Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Błonie

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 249 ]Błonie, 1.) m. pow. gub. warszawskiej, odl. o 28 w. od Warszawy, przy drodze bitej prowadzącej na Łowicz do Kalisza. Posiada kościół paraf. murowany, urząd powiatowy, sąd pokoju okręgu VI, obejmujący i m. Mszczonów a należący do zjazdu sędziów w Warszawie, szkołę początkową, dom schronienia parafialny; z zakładów przemysłowych istnieją tu cztery garbarnie produkujące za 2,150 rs. rocznie, fabryka zapałek z produkcyą na 4,300 rs. i cegielnia wyrabiająca za 1000 rs. Dochód kasy miejskiej wynosi do 3,200 rs.; kapitał zapasowy 3,591 rs.; żelazny 270 rs. W 1827 roku było tu 92 dm. i 938 mk., w 1859 r. 83 dm. i 1126 mk., obecnie (w 1879 r.) 1621 mk., w tej liczbie 1164 katol., 17 prawosł., 408 izraelitów i 32 ewang. Konrad ks. mazowiecki na Czersku w 1290 r. osadził tu kanoników regularnych lateraneńskich, hojnie uposażył i bogatemi ozdobił sprzęty. Niewiadomo jak długo utrzymywali się zakonnicy przy tutejszym klasztorze i co się później z nimi stało. Jan, książę mazowiecki na Wiźnie, Warszawie, Zakroczymiu i Ciechanowie, nadał posadzie tej [ 250 ]prawo niemieckie, i zezwolił mieszkańcom na handel wszelkiemi towarami bez opłaty cła i myta, w całym obrębie swego państwa. Miejsce to wydało dwóch uczonych mężów. Mikołaj zwany z Błonia, teolog i pisarz wielu dzieł, kwitnął w połowie XV wieku. Maciej zaś z Błonia był nadwornym lekarzem Aleksandra króla. Stronnicy ks. de Conti, mając na czele Mikołaja Święckiego, biskupa kijowskiego i Adama Sieniawskiego wojewodę bełzkiego, stanęli pod tem miastem. Wyprawieni od Augusta II pełnomocnicy zawarli z nimi układ i pojednanie nastąpiło w polu 3 marca 1698 r. Roku 1704 stanął tu obozem Karol XII dla popierania wyboru Stanisława Leszczyńskiego, który nazajutrz po obraniu, to jest 13 lipca, nawiedził króla szwedzkiego. Powtórnie w r. 1705 stanął tu obozem Karol XII, przyprowadzając do skutku koronacyą nadanego Polsce króla, a w kilka dni po odbytym obrzędzie Stanisław nawiedził znowu swego protektora. Miasteczko to zniszczone i spalone zostało w czasie wojen szwedzkich; nie ma dziś warunków pomyślnego rozwoju. Starostwo błońskie płaciło w 1770 r. 1586 złp. i zostawało w ręku Szymona Dzierzbickiego, kasztelana brzezińskiego; następnie należało do ks. Józefa Poniatowskiego, później zaś do hrabiny Stanisławy Potockiej z domu Górskiej, po której otrzymała je w posagu córka jej hrabina Walewska. Kajetan Kalinowski, organizator Tow. Kred. Ziem. i pomocnik prac ks. Lubeckiego był synem tutejszego mieszczanina. Par. B. dek. grodziskiego, liczy 3211 dusz. Dawniej w B. był dekanat archidyecezyi warszawskiej i liczył 18 parafij: Błonie, Brwinów, Głusk, Grodzisk, Izdebno, Kazuń, Leszno, Łutkówka, Mszczonów, Osuchów, Ojrzanów, Radziejowice, Rembertów, Rokitno, Skuły, Tarczyn, Zaborów, Żuków. Powiat błoński gub. warszawskiej utworzony został z części dawnego pow. warszawskiego w 1867 i obejmuje 120,5 wiorst kw. Graniczy on od północy i wschodu z pow. warszawskim, od zach. z sochaczewskim, od połud. zach. z łowickim i skierniewickim, od wschodu połud. z grójeckim; stanowi płaszczyznę, na której gdzieniegdzie spotykamy zaledwie kilkosążniowe wzniesienia jak we wsi Leszno. Często trafiają się tu piaszczyste wydmy i nieużytki, jak w okolicach Mszczonowa, Grodziska i Leszna. W wody bieżące powiat B. nie obfituje. Z niewielu drobnych rzeczek najważniejszą jest Utrata we wschodniej części powiatu, której wybrzeża stanowią najniżej położoną część powiatu. Ztąd to wsie Kopytów, Wolica, Radzików, Swięcice, podlegają na wiosnę jej zalewom. Gleba ziemi w ogóle średnia, najlepsza w okolicach Błonia i Wiskitek. Gleba we wsi Kłodzienko uchodzi za najurodzajniejszą w królestwie. Najgorsze grunta są koło Mszczonowa, Nadarzyna i Grodziska. Łąk dobrych posiada dużo tem powiat. Lasy w małej ilości i to wyniszczone, przechowały się jeszcze w południowej części powiatu. Najlepiej utrzymywane są w dobrach młochowskich. Rolnictwo stanowi główne zajęcie mieszkańców, żyto i kartofle stanowią dwa główne płody. W okolicach cukrowni (Józefów i Leszno w pow. B. i Guzów, Hermanow, Oryszew na granicy sochaczewskiego) rozwinęła się uprawa buraków i sprowadziła pewien postęp w uprawie roli. Staranne gospodarstwo i piękne inwentarze znajdują się w Gawartowej Woli, Płochocinie, Passach, Młochowie, Bożej Woli, Mosznie. W 1876 r. wysiano pszenicy 4579 czetw., zebrano zaś 31,993; żyta 17,029 czetw., zebrano 54,087; owsa 15,983 czetw., zebrano 44,949; jęczmienie 2,244 czetw., zebrano 8,976; gryki 1,152 czetw., 2,183; innych 1750, zebrano 17,500; kartofli wysiano 44,899, zebrano 314,349 czetwierti. Trudność i drożyzna robotnika z powodu bliskości Warszawy sprawia, że większe posiadłości ustępują miejsca drobnym koloniom, których posiadacze produkują przeważnie nabiał i ogrodowizny, dostawiane do Warszawy, albo też stanowią one letnie siedziby zamożniejszych przemysłowców warszawskich. Okolice Grodziska i Pruszkowa obfitują dziś w mnóstwo takich letnich mieszkań. Przemysł fabryczny słabo dotąd rozwinięty, mimo bliskości Warszawy i kolei żelaznej. Żyrardów, trzy cukrownie Leszno, Józefów, Guzów i browar w Radzikowie są to jedyne zakłady fabryczne na większą skalę prowadzone. Prócz nich istnieją jeszcze dwie gorzelnie, jeden browar, jedna dystylarnia, 4 cegielnie, farbiarnia, smolarnia; 102 młyny i wiatraki. W prawdzie roczna produkcya (w 1877 r.) tych zakładów doszła do 2,825,207 rs. i zajmowały one do 5,000 robotników; a w tem sam Żyrardów przedstawia 1,560,000 rs. produkcyi i 3,350 robotników; trzy cukrownie zaś 737,007 rs. i 1360 robotników. Co do środków komunikacyjnych, to przez sam środek powiatu przechodzi droga żel. War. Wied. ze stacyami w Brwinowie, Grodzisku i Rudzie Guzowskiej, tudzież dwie drogi bite I rzędu: warszawsko-kaliska i warszawsko-radomska a prócz tego droga bita idzie od Mszczonowa przez Rudę Guzowską, Żyrardów, Wiskitki aż do Sochaczewa. Głównym punktem powiatu i siedliskiem zarządu jest Grodzisk, rozwijający się kosztem opustoszałego i martwego Błonia. Żyrardów dzięki fabryce wyrósł na miasto z kilkutysięczną ludnością. Urzędowe miano miast noszą: Błonie, Mszczonów; osadami tylko są: Grodzisk, Nadarzyn i Wiskitki. Ludność powiatu w 1879 r. wynosiła 68,043. W tej liczbie 32,840 mężczyzn i 35,203 kob.; podług [ 251 ]wyznań zaś: 50,596 katol., 135 prawosł., 3549 ewang., 7221 izrael., i 210 innych wyznań. Według stanów było 345 szlachty, 117 kupców, 9724 mieszczan, 26 duchow., 11 urzęd., 51,488 włośc. Pod względem sądowym B. powiat dzieli się na cztery okręgi gminne: Błonie, Grodzisk, Mszczonów i Żyrardów i jeden sąd pokoju dla Błonia i Mszczonowa. Pod względem administracyjnym na 12 gmin: Grodzisk, Guzów, Helenów, Kaski, Młochów, Mszczonów, Piekary, Radzików, Radziejowice, Skuły, Wiskitki, Żyrardów.

2.) B., wś i folw., pow. kutnowski, gm. Błonie, par. Krośniewice, stanowi prawie przedmieście Krośniewic, ma 955 m. obszaru (ornej ziemi 940 m.), 22 domy i 213 dusz. Należy do dóbr Krośniewice i jest własnością hr. Pelagii Branickiej. Dawniej panowała tu żywa działalność przemysłowa, istniał młyn parowy nieczynny od pożaru w 1872 r., fabryka tytuniu od lat 10 nieczynna, browar i gorzelnia także nieczynne. Nowy pałac ukończono w 1878 r. i założono wielki ogród na 8 morgach. Gmina B. należy do s. gm. okr. II w os. Krośniewice, odl. od Kutna 12 w. W gm. istnieje cukrownia, rafinerya, gorzelnia; urzad gm. we wsi Ostrowy. W. W.

3.) B., wieś położona dawniej w województwie mazowieckiem, następnie w gubernii warszawskiej a obecnie kaliskiej, powiecie łęczyckim, w gminie Topola Królewska, odległa od m. Łęczycy wiorst 5, od Kutna (st. dr. żel. warsz. bydg.) wiorst 23, na trakcie publicznym z Łęczycy do m. Dąbia i osady Grabów; od pierwszego odległa wiorst 20, od drugiego wiorst 10. Wieś kościelna parafialna, dawna własność starostwa, następnie rządowa od czasów pruskich, wreszcie od r. 1838 donacyjna radcy tajnego Oczkina. Ludność tej wsi z r. 1879 mężczyzn 439, kobiet 396, razem 835. Folwark rozległy jest w ogóle na miarę nowopolską morgów 887, w tem gruntu ornego 519, łąk 216, ogrodów 6, reszta w nieużytkach i błotach torfowych; płodozmian 13-polowy zaprowadzony przeszło od lat 20. Gospodarstwo wzorowe. Włościanie zajmują morgów 1119, od lat przeszło 30 są urządzeni kolonialnie i oczynszowani, dziś uwłaszczeni. Między nimi znajdowali się koloniści niemcy, osiedleni za panowania rządu pruskiego, których grunta zostały wykupione przez miejscową ludność. Osad 54, połowa z nich po morgów 23, reszta po 11 i kilka jednomorgowych. Pokłady torfu obfite, od 3 do 6 łokci głębokie. Erekcya kościoła sięga r. 1480. Akta kościelne znajdują się od roku 1521; dawniejsze wedle podania zostały spalone (?) z rozporządzenia arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana de Lasco. Kościół drewniany modrzewiowy. Do parafii należą wsie Łęka i Zawady; ogół ludności w parafii 1200 dusz. Szkółki dwie w Błoniu i Łęce.

4.) B., wś, pow. radomski, gm. Kowale Stępocina, par. Radom, szkoła początkowa.

5.) B., wś i folw., nad rz. Koprzywianką, pow. sandomierski, gm. i par. Koprzywnica, młyn wodny i cegielnia; w 1827 r. było tu 31 dm. i 225 mk.

6.) B., wieś, pow. konstantynowski, gm. Rokitno; w 1827 r. było tu 31 dm. i 236 mk.; obecnie 38 dm. i 260 mk.; 1342 morg obszaru.

7.) B.-wielkie i małe, wsie, pow. sokołowski, gm. Wyrozęby, par. Kożuchówek, o 15 w. na półn od Mąkobód; w 1827 B. wielkie mialy 39 dm. i 214 mk., B. male zaś 27 dm. i 161 mk.; obecnie B. wielkie liczą 33 dm. i 209 mk., B. małe 27 dm. i 199 mk. B. wielkie mają 800, małe zaś 570 m. obszaru.

Błonie, 1.) wś, pow. przemyski, o 2 kil. od Przemyśla, do którego to miasta własność tabularna B. należy.

2.) B., zwane „przy Przęcławiu,“ wś, pow. pilzeński, par. rz. kat. Przęsław, o jeden kil. od tego miejsca.

3.) B., zwane „przy Bolesławiu,“ wś, pow. dąbrowski, par. rz. kat. Bolesław, o 15 kil. od Żabna.

4.) B., zwane „nad Dunajcem,“ wś, pow. tarnowski, par. rz. kat. Jodłówka, o 4 kil. od Wojnicza.

5.) B., wś, pow. stryjski, par. gr. kat. Stańków, o 5 kil. od Stryja.

6.) B. Katarzyńskie, wś, pow. krakowski, par. Podgórze, tuż koło Podgórza.

7.) B., przysiołek wsi Dołhołuki. F. S.