Васенцэ аськолкс (1925)/Кафта кива/1

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Васенцэ аськолкс. Мокшонь пьессат, эрзянь кэльста ётафтозень И. Бондяков.  (1925) , translated by Бондяков, Иван Яковлевич
Кафта кива, Васенцэ лисемась by Окин, Ефим Сергеевич, Чесноков, Фёдор Маркелович
Васенцэ аськолкс. Мокшонь пьессат. Эрзэнь кэльста ётафтозень И. Бондяков. — Москва: Центральное издательство народов СССР, 1925. — с. 7—17
Эрзянь кяльса: Кавто киява (Эрзянь эрямосто), I действия (газета «Якстере теште», № 2, 1 февраля 1924 г.)
 
[ 7 ]
Кафта  кива.
ВАСЕНЦЭ ЛИСЕМАСЬ.
(Звонарю Карпа атэнь куца. Карпа атэ озада лакси грабленцэ пейхть. Алексей эзӗм песа паньжо̆зэ чемоданнц и эсо̆нза сюлэй).

Карпа атэ. Азо̆нцазь, исяк танга казакнэ сашо̆нцть Тарасо̆вкав. Кафта ломатть аделасть. А председателть маԗто̆ст сэво̆зь. Эрь, кочказь алеть марсто̆нь тевс — арась виноватыкс. Ну, эрь, эряф сась!

Нят казакнэ ётай революциеть пингстонга, ветцэ кизотнень эзда, ломатнень эса шавонцть аф кы̆ржа. Тенингэ шаво̆ндыхть.

Алексей. Шаво̆ндо̆мс и эрявихть. Пэк лама вештяма тимо̆да. А кить азо̆рнекэ? Мезень бы̆ди Кривой Петят, Шужэрь Иватт... конат шачсть-кэ нищайкс. А тэни арасть азо̆ркс. Ну мезень сэ Ламбама Митькась председатель? Волостти пуцть военнай комиссар. Нингэ кинь путо̆зь! Лабо̆ру Васэнь. Ну мезӗнь сэ военнай комиссар? Службань перьф улсь рядовой.

Карпа атэ. Сон, кода мэрьго̆мс... тон нэк ваша бо̆лгародиякс улеть, прапорщико̆леть, а тонць неделень перьф вона сы̆ԗкат ворьго̆дьма казакнень шири. Мон, мэрьган, тонь лацо̆т азо̆ԗт уш путо̆мс аф эрявихть.

[ 8 ]Ветецэ кизо̆тьнень эзда, мон лэтфтаса, Аржануво̆нь улсь управляющиец, — сонць кармась имениеть салама, цебэрь паршихьнень салазень ди ворьго̆ць. А минь ялганек ляцть виноватыкс. Сембэ Курило̆вкась ащесь астрокса. Тон аф лэтфтасак, а мон варьчсие, кода минь тоса каванямазь. Деяцень и то шаво̆зь локшо̆са — мес изьмань аз, коза мон кэшӗнь. Нэк кодама цебэрь эздо̆до̆ст эряви учемс.

Алексей. Мон афо̆лэ шово̆рян ётко̆зо̆ст, финц грандазс аф озан маԗто̆ст. Но пэк прясно̆н эса синь нэихть. Ну мезэ нингэ эряви мужикнӗнди? Модать баяԗнень кэцта сэво̆зь — и саты. А ков властти нэрьснон эса ецихть, кы̆да шаԕкто̆ст ичкизи аф нэихть. Ко̆ли мужикт — аш месть и ецемс-ка ков аф эряви.

Карпа атэ. Аф содаса, кода шаԕкта ичкизи нэихнэ мэляфтыхть тимо̆да. А монь койсо̆н — улендэрей власць вы̆рьгазо̆нь кэца, аф кармайхть синь учатнень эса ужельдема. 905 кизо̆ста улсь власць оцюазо̆рть кэца — содасаськ минь кодама сон тейнек тись манифест.

Алексей. (Варьчси пагоннзо̆н эса). Нэйсаськ, нэйсаськ, кода тэни тевсь туй. Нэк во танга вайна сы̆ԗкай, а офицерствась кы̆ԗтапатнень шири ры̆зди арай.

Карпа атэ. Тят пель. Кармахть ульма ломатть, конат наротть-кэ шири арахть.

Аф стак тиезь революциеть. А тонь мон коданга аф шаԗько̆ттэ. Мес аф ёнозт тонь те революциесь. Ужеԕьть тейть паготне? Тят пель, вайнафтома тэлӗзь понда сят паготно̆нь тонь лафтувозт, тэлӗзь макс тейть фицерски чинтть. Вайнав теест эрявсть тяфтама [ 9 ]ёнуфт, сянгса и нолдасть тинь эсо̆нтт. А тинь кенэньдӗде, рат стараться. Кода ы̆на, — ваша бы̆лгарадье! Афы̆леть уль, цёра вайнафто̆ма бы̆лгародье.

Алексей. Куриловскахнэ синць-ка цебэԗьть, аф эсь тево̆зо̆ст кэрьмо̆чнихть. Рас мужикт, так аф мужико̆нь тевс тяст ецӗкшнэ. (Кэжиста пэкстасы чемодантть, пагоннзо̆н пуцыень зепо̆знза).

Карпа атэ. (Стэй и пуро̆пты лаксӗфо̆нзон эса). Аф, цёрай, хоть тон улеть кой коса, хоть ваша бы̆лгародиякс-ка улеть, а коԗтат тейнек аф ёнц. Сяс вал-муво̆ркссь и мэрьги: кошартк шава прэть шкайти озо̆ндо̆ма, сон конянц-ка лазо̆нцы. Станэ тон, паготно̆нь инкса прэцӗнь тапафто̆лийть. (Сувай Карпарэ-баба).

Карпарэ баба. Эх, корминець шкабавас, наротть ваймамо̆нга аф кацазь. Доброволецень уско̆ма айдехть. Сёро̆нь уредама ломатнень аф кацазь. А тон, дурак атэ, куца сембэ тарксеват, граблӗнцят тенярс исть аноклав. Сяко̆нь ватт ляттама кафо̆ннек сире пинекс. Коԗтань мон тейть — дай Петень эрьвэяфцаськ. Аф, сёксэ сембэ учат. Во тейть и сёксэ!

Алексей. Нэк во кода! Ату «минь мир тимэ», воевандама аф карматама!.. А синць кочкахть доброволецт. Нэйсаськ, кода кармахть воевондама. Тэчикигэ ворьго̆дян казакнень шири, Уральскихнень шири. Нэйсаськ, кода кармахть воевандама.

Карпа атэ. Аф лац Ляксей, тиендят. Аф содаса, мезэ тон казакнень эзда учат. Эх, цёрай, коладезь тонь паготнэ. (Граблӗнцэ пеензо̆н маԗта лиси ушу).

Карпарэ баба. Цёранэй, лефкскэй, куԕцо̆нтк алэцӗнь, тят тушӗнда казакнень шири. Уԕкамба ведь, [ 10 ]азо̆ндо̆зь, кундасть колма фицеԗт — лэцӗзь. Ужэльдемасть минь. (Нарни сельмэ ведензо̆н эса).

Алексей. Аф, деяй, мондеень тяса тошна. Мезӗнь тэ эряф? Сембэ ланксот азоԗт. Улӗль-ба кинь эзда кы̆рьдемс, ату нищай эсо̆т шарфни.

Карпарэ баба. Эряви кы̆рьдемс, цёраней, кы̆рьтть. Мезево̆к аф тият. Ветьцэ кизо̆нь ревалюциеть пинкста моньгэ шавмазь. Мезэ тият? Тяфтама уш мин мужико̆нь эряфо̆неськ. Стака, лефкскэй, стака. Казакнево̆к нэк спакой аф максыхть. Синьгэ минь ялганеко̆нь аф ужельцазь. Тят яка, Ляксэй, ково̆нга. (Эрязаста сувай Петэ).

Петэ. Ну, деяй, аноклак теень панаԗть-понкст. Мон тэчи отряду туян, доброволецекс.

Карпарэ баба. Туят?.. доброволецекс?.. Вай, авакай, месть тэни тиеньттяма! (Аварьгады).

Петэ. Ну тят авардь, деяй. Мезево̆к аварьдемать маԗта аф тият. Эряви тумо̆с. Кие-на арэлэтэдэзь казакнень эзда? Вона синь исяк Тарасовкаса танга кафта ломатть аделасть. Эх, сволочт! Эрь мингэ ужэльдемо̆ст аф карматама. Ну, Ляксей, молят маԗто̆но̆к? Ротнайкс путтедезь! Адэ, ы̆ли ужэԕть паготнэ?

Алексей. Тонь аф кизефттэ ков теень мольмос. (Лиси куцта).

Петэ. (Мельгонза). Вона кода! Эрь, аԗт ков мэлцэ. Миндейнек тяфтама благородият аф эрявихть. Тиньфтемо̆нтт-ка тевть тисаськ!

Карпарэ баба. (Аварьдӗзь). Тэни хуш тяда сяло̆нда, иднэнэ. Фкя семьяса касо̆дэ, а молхьтяда розны кива.

Петэ. Кода, деяй, аф сяло̆ндо̆мс? Пагоннза ужэԕть... Ну пандэ, тят аварьдэ. Алэзэ коса?

[ 11 ]Карпарэ баба. Калдазса, грабленцят ано̆клай.

Петэ. Эх, сёротнэво̆к апак уредакт, (Озай, думо̆ндай). А, кода-кода ули. Мон молян кизефцаень ялганнь, куро̆к-ли сы̆ԗкамс. (Туй).

Карпарэ баба. (Ськамо̆нза). Эх, дедякай шкайнезят, ляттам ськамнок. Фкэсь доброволецекс туй, омбо̆цесь — казакнень пэли ваны ворьго̆дьма. Ох, карьминець! Мезень тяфтама сась эряф! Кулат — калмайцевок аф ули. Трэнь, трэнь эсост, а нэк... Хуть ы̆рьвэнэзэ улель и то сяда лад улӗль. Кафцькэ ужэԕьть. Мезэ тият! Нать тяфтамка монь павазо̆зэ. (Сувай Карпа атэ). Месть, атэ аньцяк кафо̆ннек сирэ пинекс лядо̆нттама. Фкэсь нэк туй доброволецекс Якстеԗнень маԗта, омбо̆цесь — казакнень маԗта туй. Мезэ теест аф сатны, мезэ теест пэк лама эряви — аф содан. О-ох, ох, ох... Синьцкэ ужэԕьт... Минць-кэ кати мезэ кафоннек тихтяма.

Карпа атэ. Мезень доброволец?

Карпарэ баба. (Сельмэ ведь пачк). Петэ, Петэсь сы̆ԗкай. Мэрьксь панаԗть-понкст ано̆кламо̆да. Тэчикигэ туй.

Карпа атэ. Петэсь туй доброволецекс казакнень каршо̆с?!. Во-он-на! Ну, баба мезэ тэни тият, тэни времась стамка сась. Катк туй. (Озай моркш ваксс, думо̆ндай). Катк, баба туй. Аф цёлак тевс туй... Эх, сирӗдӗнь, монцэ-кэ тулень маԗтонза!

Карпа баба. Вай, авакай, дурак атэ! Тон сы̆рӗндема туть-ни.

Карпа атэ. Эрь-эрь, тят тандачнэ. Тят эво̆дь, аф каттэ. Ков монь ялганнь примасазь? Паровозо̆нь ушто̆мс ништа! Лияс ково̆нга аф пы̆чкатам-ни, баба.

[ 12 ]Карпарэ баба. Тонь курксо̆т сембэ рахсемат, пэляс атэ, а сэнь аф мэляфцак — кафо̆ннек ляттам сирэ пинекс.

Карпа атэ. Кода аф меляфца? А мезэ-ы̆на тэни, баба, тият? Эрь уйфттям кафо̆ннек аварьдема — тёждэ сяда ули? Ы̆ли кафцкэ адэ вайнав... Ы̆ли ворьго̆тть тон цёрацень маԗта казакнень пэли, а мон якстеԗьнень маԗта туян...

Карпарэ баба. Пандэ, пандэ увамо̆да, сирэ дурак, тяк колсэ тон хуть седизень. Тон Ляксеень хуть коԗталийть, вӗдь туй сонга.

Карпа атэ. Коԗтань мон теенза. Сонь прязонза пагоннза пецть, аф лунгфтавихть. Мезэ мэльсонза, сэнь тиеза. Сон аф идьморнэ, фицер нингэ. А Петэнь — аф содаса сонгэ кода лоткафто̆мс. Офтокс хуть ранк.

(Сувай Петэ, Маԗтонза инвалид Вэсэ).

Петэ. Ну, алэй, мон туян доброволецекс казакнень маԗта тюрьма. Чапаювонь отряду молян.

(Васэ здорово̆ндакшни).

Карпа атэ. Неделяшка нингэ ащӗлӗть, урэдалийнек сёро̆тнень. Ськамон аф уредавихть.

Петэ. А Ляксэй?

Карпа атэ. Ляксеень ланкс надиямась, кода тундань ловть ланкс. Сонь мэльсо̆нза содасак мезэ.

Петэ. Уральскаи веши ворьго̆дьмо̆да. Ну, сялдаз полданц синьца!

Карпарэ баба. Танга Ляксеень... Мезӗнь теентть сяло̆ндо̆ма? А тон, сирэ дурак, траво̆ндат эсо̆ст.

Васэ. Уԕка минь маԗто̆но̆к сембэ спорэсь. Сяло̆нды, наругай эсо̆но̆к. «Шава прят, тейнек ивади, нищахть. Власть теентть эряви!...»

[ 13 ]Петэ. Сонь пряц пэк пэшко̆ць. Улсь колма щить «ваше благородье».

Карпа атэ. Кода кельго̆за... Эрь-ка, баба, сы̆ԗкафтт ужы̆ндама. (Карпарэ баба урэдасы моркш лангть, сы̆ԗкафты ужы̆н. Сембэ озсыхть моркш ваксс). Озак маԗто̆но̆к, Васэ, суск цюткэнэ.

Васэ. Мон аф кунара яԗцань.

Петэ. Сак минь маԗто̆но̆к нингэ.

Карпа атэ. Озак, озак, тят оцелго̆фнэ! (Васэ озай). Эрь, пало̆за, кодапт времат састь, сембэ нароць бы̆змо̆лго̆ць.

Петэ. Мезевок аф тият, сянгса революция.

Васэ. Эх, ялгай, пильго̆зэ аф пы̆чкси, ату нештэ мон кы̆рьдево̆лень! Тэни-кигэ тулень маԗто̆ннт...

Карпа атэ. Тейнек, Васэ, маԗто̆т нать куца ащемс. Ладна-ни нать. Эх...

Петэ. Деяй, пандэ тон аварьдемо̆да, яԗцак тонга маԗтонок.

Карпарэ баба. Кода, цёраней аф аварьдян, аф инжо̆кс вӗдь молят, вайнав. Минь-гэ алэцень маԗта аф однятама, ляттама кафо̆ннек... Кати нейхтедезь нингэ, кати аф... Ох, иднэзэ, местема тон туят. Местӗма кацамасть... Ащелеть ба куца, лядо̆леть минь эсь маԗто̆нок... Ы̆рьвэяфтольдэзь сёксенда.

Карпа атэ. Сёксти саят чай, Петэ?

Петэ. Кати, алэй. Мэрьган саян. Сят казако̆нь бандатнень минь куро̆к страфцайнек. Сёксти саян.

Васэ. Кинди-ы̆на мольмо̆с вайнав, тинь арэлямонтт, кы̆да аф тейнек. Эх, пильго̆зэ аф пы̆чкси...

[ 14 ]Карпарэ баба. Ох, цёраней, ох, иднэзэ... Кода теень аф аварьдемс, кода явшто̆мсат эсь ваксстон... Тон вӗдь молят аф пиже лугав ялгатнень маԗта улцяв, а вайнав...

Хуть-ба ы̆рьвэелӗть... Авацэ хуть лядо̆ль, авацень маԗта каньцфнӗльдэзь...

Петэ. Нэк аш мзярда. Саян, деяй, ди эста эрьвэян.

Васэ. А Ляксэй вона аф стама, сон минь маԗтонок аф ладэй.

Петэ. Паготнэ, брат, сонь тяфта тиӗзь.

(Вальмава кульви—морайхть стӗԗть, цёрат, гармуньца морахть. Куду сувай председатолсь).

Председателcь. Шумбратад-эрятад, кшэ ды̆ салхт!

Карпа атэ. Спасиба. Ётак мы̆ргав. Озак маԗто̆нок.

Председателсь. (Здарово̆ндай Карпа атэнь маԗта). Шумбрат, Карп Ягоры̆ч. Мес бы̆ди аф якат пуро̆мксс?

(Здарово̆ндай сембо̆нь маԗта).

Карпа атэ. Аш сембэ ётка, времась аф стама... Цёратне, нэйсак, кадыхть эсо̆н. Озак, Митри Яко̆лич, маԗто̆нок ужо̆ндама...

Председателсь. Аш мзярда Ягорыч. Мон во сань коԗтама маԗто̆нза. (Нэфцы Петэнь). Куро̆ко̆нэ-ы̆на, Петэ, сы̆ԗкак. Падводатнэ анокт-ни. Ластэ сашо̆нць ошста, мэрьксь сяда вишко̆няста сыԗкамо̆да. Эряскатт тон сяда.

(Карпарэ баба аварди салава).

Петэ. Деяй, ано̆клак-ы̆на мезэ эряви, сы̆ԗкафто̆мак. Лама тят пут. (Председателти). Мон куро̆к, [ 15 ]аф учфттэдэзь. (Стэй моркш ваксста). Эх, деяй-алэй, ужэԕьтяда... (Сембэ стякшнихть). Мезево̆к лие аф тият, эряви. Ну, аф ламо̆с коданга кы̆рьдеда. Тон, деяй, тят аварьчнэ. Мон саян.

Карпа атэ. Кода, цёрай, тисак, нать тяфтак эряви. Минь коданга тяса тиеньттяма, — тон тоса коданга уԕьть шумбра, шумбраста сак куду куро̆ко̆нэ.

Председателсь. Эрь, Петя, коданга тон пажалыста эряскатт. Мон молян нингэ лядыкснӗнь ширева якан. Прощайте мзярс. (Лиси).

Карпа баба. (Мешоксь кэцонза). Вога тяса понкст, панаԗть, пракстанят. Кшенэ путо̆нь. Аф лэтфтаса мезэ нингэ эряви. Нэк пэк вишкста сы̆ԗкать. Пиделӗнь-панелӗнь мезьнявок маԗто̆т...

Петэ. Саты, деяй; лама пек аф эряви.

Карпа атэ. Аф лама Петэ. Тон вӗдь аф паксяв сы̆ԗкат. Тон, баба, кшеда путт сяда ламо̆нэ, мзярда вастозо̆нза пачко̆ди.

Петэ. Ну, кено̆рдамс, ату тоса учихть.

(Сыԗкай тума, сэви мешоко̆нц эса).

Карпарэ баба. Норавак. бы̆славиндатэ. Можи тяда башка аф нэхтяма. Ох-хо-хо-хо... Веши шкай инго̆льс кы̆рьвэстӗмо̆да свэцэ.

Петэ. Деяй, тят кы̆рьвэснэ, стак прощандатама, ату аш мзярда.

(Ульцяста сувахть од цёрат, стӗԗть).

Карпа атэ. Ляксей тяфта коса? Саль хуть прощандама.

Петэ. (Сюко̆нэй алянц пилькс). Алэй, пращай... Шумбраняста эряк само̆зо̆н.

Карпа атэ. Прощай, цёрай, тонць шумбраняста якак-шеяк... Куро̆ко̆нэ куду сак... Ату тяса тево̆зэ [ 16 ]ськамон аф туй, сирянны... (Колмо̆ксть палахть. Атэсь салаванэ нарны сельмэ ведензон эса. Сэ времать).

Карпарэ баба. (Пэлӗс салава). Оспо̆ди суси христэ, шкабавас карминець, кантк меки шумбраняста. Вэрьдӗнь шкай, оцю шкай, вантк сельмецень лаца, макст шумбра шинэ... Дайбох меки само̆с. (Салава озо̆нды).

Карпя атэ. Сёрманят сидеста кучсек, тямазь юкснэ. (Нарни сельмэ ведензон эса).

Карпарэ баба. Пэк, иднэй, тоса тят ецэ, вантк эсь прэцень.

Петэ. Пращай, деяй, шумбраняста моньфтемо̆н эряк (сюко̆нэй пильгезо̆нза).

Карпарэ баба. Вэрьдӗнь шкайсь, иднэй, ваннза. (Палахть Карпарэ баба кундасы Петэнь кы̆ргада, а Петэ прянц пуцы деянц мэштенц лангс). Пращай церанэй, пращай иднэй... (Олькси. Стӗԗнэво̆к авардихть, а цёратнэ салава эсо̆ст басехть) Ох, цёранэй лефкскэзэ, церанэй ши валдонэй! Кода яван эздо̆до̆т? Кинди азса горэнэзӗнь, кинди паньчса потманэзӗнь, басясамань кие монь? Аф кы̆рьдеви горэнэзэ, лоткахть нэйма сельменэнэ, керван седи вакскэнэ... Кудинголэ сире пинэ, пенклангса сирэ ката — кинди тон минь кацамасть? Кие кармай щамо̆но̆к, кие кармай трямонок, кие минь ужэльцамазь? Кы̆да улеԕьть паценэнэ — лиенделень велькскасо̆т, сельмэ лаца вапо̆лихтень, кэшы̆лихтень паць-ало̆н!...

Карпа атэ. (Авардезь) Пандэ, бабанӗськ...

Петэ. Деяй, шкайнезят-трэйнезят, пандэ, тят аварьдэ... Нэк эряви тумос, эрявихть сят акша [ 17 ]инэкухьнэ страфто̆мс... Мон саян... Мон саян... Сёрмат карман кучсема.

Карпа атэ. Авардӗзь мӗзево̆к аф тият.

Петэ. Пращайте, деяй-алей, прастиндамасть. Ужэԕьтяд, сирӗтяда-ни... Тевонь тиинӗст аф ляды... Тово̆нга эряви молемс.

Карпарэ баба. Шумбраняста якак-шеяк, шумбраняста меки мы̆рдак.

Петэ. (Сы̆ԗкай лисема). Коданга кы̆рьдеда. Минь курок мы̆рдатама меки. Тоса ваймафттедэзь.

Карпа атэ. Мезэ тият?!... Революция сянгса.

Петэ. (Ялганзо̆н эзда башка ащи Маренди). Ну, Маша пращай. Пэк инксо̆н тят каньзедь. Чэй учсамак? Учемак, саян аф каттэ. (Деянцты). Деяй, инксо̆н маԗтот ляды Машась. Кельк сонь станэ-жа, кода кельксамак монь.

Пращай Васэ, право̆ндафтк куро̆ко̆нэ пилькцень и мельган моԕьть.

Пращайте ялганэ, стӗрнят-цёранят. (Лиси).

Стӗԗьнэ-цёратнэ. Шумбраняста сак меки. Танга марса ульцяв листяма. (Лисихть сембэ. Ушо̆са кульвихть гармуньца морахть и авардихть).

Алексей. (Сувай). Тусть... (Чемоданстонза таргасы револьверо̆нц и пуцы зепэзо̆нза. Мешокс путы кше. Арай сценать кучкас, ваннды, думо̆ндай мезэ-бы̆ди...). Деязти азмо̆с аш кода... Ну... сёравно... туян... (Лиси).

 

Занавес.