Storia d' S. Genofefa/XIII

Capo XIII.

Preparaziun ala mort.

Dopo che le cröde dl invern s' ê smorjelé, tirâl indô n' aria cialdina y amabla dal' aisciöda, y sëgn, ch' al dê indô ite sorëdl tla caverna, y scialdâ ite cun sü ragi, s' implîra de n cialt jintil y delegâ les dlaces sö por i parëis, ch' ares degorô jö a gran gotes. Mo intan Genofefa jô de mal en peso: te süa anima ne se presentâl d' un ater presentimënt, co de messëi prësc morí; cuindi s' ára trat daimpró la crusc, ch' ara â metü sö tl ander, y se preparâ al fatal momënt. "Püra infelize, ch' i sun," sospirâra, "ch' i ne pó avëi le confort de n sacher minister, che, plié a mi let da mort, me fejes coraje me sporjes le pan dla vita, y me mënes söl iade al' eternité. Mo Os, Signur, pröm y etern Sazerdot, me stëis dagnora pormez, desch' a düc chi ch' é de cör umil y contrito, Os jotarëis ite consolaziun a chëst' anima desfortunada, che patësc, y sospirëia a Os. Ëis pö dit: Vé, ch' i sun ala porta y bati, vignun che m' alda y deura sará vijité da me, iö sará so compagn a mësa, y ël mi amisc." Sön chësc éra stada n bun pez en oraziun cun pesc, cun les mans tignides sö, y i edli ia por bas.

Le möt plëgn de pora por la uma, ne jô mai dainciará da ëra, no ia por le de no les nöts lunges d' invern, al n' orô plü bëre no mangé. Ël indovinâ ti edli ala uma, ci ch' ara orô, y saltâ a le fá por i desmostré rengraziamënt y amur da fi. Al tolô na bona man de müstl y assuiâ jö chël tan ch' al podô i parëis moi dla grota, acioche al n' i gotass jö ados ala uma amarada. Y coiô söles crëpes y dai lëgns müstl süt, por i arjigné n pinic plü comot al' amarada. Gonot jôl pro fontana a pié sö ega frësca, i la sporjô a Genofefa, y dijô: "Boiede, uma, ëis borjú, i slefs é süc!" O i metô dant la cücia plëna de lat frësch "Tolede, uma, (dijôl) al é bun, i l' á mut pormó chësc momënt bel nët cun döta la diligënza dala cerva." Spo i saltâl cun les leghermes ai edli incër le col y scraiâ: "O uma, mia bona uma! podessi iö patí por os, y morí impede os"! Na ota en söla doman ára fat n bun sonn, saurí y en pesc, y descedada se sintîra trö' plü lisiera y en forza, mo s'un anadô, ch' intan ch' ara dormî i êl tomé de man la picera crusc de lëgn. Ara sirâ atira cui edli por la orëi chirí; mo le fi capî so dejider, y i la sporj cun la domanda: "A ci él pa bun, uma, chësc lëgn tles mans?" "Mi bun fi, (respognera) iö cherdô de vire plü dî,

zënza t' essi splighé chësta s. imagina, mo sëgn ne se lascel plü jomé cun chësta noela. Te sas bele, da chël ch' i t' á dit, che le Pere en Cil á n fi en döt ad Ël valí; mo cina sëgn ne te podôi splighé cotan dl bëgn, che chësc fi d' Idî nes á fat: bandí fora dl monn te chësc bosch dalunc da jënt, ne saste ciamó nia dl monn, mo sëgn, ch' i t' á dit ch' al é ciamó uomini, y coch' ai é; sëgn che te sas, y te te pos en val' manira figuré la mort, ói porvé a t' insigné les cosses plü importantes dla storia dl Fi d' Idî. Spo intenaraste impormó, ci ch' al significhëia chësc lëgn, ch' i tëgni tla man; intan scuta pro cun atenziun a ci ch' i te cunti; y les parores de tüa uma te restes stampades tl cör." "Te mësses savëi, che le bun Pere en Cil s' un menâ picé dla jënt, a odëi cotan ri che i uomini ê, y por chësc tan püri stëntes, ch' ai ne podô jí a paraisc do la mort; por chësta gauja ál mené so proprio cariscim fi acioch' Ël s' impiegass a i coreger; y l' inom adorabl de chësc fi é Gejú Crist." "Ël ê potënt y da onoré nia manco co le Padre: plü jonn che tö, viôl cun süa uma, santiscima, te na ütia ch' ê sciöche la nosta, abitaziun por les besties. Canch' al ê maiú co tö, ál vit n trat de tëmp tl desert, lüch plü spaventus co chësc y fajô tres

oraziun, acioch' ël ne foss debann, ci ch' Ël jô a pordiché y a fá por i uomini." "Do na vita solitara él indô gnü inanter i uomini y ti á revelé, ch' Ël ê mené da so Pere zelest, che chësc é bun y sant, i amâ dër tröp, deach' ël é Pere de düc; por chësc dessi 'ci ëi ester bugn y amé chësc bun Pere, ince s' amé tra d' ëi desco fredesc. Ël insignâ: Chi che ascolta le Pere ascolta 'ci le Fi: y chi che s' armendará, rovará en paraisc, olach' ai godará ligrëzes zënza fin; mo chi che ne l' ascolta y ne jará do ad Ël, n' odará mai le Cil, mo sará precipitá te n frignun de tormënc. Intan la jënt n' orô crëie, ch' Ël foss fi dl Pere zelest, y mené da Ël; cuindi orôl fá odëi, ch' Ël ê potënt, sciöche le Pere." "Na uma, püch plü atempada, co iö, fô scialdi amarada, y la füria ê da borjú sciöche la mia; degügn ne n' ê bugn de la varí, mo Ël la tol por la man sciöche iö te sëgn, y ara ê sana söl momënt, y ê frësca y de bona vëia sciöche denant." "N fi n pü' plü vedl co tö, unich fi de na uma, desco tö a me, â messü morí; y an ne se pó imaginé, ci dolur che la uma â. Intan le fi d' Idî i â dit en bela ciarité: No pité, — y al corp mort: — Leva sö; — le mort é gnü vi, y é lové sö. Y le

fi d' Idî i le mëna pro ala uma, ch' â na ligrëza imensa." "Mo i uomini ne n' orô impone nia crëie, ch' al foss fi dl Pere en Cil, y da d' Ël mené; porcí ch' al n' i sonâ bun, de messëi decontin maraldí, ch' ai ê ri, y ch' ai se dô convertí. Spo ái metü dui toc de lëgn grosc, adöm, sciöche chisc, ch' i tëgni tla man, stá unis, y fat adinfora n stromënt, nominé crusc, spo i ái passé cun ciodi, che somëia les spines, che te conësces, mo plü stersc, les mans sacres y i pîsc y l' á imbruncé cui brac aspaná söla crusc, olach' Ël á pordü döt le sanch, y é mort sot les coienades de chëra ria jënt. Scemia ch' Ël n' i â mai fat me a na porsona, anzi, ch' Ël ê cun düc plëgn d' amur, y daidâ vignun, che le periâ." "Oh uomini pescims y da orëi crou, (scraia le möt). Y le Pere en Cil, Ël soportâ n te delit zënza i fulminé? Iö i ess acopé jö düc iö." Y Genofefa: "Mi pice, le fi d' Idî periâ so Pere por ëi: Pere, dijôl, pordóneila; ai ne sá, ci ch' ai se fej. - y Ël é mort por amur di uomini, y de chi medemi, ch' i â cruzifijé; y chësc messâ ester, zënza ne podô jí degun uomo a paraisc, no iö, no tö. Cuindi âl dé la vita ince por nosc amur." Le bun fi stô iló stare ad ascolté pro,

y beles leghermes i degorô jö por les massëdles cöcenes; chëra storia, fina sëgn mai aldida, l' á scomöt cina al funz dl cör. Canch' al s' â assuié jö les leghermes cola pel de rehl, ch' al â indos, damanel: "O cotan bun ch' al é le fi d' Idî; y sëgn sarál bëgn en Cil?" "Sce (respogn la uma) sce, mi bun pice; so corp zënza anima ê gnü metü te na spelunca de pera, simila a chësta, ch' abitun nos, y la porta dl sepolcher sarada sö cun n gran sas. Impó él gnü vi indô le terz de; düc i uomini ne n' ê impone ri; tröc l' ascoltâ y se convertî, ai l' amâ, y pitâ leghermes cialdes a süa mort. A chisc s' âl duncue presenté do la ressoreziun, y la ligrëza, ch' ai â a l' odëi, i á fat avëi la grazia, de l' odëi ciamó plü otes; mo canch' al dijô de messëi jí al Cil por odëi so Pere, s' agramâi düc; mo ël i consolâ: — Ne laghermede, y ne se desturbes osc cör; lassö en ciasa de mi Pere él n post por os, y i vá a s' al injigné pro. Fajede sciöch' i s' á dit, y rovarëis pro me, m' odarëis y osta ligrëza sará perfeta, y degügn ne s' la podará lové ia. Y scebëgn che ne m' odarëis söla tera, s' assigurëii, ch' i sará dagnora pro os, cina ala fin dl monn. — Spo i ál ciamó dé la benedisciun, y é jü sö al Cil, y na niora d' or i l' á sotrat ai edli."

"Ah chësc mëss ester sté bel (scraiâ le möt); y sëgn sál coche nos se stun? Sál, che messun vire te chësc bosch y che l' odarun n de en Cil?" "Zënza dübe, al nes vëiga dlunch; al é daimpró da nos, al nes ama, nes mët ite de bugn pinsiers, nes dëida a deventé plü prosc. Porcí, saste mi caro, t' es n bun fi, y mia consolaziun, mo perfetamënter bun n' este ciamó, y te le conesciaras, a na picera conscidraziun. Sce i uomini t' ess fat morí, n' este perié por ëi, sciöche le fi d' Idî; anzi t' as dit, che t' i esses acopé jö düc, sce t' esses podü; da chësc conësceste, che ne t' es bun, y de n' avëi na ciarité sciöche le fi d' Idî. Nos desson duncue deventé bugn y plëgns de ciarité sciöche Ël, sce i orun i plajëi al Pere en Cil, y ad Ël, y rové a paraisc. A chësc fin nes dëida le fi d' Idî a le somié dagnora plü en bunté y por chësc fin él gnü al monn y é mort söla crusc." "Sëgn, mi caro Schmerzenreich, saste porcí che i tëgni dagnora chësta crusc en man: ara me recorda l' amur de chël, ch' á patí y é mort por nos söla crusc, che nes renforza a rové 'ci nos en Cil col patí y cola mort, ch' é pö ince crusc; por chësc nes éra n sëgn tan caro y venerabl." Cun i edli slunfá dales leghermes sighitera

spo: "Mi fi, i ne te pó lascé atra recordanza, co chësc püre lëgn grou; mo canch' i sará morta témel fora de mies mans frëides y stares, y rencurel. Y canche te saras spo n de rich y potënt, ne te dodé pa de mëte chësta picera recordanza de tüa uma söl plü bel post de tüa maestosa abitaziun, che t' aras; ciari gonot, o pënsa a Chël, che dan n tëmp á lascé la vita por te; recordete de tüa uma, che morî cun chësta crusc en man. Y vigni ota impormët d' ester plëgn de religiun y da bëgn, de vire pur y inozënt, d' amé i uomini y d' i fá dl bëgn, 'ci a cost de tüa vita, sce al foss nezesciar, y ince sce te savesses dessigü ch' an ne te rengraziará mai. Sce te fajaras vign' ota, che t' i ciares a chësta crusc, chi proponimënc, y tües operes jará d' acort col proponimënt, ará chësta miserabla arpejun de tüa uma plü gran valüta, co la grassa y rica eredité da to pere." Chësta cunteja lungia â indeblí l' amarada a na fosa, ch' ara ê sforzada a scuté y palsé por n bun pez, spo remetüda sighitera: "O mi Dî! sce te podesses almanco rové pro to pere zënza urté te val' intrighe; che a te pice debl y miserabl mëssel ester le iade por chësc desert d' orur, por n bosch spës folé, por röes ërtes, y frignuns de crëp, n iade lunch, de fadia y plëgn de prighi; mo Idî te dará

la man, y te menará felizemënter dal pere, ch' al t' á destiné söla tera, sciöch' Ël mëss nes daidé düc te chësc desert dl monn plëgn de guai, acioche rovunse finalmënter felizi da d' Ël, unich y vero nosc Pere en Cil, y podunse l' odëi müs a müs. Ne te desmentié pa de tó cun te les cüces plënes de lat, por te renforzé, y le mazun por te defëne. T' es debl, al é vëi, mi püre möt, mo Idî, che protege na dona timida, desco iö sun, ch' ara trionfëia porsura i lus, Idî sará tüa segurté cuntra vigni mala bestia, porcí che la Sacra Scritöra dij: — Chi che confida en Ël, passará zënza dann porsura viperes y serpënc, pestará sot liuns y draguns. En söla sëra chersciô la deblëza, le fle jô pesoch, n soius frëit por düc i mëmbri dl corp. Iló araspera ciamó dötes les forzes adöm, y sentada sön so let de müstl, i ciarera fit al fi senté dlungia, y cun usc sotida mo sforzada, che trapassâ l' anima dl pice dijera: "Injenedlëiete, Schmerzenreich, ch' i te pois dé la benedisciun, insciöche mia uma me l' á dada, denanch' i m' un vais da ëra demez: i crëii sëgn che mia ora sides daimpró." Le püre fi injenedlé döt en leghermes arbassa le müs desconsolé a tera, tëgn sö devotamënter les mans che tremorâ, intan Genofefa mët sües mans sön chël ce grët

dl pice, y pronunziëia döta scomöta les parores: "Idî te benedësces mi fi, Gejú Crist sides cun te, so spirit sides to condutier y maester, acioche te vëgnes n om da bëgn te schives dagnora le picé, y ch' i te pois n de indô odëi en Cil." Spo l' ára signé cola crusc, abracé y bajé, cun les parores: "Ascolta fi; canche te saras inanter i uomini, odaraste de ries operes, mo ne te lascé pa trá fora de strada dla bunté; y inanter la comodité y les richëzes ne te desmentié ia tüa uma infelize; porcí che sce te desmentiasses de mi amur de mies leghermes, y dles ultimes parores da me en punt de mort, y te te deventasses ri, fosste da me eternamënter separé en l' ater monn. Ah! mi fi mantëgnete ma da bëgn." Chiló i él sofié la usc y finida se lascera ia söl let di patimënc, stlüj i edli, y lascia le möt en dübe, sce chëra nescia gnô dala sonn, o dala mort; cuindi s' injenedlëiel jö dlungia, y rump fora en leghermes y sospiri cun les parores: "O mi Dî, ah ne me la lascede morí! Gejú, Os fajela ressorí." — La mort é döra por chi che mör y gonot por chi che resta, mo no da öna pert, no dal' atra é cis crödia la mort dl iüst, porcí ch' al é Idî che consolëia le moribondo, y chësta é 'ci na consolaziun por i fis, che resta. Geniturs, dijéi na bona parora a osta filiolanza denanche morí: les ultimes parores de n pere de na uma ne se desmëntion lere.