Storia d' S. Genofefa/X

←Storia d' S. Genofefa-9

Storia d' S. Genofefa 10. La uma tla boscaia

Storia d' S. Genofefa 11→

Capo X.

La uma tla boscaia.

Sciöch' al spunta ales otes inanter l' erba o les spines dl bosch n bel ciüf cöce nia atramënter se preparâl por Genofefa te chël desert ascognü le plü amabl dover de familia. Le pice möt chersciô sö bel

demorvëia, y metô bele man a s' un jí; ara l' â vistí de na bela pel de rehl inzinciorada, ch' ara i â na ota tut tl bosch fora dla bocia a na olp. Scemia ch' al ne n' â atra spëisa, co früc de bosch, raisc, lat y ega, s' êl impó bëgn nudrí y de forza: al se descedâ fora i pröms sëgns de ciorvel, al gnô cun les prömes proes de se instës, a desfarenzié les robes incër se, a scolté sö parores y a les dí do. Genofefa, che da gran tëmp incá ne n' â mai plü aldí parora umana, sintî na gran ligrëza ad aldí dala bocia de chël pice cotal la pröma usc d' intendimënt; y ciamó plü s' la godôra canch' ël söl pröm dl invern la cherdâ bel tler por inom "uma". Ara baiâ ores alalungia impara te chël ander, y i insignâ chël tan, ch' ê te chël tugurio, o tla val, i inominâ sö döt, da sorëdl ales stëres, dal pëc cina al müstl, cina ch' ara podô tigní impara pici rajoná. Le pröm lominus d' intendimënt, le pröm sëgn d' amur filial, ch' ara s' un ascorjô, i fajô n gusto indizibl: vigni de gnô cun ligrëzes nöies, y an pó dí, ch' ël i florî n' amabla aisciöda t' amez l'invern. Söl finí dla frëida sajun, s' êl amaré le pice, y n pez n' âl plü podü fora, mo apëna ch' al ê varí y renforzé sciöche na flu, na bela doman d' aisciöda, la uma le tol por la man, y le mëna alaleria, y le

condüj te na val döt en flu. A odëi la pröma ota la pumpa dla bela sajun en döta süa belëza le möt bele intendô sintî na impresciun insolita y conscidrâ döt plëgn de morvëia y interes. "Co éra chësta, o mia uma," dijôl, "che döt s' é mudé, é gnü tan bel dal' ultima ota incá? Chësta val chiló ê döta curida de blanch, y sëgn éra intënta a vërt, chi pecios pé oramai fosc, y i lëgns püch denant sëc y despiá fora, o ma cun n pü' de fëia ghela, é sëgn curis de rames frësches y tëndres. Y sorëdl coch' al é cialt y lominus, y le cil bel ble y sarëgn! Ciarede pö ma por tera, cotan de beles erbes á davert sö i edli de corú, ci bel ghel ble y blanch!" "Pice amabl, chisc é ciüfs ëi," respognô la uma; "i n ó pa cöie valgügn por te; vé chiló margarites y ciüfs ghei; ciara mo ci bel corú ghel daite, ci beles pices fëies delicates blances, ci beles puntes cöcenes! Chisc ghei é arnica, sënt ma ci bun odur, chësc ble é faidl salvare, á n tof sterch. Cöietene pö ma, che döt é to chiló incërch, t' un pos tó cina che t' os." Y chël pice cosce se n â abiné tanc, che chëra picera süa man podô brancé ite. Indespó l' ára mené Genofefa fora insom la val te n pice bosch spës, y i dij: "Dá bel amënt; ci aldeste?" Y por la pröma ota aldî le pice y ê bun de desfarenzié mile

cianties acordades di pici vicí, y deache degügn ne i porseghitâ, les renovâi snel indolater y al dijô plëgn de coriosité: "O che mai él, che sciüra tan bel? Da vigni lëgn y trognora aldon sotissura cënt beles cianties; ah' orun odëi coche chësta vá." A chëstes parores s' é trata Genofefa sö na crëpa curida de müstl tl' ambria de dui lëgns jogn de fagher, s' á tut le pice tl gremo, y á somené fora, sciöch' ara fajô datrai d' invern, val' somenzares d' erbes salvares, por aleté alerch i vicí, che s' é prësc abiná en gran cuantité dal amabl pietcöce ala vërda zaisele, dal stidliz cöce al finch de vigni corú; spo: "Vëigheste" dijera al fi, "chi che cianta tan bel." Chël pice bagai ê fora de se dala ligrëza, y dijô: "O cari bi pici tiers, os sëis i famoji canturs? ...Oh he; trö' plü bel di corfs, che crecëia tan burt d' invern; os sëis 'ci plü amabli os. Mo dijeme mo, uma, co éra pa stada, che ci ch' odun sëgn é döt tan bel? Da olâ éres pa gnüdes adalerch chëstes beles robes. Os n' ëis sigü nia forní fora la val cun na te superbia, che döt le danmisdé sëise stada pro me; spo tan ne fosses mai stada bona de lauré." "Cara mia creatöra, i t' á bele insigné, ch' al é por nos n bun Pere en Cil, n Signur che mirita d' ester adoré; Ël á cherié sorëdl, la löna, les stëres,

y döt ci che te vëighes chiló, l' á cherié por nosc ütl y a nosta ligrëza." "O caro bun Dî, tan potënt y zënza avarizia," scraiâ le pice möt te süa bela scemplizité, y i fajô gní da rí a Genofefa; che s' l' abracia, baja y dij: "Bel dessigü, a t' aldí baian en chësta fosa messess s' la rí vigni möt maiú de te, deach' al ne se recorda plü, ch' al rajonâ ince ël zacan insciö, y é ince rové plan plan a conësce les cosses. L' ater de da doman chërdel la uma bel adora, y dij: "Mama lovede, y gnide cun me a odëi, ci che le bun Dî á indô fat danü." Genofefa messâ rí, s' le tol y le mëna te n bel sit inanter i crëps te sorëdl bun cialt, olache döt madorî snel. Y ma bel, ch' al â ciafé iló beles gran pieries madüdes en bel corú cöce." Él chisc ciüfs?" damanel. "No," dij la uma, "al é pieries," se pliëia a n cöie zacotantes: "Töi mo cërcia." Al nen mangia, y se pëta cola man söl piet: "O cotan bones! pói ciamó nen cöie?" "Assá mefo, dij la uma, mo demá chëres, ch' é madüdes." Intan ch' al coiô cun chëres piceres mans, dijôl: "O cotan bun, ch' Idî é, ch' al nes dá te bones robes." "Rengraziëia duncue" dij Genofefa, y al se ërj sö, alza chi bi edli vis al Cil, y mëna sö n baje druché söi dëic, y scraiâ ci ch' al ê bun: "Caro Signur, i Se rengraziëii

de chëstes pirieres." Spo ala uma damanel sc' Idî l' ará aldí? "Zënzater" dijera, "ince sce te l' esses scraié manco, 'ci ma ponsé, zënza le dí, l' essel salpü, porcí ch' al vëiga, alda, y conësc döt." Vigni de orô Schmerzenreich odëi cosses nöies fates da Idî. Genofefa i dijô por chësc: "Sëgn mët averda, te mësses conscidré y me cunté sö chël che t' as odü: osserva tl' ambria de chisc crëps, verso la sëra olache la nëi s' un é impormó jüda, iló ciafeste trognores da spinac fosc y spizusc: al é sleghes, düc chi popi blanc y vërc contëgn daite la flu. Dal' atra pert, cioé ala doman, él ince brüsces cun dër pices spines; a chëres i dijon flus de pomacian, iló vëigheste ince popi de flus sö lunc. Sön som la val s' alzel dui lëgns un da poms, l' ater da përs salvari. Tëgnete bëgn amënt les rames, y i popi, che te vëighes da vigni pert, spo rëndeme cunt de ci, ch' ël é deventé adinfora. L' atra nöt do vëgnel na bona plöia bunorida, ch' â invigoré les plantes, y Schmerzenreich salta adalerch plëgn de gaudio: "Uma, i popi dles sleghes ê gnüs bi ciüfs blanc, sciöche nëi, les atres fëies é plü vies, y düc i lëgns s' á vistí deboriada n bel corú blanch o cocenin. Ah ci bel! cotan bun ch' Idî é! Mo gnide mo cun me a conscidré i popi de pomacian, ai contëgn flus cöcenes che ne n' é dá

fora daldöt, le corú cöce ciara, fat ite tl panjel, fora dl vërt. Chël bun Idî, n' él sté bun de derzé fora deplü chësta nöt passada?" "Mi fi, degöna fadia i ál costé a Idî döt chësc, y al i basta n momënt su por fá döt cant, ch' Ël é onipotënt." "Co pól pa fá döt a scür?" damanel indô, y n' â nia picera morvëia ad aldí, ch' Idî nes vëiga de nöt tan co de de. N de da doman gnôl döt ligher alerch, chërda la uma, por la mené a odëi na cossa, ch' al â ciafé, mo ne savô coch' an i dijô, y porcí ch' ara é: y rová ala trognora da sleghes dijel: "Ciaré, ciaré, mama, n' odëise nia?" "I vëighi bëgn, ci che t' as insciö demorvëia: al é na coa de zaiseles: che sciöche nos un na ciasa, insciö á i vicí süa coa. Ciari al pice vicel, coch' al nes ciara cun amur: ah! sëgn s' un él joré. Ciara coche la coa é fata, mo dá amënt che les spines ne te punjes. Ara é fata de mani sëc d' erba, daite sotrac cun na pelicia morjela, scöra. "Vëigheste daite!" dijera intan, ch' ara alza sö na rama. Al conscidra, y damana, ci ch' al é chëres cin' pices cosses t' amez ala coa. "Al é i üs," dij la uma, "de n corú vërt lominus, cun strisces cöcenes delicates." "Mo ci fejon pa cui üs? te l' odaras prësc; intan ciara do gonot cun atenziun, mo aziché n' i poste pa mai."

Valgügn dis do che Genofefa á vijité la coa, ne n' êl plü üs, mo pici vicí coá fora laite. "Vëigheste" dijera, cotan pici, ch' ai é ciamó, vërc y zënza plömes; ai ne pó ciamó joré no salté fora de coa." "O bi picenins, vis y bludri!" scraia Schmerzenreich, "mo ne möri mine da frëit y fan?" No mi bun möt, Idî á pa bëgn provedü. La coa é sotrata daite sciöche cun na pel morjela y tignënta, acioch' ai stais cialc y saurí, é torona por forma y delicata, acioche i pici ne se fejes me. Chësta coa é stada formada y fata fora avisa da n vicel dla medema sort, y nos ne fosson da tan; mo nosc Dî amabl i á dé ite ai vicí vedli na gran pora por sü pici. Ciara, coche les rames vërdes dla brüscia stá incër la coa por i fá amabla ambria da sorëdl, y la defënn dal mol, canch' al plöi. Da sëra ia por la nöt, y söla doman, olache l' aria é plü frëida, vëgnel le vedl vicel y destënn porsura les ares, por curí i pici acioch' ëi ne patësces frëit. Ince les spines incëria sorvësc a impedí, ch' i ri corfs ne pois ite a scarzé i pici, insciö ái pora dales spines, intan che le vedl vicel svata saurí inanter ite, zënza urté. Conscidra duncue, che vigni cossa, finamai les spines, che punj, mëss sorví a pordiché la pora y bunté paterna d' Idî." Intan gnôl le vicel vedl, y s' á lascé jö sön ur de

coa, y düc i pici bisbiliâ, metô fora le ce, daurî le bech y tolô so bocun. Le pice möt ê plëgn de morvëia y ligrëza, canche Genofefa i le dijô ciamó na ota: "Deach' i pici ne n' é bugn da se trá le vire, él i vedli, ch' i proved, y sc' i graní é massa dürs, él chi, ch' i rump sö y i smorjelëia y i dá spo ai pici. Ne n' á Idî ordiné ia döt bëgn demorvëia. Ne provedel cun amur a dötes sües creatöres, ince ai pici vicí, y plü de döt ciamó por nos?... Sce (sighitâra cun les leghermes ai edli) sce, mi caro fi, Ël á ponsé cina sëgn por te, y continuará a ciaré de te 'ci por l' avenire." "O, sce zertamënter (incuntra Schmerzenreich) chël bun amabl Signur m' á custodí, porcí ch' al m' á dé na uma plëna d' amur, che sëis os, che m' amëis plü che le vicel sü pici, y zënza d' os essi messü ester ia iö." Y cun chëstes parores i saltel 'cër le col ala uma. Al ne passâ n de, ch' al ne n' ess val' danü da i cunté, mostré o porté ala uma, y cun se tratigní cun ëra (deach' al ne n' â degöna compagnia por sté lapró, o val' jüch da se podëi devertí) se descedâ dagnora plü fora so ciorvel, y deach' al i portâ n te gran amur ala uma, i fajô 'ci les belëzes dla natöra maiú impresciun. Vigni doman i portâl ala uma i plü bi ciüfs, o implî fora cun müstl bi cësć de rötes, ch' ara fajô y moscedâ

inanter ite pieries, granëtes, y plü tert ia paromores y müies. O ch' al fornî fora la grota cun scüsces zinces de sgnec o cun müstl y peres liciorëntes, y la fajô en chësta manira bela y amabla. Gonot i cuntâl ala uma, coch' i fios vërc dles paromores, o i popi dles röses se slariâ, ch' i pici vicí chersciô, ciafâ plömes, tan dî, cina che les rötes da sleghes ê ciariades de bi früc fosc lominusc, chëres da röses de cognores cöcenes, o pomacian, y i vicí scomenciâ a s' un joré de coa. Canch' al osservâ por la pröma ota la bela stëra dala doman, o s' anadô dopo che sorëdl ê florí le cil bel cöce, che lominâ inanter chi lëgns fosc fora, o odô l'ergobando, saltâl dagnora de bona vëia dala uma, por la mené a odëi la morvëia, y rengrazié cun ëra Idî, ch' á cherié te cosses grandioses, y intan ch' ël i les mostrâ cun tan de ligrëza, Genofefa scomöta da na te cordialité, dijô cun les leghermes ai edli: "O mi Dî! él poscibl, che n cör inozënt, pois ciafé so paraisc 'ci te n desert, y n' anima, che S' ama y S' á en posses, ciafes süa felizité t' amez ales desgrazies y meseries." Y la uma premurosa ne se desmentiâ d' amoní le möt, ch' al se straverdes dales plantes da tosser, ch' al n' ê pa ma iló incërch. Cuindi canch' ara i mostrâ les chersces

lominoses fosces dla laurs, le cameleo simile al früt d' aurer, la melarosa, o pom vërt, la zicüta, y le fongun cöce da tac blanc, dijôra: "Por l' amur d' Idî, chisc ne ciarcé pa; plütosc stá zënza mangé, denanche m'le mostré, scenó te tirasste pa ados n gran me. Deach' ara ê bona de cosciënza, l' amonîra a se stravardé dala dejobediënza, dai caprizi, dala golosité, y da d'atri defec soliti a pici mituns, y dijô, che chisc i foss ciamó plü de dann, co les erbes da tosser. Ince le picé, (dijôra) i dá gonot la somëia a chi früc intossiá, porater cöci, bi, adurbi l' edl, mo porta lapró maratia y la mort: nia dainré á le mal na bela aparënza, y tira plü pro co le bëgn, sciöche chësc fongun da tosser é trö' plü bel, co le ghel o grisc che é l' unich bun y sann." — Insciö i dá bugn geniturs utiles istruziuns a sü fis do süa eté y capazité. —