Umtsetfosisekelo WeRiphabhuliki YaseNingizimu Afrika/Sehluko 1

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Umtsetfosisekelo WeRiphabhuliki YaseNingizimu Afrika  (1996) 
Sehluko 1: Timiso LetiSisekelo

1. IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika
1. IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika ilive linye, lelitibusa ngekwentsandvo yelinyenti futsi lelesekelwe kulamagugu lalandzelako -
a. Sitfunti sebuntfu, kuzuzwa kwekulingana kanye nekutfutfukiswa kwemalungelo eluntfu nenkhululeko.
b. Kungabi khona kwelubandlululo ngekwebuhlanga nangekwebulili.
c. Kuphakama kwemtsetfosisekelo kunayo yonkhe imitsetfo kanye nekulawula kwemtsetfo.
d. Kuvumeleka kwalabadzala kutsi bavote, luhlu lolwetayelekile lwebavoti bavelonkhe, lukhetfo loluba khona njalo kanye neluhlelo lwahulumende wentsandvo yelinyenti lolwakhiwe ngemacembu lamanyenti, kute kucinisekiswe kutiphendvulela, kugcinwa kwetitsembiso kanye nekuba sebaleni.

2. Kuphakama kweMtsetfosisekelo kunayo yonkhe imitsetfo
LoMtsetfosisekelo ungumtsetfo lophakeme kunayo yonkhe imitsetfo yeRiphabhulikhi; noma ngumuphi umtsetfo noma sento lokungcubutana naloMtsetfosisekelo akunamandla ekusebenta, kantsi netibopho letiphocelelwa nguloMtsetfosisekelo kumele tiphunyeleliswe.

3. Buve
1. Kunebuve lobufanako eNingizimu Afrika.
2. Tonkhe takhamuti -
a. ngalokulinganako tineligunya lemalungelo, emalungelomvume kanye netinzuzo tebuve; futsi
b. ngalokulinganako tinekutiphendvulela netibopho temtfwalo webuve.
3. Umtsetfo wavelonkhe kube nekutfolwa, kulahlekelwa kanye nekubuyiselwa kwebuve.

4. Liculo lesive
Liculo lesive leRiphabhulikhi litawuncunywa nguMengameli ngesimemetelo semtsetfo.

5. Umjeka wavelonkhe
Umjeka wavelonkhe weRiphabhulikhi unembala lomnyama, losaligolide, loluhlata satjani, lomhlophe, lobovu nalolingangane, njengoba kuchazwe kwaphindze kwadvwetjwa kuShejuli 1.

6. Tilwimi
1. Tilwimi letisetsetfweni taseRiphabhulikhi Sipedi, Sisutfu, Sitswana, Siswati, Sivenda, Sitsonga, Sibhunu, Singisi, Sindebele, Sichosa neSizulu.
2. Ngemuva kwekubona kuncipha ngekwemlandvo kusetjentiswa nebumcoka betilwimi tendzabuko tebantfu bakitsi, Umbuso kumele utsatse tinyatselo letibonakalako naleticinile tekuphakamisa bumcoka nekutfutfukisa kusetjentiswa kwaletilwimi.
3. a. Hulumende wavelonkhe nabohulumende betifundza bangasebentisa noma ngutiphi tilwimi letisemtsetfweni emisebentini yahulumende, ngekubuketa kusetjentiswa, kwenteka, tindleko, timo tesigodzi kanye nekulinganisa tidzingo nekutikhetsela kwebantfu bonkhana noma esifundzeni lesitsintsekako; kepha hulumende wavelonkhe nalowo nalowo hulumende wesifundza kumele basebentise lokungenani tilwimi letimbili letisemtsetfweni.
b. Bomasipala kumele babukete kusetjentiswa kwetilwimi kanye nekutikhetsela kwebahlali betindzawo tabo.
4, Hulumende wavelonkhe nabohulumende betifundza, ngetinyatselo temtsetfo nangaletinye tindlela, kumele bacondzise futsi balandzelele kusebentisa kwabo tilwimi letisemtsetfweni. Ngaphandle kwekwehluka etimisweni tesigatjana (2), tonkhe tilwimi letisemtsetfweni kumele tihlonishwe futsi kumele tiphatfwe ngalokunebulungiswa.
5. LiBhodi letiLwimi Tonkhe taseNingizimu Afrika lelisungulwe ngekulandzela umtsetfo wavelonkhe kumele -
a. litfutfukise, futsi lakhe timo letilungele kutfutfukiswa nekusetjentiswa -
i. kwato tonkhe tilwimi letisemtsetfweni;
ii. kwetilwimi temaKhoyi, emaNama nemaSan; kanye
iii. nelulwimi lwetimphawu; liphindze
b. litfutfukise futsi licinisekise kuhlonishwa -
i. kwato tonkhe tilwimi letivamise kusetjentiswa yimimmango yeNingizimu Afrika, lokufaka ekhatsi Sijalimane, Sigiliki, Sigujalati, Sihindi, Siputukezi, Sitamili, Sitelegu neSi-urdu; kanye
ii. Nesi-Arabhu, Sihebheru, Sisanskriti naletinye tilwimi letisetjentiswa kutenkholo eNingizimu Afrika.