Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/83

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


ascone
48


v.tr. Ⓜ ascon, asconon, asconù
sottrarre qualche cosa alla vista o alle ricerche altrui, mettendola o tenendola in luogo opportu-no (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ celare, velare, nascondere Ⓓ verhüllen, verschleiern, verstecken ◇ a) Na ota, che chësta fomena s’â vadagné ćize pü’ de grosc con jì a sejorè, ne savôla mefo olà i asco-gne, acioche l’om n’i robass. ’Na óta, che questa fomena s’ â vadagné çhize pü’ de groŝ coǹ ĝì a seŝorè, ne savôla mef-fo olà i ascogne, acćioche l’om n’i robass. DeRüM, VizBëire1833-1995:274 (MdR); b) La l’à sconeta sot un scrign. La la sconöttâ sot un sckrin. ZacchiaGB, DoiSores1858*:2 (bra.); c) Sce tu fejes velch de mel, o sce de l fé es l pensier, / Ala jënt l ascuendes, ma no a Die, che cunësc ti cuer. Ŝë tu fès̄es vëlch de mèl, o ŝë del fè hès ‘l pënsier, / Alla s̄ënt l’ascuëndes, ma no a Die, chë cunëŝ ti cuer. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); d) Por ascogne les leghermes, che cuntra orenté i bagnâ i edli Pur ascogne les legrimes, che cuntra orentè i bagnà i oudli DeclaraJM, SantaGenofefa1878:9 (Badia)
agg. Ⓜ asconus, asconuda, asconudes
sottratto alla vista, non visibile (gad., grd. F 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013, fod. Pz 1989; Ms 2005, amp. C 1986) Ⓘ nascosto Ⓓ versteckt, verborgen ◇ a) Cianbolfin à vardà olache l’é mìngol de post sconet, per se sentèr jù. Čanbolfin à vardà, olà ke l è mingol de post skonét, per se sentèr ʒ̉u. BrunelG, Cianbolpin1866:14 (caz.); b) Junde al past, che l’Agnel nes dá: / A mangé - ai amisc él sigü - / Chël divin mana ascognü. Iunde al Past, ch’l’A-gnell nes dà: / A mangiè - ai Amisc’ ell’ sigù - / Chel divin Manna ascognù. DeclaraJM, MëssaFreinademez1875:1 (Badia); c) Rencurela sciöche n gran tesur, tëgnela da düc ascognüda, y unicamënter en man a mi om i la conse-gnaraste a so ritorno Rincurla sceoucche ‘ng grang tesoro, tengn’la da duttg’ ascognuda, e unicament’r im mang a mi om ila consignaraste a so ritorno. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:24 (Badia)
se ascone (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pz 1989; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ nascondersi Ⓓ sich verstecken ◇ a) N sëul iede iel ël mucià / N chël iede bën, perdieja, / S’al scundù trëi dis te dlieja N seul jëde iel ël mucià / In kël jëde bën, per Dieſha, / S’al skendù trëi dis te dlieſha PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:62 (grd.); b) Calchedun sostien par zerto / Che di note, el và in ca e in là. / Che pì otes sun un cuerto / El se sconde là a pais-sà. Calchedun sostien par zèrto / Che di nόtte, el va, in ca e in là. / Che pi òtes su n’un querto / El se scόnde là a paisà. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:37 (amp.); c) Debann porvâra de s’ascogne col pice al mí, ch’ara podô D’ban purvāla d’s’ascogne col picce al mì, ch’ella pudō DeclaraJM, SantaGenofefa1878:61 (Badia); d) Franz s’à drë temù, l ie mucià y s’à scundù te n lën da rëur uet daujin pra streda frants s’a dra̤ tęmú, l íe mutšá i s’a škundú tę ŋ la̤ŋ da̤ róur úet da̤ užíŋ pra̤ štrę́da̤ RifesserJB, Tëune1879:108 (grd.).

ascone (LD) ↦ ascone.

ascorje Ⓔ *ACCORRIGERE x *EXCORRIGERE (GsellMM) 6 1878 ascorjeràs 2 fut. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:22)
gad. ascorje Badia ascorje fas. ascorjer fod. acorge
v.rifl. Ⓜ s’en ascorj, s’en ascorjon, s’en à ascort
s’en ascorje rendersi conto a un tratto di qual- cosa che prima non si era osservato o si ignorava (gad., fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ accorgersi Ⓓ bemerken, merken ◇ a) mo sce t’un ascorjaras n de o l’ater de to fal, mëtete en pesc mo s’ t’ n’ascorjeràs ‘ng dè o l’at’r de to fal, mettete in pesc’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:22 (Badia); b) metun pënch, che le rimorso n’i dá le bastalam d’i conscidré tan avisa, da s’un ascorje dl ingianamënt. O forsc? mettùng peinc, che ‘l rimorso n’i dà ‘l bastalam d’i considerè tang avviſa, da sen ascorje d’l ingiannament. O forsi? DeclaraJM, SantaGenofefa1878:29 (Badia).

ascorje (gad., Badia) ↦ ascorje.

ascorjer (fas.) ↦ ascorje.

ascort (fas.) ↦ acort1.

ascuender (grd.) ↦ ascone.

ascurté (Badia) ↦ scurté.

ascuté (mar.) ↦ scouté.

asen Ⓔ padan. ásen(o) ‹ ASINUS (EWD 1, 157) 6 1856 asen (BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:254)
fas. èsen bra. àsen moe. àsen fod. esen col. asen LD asen
s.m.f. Ⓜ asegn, asena, asenens
persona dura di comprendonio, ottusa (fas. A 1879; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002, fod. P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ zuccone, asino fig.Ⓓ Holzkopf, Esel fig. ◇ a) Un slemeneia n auter, che l parla da mat e da esen. Uŋ slemeneja un auter, ch’el parla da mat e da esen. PlonerM, Erzählung1FOD1856:23 (fod.)
toch de asen (fas.) Ⓘ pezzo d’asino Ⓓ Dummkopf, Esel fig. ◇ a) Se un dijessa mal de voi: mincion / Matolge, flentes, descreanzà / Gnoch, toch de àsen, desbocià / Ge dijesse, e scoderzon. S’ un dixess mal de voi: Men-tgiong / Mattolge, flentes, descreanzà / Gnoch, toch de asen, desbotgià / Ge dixesse, e scodertzong. BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:254 (bra.).

asen (col., LD) ↦ asen.

àsen (bra., moe.) ↦ asen.

asenada (bra., moe., fod., amp.) ↦ aseneda.

aseneda Ⓔ deriv. di asen (EWD 1, 157) 6 1844 azenada (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:116)
gad. asinada Badia asinada fas. asenèda bra. asenada moe. asenada fod. asenada amp. asenada
s.f. Ⓜ asenedes
azione, parole da sciocco, cosa fatta o detta in modo sciocco, senza adeguatamente riflettere (gad. A 1879; Ma 1950, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp.) Ⓘ sciocchezza Ⓓ Dummheit ◇ a) Chel ra porta ben zimada, / parché ‘l à ra cassa in man, / ma s’el pó fei n’asenada, / el no speta mai doman. Chel ra pòrta ben z̄imada, / parché l’a ra casa in man, / ma s’ el po fei n’a-zenada, / el no spèta mai domàn. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:116 (amp.).

asenèda (fas.) ↦ aseneda.

asenon Ⓔ deriv. di asen (EWD 1, 157) 6 1856 asenogn pl. (BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:250)
fas. asenon bra. asenon fod. asenon
s.m.f. Ⓜ asenogn, asenona, asenones
persona stupida (fas., fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005) Ⓘ stupido, sciocco Ⓓ Dummkopf, Tölpel ◇ a) Con ste bujìe se fasc spaent / Ai peres bec, e po la jent / Ne disc che sion gregn asenogn. Con ste buxie se fas spavent / Ai peress betc, e po la xent / Ne dìs che siong gregn asenogn. BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:250 (bra.); b) De Fascia l’é vera n aon abù tropes omenogn / Ma nesciun tant mat che Sepon / Che se fasc veder da duc per n asenon De Fassa le vera na hon bu tropes omenogn Ma nessun tant mat che Sepong / Che se fass veder da dutc per un assenong /Che se fass veder da dutc per un assenong PollamV, Viva-