[ 32 ]
Menik ya king silid na i’Ibarra, a makarap king ilug, linukluk ya king metung a tabureting maragul at linawe na ing kelaparan king awang nang makabuklat.
Ing tulid nang bale king kasumangid pampang, mikakalabkab ya king sala at miraras king silid na ing masiglang tigtiga’ning musika a manibat karing instrumentung ding keraklan de kwerdas la. Nung e ya mu mimisip malalam at nung megumasid ya sana alang aburi nang akit, king kasawpan ding lenting panalbe opera, itang kasayahan a mararapat libutad na nitang masalang bale. Ikit na sana ing metung makawiling pyalben a makilupa karing mangaragul nang pilalagen ning Europa. King malale at malambis nang tigtig ning orkesta, busal ning mikakalukung sala, pilata'ning danum waring titipa karing bunduk a magdalang dyamante at gintu at geyakan king panagawla ning aslagan, linto yang makabalut king malino imalan, ing metung a dyosa, ing metung a mutya a lalapit halus e man makatuklu king lapag, makapalimbo kikislap. King arap na memukadkad la ring bulaklak, sinikan ing musika, at dirutan de ring dakal a demonyus, nimpas, inanu, sagala, angel, pastul. Dudurutan deng teterak at pakalaksingan do ring dala rang pandereia kabang ing balang metung kareti mibibili yang ampang karing bitis ning dyosa. Nung pegumasda'nang Ibarra iti ikit ne sana ing misna king kalagung dalaga, masanting a pamikakatawan, makagani king mairing dang imalan ding dalaga ning Pilipinas, libutad da ring makapadurut a taung myayaliwa lahi a mipapagsalitang masigla. Ating intsik, kastila, komanggi, sundalus, kura, matwa, kayanakan at aliwa pa. I'Padre [ 33 ]Damaso atyu king siping ning malagung ita at makatiman yang anti mong taung e palpikasala. I'Fray Sibyla ya ing kasabi na kabang i'Doña Victorina ayusa’no king bwak nang kikinang ning dalaga ring binuklud a perlas at dyamanti a patindag king myayaliwang kule ning pinan-hari. Maputi ya ing dalaga, milalu ya kaputt mekad, ding mata nang parating makalawe lalam potang yatna na la maging salami'no ning kaladwa nang tutung malinis at ngening titiman ya at Junto la ring ipa'nang maputi at malati ing lagwa'ning bulaklak mababating a ulaga at king kikinang dang puti daig de ing patsit ning elepanti. Manibatan ketang makinis at maputi nang batal a makabalabal king malino imalan a pinya, kikindat la, ngara pin ding tagalug, ding kikislap nang mata ning metung a kwintas a brilyanti. Metung ya mung lalaki ing balamu e mabibighani ketang legwan a manamuyut. Iti metung yang paring franciscano, payat, maputla, megitis, ing kabud na lalbe e bubulad king marayu anti mong estatwa a balamu e man mangisnawa.
Dapot iti e na ikit Ibarra. Ding mata na aliwa mg akakit da. Ing akakit da metung yang kulungan a kakabatan da ring apat a marinat at lubas a pader a batu. King metung karing apat a pader banda babo, ating metung a rehas a bakal. Makabili king marinat at makariring lapag metung yang dase at kaniting dase makakera ya ing metung a matwang maginghalu. Ing matwang magkasakit mangisnawa babalikid ya misusumangid at awsa'neng kikyak ing metung a lagyu. Ing matwa magdilidili ya. Mamisan-misan mararamdam ing kalaksing ning metung a talikalang bakal o kaya saingsing a manaliksik king pader. At kaybat, karin king marayu lalabas da ing metung a masiglang sayahan, halus lasingan. Ing metung a kayanakan gagalapak ya, gugulisak at diliga’no king alak ding sampaga kabang papakpakan de at malasing kaylyan ding aliwa. At itang matwa kalupa neng igpa na at ita namang kayanakan kalupa ne at ing lagyung awsa'ning matwa ya kabud ing lagyu na!
Iti ya ing akakit ning alang kalma king arap na.
Mipda no ring sulu king tulid bale, tinuknang na ing musika at ing inge, dapot i'Ibarra daramdaman na mu ing makapangablad nang kulait igpa na a manintun king anak na karing tawli nang penandit. [ 34 ]Ing katahimikan likuba'na ing Menila. Ing sabla matudtud nang anti mong ala. Mararamdam ing tulauk ding manuk a makiliwas king bakting da ring relos karing simboryu ring pisamban at king malungkut nang kulait ning maynip a bante. Sinilip ya ing kapirasu ning bulan. Ing sabla paynawa na, wa, ing kabud Ibarra metudtud nya naman pauli na mekad ning malungkut nang pamisip o pauli ning pagal na king pamaglayag.
Dapot ing paring franciscano a ikit tamung e kikimut at tahimik libutad ning sala, e ya matudtud. Magbante ya. Makapatung la ring siku na king pasamanu ning awang ning silid na at ing lupa na makasalale ya karing palad ding gamat na, lalawa'neng é bubulad ing metung a batwin a kikislap king dulum ning bengi. Ing batwin melabug ya’t mipda. Mewala mu naman ing ditak nang sala ning patubung bulan dapot ing fraile é ya metig king bili na. Lalawe vang marayu, nangan king alayang maka-ulas pa king dimla ning abak, king dane ning Bagumbayan, at king dagat a matudtud pa.