’n‑a bhán ann cé’n dul amudha a bhí ort. Agus nuair a dhúnadh sé an leabhar le n‑a chur i dtaisge ’san gcomhrainn mhóir arís, do dhearcadh sé ort ar bhealach is go gceapfá go raibh faoi “anois céard déarfá leat féin?” a rádh, acht nach n‑abróchadh sé focal ar bith. Agus an fear seo a bhíodh ag léigheadh staire agus ag meabhrughadh dánta go saothrach d’oidhche bhíodh an phiocóid agus an tsluasad mar ghléasannaibh oibre aige de ló.
Na béasa agus gnáis a chleachtuigh Clanna Gaedhal ar bhántaibh agus ar shléibhtibh na Fódla leis na céadtaibh bliadhan chleachtuigh an pobal beag seo iad i gcathair choimhthighigh. An oidhreacht Ghaedhal a leig Gaedhil an tsaidhbhris uatha le aithris a dhéanamh ar an eachtrannach a chuirfeadh go tóin na fairrge móire iad dá bhféadadh sé, choinnigh na daoine bochta seo iad mar choinneóchthá seód uasal. Thuigeadar, ’n‑a mbealach féin, nach raibh mórán de dheagh-thréithribh ná de dhroch-thréithribh ag aon chineadh acht iad siúd a tháinic anuas chuca ó n‑a sinsearaibh.
Choinnigh na daoine seo tréithre agus nósa agus teanga a gcinidh. Choinnigh a gclann na tréithre, acht chailleadar an teanga agus cuid mhaith de na nósaibh. Chaill clann a gclainne teanga agus nósa, agus mórán de na tréithribh. An chuid de thréithribh na nGaedhal nár chailleadar, ní raibh ionnta siúd acht na droch-thréithre. Innseochaidh lucht tógtha ainmhidhthe dhuit go mbíonn droch-mhianach an dá chineadh ’sna hainmhidhthibh shíolruigheas ó chineadhchaibh éagsamhla. Deir dream eile, ámhthach, nach mbíonn ionnta acht an deágh-mhianach.
Ní abróchainn féin nach bhfuil mórán de’n fhírinne ag an dá dhream, acht go bhfuil an fhírinne go hiomlán ag an gcéad dream dá mb’iad muintir an cheanntair seo agus iad sin amháin a bhéadh faoi sgrúdughadh aca. Nuair a chuadhas féin ’n‑a measg, ní raibh beó thar dhá sgór de na daoinibh a d’fhág Éire i ndiaidh an ghorta. Bhí cuid de na
