Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bobrujsk

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 265 ]Bobrujsk, m. pow. gub. mińskiej, pod 53° 8' szer. płn. i 46° 55' dł. wsch., na prawym brzegu Berezyny, przy ujścia Bobrujki, o 565 w. od Warszawy, 842 w. od Petersburga, 623 od Moskwy, 139 od Mińska, 110 od Mohilewa, 96 od Ihumenia, 171 od Rzeczycy, 107 od Słucka, 199 od Mozyrza (drogą pocztową). St. dr. żel. landwarowsko-romeńskiej na przestrzeni Homel-Mińsk, między Berezyną a Jasienicą, o 142 w. od Homla. St. tel. międzynarodowa. W początkach wieku XVI wzniesiono tu zamek. W r. 1502 Tatarzy okolice tutejsze plądrowali. Za Michała Glińskiego szturmem wzięty Bobrojsk r. 1508, powrócony wnet został Litwie. Piotr Tryzna, wojewoda parnawski, wymurowal kościół farny i założył rezydencyą jezuitów około 1627 r. Mieli oni tu szkoły aż do zniesienia zakonu, choć 1651 zburzono im rezydencyą i chwilowo musieli B. opuścić. Miasto, liczące za Władysława IV domów 1,880, wkrótce potem przyszlo do ostatniego upadku. W czasie powstania Bohdana Chmielnickiego, kozacy, opanowawszy Bobrujsk pod dowództwem Poddubickiego czy Podubicza, spólnie z mieszczanami bronili sie uporczywie r. 1648 przeciw oblegającym wojskom litewskim pod wodzą Wołłowicza, Gąsiewskiego i Macieja Frąckiewicza. Dopiero Janusz Radziwił, przybywszy z resztą wojska, po zdobyciu Mozyrza, skłonił ich do zdania się na łaskę. Przebaczono miastu z warunkiem wydania przywódzców buntu, którzy, przewidując los jaki ich czekał, zamknąwszy się w drewnianej baszcie, żywcem (1649) się spalili. Poddubicki zaś, rzuciwszy się w nurty Bezezyny, chciał ujść kary, ale wyciągnięty z wody, na pal wbity został a według innych powieszony. Od tego czasu stan miasta ciągle był nędzny; tylko jezuici, osadzeni przy farze, ożywiali cokolwiek miasto, utrzymując szkoły; po ich zniesieniu komisya edukacyjna ustanowiła tu szkołę akademicką podwydziałową, później zamienioną na powiatową. W r. 1741 liczono w B. 150 chałup. Starostwo przynosiło 1788 r. kwarty zł. 6,342, było w emfiteuzie Łopatto i służyło za miejsce sądów pow. rzeczyckiego. W r. 1795 B. zaliczony do rzędu miast powiatowych gubernii mińskiej. Twierdza, założona tu w 1810 r. na 14,000 wojska, ważne ma pod względem strategicznym znaczenie. Przodowe jej fortyfikacye nazywają sie fortem Fryderyka Wilhelma. W 1812 r., podczas wkroczenia Napoleona do Litwy i po odstąpieniu wojsk rossyjskich ku Moskwie, oblegała B. dywizya generała Dąbrowskiego. Pzedmieścia Mińskie i Słuckie opodal twierdzy, pięknie drewnianemi [ 266 ]domami zabudowane, rozciągają się na pół mili. Rzeką Berezyną przychodzą tu statki ze zbożem, wódką, drzewem i t. p. Miasto B. liczy 37237 mk. t. j. 20322 męż., 16915 kob.; według wyznań 17288 prawosł., 258 starego obrządku, 916 katol., 420 ewang., 17935 izr., 420 mahom. W liczbie ludności 4719 garnizonu wojskowego. Domów murowanych 8, drewn. 1982. Do miasta należy 8760 dzies. ziemi. B. ma progimnazyum 4-klasowe, szkołę 1-klasową i szkolę żydowską; szpital tylko wojskowy i żydowski; fabryk 8 (mydła, świec, wódek, piwa, miodu) z produkcyą roczną do 300 tys. rs. Handel w ręku żydów. Paraf. kościół katol. śś. Piotra i Pawła, z muru wzniesiony 1615 przez starostę Piotra Tryznę. Parafia katol. dekanatu bobrujskiego: dusz 3660. Filia w Szaciłkach; kaplice w Malimonach, Paniuszkiewiczach, Wołczynie, Piotrowiczach, Horbaczewiczach i Kisielewiczach; były prócz tego kaplice w Omelnie, Janinie, Jasnymlesie, Domanowszczyznie i Dobośni. Powiat bobrujski graniczy od półn. z ihumeńskim, od wsch. z gub. mohilewską, od płd. z pow. rzeczyckim i mozyrskim, od zach. ze słuckim. Ma według Strielbickiego 10731 w. kw. rozległości. Powierzchnia gruntu równa, błotnista, lesista, ⅖ części obszaru zajmują lasy; Berezyna dzieli powiat na dwie części nierówne. W części zachodniej płynie też rz. Ptycz a wszelkie wody bieżące w pow. są dopływami bądź Berezyny, bądź Ptyczy. Jeziór w pow. 32 a największe z nich jez. Wieczory, mające 3 w. dł. a ¾ w. szer. Dzieli się pow. na 4 zarządy policyjne, 2 okręgi sądów pokoju, 22 gminy, 136 okręgów wiejskich. Mieszkańców ma 118743 t. j. 58830 męż., 60013 kob. Według wyznań 86,713 prawosł. 6,153 katol. (podług rubrycelli 8200), 420 ewang., 3591 starego obrządku prawosł., 17,588 izr. (w r. 1857 było 11,155), mahometan 11 (wszystko bez miasta B.) . Miejscowości zaludnionych: 10 miasteczek, 61 t. z. siół, 424 wsi, 376 folw., zaśc., włości, futorów i t. p. Powiat bobrujski jest głównie lesistym krajem, bo chociaż ma dużo pól i łąk, to albo błotem pokrytych, albo nieurodzajnych. Część południowa nosi na sobie wszelkie cehy polesia, ku płn. trafiają się przestrzenie piasku; w ogóle piaszczystemi są brzegi Berezyny. Rolnictwo słabo rozwinięte, tylko hodowla lnu opłaca się korzystniej. Produktów leśnych wyrabiają tu rocznie za przybliżoną summę 1,000,000 rs. Hodowla bydła także zaniedbana; rozwinięte zato pszczelnictwo (liczą przeszło 50 tys. uli) i rybołówstwo. Przemysł fabryczny produkuje za 800 tys. rs. rocznie. Handel powiatu trzyma się głównie pobrzeża spławnej Berezyny i głównych jej przystani jak B., Parycze, Świsłocz, Hołynka i i. Drzewo i produkta leśne idą po tej rzece ku Odessie i ku Rydze. Przywóz, koleją i wodą, nieznaczny. Pod względem komunikacyi pow. bobrujski korzystne przedstawia warnuki; ma dr. żel. libawsko-romeńską, dawną szosę moskiewsko-brzeską, trakty do Mińska, Czernihowa, Słucka i i., ogółem 985 wiorst dróg komunikacyjnych. Szkół ma 30 t. j. 3 w B., 1 żeńską duchowną w Paryczach i 26 początkowych 1-klasowych. Parafij prawosławnych było w 1863 r. 59, w tej liczbie 29 od r. 1839. Parafij katolickich 4: B., Choromce, Hłusk i Świsłocz, które tworzą dekanat bobrujski dyec wileńskiej, liczący wiernych 8192. Pewna mała część pow. bobrujskiego należy do par. katol. Słuck. F. S.