On savas ke Esperanto, o plu juste l’Esperantismo, pretendas adportar « a la mond’eterne militanta » la paco e la frateso, e ke, per la sola pacifanta influo di ta linguo, la homi balde facos « granda rondon familian ». Nu ! ni konsiderez la fakti, la konduto di la sama homi qui predikas e kantas tante bela kozi. — La du Esperantista chefi, qui hastis klamar, en 1907 : « Ni restos fidelaj ! » e tale federis su momente por impedar omna reformo ed omna interkonsento kun la Delegitaro, kombatas nun inter su quale simpla shifonisti, e revelas sua bela anmi di komercistachi. Li akuzas su reciproke pri malloyaleso, hipokriteso e trahizo ; li uzas l’una kontre l’altra omna intrigi, ruzi e malnobla procedi, quin li uzis kune kontre la reformema Esperantisti, … sen havar la sama pretexto od exkuzo, pro ke li esas sempre ed egale fidela ! Li akuzas su reciproke pri ambicyo, autoritatemeso, autokrateso, tiraneso… e li esas egale justa. — L’uni akuzas l’altri esar autori di ula anonima pamfleto, shaminda procedo uzita kontre ni. Sed la sami dissemas anonima e falsa proyekto di linguo, quin li [ 304 ]prizentas quale filyo di Ido ! La du partii egalvaloras ! Sed li ne plu valoris, kande li proklamis en tuchanta konkordo sua fideleso ! Fine, singla riprochas a l’altra, ke lu facis multa malbonajo ad Esperanto ! Vere ? sed to povas signifikar nur un kozo : ke Esperanto dekadas, e dekadas pro la malsajeso e malhonesteso di sua autokrata chefi ! Altra precoza konfeso : ta honesta homi pozas sua lasta espero en… Adjuvilo, e deklaras ke, se olca povus sucesar, Ido esus mortinta ! Li do mentiis, dum du yari, kande li asertis, sive ke Ido « ne existas », sive ke ol esas « de longe mortinta » ! Li ipsa atestas en sua blinda furio, ke Ido vivas e standas sat bone. Sed li ne iluzionez : per Adjuvilo e simila shaminda procedi, li ne mortigos Ido, li mortigos nur Esperanto !
Omnakaze, Dro Zamenhof povas esar fiera e kontenta, havar tante fervoroza fideli, qui disputas inter su la monopolo di … la fideleso ! Sed, quo esas max amuzanta, l’una partio pretendas konservas e defensar la pura « Zamenhofa linguo »… mem kontre Zamenhof ipsa (kulmino di la disiplino !) ; e l’altra partio fanfaronas pri la « konstanta kunlaborado » di la Maestro, qua esas ligita ad ol per severa komercala kontrato ! Malfelica Zamenhof ! malfelica Esperanto !