Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/79

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


arjent
44


d’or e d’argent. PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:267 (bra.).

arjent (fas., bra., fod., LD) ↦ arjent.

arjënt (gad., Badia, grd.) ↦ arjent.

arjigné Ⓔ deriv. di enjign (EWD 4, 85) 6 1878 arjignè (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:7)
gad. arjigné mar. arjigné Badia arjigné grd. arjinië fod. arjigné
v.tr. Ⓜ arjigna
predisporre qualcosa in modo che sia pronto all’u-so (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953, fod. DLS 2002) Ⓘ preparare Ⓓ bereiten ◇ a) intan che la contëssa döt spordüda salta te ciasadafüch a i arjigné le past intang che la contessa dutt spurduda salta te ciaſa da fuc a i arjignè ‘l past DeclaraJM, SantaGenofefa1878:7 (Badia); b) Y coiô söles crëpes y dai lëgns müstl süt, por i arjigné n pinic plü comodo al’ama-rada. E coiō soulles creppes e dai lengn’s must’l sūtt, pur i arjignè ‘ng pinic’ plou comodo all’ amarada. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:71 (Badia).

arjigné (gad., mar., Badia, fod.) ↦ arjigné.

arjinië (grd.) ↦ arjigné.

arjonje Ⓔ ADJUNGERE (EWD 1, 140) 6 1865 ars̄oŋs̄er (PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1)
gad. arjunje mar. arjunje Badia arjunje grd. arjonjer fas. arjonjer fod. arjonje amp. darśonśe, arśonśe † LD arjonje
v.tr. Ⓜ arjonj, arjonjon, arjont
1 congiungersi con qualcuno che precede, arrivare a riunirsi con qualcuno che sta davanti nello spa-zio (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ raggiungere Ⓓ erreichen, einholen ◇ a) y sce n’esson plü da s’odëi sön chësta tera, ciara de m’arjunje cun bones operes en Cil. e se n’es-sung plou da s’udei soung chesta terra, ciara de m’arjunje cung bones operes in Ceìl. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:4 (Badia)
2 raggiungere un dato punto (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fod. T 1934; Pe 1973; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ giungere, arrivare Ⓓ reichen ◇ a) la berba lungia, ch’arjunjô cina al piet la berba lungia, ch’arjunjō cina al piete DeclaraJM, SantaGenofefa1878:123 (Badia)
3 conseguire un risultato, conquistare (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ conseguire, raggiungere Ⓓ erreichen, erlangen ◇ a) La fertuna, ch’Idie te dà, godete cun pesc y gën, / Ma jaghëia daniëura d’arjonjer tost n majer bën. La fortuna, ch’Iddie te dà, gòdetë con pes̄ y gëŋ, / Ma s̄agheja d’ugnëura d’ars̄oŋs̄er tòst uŋ mas̄er bëŋ. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.)
4 cogliere, raggiungere di sorpresa (gad.) Ⓘ sorprendere Ⓓ ereilen ◇ a) la mort nes pó arjunje dertan a ciasa, co tla batalia, é solamënter Idî ch’i tëgn le brac la mort nes pō arjungje dertang a ciaſa, che t’ la battaglia, è solamentr Iddì ch’i tangn’ ‘l bracc’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:8 (Badia).

arjonje (fod., LD) ↦ arjonje.

arjonjer (grd., fas.) ↦ arjonje.

arjont (mar.) ↦ arjent.

arjunje (gad., mar., Badia) ↦ arjonje.

arlarch (bra.) ↦ alerch.

arlerch (Badia) ↦ alerch.

arloio (amp.) ↦ orloio.

arlongé Ⓔ *ALLONGĀRE (GsellMM) 6 1856 arlungié (PlonerM, Erzählung5MAR1856:26)
gad. arlungé mar. arlungé
v.tr. Ⓜ arlongia
rendere più lungo (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998) Ⓘ allungare Ⓓ verlängern ◇ a) la sora grazia, ch’al ess da damané da Dio, foss de i arlungé la vita fina tant, ch’al podess paié i debic la sora grazia, ch’el es da damanè da Dio, foss de i arlungié la vita fiŋ a taŋt, ch’ël podess payè i debitŝ PlonerM, Erzählung5MAR1856:26 (mar.).

arlungé (gad., mar., Badia) ↦ arlongé.

arma (mar.) ↦ anima.

arma (bra., col., amp.) ↦ erma.

armà (col., amp.) ↦ armé2.

armada (gad., mar., Badia, bra., fod.) ↦ armeda.

armagnes (mar.) ↦ almaies.

armangoré (mar.) ↦ amangoré.

armar (bra., moe.) ↦ armé2.

armé1 Ⓔ ARMĀRIUM (EWD 1, 143) 6 1763 armè ‘pluteus’ (Bartolomei1763-1976:69)
gad. armé mar. armé Badia armè fas. armer caz. armer bra. armer fod. almierch amp. armei LD armé
s.m.
grande mobile a uno o più battenti e a uno o più cor-pi usato per conservare indumenti od oggetti vari (gad. B 1763; A 1879; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; G 1923; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. G 1923; T 1934; Pe 1973; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ armadio Ⓓ Schrank ◇ a) Pian desche n cuch / Son sentà su n ciuch, / Dapò me cogne con-tentar de aer / Per scrivania na crigna de armer Pian de-skè n kuk / Song sentà su n čuk, / Dapò me kogne konten-tar de aèr / Per skrivania na krigna de armèr BrunelG, Fenì1836-2013:354 (bra.); b) el l’é se n jit daìte te n piz de dò n armer el l è sin ʒ̉it daìte te n piʒ de do un armer BrunelG, Cianbolpin1866:17 (caz.).

armé (gad., mar., LD) ↦ armé1.

armé2 Ⓔ it. armare ‹ ARMĀRE (EWD 1, 143) 6 1813 arme (RungaudieP, LaStacions1813-1878:90)
gad. armé Badia armè grd. armé fas. armèr bra. armar moe. armar fod. armé col. armà amp. armà LD armé
v.tr. Ⓜ armeia
fornire di armi o di qualità morali (gad. Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pz 1989; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ armare Ⓓ bewaffnen, wappnen ◇ a) V’adore pra chësta cuinta Stazion, salvator amabl, judà dal Zirené a purté la Crëusc, ie ve prëie cun fidanza d’armé mi cuer dëibl cun na gran pazienza a supurté i travaies de chësta vita V’adore pra chasta quin-ta Stazion, salvator amabl, schudà dal Zirene a purtè la crousch, je ve preje cun fidanza d’arme mi cuer deibl c’ una gran pazienza a superte i travajes de chesta vita RungaudieP, LaStacions1813-1878:90 (grd.)
p.p. come agg. Ⓜ armés, armeda, armedes
fornito di armi (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ armato Ⓓ bewaffnet ◇ a) I é vegnui a voler se vendicar, / E armé a voler ge dar / E far ai fenc da Pera / Na strage e na vera. I e vegnui a voler se vendikár, / E armè a voler je dar / E far a i fenč da Perra / Una straǧe e una vera. BrunelG, MusciatSalin1845:6 (bra.).

armé (gad., grd., fod., LD) ↦ armé2.

armè (Badia) ↦ armé1.

armè (Badia) ↦ armé2.