Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bochnia
[ 268 ]Bochnia (z Podedworzem i Wygodą), miasto pow. w Galicyi, położone pod 38° 2' szer. półn. a 50° dług. wschod. od Ferro; posiada 1383 m. gruntu, 846 dm., 7480 mk., z tego 6508 rz. kat., 972 izraelitów. Siedziba c. kr. starostwa, sądu pow., urzędu podatkowego, notaryatu, zarządu sanitarnego, oddziału straży skarbowej, posterunku żandarmeryi, urzędu pocztowego i urzędu telegraficznego, wydziału rady powiatowej, rady szkolnej okręgowej i komendy batalionu 60 landwery (obrony krajowej). Ozdobny kościół parafialny (fara), wybudowany w r. 1253 pod wezwaniem św. Mikołaja. Oprócz tego były 2 kościoły: dominikanów przerobiony w r. 1777 na. gmach rządowy, i franciszkanów, rozebrany w r. 1778. W salinach znajduje się kaplica św. Krzyża z soli wykuta, w której raz do roku, w wigilią Bożego Narodzenia, odprawiana bywa msza św. Na cmentarzu i w mieście istnieją 4 kaplice, w których w pewnych dniach roku odbywają się nabożeństwa. Założony przez gminę w r. 1846 szpital główny jest na 120 chorych urządzony. Majątek zakładowy szpitala składa się z obligacyj prywatnych w kwocie 4400 złr. Istnieje także założony w r. 1872 przez burmistrza Romana Niwickiego z dobrowolnych datków, zakład ochronki celem wyżywienia i wykształcenia 100 dzieci. Fundusz ubogich św. Macieja, założony przez Macieja Jaroszewskiego w r. 1611, celem wspierania zubożalych obywateli i mieszczan. Majątek tego funduszu wynosi około 12000 złr. w. a. dochód w r. 1877 był 1222 złr. Nakoniec zakład ubogich św. Antoniego, założony w r. 1357 przez króla Kazimierza W., celem zaopatrywania w potrzeby okaleczonych i do zarobku niezdolnych górników, posiada majątek zakładowy w realności i kapitałach do 50000 złr. a dochód w r. 1877 był 2854 złr. W B. istnieją następujące zakłady naukowe: c. k. niższe gimnazyum 4-klasowe, założone w r. 1817 przez cesarza Franciszka I; szkoła wydziałowa 4-klasowa; szkoła wydziałowa 4-klasowa żeńska i szkoła ludowa etatowa męzka. Dla wspierania ubogich i moralnych uczniów gimnazyum założony został w r. 1868 przez dyrektora Biłousa osobny fundusz zapomogi z [ 269 ]kapitałem zakładowym 1024 złr. Majątek samego miasta wynosi w obligacyach tylko 14077 złr., natomiast dochód roczny w r. 1877 był 48081 złr. W B. jest apteka, księgarnia i drukarnia; kasa oszczędności założona w 1873 z kapitałem 5000 złr. a już z końcem 1877 wynosił stan wkładek 147368 złr. B. leży pomiędzy wzgórzami niedaleko rzeki Raby i przerznięta jest gościńcem rządowym wiedeńskim. Stacya kolei żelaznej Karola Ludwika odległa jest od miasta o 2 kilometry; leży między stacyami Kłajem a Słotwiną, o 38 kil. od Krakowa. B. ma wiele okazałych kamienic, pomiędzy któremi odznacza się gmach rządowy, dawniej siedziba władzy obwodowej a teraz wszystkich c. k. władz, i piękny ogród salinarny. Najpiękniejszą ozdobą B. jest jednak żupa solna, według Długosza odkryta w r.1251 za czasów św. Kunegundy; z innych źródeł jednak okazuje się, że Miechowitowie część fundacyi swojej solnej otrzymali w B. już w r. 1198. Obecnie wydobywaną tutaj bywa sól kamienna, której pokład solonośny ma postać ogromnej soczewki, o ile znana, około 4 kil. długiej, 96 metr. szerokiej a 452 grubej. Warstwy soli bywają zazwyczaj dosyć cienkie a skład całego utworu różni się tem od wielickiego, że nie ma wielkich brył soli zielonej, i że cały pokład stoi niemal pionowo. Przy żupie urządzone są także kąpiele solne. (Obszerniej o kopalniach soli tutejszych ob. Wieliczka). Oprócz tego istnieje jeszcze młyn parowy, cegielnia parowa, dystylarnia spirytusu i browar zwyczajny. Cała ludność, dosyć zamożna, trudni się przeważnie przemysłem i handlem; targi tygodniowe i 15 jarmarków, szczególniej na konie i bydło. Miasto założone zostało na podstawie przywileju Bolesława V, wydanego w r. 1253 w Korczynie dla Mikołaja z Lignicy. Kazimierz W., urządziwszy żupę tutejszą, mniejszą zwaną, pomieścił B. w liczbie miast, z których po dwóch rajców przez króla wyznaczonych stanowiło na zamku krakowskim najwyższy sąd prawa niemieckiego. Wojna szwedzka srodze musiała dać się Bochni we znaki, skoro lustracya z roku 1664 wspomina, że w niektórych cechach jest tylko po 2 rzemieślników. B. podniosła się dopiero z końcem przeszłego wieku, po zajęciu Galicyi przez rząd austryacki. Jestto miejsce rodzinne Adama z Bochni, doktora fil. i med., rektora akademii krakowskiej w r. 1511. Powiat bocheński w Galicyi ma 1 miasto, 4 mka, gmin wiejskich 120, przełożeństw obszarowych 51, razem jednostek administracyjnych 176. Rozległości 14,3214 mil. kwadr. austr. Ludności 90833. Miasto B., mka Lipnica Murowana, Niepołomice, Uście solne, Wiśnicz Nowy. W B. jest sąd ślędczy dla sądów powiatowych w B., Dobczycach i Wiśniczu. Czytaj o Bochni w dziełach: Malte-Brun „Tableau de la Pologue ancienne et moderne,“ Paris 1807; Krasińskiego J. „Opisanie Polski topograficzno-polityczne z w. XVI tłum. p. St. Budzińskiego.“ Warszawa 1852 r.; Zöllner J. F. „Briefe über Schlesien, Krakau, Wieliczka u. die Grafschaft Glatz im J. 1791,“ Berlin, 1792–1794; Grabowski Am. „Kraków i jego okolice wyd. 4-te 1844.“ „Krótki opis Bochni i Wieliczki,“ Philosophical Transactions 1760 Juli Nr. 61; Alth A. „Einige Höbenbestimmungen in der Bukowina und den angraenzenden Ländern.“ G. J. III Jahrg. 1852, 132–139; Schultes „Brief üb. Bochnia (Gehlens Journ. f. Chemie u. Phys. T. II 164–172); Moll's Ephem. der Berg-u. Hüttenk. T. III; Thürnagel „Bemerkungen üb. Wieliczka u. Bochnia.“ (Karsten Archiv. 1827, XII. 337–365); „Von den Steinsalzgruben zu Wielicza u. Bochnia in Galizien.“ Mag. f. die Bergkunde. 1791. VIII); Beudant, „Das Steinsalz von Wieliczka u. Bochnia.“ (Keferstein, Teutschl. II. 166); Kmita J. Ach. „Symbola officialium et officiorum famulorumque Zuppae Bochnensis, nec non regum et zuppariorum inclytorum nonnullae antiquitates. Accessit Joach. Vidiani de salis fodinis exegeticon. Crac. 1600; „Fodinae Bochnenses lucubrationibus poeticis illustratae (w dziełku: Liber poematum complectens Lechica admiranda, auth. Andrea Kanon S. J.“ Crac. 1643); Schober, „Zween Versuche mit dem Barometer in den polnischen Salzgruben Wieliczka u. Bochnia angestellt den 7 u. 22 Noremb. 1743.“ (Hamburg Magaz. III 250); „Physikalische Nachricht üb. die Salzgruben Wieliczka u. Bochnia.“ (Hamb. Magaz. IV, 115). Zejszner L. „Pomiar barometryczny żupy bocheńskiej w mies. marcu 1843 r. wykonany. (Bibl. Warsz. 1843 r.); Pietraszek J. Kr. „Kiedy kopalnie wielickie i bocheńskie odkryto? (Przegl. lw. r. 13-ty 1846 r.); Hauch A., „Lagerungsverhältnisse u. Abbau des Steinsalzlagers zu Bochnia in Galizien“ (Geol. Jahrb. II Jahrg. 1851 Hft. 3). M. M.
Bochnia, przysiołek wsi Szalowy.
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]
This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home. Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.
|