Progreso/Duesma Yaro/Numero 24/Pri la soni dicita « simpla »

[ 712 ]

Pri la soni dicita « simpla ».

La severa « linguisti », qui defensas Esperanto, riprochis ad Ido violacar la principo : « Un litero, un sono ». E kande ni respondis a li, ke Esp. ne respektas ta teoriala principo plu kam Ido, ex. en la soni c, ch e gh, li alegis, ke ta soni, qui « semblas » komplexa a l’Ocidentani, esas vere simpla por la Slavi, qui [ 713 ]emisas oli per misteryoza maniero, tute ne imitebla da la cetera nacioni. S^o Prof. Monseur citas, en Discussiones n^o 2, tre interesanta experimento, qua refutas ta superba aserti di la Esperantista doktori. « S^o Paul Passy, dum sa kurso 1907-1908, igis dicipli de diversa nacioni pronuncar avan fonografo vorti skribebla per tch en F. ; pose il inversigis la cilindro^[1], e la fonografo redicis la vorti inversigita kun cht, quale en F. acheter ». To pruvas bone, ke la sono tsh (ch) ne esas simpla artikulo, nam ol esas inversigata en sht. E la samo valoras evidente pri c ($=$ts) e pri gh ($=$dj). Se do la Esperantista doktori esus sincera, li devus quik substitucar ts a c, tsh a ch, e dj a gh en lia ortografio. Til lor, ni havos la yuro ne atencar lia malforta kritiki.

Li anke riprochas severe a ni pro la sama motivo admisar x vice ks. Or la sono x ne esas min simpla kam la sono c (ts). Se do on admisas c, on havas nula pretexto por ne admisar x. E ni admisas la du, por la skribala komodeso, e por konformeso a l’internaciona ortografio, nam on ne devas oblivyar, ke la fonetiko ne esas omno, e ke l’ortografio havas egala importo, precipue en la LI. qua esas precipue skribata komunikilo.

Cetere, pro quo Esperanto admisis c, ch, gh, e ne x ? Ho ! tute ne pro profunda e ciencala motivi, quale la sektani di Zamenhof penas persuadar la kredema populo ; sed simple pro imitado di la rusa ortografio. En R. on riprezentas per simpla literi la soni c (quale en D. e I. per z), ch e gh (mem la sono shtsh !), e pro to li semblas « simpla » ; sed on tradukas nia x per ks o kz, e pro to, nur pro to, Zamenhof tradukis ol per ks o kz, segun la kazi. On cesez do fanfaronar pri la « fonetikal ortografio » di Esperanto, ed opozar ad Ido principi dicita « ciencala », quin Esp. unesma violacas.

1. Tale ke ol repetez la paroli en inversa ordino, de la fino ad la komenco.