Irische Texte/1/Wörterbuch/U–Y

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Irische Texte, vol. 1  (1880) 
U–Y

[ 859 ]U

u, iia für altir. aue nepos; ua a descendant O'Don. Suppl.; Adam- nän u Thinne FA. 3; do hU Sua- naig s. xmter 2. ic.

1. üa SC. 25?

2. üa, liad s. ö.

üabar Uebermuth, Prahlen; vana gloriatio Z-. 780 yWh); uabhar pride, arrogance, vainglory O'R. — Sg. Nom. ni ual[l] na hüabur SC. 19, 1; 6; Gen. cen airde n-üabair Hy. 2, 67; in drong uabair Fei. Prol. 199 („haughtij" StoJces im Index). — Comp) OS. ind üaburdelb [ 860 ]flniideclita LU. p. 81 'S 5 (CucJm- linn's Gestalt, tvenn in Kampfes- wtith).

üabela s. öibela.

üabrecli ühermüthig, prahle- risch. — Sg. Nom. uallach uabrech SC. 37, 22. — Vgl. run-uaibrigestar Gl. zu profanaverai Ml. 73^. üaclit Kälte. — Sg. Nom. uacht siiü Hii. 2, 27; Dat atbel ar öcht et gorfi Wh. lO^ [Z'K 1006); Äcc. sephaind uai ht domm eochraid[ib] er vertrieb die Kälte von meinen Pferden CG. 7? eter uacht ocus tess FA. 26 (fuacht LBr) fuacht SC. 30, 8; fri huacht TE. 9 lies fri husce.

tiaehtai*, öehtar N. das Obere, der obere Theil, rgl. 6s, üas; ochtar, iiachtar ]pars superior Z'^. 781. — Sg. Nom. a uachtor FA. 21; Dat. o üachtur co a ichtur ScLb. 21; iar n-üachtur p. 309, u; i n-Uachtur Gabra Hg. 5, 6o; Acc. tria uachtiir do macraille Sc3I. 13; CO baiT-üachtar a dond-füathroci LU. p. 81a-, 30.

üachtaracli oben befindlich, der obere, oberste. — Sg. Acc. cot rosci Cächulaind ocus rö lä cor n-iach n-erred de i n-arda cor- ruc a chletlie n-öchtarach diu tig CO m-böi ior clethiu in tigi alle LU. p 19b, u; PI. Nom. allethe iiachtarclia FA. 13. — Compar. as uachtarchu superius Ml. 66 r (Z-l 276

uachtlan suluber Ir. Gl. 1064 steht für älteres uag-slän.

1. üad, büad Gl. zu specio SG. 52, 7, vgl. i'iam.

2. iiad s. 2. 6, üa.

üad- in der Composition für ö, üa Z 878.

üag s. 6g. — Comp OS. Mac O'ige CO n-uag-bail „(oj'^/t perfect goodnefs" Fei. Dec. 3 (eon lig-bail LBr.) gein Muire mind n-uag- bailcc Fei. Aug. 16 („perfectly strong" Index).

üagfboid, vielleicht eine Bildung ivie öcbad? „Atcondarc triar nocht hi clethi in tigi, a töesca fola trctbu, ocus süä i?) anairlig ar a m-braigti." „Rus fotHr-sa sin,'" ol se, „tri ernbaid üagboid triar oi'gar la cach n-aim in sin LU. p. 9-1, 22 [am Bande: imdai na m-badb rgl. Bern. p. 66.

iiag'dae virginal Fei. hidex; Dat. CO cleir uagdai Fei. Jul. 29.

üag'e, üaig-e s. ögfe; tvholencss, virginity Fei. Index. — Dat. i feil fir CO n-uagi Fei. März 29, Gl. i. CO n-glaine; tret Ingen co u-uage Oct. 8 (oighe Laud); ba cain doss CO n-uaige A2)r. 6 (,uagi Land).

iiagira ich nähe, s. füaffaini; con-uaigim Gl. zu an cethrur co- nuaige „a splendid four I sew to- gether" Fcl. Jan. 20. — Part, a inar . . is e üagtlie osslethar LU. p. 79^, 2.

uäilbe s. üall.

iiaiin s. uain.

1. i'iaimm, üaim N. Nähen, Nath, rgl. üagim; Acc. cen üaim and etir „tcithout a seam therein at all" Goid.^ p. 65, Gl. zu per totum textam LHy. fo. 6a.

2. iiaimm, iiaiin s. 2. 6, i'ia.

1. üaiii Müsse, Gelegenheit; a turn, leisure, delay, opportimity O'B. — Sg. Nom. läse bas n-üain do Gl. zu cum ei vacuiim fuerit Wb. 14a (^Z 22); fa[i]lti indiu ni dasL-üain Lg. 17, hA i ni doi üLÜain ^ grtO; ßi ilam hüain LHy Amr. 144 i^ere is no opportimity for me" 7 Crowe).

2. üain Leihen, vgl. öin; loan ] O'B. — Dat. oc uain et airlicud Gl. zu benignus Wb. 31", 7 {in commodando et praebendo Z'^. 634).

3. üaine s. üaue.

üair, öir Conj. weil, da, von ör, üar, vgl. öre, üare. — 1) Der Causalsatz folgt dem Hauptsätze nach: uair ni tüalaing FB. 11; 25; 41; 56; 72; 79; uair bid co- marda 59; 61; uair is ed ainm as tressam Hy. 6, 1; FB. 14; 20; 30; 56; 73; 81; 83; SC. 34, 9; üar Gl. zu Hy. 5, 66; 2) der Causalsatz steht voran: üair assoith la h£su in grian . , ba huisse . . Hy. 2, 59 ; FB. 7; 9; 93; uair nachat fil-siu [ 861 ]fein . . cona be do bcii..G2; TE. 6 LU.?

üaitline i:)uer'perium O'Don. Suppl. ; pcrsoniftcirt TBF.p. 140, 28, ryl. ibid. p. 162.

üaitue s. üatue.

ual s. üall.

ualach a hur den O'Don. G-r. p. 87 ; Sg. Acc. ro bhaiu . . ualach doiia caoraibh dhöib Tor. Dh. p. 140; PI. Nom. ualaighe O'Don. Gr. l c.

1. üallJ^. Ueherhebtmg, Stolz, Hochmnth; superhia Z'^. 241 ; uaill vanity, pricle O'B. — Sg. Nom. ind huall elatio 311. 28'% i; ni ual, ni uall SC. 19; uall ollimresan 41 parenthetisch? nach n-üall 19 ni ro thallastar a iiaill . . i n-Eriud FB. 79 ; Gen. bes uäilbe Wb. 14^= {mos arro- gantiae Z'^. 55); udilbe et utmaille Gl. zu juvenil ia desideria fuge Wh. SOb, 2-i; comrac ualle Sc3I. 21, 7; Dat. ar .. uaill FB. 93; Acc. cen üaill FA. 35; trie uaill FB. 2d Fg.; ni tabir uäil na toris fornn Wh. 16a {Z- 243*. — Vgl. com-üall.

2. uall Klage; uaill tvailing O'-B. — PI. Acc. CO cuala ualla troma oc cäined araile mogad SMart. 20 {„heavy tvailings").

üallach übermüthig, hoch- müthig, stolz; superhus 311. 41 r; vain, vainglorious O'B.; huaUach i. bocasach no bocfasach O'Dav. p. 96. — Sg. Nom. ScM. 4; SC. 37, 22. — Adv. CO huallach Sc3I. i H. — Compar. uallchu murib SC. 18.

üallai^im III sum arrogans Z'^. 435, doaithbiuch no ni oird- nimm no ualligim Gl. zu ahrogo . . arrogo SG. 22^, 2.

üallauu SP. V 9, vgl. ualland i. uasal O'Cl. (Fei. Ind.).

lialle Nebenform von 1. üall? tria üalle a 11-glond FB. 29 (.trie uaill agu .EV/.

üam F. Höhle; huam specus SG. 52^, 6; uamh, uaimh a cave, den O'B.; uaimh a cave, a crypt O'Don. Suppl. — Sg. Gen. a n- iarthar na huamha sin Tw. Dh. j). 78; Dat. a hüaim Cri'iachan FB. 57; i n-üaim Sleibe Tellii Fei. p. CXXIX 31; Acc. dochu- adhdar a n-uaimh thalniaii Tor. Dh. p. 78; dochotar hi n-uamaid ar imgabail a n-ingrenia Fei. p. CXXIX 42.

üamnaig-im III ich schrecke, von Oman, iiamun. — Conj. Sg .3 cura uaimnige terreat Gild. Lor. Gl. 65.

riainiiii s. Oman.

1. üaii 31. Lamm; a lamb O'R.; agnus Ir. Gl. 459. — PI. Nom. co tancotar na huain co hopund do- chumm a mäthar Three Hom. p. 8, 17; Gen. dia terpiid na n-üan is. — Davon uaiuin agnellus Ir. Gl. 492.

2. üau Schaum; froth, foam O'B.; uan tuinde „froth of the wave" Corm. Tr. p. i^iS enbarr; gi- ligtir . . üan tuinniu TE. 4 Eg.

3. liau s. 2. 6, üa.

üan-bach Schaum; uanbach a belaib ind eich sin Bev. Cell. III p. 183 („the foam froin that horse's Ups").

uaue grün; uaiue green O'B. — Sg. Nom. brat üaine SC. 8; p. 131, iü; tene uaine j:>. 191, 13; tibri uani SC. 37, lo; Gen. in mnäi bruit üani 13; Dat. cosin brot üane 8; iarna brechtrad di . . üani FA. 11.

iianfeWi, dond Emir üanfebli FB. 68, _25 (uaneble Eg. Gl. i. foltchaiu," vgl. Emer Foltchain 28.

üanide grün, vgl. üane; Sg. Dat. do Sita üainidi TE. 3 Eg. issin t-situ üainidiu ibid.

üautaiud FB. 24 (uanainn £"</.)?

1. aar l:alt, später füar; uar cold Corm. Tr. p. 166 uaran. — PI. Nom. iudsi fuara p. 19u, 31. — Comp OS. dabcha üar-usci SC. 36: FB. 53; 54. — Compar. fuai- riii p. 190, 3ü.

2. üar s. 3. 6r.

3. üar weil Gl. zu Hy. 5, 66, vgl. üair.

üarach zeitiv eilig; temporary O'R.; Sg. Nom. Hy. 5, 21.

üariin fo n s v i v u s O'Don. Suppl.; a spring-u-ell Corm. Tr. p). 166.

üarboith Lg. 17. is s . u rboth . -^

üarcrai(lecTiTrt7T7te?ii</ 'SC. 26, besser üarcbraidcch.

[ 862 ]tiardatu M. Kälte. — Sg. Äcc. cen üardataid FÄ. 35.

üariud FB. 19?

üas s. ÖS.

iiassal hoch, erhaben, edel; üasal nohilis Z'^. 768. — Sg. Nom. flaith üasal FÄ. 35; huasal trinoit Hg. 6, 5; Dat. F. co u-huasail hiris Hg. 5, 3 ; Acc. co rig . . n-uasal Hg. 1, in. — Comp OS. a n-uasal-t'er Gl. zu a n-uas[ar] Hg. 1, 9; drong hiiassal-nöcb „of high saints" Fei. Epil. 277. — Compar. uaisliu Fei. Prol. ]51 (s. den Index); Superl. huaislimem altissimum Ml. 28d, 14.

üassai-atliair M. Patriarch; uasal-athair pntriarclia Ir. Gl. 13. — PI. Nom. üasalathraig FA. 6; Gen. huasalathrach Hg. 7, 11; Dat. do hüasalatbrachaib Wh. oU^, 1 {Z- 858).

iiasar s. össer.

uasligrail) Hg. 4, 10?

uasiican oben befindlich {„abo- ve us" Stolx.es)'^ eine sonderbare Deminutivbildung, wie cisucan, I'sucan: Canaid cöir a ingena, d'fir dligius bar cisucan, ata na purt uasucan, cia beith a n-ucht Isucan Fi'l. p. XXXV 27.

1. uath i. sce, a lohite-thorn Gorm. Tr. p. 165.

2. üath schrecklich, N. Schre- cken. — Sg. Nom. mör n-uath L ei. 2j Acc. brissid üath nadarccna i'*R24? PI. Dat. CO n-ainbthib huatbaib Hg. 6, 15, Gl. co n-anb- thib ocus CO n-uathaib.

3. üath, imsoi cusna hüathaib FB. 67, vgl. fuath an image, spec- tre, apparition O'B.? Hierher auch foscain üathu ech n-anailche FB. 49 tmd p. 310, 20?

üathach s ehre cid ich. — Sg. Acc. iffern n-uathach Hg. 6, 20.

liatliad N. Einzahl, eine ge- ringe Zahl, Seltenheit, gramm. der Singular; öthath, uathath paucitas, singularitas , Singularis Z'^. 22 und 311; uathadh a small quantitg, little, feiv O'li. — Sg. Nom. is uathad nech dib teged asa recles es ist eine Seltenheit = selten ScLb. 22; is uathad for talmain ro fitir ainm neich dib selten auf Erden kennt man den Namen eines von ihnen Gl. zu Fei. Prol. 135; uathad do degdäinib Ulad einige wenige FB. 6; uathacZ allin gering ihre Zahl ScM. 21, 34; Gen. hi coicid huathid am fünften der Ein- zahl {im Gegensatz z. B. zu in choiced fichet der fünfte der Zwanzig^ der fünf und zwan- zigste), Gl. zu quinta luna Cr. 33^ {Z'^. 310); in ochtmaid n&i'haid ro genair, in ochtmad dec ro gab caille for a cend, in ochtmaid fichet dochoid dochumm uime Three Hom. p. 66, 12; Dat. i n-öthud SG. 41'% s (in Singulari Z'^. 985, Gegensatz isin hilur in Plurali) i n-uathed ocus hi sochaide einzeln und in Gesellschaft Hg. 7, 41.

üathate, üate in der Einzahl stehend, einzeln, wenig, Adj. von uathad; PI. Dat. donaib teo- raib personaib uathataib SG. 186% 2; Acc. frisna briathra huathati ocus hilddai SG. 71, 12; aisnedfim-ne uati do hilib dib „a feto of the mang of them" Three Hom p. 6, 13. — Compar. atä sund as huatiu „here is he loho is loneliest" Fei. Epil. 395 Laud.

üath-bds Entsetzen, Schreck- lichkeit; uathbhas astonishment, prodigg, hideousness O'R. — Acc. le huamhan agus le huathbhäs an sgeil sin „through the fear and the horror of that storg" Tor. Dh. p. 160.

üatli-l)asacli entsetzlich, schrecklich; uathbhasach sho- cking, dreadful O'R.; is and-so cet riastartha im Choinculaind co n- derna üathbäsäch [sic] n-ilrechtach n-ingantach n-anaichnid de LU. p. 79'j, 22; tri tromghäi'tha adh- bhalmhöra uathbhäsacha Tor. Dh. p. 198.

iiathmar schrecklich, furcht- bar. — Sg. Nom. FB. 81; 91; Acc. leim n-üathmar 70.

iiati s. üathate.

üatigud wenig machen, dünn machen, von uathad; im lu'iatigud [ 863 ]na n-düine „for tJie thinning of the people" Hij. 1 I'raef.

uatnePf Osten, Pfeiler, Säule; uaithne a hinge, a wooden pin, a jiillar, post, pedestal O'B. — Sg. Nom. Coningen caiu uaitne Fei. Apr. 29; Dat. uo liiiged di cech üaitniu for araili LU. p. 23», 29; Acc. frisin n-üaitni creduma FB. 21 ; PI. Nom. üatne finua forörda «ST. 33, 11; Dat. CO n-üatuib credumail) p. 309, 35 ; catt bec böi forsind lär oc cluchiu forsna cetheoraib uäitnib lecdaib bätar and LU. p. 23a, 27; Acc. eter üatni ocus airinigi FB. 1.

iiatüaslaicim {für üad-tüaslaicim) III ich löse. — Praet. Sg. 3 ro hüatuaslaic LHy. Amr. 13(3. — Part, hüatuasailcthae ahsolutum SG. 30b, 4.

iiball, uhull Apfel; uball Corm. p. 43; aball haec malus SG. 6V', 5. — Sg. Nom. ubuU oir SC. 33, i; Dat. boim bil con uball airgit ein guter Schild mit einem Apfel von Silber O'Dav. p. 57; PI. Nom. nöi n-übla cliss FB. 42, vgl. unter ubull-chless; Gen. cöic deich ubull öir SC. 37, 7? Du. Nom. da uball öir for di gabal a muingi, med feardornn ceachtar n-ai TB. p. 17G, 24.

ubull -cliless das Aepfelspiel, ein cless Cuchulinn's FB. 31; LU. p. 73-1, 1; ihid. p. 113^, 34; ibid. p. 121b, 15. Zur Sache: nöi claidiö ina läim ocus nöi sceith airgdidi ocus noi n-ubla öir, focheird cech ai dib i n-ardfe ocus ni thuit ni dib ior lär ocus ni bi acht öen dib for a bois ocus is cztmma ocus timthirecht bech illö änli cach se sech araile siias LU. p. 92b, 20, vgl. SC. 37, 7.

uca s. uecu.

ro ucad s. ruccaiin.

uccu Wahl, Wtonsch (für ud-gu Z'^. 876 vgl. togu, rogu; ni uccu act is fäitsine es ist nicht ein Wunsch sondern eine Prophezeiung Wb. 30i, 20 (Gl. zu reddet ei dominus secundum opera ejus); a i'icu tan- tum bis and cen iutiunscann sein Wunsch nur ist da, ohne dass er anfängt SG. 148'i, 12; neu söt se- lecting of seds, or cows (fDon. Suppl.; uca ehoice ibid., vgl. ucca Corm. Tr. p. 167.

uch Interj. ivehe! vae Z'^. 750; iss c a mör eia i. uch ach Gl. zu amor Hy. 6, 12.

uchan Interj. wehe! uchan is cru mo craidc SC. 29, 19; uchan do galur rcehe über die Krankheit 17.

ucht Brust, Busen; uchd the breast, bosom, lap O'B. — Sg. Gen. sine ochta über L Gl. 1059; na bete ochta no na cuislenna Gl. zu venas Gild. Lor. Gl. 222 Dat. a bia[i]l ocus a chend na ucht FB. 77 ; asa ucht 90; nöide bec a n-ucht in öclseich „in the young man's bosom" Fei. p. LXXII; fer gonar a bucht slöigh möir „a man tvho is hilled in tJie presence of a grcat host" O'Don. Suppl.; a bucht a comalta SC. 40; Acc. focres iuna bucht Hy. 5, 48, Gl. i. Brig^e; ro thcclaim inue a brond iua ucht Eei Celt. III p. 181 ; co ucht an- faid irgaile FB. 35, co bucht n- irgaile Eg., vgl. 23; con rici bucht Noi n-Omne „as far as the Hill of Nine Oaks" Tir. 1? re bucht in t-sleibe On the Ms. Mat. p. 594 {„at the breast of the mountain" ibid. p. 309); PI. Dat. ina n-ochtaib „in their laps" FA. 5; Acc. i n- uchtu ergal n-eirrind FB. 23, vgl. 35. — Comp OS. (,ech) ucht-lethau brustbreit FB. 47; 49; p. 310, is; aindre äilne ucht-gela „ivhite-boso- med" Ir. Gl. 223.

uchtacli antela („a breast Or- nament for horses") Ir. Gl. 264.

uelitard strumosus Ir. Gl. 643.

ucht-l)ruiiuie Brust; tucc a laim dar a uchtbruinne TE. 7 Eg.; 8 Eg.; co n-ör fria n-uchtbrunnib SC. 40.

Hcut Adv. dort, vgl. üt, sucut; na tri dath ucut Lq. 7; FA. 22 ;^ LBr.; Eev. Celt. III p. 181; dind enlaith ucut SC. 4; 5; in c&urath- mir ucut FB. 13; 16; 72; ugut 14; in triar ucut 72.

udacht, udhacht will, testa- ment O'Don. Suppl; aiidacht i. [ 864 ]huatli-i'ccht i. in tan teit in duine fi-i fecht u-eca wenn der Mensch auf seinen Todesgang geht Corm. p. o. Vgl. edocht.

udbair, ni udhbair ne offer {unter ruaichillim) zu idpraim; udhbairt offering O'B.

ude Reise; journey O'Don. Su])pl. — 8g. Nom. ude anma . . iar techt a curp ScLb. 21; huide laithi beos Cr. 'dl'^ [profectio diei adhuc Z'^. 230); ciar bo gar a lüde Three Hom. p. 12ii, 6; Acc. iidi tri lä ocus tri n-aidche FB. 10.

ude s. unter udmad, etica zu uth?

iidim i. nomen dond i-oi (?) triasa teit in crand bis forsin cleith ocou udmad no occa dunad Corm. Tr. X>. 164: („rt namefor the hole through ivhich goes the bar that is on the hurdle when it is heing elosed").

udmud i. ud ocus damnad i. crann ar lias i. gobenu gaibthir forsin cethrse co n-damnaiter a n-üde i cumuug Corm. p. 45; udhmhadh an enclosure, shutting O'R.; s. unter udim.

uduaclit a palisade? O'Don. Suppl. ; the hurdle roof of a round house lipon ivhich tlie thatch loas laid, a palisade or hurdle fence On the Mann. III p. 40 (Süll.)- udnocht coli (s. 1. coli) imbi On tJie Mann. III p. 480; cen udnucht n-imbi SP. III 6.

iidpairt (s. udbair) zu idpraim, edpairt; audpairt Fei. Epil. o45.

ugai s. ogr.

ugra s. augra.

1. ui s. aue, öa, u.

2. ui s. öi.

uiblech, vcß. öibell, oiblech, ui- blecb tened'i^^. 49; p. 310, 20; doiich uiblich teued ocus anälaich FB. 51 ; p. 310, 35.

uilc 6'. ok'.

uile s. ule.

uillc s. 2. ule.

uiili, uilliu s. 611.

uilliud s. 2. ule.

fuini, allestar uim CC. 5 LU., vgl. liuma-lcstrai „hronze vessels" (hl the Mann. III p. 500.

uiinm i. unia Corm. p. 45; i. umha O'Bav. p. 124; uim hrass, copper O'B.

üir s. ür.

ulrc s. orc.

uirge the membrum virile O'B., a testicle Beitr. VIII 352; n. Acc. na hui[r]ge genitalia Gild. Lor. Gl. 209.

uiruig-e p. 145, 4?

uirthe {s. unter aidber) für furre, fuirri, s. for.

1. uiss s. oss.

2. uiss i. umhal humilis O'Cl. {Fei. Index); humble, obedient O'B.; dond rig batar ussi „unto the hing . . were obedient" Fei. Jun. 19 Luud (uissi LBr.), Gl. i. batar uiss no umla no innraice no comadais.

uisse passend, angemessen; uisi dutiful, obedient, humble O'B. — 8g. Nom. is huisse a molath laudandus 8G. 591), 4; hülse a serc amandus 5; is huise a legend le- gendus 6; is use aisndis de loquen- dus 7; ba huisse Hy. 2, co, Gl. i. ba coru.

uissi, uissiu larlc Rem.- p. 24, s. fuissi.

ul, ar ul loscas teue 8G. Incant., prae fetu quem urat ignis Z'^. 441?

ulad a stone tomb or a peni- tential Station in the shape ofa stone-altar Corm. Tr.p. 1G6; a monument, a charnel house O'R ; ulaid cumdachta Gl. zu fert O'Dav. p. 90; atait a thaisi i n-ulaid Senpatraic i n-Ardmacha Fei. p. CXXXIII 1.

ule s. olc.

ulclia Bart; barba Z'^. 204; ul- chai i. cai i. tech na hoili Corm. Tr. p. 100 [also besonders der Backenbart?). — Dat. don ulchain Gild. Lor. Gl. 111; Acc. tall tra Futraicc a ulcha do Fiac Hy. 2 Praef. — Vgl. am-ulach unbärtig; geisi ulchai „the prohibitions of a beard" Proceed. R. Ir. Ac. Ir. Mss. Ser. Vol. I p. 190.

ulchach bärtig; PI. Nom. oig ulchaig TB. p. 180, 25.

1. ule ganz, all; totus, omnis Z'^. 300. — 8g. Nom. amal forcoem- nacair . . uli u-ie Alles geschehen war [ 865 ]FB. 83; at a chomrama üenaidcho so mIq Alles dies FB. 89; a in-bith ule dass es ganz geschehe SC. 27? tlriu ule ganz Irland SC. 33, 35; muiuter nime ule Fji. 7; a muinter liuile j). 20, -22 ; coiced Ulad uilc •^ die ganze Pro c im Ulster Lcj. 8 ; a rigtliech n-uile FB. 20; a n-dün Uli 25; 2G; 54; SC. 35; p. 20, 31; alliu uili CC. 3 Eg. a scrütau uli FB. 8; conda tarla for a Icthbeolu uli 25? Gen. fer n-domain uli FB. 18; in choicid uli 55; p. 191, is; formna Isech n-Ere«>i uile JPJ5. 61 ; 89; lochta in puirt uile 83; na ca- thrac/t uli 82; in düne ule FB. 44; 93; Dat. don tegluch uli FB. 62; isiu tir uli p. 22, lo; isin ca- ihraig uli FB. 88; Daf. orfer J,cc. rJf fön less uile X// 1 ; fön slog uile FB. 16; forsin cöiced uile Sc3I. 14; fon uli domun p. 169, 17; Aec. ad- fet döib uli erzählte ihnen Alles SC. 12; hErind hule TE. 2 Eg. 3 £!</.; in domun uli p. 191, 9; PI. Nom. asbertatar uli SC. 16; 4; ni huli ro sagat FA. 22; ]aid uli FB. 27: SC. 3; 9; FA 2; jx 310, 2; uile i^5. 24; lotar . . uili ScM. 5; risam buili Hy. 1, 42; 2, 37; p. 142, 19; na iugena uili p. 131, 22; fersait ule SC. 16; tabraid huile Hy. 1, 52; 5, 100; a n-aiged ule i/ire Gesichter alle FA. 12; uile 26; iud uli dul p. 191, 24; in marait uli na berranda sind die Stücke alle vorhanden p. 41, 13; Gen. le- stj-a Laigen uile p. 42, 12; mat[h]i Ulad uli die Edlen von ganz Ulster FB. 7; ar lielaib öc n-Ulad n-uli 62; ria mnäib }ad uli ibid.:, Dat. ar Ultaib i>Ub SC. 10; J3. 131, 13; do Ultotb uH FB. 14; ^cc. la Ultu Uli 59; dos rat vli p. 40, u; »SC. 6; ina huli sea haec omnia p. 40, 31; uar n-inecbgreso huili p. 142, 21; dus m-beir lais huili p. 144, 9; nos gebad ule FA. 14; friu uile ScM. 1; Lagniu uile ibid. na huile ncrt so Hy. 7, 42.

2. ule Elbogen; uile, uille, uilleann i;Z&o<<;, haunch O'Ii.; uillind elboio Coritk. Tr. pi. 166. — Du. Dat. t'or a dib n-uleuduaib p. 311, 4; ar a dib n-uUcnnaib LU. p. 113'*, 20 [Sia,b. Concul.); Acc. a da laim lana di failgib öir ocus artait co a di uillinn TB. p. 176, 27; PI Acc. na huille [für uiliic) ulnas Gild. Lur. Gl. 163. — Vgl. ulind.

ulidetu M. Ganzheit, von 1. ule? — Acc. ro benad ulidetaid a etaig de ocus ro gabad slipre ocus echlusca do er zog ihn ganz aus und upplicirte ihm Ruthe und Peitsche LBr. p. 214^ 4ü; 31 (,s. unter slipre).

ulind Winkel, Ecke [identisch mit 2. ule?), s. unter 1. ind; uile, uilean, uille, uilleann angle, corner O'R.; uillin a fil and „an angle that is there" Gl. zu uillind (El- bogen) Corm. Tr. p. 166; PI. Dat. CO . . uilneib öir s. unter tidchell. — Vgl. tre-uillech dreieckig.

um, um- spätere Form für imra, imm-; umaind U7n uns FB. 52 Eg.

umae Erz, Kupfer; humae fo- grigedar Gl. zu cymbalum tinniens Wb. 12b ^^2. 794); umha coppcr, brass O'B. — Gen. mo chori bumai ,,my caldron of copjjer" Tlirce Hom. p. 34, 17; cuing umai TBE. p. 140, 3; comlae humae ibid. — Vgl. cred-umae.

umaide ehern; humide aeneus SG. 15a, 2; humaidi aeneam SG. 114a, 2; ind naith[i]r humaithe Tur. Gl. 129; Du Nom. dia n-droch . . umaidi FB. 47; umfede 49 Eg.; umaide p. 310, 28.

umal = Zai. humilis Corm. Tr. p. 167. — Sg. Nom. umal münta SC. 26.

umaldöit = lat. h u m i 1 i t a s ZK 782. — Sg. Dat. oc umallöit ocus 00 timthirecht FA. 6; 14.

umamail aereus Ir. Gl. 611, von umae.

umir Zahl, uimhir number O'B. — Sg. Nom. umir na trinoti LBr. p. 216«% 3s (numir ibid. 49); Acc. nis fil crich u4 uimir for immud a ecna p. 169, s.

umla F. Demuth, von umal. — Gen. ba he met a ümla SMart. 42.

uug-a = ?«i. uncia Z^. 304 und 1051. — Sg. Gen. log Icith ungae [ 866 ]„the n-orth oflialf an onnce" Tir. 6; PI. Nom. III ungai argait ibid. ; Gen. muince III n-ungae ibid.; cet unga d'or TE. 10, 13; cöica unga findruiue Lg. 18, 24.

uuse hier ist; uinsi is, 'it is, i. ata O'B.; unse a ben lasin rig TBF. p. 154, 24; huiusc Conall Cernach sund ibid. p. 156, 7. — Vgl. ondar, ondat.

uptha charms, filters O'Don. Suppl, s. epaid-, Dat. ar uiDt[h]aib ban m-b[a]eth Klosterneub. 5 {con- tra veneficia mulierum stultarum Rev. Cell. II p. 113); Acc. söid uptha ban ibid. 7.

upthach s. aiipthaeh, ipthach.

ur s. or.

ur- wechselt mit aur-, air-, ir-, er-.

1. iir, iiir F. Erde, „often ap- plied to the nionld of a churchyard" Corm. Tr. p. 164; earth, mould, clay Fei. Index; ür i. talam Corm. p. 43; O'Dav. p. 124; uir humus Ir. Gl. bis. — Sg. Nom. uir ani- uil tarut hi forcend do seta „fo- reign mould over tliee at the end of thy way" Fei. p. CLXXXV e; Gen. illoc n-üire Fä. Prol. 128; mila iiire die Würmer Epil. 219; Dat. for i'iir luimm p. 21, 2; ar üir ocus grlan FB. 52 [ein Schivu7-); Acc. a thoeb fri hüir noicht Three Hom. p. 122, 21.

2. ür frisch, neu, roh; ur cech nua Corm. p. 43, imm ür frische Butter ibid.; muc ür p. 133, u; ür cach n-om Corm. p. 43 coire, feoil hom rohes Fleisch ibid.; tech do denum isin uair sin, a leth ür ocus aroli crin „to biiild a house in that hour, the half thereof fresh and the othcr ivithered Three Hom. p. 26, 20; baile ür new totvn Corm. Tr. p. 164; gealach ür the neio moon ibid. — Compos. ür-luachra s. unter frith-adart; ür-saille s. unter enbruthe. Vgl. üraigid.

3. lir i. cech n-olc Corm. p. 43.

uradach F. FB. 12 Fg., s. aura- dacli ; vgl. airedech cratera SG. ööb, 10, und dazu stellt Nigra [vgl. Z'^. 1098) : ind eridech scyphus, Acc. eredig scyphum Ml. 55^ tö eredig pocidum tuum Ml. 45ti, PI. Acc. inna eirithcha pocula Ml. 101, ferner airdhigh no tulchuba O'Dav. p. 62 criathar, s. airdig. uraid letztes Jalir, voriges Jahr; inn uraid last year Corm. Tr. 23- 97; SC. 12; 13; in uraid TBF. p. 150, 14 ; onn urid ab anno priore Wb. 16^ {Z'K 611).

üraigid vernatur, urughad fre- shening. Gl. zu errach Corm. Tr. p. 69. Vgl. 2. ür.

ur-äil Auf tragen. Empfehlen, Befehlen, später fur-äil, loechselt mit er-äil, ir-äil. — Nom. ni biad furail näc/i c6[i]cid forru cein no betis do reir Vatraic keine Provinz würde über ihnen befehlen, über sie herrschen Three Hom. p. 32, 2 {citirt O'Dav. p. 94 mit der Glosse i. imurcra) ; Dat. coin lethoma . . occu ic a n-urail for anmandaib na pecdach sie haben halbrohe Hunde und tragen dieselben den Seelen der Sünder auf {sie zu essen) FA. 30 LBr. ; 28 (oc a n-furäil LU.) ; bad maith for n-gnim et for m-bria- thar, ar bid loor do bar n-iräil denn das tvird genügen zu eurer Empfehlung Wb. 26» (Z^. 999); diar n-iräil furib-si uns euch zu empfehlen Wb. 18» {Z'^. 1000).

ur-äin, s. er-äin; aur-ain excess Fei. Index, CDon. Suppl.; con- eacmaingseam urain ar ceann fri ceann Eanair Fei. Epil. 1 Bawl. (aurain LBr. Laud), Gl. i. ro ben- sam, i. er-äibind {sehr schöyi), „we have ctit off the excess from head to head ofjanuary"; furain plenty, abundance, excess O'R.

ur-älim, furäilim I command, require, order O'Don. Suppl., vgl. äilim, er-äilim. — Inf. 1) uräil, 2) furäileamh to propose, require O'Don. Suppl.

ui'-ürd sehr hoch, s. aur-ard; cret urard p. 130, 29.

ur-both F. Hütte, Wohnung. — Sg. Dat. dia urbaith L(i^l_,,_2»; -^ tic iarom Find don fuarboith deod läi Corm. p. 34 orc treith {„to the hunting-booth")] PI. Dat. i n-erbo[ 867 ]thaib flatlia nime LU. p. 17t', «o (Beür. VH 29).

ur-buiiule, urbuinde galxnul, s. unter sithidir, vgl. biiinnc a tap, spout (Giessrühre) (yR.

iir-ehoit, urchöid hurt, härm O'B., s. er-choit.

ur-choitech s. er-choitech; nem- urchoitech „harmless" SMart. 37.

ur-chomal Fessel oder Kette zioischen den Vorderfüsscn der Pferde, vgl. urchomul i. aur a cho- mul, iter di chois chind in eich bis Corm. p. 2G laugfitcr. — Gen. idh urchumail trica Ir. Gl. 279, s. unter 2. id; PI. Nom. a n-idi ocus a n-erchomail s. unter 1. loman; curther föthu a n-urchomail On the Ilann. III p. HO.

ur-chor, -chur Wurf, s. aur- chor, er-ehor; PJ.Acc. &mal clech- tait a n-urcliaru Gild. Lor. Gl. 80.

ur-clira Untergang, vgl. er- chra; Acc. cen urchra FA. 34.

ur-ehromm sehr krumm, sehr unehen; talam . . iss e urcrom „ex- ceedingly rugged" FA. 30.

ur-dälta s. er-dälta; Sg. Nom. cach rofid no gnäthaiged Find coua feinn no bid ben urdhalta for a chind in cach tir eine bestimmte Frau Corm. p. 34 orc treith; Dat. do churaid ürdalta einem bestimmten Helden FB. 72.

ur-dairc famous, illustrious O'Don. Suppl., s. aur-, ir-dairc, air-dirc.

ur-dam ein Vorhau, Anbau, s. erdam; aurdam i. aur-tegdais, i. fri tegdais auechtair Corm. Tr. p. 3.

urdarcug-ud, urdharcughadh to ennoble ff Don. Suppl.; s. unter 1. noudh.

ur-darciis s. aur-darcus.

1. ürde irden, von 1. ür; bürde humamis SG. 36», e.

2. ürde frisch, grün, von 2. ür; hürda i. viridis Gl. zu viridarium SG: 35b, 3 ^z-. 791).

ur-dliged, uirdliged privilege, prerogative O'Don. Suppl.

ur-doru Griff (des Schivertes), ro claiit a cloidme i n-indsraadhaib a n-urdorn „their swords were bro- Icen at the hills" On the Mann. III j>. 211. — Vgl. orduirn.

ur-düiie Fort; aurduine i. ar dörrsib na n-düine fognid lasiu ses cerde Corm. p. 4; for urdhünib rig s. iinter rämiit {„in front of the forts qf the längs" Corm. Tr. p. 141).

ur-föcartacli, furfuagartach a proclaimed person, a person in the hue and cry O'Don. Stippl., vgl. ar-fücraim.

ur-f ograd notice, p r ohib i tion, forewarning, eommand O'Don. Su2)pl., vgl. ar-föcraim.

ur-fiiig'ell arbitration O'Don. Suppl.

ur-g'aire Verbot, Verbieten, s. unter imm-adall; vgl. ir-gaire.

iir-g:arim lieh verbiete; urgair dlighed which laio prohihits O'Don. Suppl.

ur-g-arta, geasa ocus urgarta rig Erend „the restrictions and prohi- bitions of the hing of Eire" L. na g-Ceart p. 2.

urgai'tha forbidden, prohi- bited, don craun urgurtha i parrtus O'Don. Suppl; drolan urgartha O'Dav. p. 70 crothla?

urgartig-iid Aufheitern? Dat. oc urgartigud a aiti SC. 24; do ir- gartigud a menman LU. p. 22», 27.

iirg-nacht, anial bis urgnacht in baill isin duiue a furmither in crecht as foi din biss a eraicc Corm. p. 33, 16, according to the dignity of the spot" (lies: of the member?) Corm. Tr. p. 124.

iirgnam, urgnamh a feast, a preparation O'Don. Suppl.; con facai in oclach imon teni oc urgnam na muci TB. p. 176, 20 {„cooking a pig" On the Mann. III p. 160).

ur-gräin s. unter 2. füath.

urisa s. iir-ussa.

urla long hair Corm. Tr.p. 166.

ur-lal)ra s. aur-labra, er-labra.

ur-lam s. aur-lam, er-laui.

ur-lataid s aiir-latu.

ur-lond s. ir-Iond.

ür-mouad, s. unter sop, Torf? zu 2. ür und möin.

ur-uaide s. ir-iiaide.

ur-uaidm « tie, a covenant, [ 868 ]compact, marriage O'Don. StippJ., s. ir-naidm.

iirnaig'him I pray, s. airnigim, ernaigthe, iriiigde.

uruise Ofen? ness nomen do uruisi Corm. p. 32 („for a furnace" Corm. Tr. p. 124, i); an urnise criad ibid. („the furnace of clay" Corm. Tr. p. 123). Vgl. uirneis a furnace O'E.

ürphaisiu Cancer SG. 100», 4 {Z- 264); Dat. do ürfuisiu 5.

urra, s. unter 2. dam („the in- habitants are supporters to our bards"). Vgl. Rii buiden cid ara u-eper side? Arindi as n-aurrai da buiden On the Mann. III p. 502.

ur-raud Theil, Th eilen, s. er- rand; aber is amnas inn urrand Oh the Mann. III p. 416, gorruca trit urraind ibid. p. 424?

ursa Pfosten der Thür; aursa a post or prop Corm. Tr. p. 5, vgl. irsa. — Sg. Bat. co n-accatär iar sin teöra sretha isind raigid in taige immä cuaird önd ursaind dia- raile LU. p. 23», 31; dobidgad Göibne asin tenchar na gsei co n-glendais isin ursain Corm. p. 32 nescoit [„in the jamb" Corm. Tr. p. 123).

iirsaille s. 2. ür und saill.

1. urseartad cleansing O'B.; cethri coicid iKxenn . . do aurscar- tad di Maig Murthemni die vier Provinzen von Irland wegzufegen von M. 31., s. unter gal.

2. urseartad s. aurscartad; aurscartad derggibair fö mrecht- runcain uile TB F. p. 138, 32.

ur-sc61 vgl. airscele.

ursclaig-e Jjg. _8_ für urslaide, ursclaidhe defencling O'Don. Sui^pl., s. ar-slaithim? vgl. imm-ar-slaide.

ur-scor, anrscor an area, a yard O'Don. Suppl.; urscor bis for urdhünib rig Corm. p. 38 rot, Gl. zu rämut („an area which is in front of the forts of kings" Corm. Tr. p. 141).

ur-slat Zweig? s. unter imm- naiscet.

urslocud 31. Oeffnen, Oeff- nung; s. cr-oslucad, aur-oslocthe. — Sg. Dat. co n-urslocud for a dib n-ulendnaibp. 311, 3; dond irsolcoth ad apertionem, oris mei, Wb. 22<i {Z- 868).

urtach Beivirthung, Fest, vgl. ar-utaing; aurtach a festical or feast O'Don. Suppl. s. unter lüg- nasad.

urtlach gleichbedeutend mit ut- lach; PI. Nom. urtlaige s. unter grisach.

urtrachta, in tau ata urtrocbta FB. 67, riastartba a bei co ürtracbta LU. p. 79^, 40; sia[ba]rtbar co ur- trachta im Choinculainn ibid.?

urtraig', an tan isit urtraig FB. 67 Eg., imsaig na hurtracha ibid. Fg.?

ur-iiamuu grosse Fu r c h t, lu-u- amain s. unter gräin.

ur-üath grosser Schrecken, uruad s. unter gräin. ur-ussa leicht ausführbar, vgl. asse, assa, ansa, ussa; aurusa i. urusa easy O'Don. Suppl.; urus, furus easy O'Don. Gr. p. 122. — Sg. Nom. ro bad urusa deit m'ic-sa do denam TE. 9; mäd urise SC. 27.

üs i. slonnadh no aisueis O'Cl. [Beitr. VIII 330).

usce Wasser. — Sg. Nom. usci TF. 12 LU.; Gen. do aurgabäil usci for a lama 11 LU.; sruth usci FA. 30 (usqi LBr.); dabcha üar- usci SC. 36; Dat. it bois läin di uisciu oc indlut Licant. SG. [Z'^. 230); dond usciu p)- 131, 15; SC. 6; Ace. fri husce zu lesen p. 124, 17; PI. Dat. do..uscib TE. 13 LU.; FA. 29; Hy. 6, 16.

ussa, usa, fusa Compar. zu urus, furus easy O'Don. Gr. p. 122; diamad ussaite duit „if it be the easier for thee" Fei. p. XXXII 33.

ussarb i. bäs (Tod) Corm. p. 43.

ussiue die Schläfe, s. unter ranc.

lit Adv. dort, vgl. ucut, si'it; na n-ocht m-biast . . üt jener acht Thiere FA. 22 (ucut LBr.); in trir churad üt FB. 62; ind fir ut 75.

uth Euter; tidder Corm. Tr. it- p. "166, O'Don. Suppl.

utiaeli „lapful" Three Hom. [ 869 ]Index; the fiül of his Inp O'Don. Stippl.; Gen. län a utlaig „the füll of his lap" Eg. 93, lt>, i ; Acc. fcct aile dos hert Patra/c utlach do bissib öigrid Three Hom. p. 6, 20. — Vgl. urtlach.

utmall U7iruliig, unstät. — 1 Sg. Nom. ni cöir in fotha utmall SG. 4^,3; PI. Nom. utmuill inquicti Wb. 26i> {Z- ■22ß — Adv. ind | nim^W hwrdinalcWh.'iCyh {Z^.m%)'^ CO utmall FA. 14.

utmalle F. UnstätigJceit, Be- iceglichkeit. —Acc. utraaille FB. 34 Eg.; itir foss no utmaille Hy. 1, 3, Gl. i. cid fossidccht, i. cid forim- techt.

iituiulli^ud, Gen. utmalligthe Gl. zu nutandi Cr. 32b, 7 (Z^. 239

Y

ymmon = ?rt^ liymnus. — Sg. Nom. Hg. 2, 51; in t-imniun do denam Goid.^ p. 101, 17 [LHy.]; 27; Gen. dochotar . . i cenn taispenta lud immuin do Griguir 32; Bat. for ind immun sa ihid. p. 102, s; PI. Nom. ymmuin Hrj. 2, 25.


This work was published before January 1, 1929, and is in the public domain worldwide because the author died at least 100 years ago.