$ D. Sauerkraut ; E. sourcrout ; F. choucroûte ; I. salcraut ; S. col fermentada, col acida. — Def. : kaulo fermentinta.

Taluso [DEFS] $=$ D. Böschung, Abdachung, Talus ; E. batter, slope, talus ; F. talus ; I. pendio, scarpa ; S. talud, escarpa, declive.

Tama [DE] $=$ D. zahm ; E. tame, domesticated ; F. apprivoisé ; I. mansueto ; S. domesticado, amansado. — Tam-esar, tam-eso.

Tamigar $=$ D. zähmen, zahm machen ; E. tame ; F. apprivoiser ; I. addomesticare, ammansare ; S. amansar, familiarisar. — Ni propozas ica radiko, nur se on judikas familiar-a, ‑igar ne exakta o tro longa (familiarigisto ?).

Tepida [EFI] $=$ D. lauwarm, lau ; E. lukewarm, tepid ; F. tiède ; I. tepido, tiepido ; S. tibio.

[ 712 ]

Tepid-eso $=$ D. Lauigkeit, Lauheit ; E. lukewarmness, tepidness, tepidity ; F. tiédeur ; I. tiepidezza ; S. tibieza. — La radiko tepida esas necesa por indikar to quo esas nek varma nek malvarma : varmeta e malvarmeta esas nejusta o neklara, e povas expresar ta ideo nur per konvenciono. Segun la generala semantikal principo, ke on devas aceptar la metaforal uzado di la vorti, on uzos tepid-a, ‑eso en la mentala senco, tre utila en moralo e teologio.

$+$ Termino [EFIS] $=$ D. Grenzstein ; E. landmark, term ; F. borne, terme ; I. limite, termine ; S. mojon, mojonera, termino. — N. B. : termino ne esas limito (o frontiero), sed ulo (stono, stango, e c.) qua indikas la limito. Ol ne esas extremajo, nam la termini esas sur omna lateri, e ne nur ye l’extremaji. Ni memorigas, ke to esas la primitiva senco di la vorto L. terminus, de qua venas la cetera, metafora senci (gramatikal, logikal, matematikal termino). On savas ya, ke l’antiqui deigis la Termini, e pro to la vorto restis en arkitekturo, por indikar mi-korpa statuo sur pilastro. En ta specala senci la vorto esas internaciona (D. Terme, Termin ; E. term). Fine, la vorto terminus esas EF por indikar extremaji di fervoyal lineo. L’adjektivo terminal esas EFIS, ed impozas l’etimogiala radiko. On povas timar nek la vortoludo term-ino (femino di termo), nek la vortoludo ter-mino, nam omna mino o plu juste mineyo esas en la tero, ed on distingas nur ston-mineyi, karbo-mineyi, e c.

Tilto [E] $=$ D. Plane ; E. tilt ; F. bâche ; I. tela incatramata ; S. toldo. — Def. : Tegilo por shirmar komercaji e c. On derivus : tilt-izar (F. bâcher).

$+$ Vento-flago $=$ D. Wetter-, Wind-fahne ; E. weathercock ; F. girouette ; I. banderuola, ventaruola ; S. veleta, giraldilla. — On ne povas dicar, quale esis propozata, veter-hano : 1^e pro ke ta utensilo ne relatas la vetero, sed nur la vento ; 2^e pro ke ol ne havas sempre o mem generale la formo di hano. To esus prefere vento-flecho. Vent-indikilo esus plu preciza, sed tro longa por ordinara vorto ; on povus rezervar ol ad ula ciencala instrumenti.

Warfo [DEF] $=$ D. Werft, Rhede, Bühne, Auslade­brücke ; E. wharf ; F. appontement, wharf ; I. cantiere, grillo ; S. puente­volante, andamio. — N. B. : warfo esas nek digo, nek kayo, nam ol ne esas masiva, sed speco di eshafodo formacita ek ligna o fera trabi. Kompense, ol povus forsan identigesar kun F. jetée.

1. Ni markizas per kruco la vorti ja existanta o kompozita per radiki ja existanta.
2. Rimarkez quante ni esus embarasata, se ni havus specala finalo por la verbal substantivi : asasinacion e asasinament esus due naturala, e tamen malbela e preske komika. Ni ne bezonas montrar, ke la vorto asasino ne povas ricevar la senco di asasinanto (assassinateur ed assassineur esas F. malnuva).