[ 19 ]
Mal indikas la rekta kontralo, ex. :
granda ‑ malgranda ; bona ‑ malbona ; alta ‑ malalta ; pura ‑ malpura ; avantajo ‑ malavantajo ; amiko ‑ malamiko ; helpar ‑ malhelpar ; facila ‑ malfacila.
Quo esas kontralo ? Ta questiono ne esas solvita til nun. Se ol esus solvita, ni havus sat bona motivo por konservar mal.
Nia mal havas nun tre vasta signifiko : ol indikas la kontralo di verbi, di adjektivi, qui indikas stando, di adverbi, e c. Esas do probabla, ke on nultempe trovos ensembla logikal justigo por omna kazi, en qui ni uzas mal‑.
I. — Ni devas do explorar l’uzado di mal‑ en plura rubriki.
granda ‑ malgranda ; larja ‑ mallarja ; alta ‑ malalta ; longa ‑ mallonga ; dika ‑ maldika ; yuna ‑ malyuna.
Omna ta adjektivi indikas quanteso, sive tempala, sive spacala. L’uni indikas : « havanta multo de… », l’altri : « havanta plu malmulto de… » Ni trovis do logikal relato inter la radiko e la prefixo mal‑. Kompreneble lor ni ne povas konservar nelogikalaji quale :
| granda | havanta multo de grandeso ; | ||
| malgranda | havanta malmulto de grandeso ; | ||
| sed : | yuna | havanta malmulto de evo ; | |
| malyuna | havanta multo de evo. |
Tala nelogikalajin ni devas kompreneble supresar. Omna nia adjektivi, qui indikas quanteso, devas havar la signifiko : havanta multo de ta quanteso. Me propozas, adoptar quale radiki la vorti indikanta : « havanta multo de… », pro ke ni povas ricevar per to plu granda nombro de internaciona e naturala vorti. Ni devas do vicigar yuna per malolda.
Ni povas lor pozar la sequanta regulo : La prefixo mal‑ indikas la rekta kontralo en omna vorti, qui signifikas : mezuro. [ 20 ]II. — utila - malutila ; amiko - malamiko ; amar - malamar ; estimar - malestimar ; respektar - malrespektar ; prizar - malprizar, e c.
Omna ca vorti indikas : la relato di irgo od irgu ad irg altro od altru. Me kredas, ke on povas pozar li omni en ca du klasi : 1e relato favoranta, expresebla per : esar por… e 2e relato nefavoranta, expresebla per : esar kontre…
Pro naturaleso ni povos adoptar hike forsan : in‑ vice mal‑, ex. :
| por : | kontre : |
| utila | inutila |
| amiko | inamiko |
| amar | inamar |
| estimar | inestimar |
| respektar | inrespektar |
| prizar | inprizar |
| favorar | infavorar |
| avantajo | inavantajo, e c. |
Semblas, ke ne esas necesa chanjar ulo en nia radikaro. La nuva regulo esus :
En omna vorti, qui indikas relato, la kontralo esas expresata per la prefixo in‑.
III. — bona - malbona ; bela - malbela ; facila - malfacila ; habila - malhabila, e c.
Ta vorti indikas qualesi ; lia diverseso dependas de diversa gusti : nulo esas absolute bona od absolute malbona. Pro to hike la vorti per su ne esas kontrali, nur la gusti di personi sentas li quale kontrali. Ni povas do tute renuncar afixo indikanta kontralo ; suficas nia negala prefixo ne‑, ex. : nebona, nebela, nefacila, nehabila, e c.
IV. — armizar - malarmizar ; tronizar - maltronizar, e c.
Hike mal‑ esas tute superflua ; ni povas bone dicar : senarmigar, sentronigar, e c. Forsan esus utila, havar aparta prefixo, korespondanta a la sufixo ‑esk, qua indikus : « fineskar », sed qua samtempe indikus : « komencar la kontralo » : ex. la germana ab‑ o la franca de‑ o des‑ (détrôner). Lor on povus dicar :
| abarmizar | o | dearmizar | o | desarmizar |
| abtronizar | o | detronizar | o | destronizar |
| infektar | e | deinfektar | o | desinfektar |
| esperar | e | deesperar | o | desesperar. |
La nuva regulo esus : La prefixo des‑ indikas en omna vorti, qui expresas agado, la komenco di la kontrala agado.
Me kredas, ke en omna altra kazi, ube on uzas mal‑, ta uzo ne esas ciencale fondita ed esas Volapükajo.
Til nun anke l’uzado di mal‑ en Ido esis arbitriala : esis vere nekonsequanta, ke ni ne uzis maldextra, malklozar, e c.
Me esperas nur montrir, quale on povas korekte uzar afixi di la kontralo.
Respondo. — Ta distingi semblas a ni tro subtila, adminime por la praktikal uzado di la linguo. La kontreso esas esence la sama, sive ol aplikesas a quanteso, sive a qualeso, sive a relato, sive ad ago. Ni diskutis altraloke la kazo di l’adjektivi di quanteso : mallonga semblas signifikar malmulte longa, sed reale ol esas la kontrajo di longa, qua signifikas (vulgare) : « qua havas granda longeso » (plu granda kam l’ordinara, mezvalora o supozebla longeso). Do la sama prefixo konvenas por omna speci de kontraji distingita supere. — Ni rimarkigas, ke inutila ne povus havar altra senco kam neutila, e ke nebela semblus min forta kam malbela. Pluse, des-infektar, e c., esas vere l’ago kontrala ad infektar, e ne la « komenco » di ta ago.