Deoraidheacht/11
| ←X | Deoraidheacht by Caibideal XI |
XII→ |
XI.
An raibh a leithéid d’oidhche ann cheana ariamh? Nach í atá meirbh brothalach? Ní fhanfadh duine ar bith ’n‑a leabaidh agus an oidhche chomh breágh is tá. (Na diabhail! Mara nighidh siad na pluid úd, beidh droch-obair ann. Mo choinsias, beidh!) Déanfaidh braithlín agus súsa mé….
Casaim an braithlín ’mo thimcheall agus luighim ar an talamh tirim cois sgeiche ar imeall na páirce. Ní’l aon áird agam ar ghlórthaibh éagsamhla na mbeithidheach allta tá faoi ghlas lem’ ais. Féachaim anonn treasna an chuain ar shean-chnocaibh clochach’ na Bóirne. Táid gorm. Tá an spéar gorm. Acht féach an difridheacht atá idir an dá ghorm úd. Shílfeá go raibh na cnuic ag bailiughadh chuca a raibh [ 49 ]de dhubh i ngorm na spéire. Go raibh sé ag sileabh anuas orra díreach is dá mbéadh sé níos truime ná an t‑aer. Agus ní’l an fhairrge ar aon dath le ceachtar díobh cé go dtiubharthá gorm ar dhath na fairrge, freisin. Tá an difridheacht chéadna idir ghorm na fairrge agus ghorm na gcnoc is bhíos idir an duine nuair atá sé ciúin socair agus nuair a bhíos cuthach air. Ní’l an fhairrge feargach fíochmhar anocht—tá sí an-chiúin—acht go bhfuil dath feargach uirri. Dúnaim mo dhá shúil agus déanaim iarracht ar na trí ghorm úd .i. gorm na fairrge, gorm na gcnoc agus gorm na spéire a mheasgadh ’n‑a chéile, agus aon dath gorm amháin a dhéanamh asta. Agus feicthear dhom nach bhfaca súil duine ariamh aon dath a bhí chomh háluinn leis an dath sin….
Dubhras liom féin ar ball go raibh dath feargach ar an bhfairrge. Cheapas i gcomhnuidhe go raibh gaol gairid idir an dathaidheacht agus na corruighthe thagas ar chroidhe dhuine. Sin mar déarfá, go bhfuil an ghráin ar dhath, an gean ar dhath eile agus an t‑uathbhás as dhath eile fós. Is iomdha rúndiamhair agus snaidhm do-sgaoilte fuasglóchar fós má ghníthear stuidéar doimhin ar thréithribh na ndathanna.
Ag breathnughadh dhom ar an spéir agus ar an bhfairrge agus ar shean-chnocaibh clochach’ na Bóirne tháinic sé isteach im’ aigne go raibh gaol gairid ag na dathannaibh, ní hé amháin leis na corruighthe thigeas ar chroidhe dhuine, acht leis na fuaimeannaibh cloistear. Go bhfuil baint ag an gceól leis an dathaidheacht. Go bhfuil dath faoi leith ag gach fuaim dá bhféadtaí a fheiceál.
Acht céard tá orm go bhfuil na smaointe seo ag teacht chugam i lár na hoidhche agus beithidhigh an fhir bhig bhuidhe ag búirthíl ar nós na ndiabhal lem’ ais? Ní’l neart agam air. Ní fheadfainn maireachtáil ar chor ar bith dhá mbéinn ag síor-mhachtnamh ar mo chruadh-chás féin.
Nach aisteach an rud é nár chuimhnigheas go dtí anois [ 50 ]féin gur ’san bpáirc seo a bhuaidheas an geall ar choisidheacht fad ó? Agus nach agam a bhí an choisidheacht an uair sin! Shíl m’ athair bocht (ar thaobh na fírinne go raibh sé), nach raibh aon stócach eile i gcrích Fódhla a bhí i n‑an’ mé shárughadh. B’fhéidir nach raibh an lá sin. Tá indiu. Acht dá mbadh ag cuimhniughadh ar rud mar sin a bhéinn, ní baoghal go mbéinn chomh suaimhneach sásta is bhíos i gcaitheamh na hoidhche.
An é breacadh an lae é? Ní’l fuaim dhá laighead le clos. Tá na beithidhigh allta féin ’n‑a gcodladh. Tá gileacht le tabhairt faoi deara i ngorm na spéire ’san Domhan Thoir. Tá an ghileacht úd dhá leathnughadh féin ar fud na spéire, mar bhéadh braoinín beag bídeach bainne dóirtfí isteach i ngloine uisge. Tá an ghileacht ag iarraidh a bheith ag fagháil treise ar an ngorm. Comhrac atá ar siubhal eatorra. I leabaidh a chéile tá an ghileacht ag fagháil an ceann is feárr ar an doircheacht. I leabaidh a chéile tig atharrughadh datha ar na cnocaibh, agus ar an bhfairrge agus ar na croinntibh atá lem’ ais. ’San spéir thoir atá an ghileacht ar fad dhá cruthughadh. Tá na réaltóga dhá múchadh. Ní léir dhom anois acht na cinn is gile. (Nach deas fileata na hainmneacha thugas orra i lár na hoidhche nuair nárbh’ eól dom a n‑ainmneacha ealadhanta?) Tá na cinn is gile féin ag dul i n‑éag. Obair iongantach atá ar siubhal ’san spéir thoir. An taobh spéire úd a bhí gorm ar ball beag tá sé ’n‑a dhearg agus ’n‑a chorcra anois, acht go bhfuil na dathanna deighilte ó n‑a chéile. An dearg i n‑íochtar. An corcra ós a chionn, acht nach féidir a rádh go cinnte cá dtosuigheann an corcra agus cá gcríochnuigheann an dearg. Ós a chionn sin atá an gorm, go bun na spéire thiar, agus an ghileacht ag fagháil treise air gach nóiméad.
Céard sin? Fuiseóg, agus í i bhfolach ’sna spéarthaibh. Acht sgaoileann sí anuas chugam an sruth ceóil ba bhinne [ 51 ]dá gcuala cluas duine ariamh. Cé hé an t‑amadán adubhairt nach dtuigeann an ceóltóir spéireamhail sin go bhfuil sí ag canadh ceóil ar chor ar bith? Nach bhfuil sé acht mar bhéadh sí ag glanadh a sgórnaigh i gcomhair an lae? Preit! Bíodh aige. Ní chuirfidh mise ’n‑a aghaidh. An ag éisteacht leis an gceól atáim ar chor ar bith? Ní dóigh liom gurab eadh. Ní ag éisteacht leis atáim, acht go bhfuil sé ag dul tríom, go bhfuil sé ag dul trí gach ball de mo bhallaibh ar nós uisge caithfí ar shiúcra. Ní bhacaim le dathannaibh éagsamhla na spéire, agus na gcnoc, agus na mara go n‑imthigheann an fhuiseóg agus a cuid ceóil.
Le taobh fáil sgeiche atáim ’mo shuidhe, agus tá obair mhór ar siubhal ’san bhfál freisin. Tá mion-mhíola na ngort ’n‑a ndúiseacht. Táid ag cur gothaidh oibre orra féin i gcomhair an lae nuaidh. Nach aca atá an crónán? Crónán agus siosgarnach. Tagann feithide ghlas ocht gcos amach as an bhfál, acht imthigheann sé go tobann. B’fhéidir gur chuireas féin sgannradh air, nó b’fhéidir nár thaithnigh an drúcht leis. Thuit rud eicínt ar chúl mo chinn. Cineál seilmide a bhí ann agus nuair a chaitheas dhíom é shílfeá gur ag impidhe orm gan a mharbhadh a bhí sé, agus é ar an talamh agus a bholg i n‑uachtar. Thugas cead coise dhó—má’s cosa a bhí aige—agus d’imthigh leis as amharc.
Tá siosgarnach na bhfeithideach ar siubhal fós. Tá comhrac na ndath dhá thabhairt ’san spéir. Tá mar bhéadh gathanna óir ag brúchtghail aníos as an talamh ag bun na spéire thoir. Tá na gathanna ag déanamh locha óir de’n taobh sin de’n spéir. Feictear bárr líathróide óir ag éirghe agus ag éirghe, agus ag óradh sliabh, cnoc agus machaire; cuan, crompán agus oileán—agus taisbeántais an fhir bhig bhuidhe féin.
Tá Rí an Lae ar fagháil.
Tá, agus an bhean reamhar. Seo chugam í, agus cosamhlacht an aitis ’n‑a gruaidh reamhair.
[ 52 ]“Ó, táir ar fagháil ’sa deireadh, a chuid,” an chéad fhocal adubhairt sí liom, “nach orm a bhí an imnidhe nuair nach bhfuaireas ’san mbotha thú?” ar sise, agus siúd ’n‑a suidhe d’aon phlap le mo thaobh í.
Cé’n mí-ádh tá uirri nach n‑éisteann sí liom? Cé an fáth nach leigeann sí dhom mo smaointe a dhéanamh? Céard tá uirri go mbíonn sí dhom’ leanamhaint ó áit go háit mar bhéadh coileán con ann? Nach minic a thugas gach droch-ainm a thiocfadh ar bharr mo theangan chugam uirri? Nach minice ná sin a cheapas í bhualadh le n‑a díbirt uaim? Ní raibh aon mhaith ann. Ní dhéanfadh sí acht gáiridhe. Agus an gáiridhe sin! An gáiridhe sin a mharbhuigh ar fad mé! Bhíodh a rian ar a héadan reamhar shoineannta ar feadh leath-uaire. Dá dhonacht dá raibh mé, is beag nach dtigeadh gáiridhe orm féin nuair d’fheicinn í siúd ag gáiridhe. Dá mbuailinn í ní dhéanfadh sí acht a theacht ar ais, níos lághaighe ná ariamh, le maitheamhnas fhagháil mar ghadhar a smachtóchaí. Bhí sé ag cinnt orm duth ’s dath í choinneál uaim.
“Céard a thug annseo thú?” ars’ mé fhéin go feargach.
Dhearc sí go grádhmhar orm.
“Sgrios leat as seo,” adeirim-se, “nó⸺”
Dhearc sí go grádhmhar orm arís. Bhí na deóir ’n‑a súilibh acht bhí meangadh gáirdidhe ar a béal.
“Sgrios!” arsa mise go fíochmhar.
D’imthigh an meangadh gáiridhe. Tháinic na deóir i ndáiríribh, acht go raibh sí ag iarraidh a gcosg.
“A Mh‑ich-ich-íl! A Mh‑ich-íl!” ar sise, agus na deóir ag tuitim anuas ar a leicnibh. Chuir sí a lámh ’n‑a brollach agus bhain amach buidéilín beag uisge beatha as, agus thairg sí dhom é. Bhí leisg orm féin a ghlacadh uaithi ar ndóigh, acht bhí cineál fuachta orm de bhárr na hoidhche … acht chaitheas an buidéal uaim ar an talamh ar an bpointe ’s a rugas air. Bhí sé te le teas a colna. Tháinic gráin orm.
[ 53 ]“Gread leat,” arsa mise ag breith ar mo mhaide croise, agus ’ghá bhagairt uirri.
Níor cheap sí go rabhas i ndáiríribh. Níor cheap sí go mbuailfinn í. Acht bhuailfinn, muna mbéadh gur chaith sí a dhá láimh lán-láidre timcheall orm. Níor fhéadas cor a chur díom. Thosuigh sí dhom’ fhásgadh agus dhom phógadh [⸺] go bhfaca sí an fear beag buidhe féin le n‑ár n‑ais agus snaois air.
Thug sí do na bonnaibh é. Níor fhan an fear beag buidhe acht a oiread léithi. D’imthigh leis, thabharfainn an leabhar gur amhrán grádha a bhí dhá chanadh aige ag imtheacht dó.
Mara bhfuil ag Dia, marbóchaidh mé an ceólán úd uair eicínt má fhágaim an fhaill … acht an Bhean Mhór Reamhar—bhfuil bean eile de mhnáibh an domhain nach gcuirfeadh an bhail atá orm féin gráin uirri acht í siúd amháin? Ar eagla go gcuirfinn féin spéis innti, caithfidh mé—uch! ní abróchad é.