Progreso/Unesma Yaro/Numero 10/Cvetje

← Kontenajo ← Ter kennismaking met de Wereld­hulptaal

UNESMA YARO PROGRESO No10 Decembro 1908 Cvetje (Eulalia, da Shkrabec) Jurnali

Lingvo internacia →

Temi : Altra LI, Kritiko di Esperanto

[ 600 ] Cvetje (XXV, 5‑9, 1908), revuo slovena redaktita da Patro Stanislav Shkrabec, franciskano, en Gorice (Austrio), publikigis seryo de artikli da la redaktisto pri la questiono di LI. L’unesma artiklo kritikas Esp. pri la yena punti : Austrujo, Anglujo, Egiptujo, Italujo, Polujo, Rusujo (qui nomesas, en la linguo slava di l’autoro : Avstrija, Anglija, Egipt, Italija, Polonija, Rusija : on rimarkas ke la formi adoptita en Ido tute similesas ta formi, cetere internaciona : ni anke dicas Egipto e ne Egiptuyo !) ; la longa e malbela kompozaji : mangho­chambro, eks­edzigho, shanghi­ghema, sen­shar­ghigho, kracho­shpruci, fish­kaptisto, aer­vetu­ranto…; on rimarkos, ke ta kritiki di slava autoro tute koincidas kun ti di la Ocidentani : do Esp. ne plezas mem a la Slavi ! Fine, chefurbo, patrino, sinjorino, e generale la feminali per ‑ino, precipue en propra nomi : Martino (Martha), Augustino (Augusta), e. c. Ni konstatas ke ni evitas ta difekto adminime en la propra nomi, ube ol esas max grava.

L’autoro konceptas pose propra proyekto di LI., qua fondesas sur la latina, pro sa pasinta internacioneso che la ciencisti. On [ 601 ]devos restaurar la pronunco di l’antiqua latina (?), por havar pronunco vere konforma inter la nacioni. On adoptos l’ortografio latina, tamen kun la distingo (moderna) di u e v, e di i e j. L’acento sequos la latina regulo (ne tre facila !). Tale on aceptas nur soni facila por omna populi. La substantivi havos la formo di l’ablativo latina, kun finalo mallonga en nominativo (terra, mundo, mense) e longa en akuzativo (terra, mundo, mensé)^[1]. Pluralo per ‑i, dualo per ‑u. La adjektivi havas tri genri distingita per la rispektiva finali ‑o, ‑a, ‑e, e l’adverbo derivita distingesas per la finalo ‑i : facilio, facilia, facilie, adv. : facilii. Artiklo definanta : io, ia, ie (radiko i de is L.) ; artiklo nedefinanta : no, na, ne. Same omna personala pronomi admisas la distingo di genro : mo, ma, me ; to, ta, te ; lo, la, le ; reflektiva : so, sa, se^[2] ; relativi : quo, qua, que. Ultre la kazi analizala (per prepozicioni di, a), la pronomi admisas kazi sintezala poke komplikita. Pronomi di 1^a e 2^a persono plurala : noi, nou (dualo) ; voi, vou (dualo).

Pronomi posedala : mojo, moja, moje ; noijo, noija, noije ; e. c. (c. e. per sufixo j e vokalo di genro).

Demonstrativi : lio, lia, lie ; stio, stia, stie. Same por la generala pronomi (determinanta).

Por la konjugado, on prenas l’ablativo di la participo prezenta latina : amante, dicente, audiente, ed on substitucas a ‑te la finali : ‑i por infinitivo : amani, diceni, audieni ; ‑u por supino ; ‑o por 1^a persono singulara ; ‑a por 2^a, ‑e por 3^a ; pluralo per ‑i adjuntita. La tempo pasinta indikesas per i, futura per u avan la final n. La subjuntivo indikesas per i, l’imperativo per u pos n. La pasivo formacesas per substituco di l a n.

L’autoro impozas uniforma finali ad omna adverbi e prepozicioni di la latina, quo kompreneble ofte alteras li.

On vidas, ke ta gramatiko esas tute arbitriala e « kombinema » en sa formi, simile a Volapük. Plue, pro ke ol uzas por la flexioni nur vokali, to duktas ad akumulo di vokali, quale montras la sequanta specimeno^[3].

« Quandu omnioi, quoi volenei ie successuo di ie lingua internationalie, cognosceunei omniei condicionei di ie problemate, que habenei a solveni, tu hioi hominei confirmaunei, qui adversu iei bonei qualitatei sejei ie Esperanto veri debenie recipieni mutationei e correctionei, u boni ageunie sejei partei. »

On vidas per ta specimeno, ke en tala linguo la diftongi e mem triftongi abundas (omnioi, omniei). Ni qui penis ekpulsar de Esp. [ 602 ]la diftongi malbela e malfacile pronuncebla aj, oj, uj, au, eu, ni ne esos tentata adoptar linguo qua prizentas la sama difekto ye supera grado. Cetere, on konocas nia opiniono pri la latina quale eskluziva bazo di la LI.

S^o Shkrabec propozas por sa linguo la nomo Eulalia : to ipsa montras, ke il ne koncias la fonetikal malfacilesi : la diftongo eu esas la max malfacile e diverse pronuncata ; e pro to ni eliminis ol maxime posible (nur en Europo on necese konservis ol ; mem en reumatismo ol esus bone vicata da simpla u : rumatismo).

S^o Shkrabec konsakris artiklo ad Esp. simpligita, pri qua ni dankas ilu. Il semblas sempre atribuar troa graveso a la feminali di la propra nomi : Augustino $=$ Augustinus (e ne : Augusta) ; kad Augustina $=$ Augustin-ino ? Kad on dicos : Antonin-ino ? Tala objekti, qui vizas la manio esperantigar la propra nomi, tute ne atingas nia linguo. — En sa respekto por la latina ortografio, l’autoro admisas digrami tute ne necesa, quale en photographo, diphthongo, autochthonei. Ni ne povas hezitar a simpligar la tradicional ortografio segun l’exemplo di vivanta lingui ipsa (quale l’italiana e la hispana^[4]).

1. Kande la dicita formo finas per ‑i od ‑u, on adjuntas ad ol rispektive ‑e od ‑o : marie (maro), cornuo (horno).
2. Cf. la proyekto di S^o Duthil (Progreso, p. 436 sqq).
3. Unesma frazo di la specimeno pozita ye fino di Les Vrais Principes da Ido.
4. L’autoro preferas cinematograph a kinematograph ; iambo a jambo, iota a jota, Iesuo a Jesuo. — En la sama revuo il publikigas systema scripturae tachypantographicae, qua kredeble interesos multi de nia samideani, sed quan ni povas nur mencionar hike.