Deoraidheacht/21
| ←XX | Deoraidheacht by Caibideal XXI |
XXII→ |
XXI.
An ceanntar ’n ar chuireas fúm anois, is domhan beag Gaedhealach a bhí ann leith-bhliadhain ó shoin. Éire bheag a thugadh an Sasanach air. Dob’ as an Mumhain a raibh ann, acht fíor-chorr-dhuine. Bhí daoine ann a raibh oidhreacht na bhfileadh agus na mbárd aca. Ní raibh duine ar bith ann nár aithnigh na comharsain, agus ní hé amháin gur haithnigheadh é féin, acht bhí togha eóluis aca cé na daoine dar díobh é. B’as aon límistéar amháin iad fré chéile. Bhíodh an sgoraidheacht ann ’san oidhche: bhí an bheidhleadóir agus an píobaire agus fear na fideóige le fagháil ’n‑a measg. An fear a bhí i n‑an’ cur síos go cruinn agus go beacht ar ar sgríobh Céitinn ’n‑a stair bhí sé ann chomh maith leis an bhfear nach raibh aon eólus aige air. Agus dá gcuirtí i n‑aghaidh an fhir eólusaigh seo, ní dhéanfadh sé acht a dhul chuig an gcomhrainn mhóir thug sé leis as Éirinn, agus beart a bhíodh foluighthe i línéadach a bhaint aisti. D’osgluigheadh sé an beart seo, agus bhaineadh sé leabhar mór láimhsgríobhtha aisti. Agus nach é bhíodh cúramach leis an leabhar mór úd! Thasbáineadh sé dhuit ’n‑a dhubh agus [ 102 ]’n‑a bhán ann cé’n dul amudha a bhí ort. Agus nuair a dhúnadh sé an leabhar le n‑a chur i dtaisge ’san gcomhrainn mhóir arís, do dhearcadh sé ort ar bhealach is go gceapfá go raibh faoi “anois céard déarfá leat féin?” a rádh, acht nach n‑abróchadh sé focal ar bith. Agus an fear seo a bhíodh ag léigheadh staire agus ag meabhrughadh dánta go saothrach d’oidhche bhíodh an phiocóid agus an tsluasad mar ghléasannaibh oibre aige de ló.
Na béasa agus gnáis a chleachtuigh Clanna Gaedhal ar bhántaibh agus ar shléibhtibh na Fódla leis na céadtaibh bliadhan chleachtuigh an pobal beag seo iad i gcathair choimhthighigh. An oidhreacht Ghaedhal a leig Gaedhil an tsaidhbhris uatha le aithris a dhéanamh ar an eachtrannach a chuirfeadh go tóin na fairrge móire iad dá bhféadadh sé, choinnigh na daoine bochta seo iad mar choinneóchthá seód uasal. Thuigeadar, ’n‑a mbealach féin, nach raibh mórán de dheagh-thréithribh ná de dhroch-thréithribh ag aon chineadh acht iad siúd a tháinic anuas chuca ó n‑a sinsearaibh.
Choinnigh na daoine seo tréithre agus nósa agus teanga a gcinidh. Choinnigh a gclann na tréithre, acht chailleadar an teanga agus cuid mhaith de na nósaibh. Chaill clann a gclainne teanga agus nósa, agus mórán de na tréithribh. An chuid de thréithribh na nGaedhal nár chailleadar, ní raibh ionnta siúd acht na droch-thréithre. Innseochaidh lucht tógtha ainmhidhthe dhuit go mbíonn droch-mhianach an dá chineadh ’sna hainmhidhthibh shíolruigheas ó chineadhchaibh éagsamhla. Deir dream eile, ámhthach, nach mbíonn ionnta acht an deágh-mhianach.
Ní abróchainn féin nach bhfuil mórán de’n fhírinne ag an dá dhream, acht go bhfuil an fhírinne go hiomlán ag an gcéad dream dá mb’iad muintir an cheanntair seo agus iad sin amháin a bhéadh faoi sgrúdughadh aca. Nuair a chuadhas féin ’n‑a measg, ní raibh beó thar dhá sgór de na daoinibh a d’fhág Éire i ndiaidh an ghorta. Bhí cuid de na [ 103 ]sgéalaidhthibh agus de na seanchaidhthibh agus de na ceóltóiribh orra siúd. Acht bhí a ré beagnach thart. Bhí clann na sgéalaidhthe agus na seanchaidhthe ann, bhí agus clann a gclainne, acht nár mhór an chreideamhaint dóibh iad.
Duine de na seandaoinibh seo d’fhág an tír i ndiaidh an ghorta a bhí i Seaán Ó hAichir, nó “An Casúr,” mar tugadh air. Tugadh an leas-ainm úd air, mar bhí dúil mhór ’san díosbóireacht aige ariamh, agus nuair a bhíodh an ceann is fearr fághta aige ar an té bhíodh ag cur ’n‑a aghaidh, ní abróchadh sé acht “Sin tairnge eile i gclár agam.” Bhíodh cóta mór, a chaith a sheanathair, air gach séasúr de’n bhliadhain. Ba chuma cé’n teas mór a bhíodh ann, ní fhágfadh sé an cóta sin uaidh. Bhíodh maide daraighe i gcúl a ghlaice aige go gnáthach—maide mór a bhain sé féin ’n‑a bhaile dhúthchais nuair a thug sé cuairt seachtmhaine ar an áit. Smeach oibre ní dheárna mo dhuine ó chuir sé an teach lóistín ’n‑a rabhas féin faoi láthair ar bun. Bhí seandaoine ’san gcomharsanacht, seandaoine a raibh aithne aca ar a mhuintir ’sa mbaile, agus dubradar nach raibh ’san gCasúr acht duine fallsa spadánta agus go mba dhual muintire dhó a bheith amhlaidh. Acht níor tugadh aon áird orra. Bhíodh a chathaoir taobh amuigh de’n doras aige, i n‑áit a mbíodh fosgadh aige ó theas na gréine ’san samhradh, agus taobh istigh de’n doras i n‑áit a mbíodh goradh aige ó’n teinidh ’san ngeimhreadh. Taobh istigh nó taobh amuigh, ní bhaineadh sé an cóta mór dhe, ní leagadh sé an maide daraighe uaidh; agus Éireannaigh a chomhnuigh ’san gcomharsanacht agus a bhí ró-shean le aon cheó a dhéanamh d’fheiceadh sé iad ag gabháil na slighe dhóibh, agus nach aca a bhíodh an díosbóireacht? I ndeireadh an chómhráidh chloisfeá focal an Chasúir—
“Sin tairnge eile i gclár agam.”
Bíodh An Casúr leisgeamhail nó ná bíodh, ní raibh a bhean Brighid leisgeamhail. Is uirri a bhí cúram an tighe. Mara nglanadh sí féin na seómraí agus na leapracha [ 104 ]bheidís gan glanadh. Mara ngléasadh sí an biadh (ní raibh de bhiadh le gléasadh aici acht a ndéanfadh iad féin, agus ba leór léithi sin), bhéidís gan biadh. Mara nigheadh sí na héadaigh, bheidís gan nigheachán. Acht nuair a bhíodh an méid sin déanta aici, ní raibh obair an lae críochnuighthe fós aici. Ba bheag an baoghal go mbéadh an oiread sin de’n ádh uirri. Bhíodh sí ag obair ó Luan go Luan, agus ó éirghe gréine go meadhon oidhche agus ní bhíodh an obair críochnuighthe aici. Ní bhíodh baoghal uirri a bheith críochnuighthe. Bhíodh gothadh na hoibre uirri i gcomhnuidhe ’gcomhnuide, agus í fliuch salach smeartha. Ní bhíodh ar An gCasúr acht a rádh, “Muise, nach beag a ndeárna tú ó mhaidin, a Bhrighid?” nuair a thosóchadh sí air.
“Dá mbadh fear a bhéadh agam,” adeireadh sí, “ní orm a thuitfeadh an obair ar fad.…” Agus leanfadh sí uirri gan cead a thabhairt dó focal a chur isteach.
Is beag duine nach bhféadfadh An Casúr a rádh leis i ndeireadh na cainte “Sin tairnge eile i gclár agam,” acht le n‑a mhnaoi féin. ’Sí a chuireadh an tairnge i gclár i gcomhnuidhe, agus chuireadh sí go doimhin ’san gclár, freisin, é.
Bhi a gclann tógtha agus sgaptha orra acht aon mhac amháin a bhí i n‑aois a sheacht mbliadhna fichead agus nach ndéanfadh aon rath go deó. Dubhradh nach raibh a chiall cheart aige, acht ba ghile le Brighid é ná aon mhac eile dár thóg sí. Níor thug sí ariamh air acht “an créatúr,” agus nuair nár thug bhí daoine ’san gcomharsanacht agus níor bh’ eól dóibh a ainm baiste, cé go raibh aithne aca air ó rugadh é. “Mac an Chasúir” thug muintir na háite air. Níor mhaith le n‑a athair é, nó leig a athair air nár mhaith leis é. (Dubhradh gur cheap sé go mba náireach an sgéal é beirt fhear a bheith díomhaoin i dteach), agus níor thug sé air le deireannas acht “An Boicín,” i ngeall ar an slabhra bheag cruadhach a bhíodh dhá chaitheamh aige. A mháthair a cheannuigh an slabhra [ 105 ]dhó ar sgilling—acht sin rud nach raibh a fhios ag An gCasúr tada faoi.
An lá ar ceannuigheadh an slabhra, chuadhas féin ann. Tháinic an Bhean Mhór Ruadh i n‑éindigh liom le mé féin a chur i n‑aithne do mhuintir an tighe. Bhí fhios aca go rabhas ag teacht, agus go raibh an Bhean Mhór Ruadh leis an oiread seo ’san tseachtmhain a thabhairt dóibh ar mo leabaidh. Sin rud nach raibh a fhios agam-sa. Cheapas go bhfuighinn beagán cáirde uatha, agus go mbéinn i n‑an’ a n‑aisíoc, nuair a gheobhainn an obair úd, ag glanadh na mbuidéal d’ fhear an tighe óil úd, ’n‑ait ar casadh an Fear Buidhe liom i dtosach; do gealladh do’n Mhnaoi Mhóir Ruaidh go raibh sé le fagháil agam.
Bhí an-fháilte aca rómham. Bhéinn go breágh compórtamhail aca. Bhéadh leabaidh bhreágh ghlan agam ’san seómra mhór i n‑éindigh le seisear nó mór-sheisear eile—“buachaillí deasa,” thug Brighid orra.
“B’fhéidir go mbéadh cupán tae agad anois,” ar sise.
“Beidh cupán againn go léir,” ars’ An Casúr.
“Cuir an tulán ar an teine,” ar sí le duine a bhí i seómra eile.
“Cuirfead.”
Glór mná a bhí ann, agus shíleas gur aithnigheas an glór sin. Tháinic an bhean amach as an seómra, agus a lán gréithre tae aici. Bhíos féin ag cur síos ar Cheist na Talmhan leis An gCasúr, agus ní fhacas i dtosach í. Acht mara bhfaca chonnaic sise mé, agus leis an iongantas a bhí uirri mé fheiceál, thuit a raibh de ghréithre aici ar an úrlár agus briseadh iad.
Ar chloisint an torainn dom, thógas mo cheann agus d’fhéachas ar an mnaoi ar éirigh an timpist dhi, agus mh’anam go raibh iongantas agus an-iongantas orm féin.
An Bhean Reamhar bhí agam ann.