Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/781

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


pom
746



frutto del melo (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ mela Ⓓ Apfel ◇ a) Vëi él, che - sco n pom frat inte püch tëmp en dezipa na cësta intiera - n rie cristian pò ejerzité na ria influënza sö i atri. Vëi él, che - sco ‘ǹ pom frad inte püc tëmp eǹ decipa ‘na ćësta intiera - ‘ǹ rie cristiaǹ pò eŝercité ‘na ria influënza seu i atri. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:264 (MdR); b) D. Insciö! Aste forsce mangé de chi poms, che iö t’â proibì? D. Insceu! Haste forŝe mangé de chi poms, ch’jeu t’ [h]â proibì? DeRüM, Perdicadù1833-1995:282 (MdR); c) l’era n bel tous, ros e bianch desche n pom e san desche n pesc l era n bel tous, ros e biank deske un pom e san deske n peš BrunelG, Cianbolpin1866:4 (caz.); d) Tra chësc tëmp êra afacendada ad abiné sö por l’invern poms y përs salvari Tra chesc’ temp ēla affaccendada ad abbinè sou pur l’ingvēr pom e per selvari DeclaraJM, SantaGenofefa1878:55 (Badia)
legn da poms (gad. V/P 1998) Ⓘ melo Ⓓ Apfelbaum ◇ a) Söinsom la val s’alzel dui lëgns un da poms, l’ater da përs salvari. Soung somm la val s’alz’l dui lengn’s ung da pom, l’at’r da pēr salvari. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:48 (Badia) ◆ pom vert (gad.) Ⓘ melarosa Ⓓ Rosenapfel ◇ a) la melarosa, o pom vërt, la zicüta, y le fongun cöce da tac blanc la melarosa, o pom vert, la zicuta, e ‘l fungung coucce da tac’ blanc’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:53 (Badia).

pom (gad., mar., Badia, grd., fas., caz., fod., LD, MdR) ↦ pom.

pomacian Ⓔ comp. di pom + da + cian ‹ POMUM CANIS (Lardschneider 1933:285) 6 1878 pomaciang (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:48)
gad. pomacian mar. pomaćian Badia pomaćian grd. pomacian fas. pomacian
s.m. Ⓜ pomacians
frutto della rosa canina (gad., fas. Mz 1976) Ⓘ coccola della rosa canina Ⓓ Hagebutte ◇ a) Mo gnide mo cun me a conscidré i popi de pomacian, ai contëgn flus cöcenes mo gnidemo commè a considerè i pōpi d’pomaciang, ei contengn’ flŭs couccenes DeclaraJM, SantaGenofefa1878:48 (Badia); b) Dal’atra pert, cioé ala doman, él ince brüsces cun dër pices spines; a chëres i dijon flus de pomacian, iló vëigheste ince popi de flus sö lunc. Dall’ atra pērt, cioè alla dumang, elle incie brusces cung der picces spines; a chelles i dijung flus d’pomaciang, illō veigheste incie pōpi d’flus sou luntg’. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:48 (Badia); c) tan dî, cina che les rötes da sleghes ê ciariades de bi früc fosc lominusc, chëres da röses de cognores cöcenes, o pomacian, y i vicí scomenciâ a s’ un joré de coa tan dī, cina che les routes da sleghes ē ciariades d’bi fruttg’ fosc’ luminusc’, chelles da rouſes d’cognores couccenes, o pomaciang, e i vicceì scomenceā a sung jorè d’cō DeclaraJM, SantaGenofefa1878:52 (Badia); d) Tra chësc tëmp êra afacendada ad abiné sö por l’invern poms y përs salvari, fajöi, nojeles, paromores, pomacian, y düc i früc da podëi mangé Tra chesc’ temp ēla affaccendada ad abbinè sou pur l’ingvēr pom e per selvari, fasceoui, nuscelles, paromores, pomaciang, e duttg’ i fruttg’ da pudei mangiè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:55 (Badia).

pomacian (gad., grd., fas.) ↦ pomacian.

pomaćian (mar., Badia) ↦ pomacian.

pömassa (gad.) ↦ purmassa.

pomo (amp.) ↦ pom.

pompa Ⓔ it. pompa ‹ POMPA ‹ πομπή (EWD 5, 344) 6 1865 pompa (PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1)
gad. pumpa mar. pumpa Badia pumpa grd. pompa fas. pompa
s.f. sg.
esibizione di lusso e ricchezza, soprattutto nel vestire (gad. P/P 1966, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; DILF 2013) Ⓘ pompa, sfarzo Ⓓ Pomp, Pracht, Prunk ◇ a) Suvënz à chël, [che] ie spintlà, de bon’opres bela cumpëida, / Ntant che l rich cun gran pompa se furnësc te or y te sëida. Suënz hà chëll, jè spintlà de bon’ opres bölla cumpëida, / ’Ntaŋchë ‘l rich con graŋ pompa së furnës̄ t’ òr y te sëida. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); b) la fej senté sön n ciaval forní cun pumpa y s’un sparësc impara acompagné da n trup de cavalcanc la fesc’ sentè sounung ciaval fornì cung pumpa e s’ung sparesc’ impara accompagnè dang trupp de cavalcanti DeclaraJM, SantaGenofefa1878:5 (Badia); c) Canch’al odô le conte vistí en pumpa da ciavalier Cang ch’el odō ‘l conte vistì in pumpa da cavalier DeclaraJM, SantaGenofefa1878:93 (Badia).

pompa (grd., fas.) ↦ pompa.

pona po ‹ POST + - na (allungo ‘vuoto’ della parola) (GsellMM) 6 1864 pòna (VianUA, JanAmalà1864:199)
grd. pona
avv.
in seguito, in un tempo o in un momento successivo (grd. L 1933; F 2002; DLS 2002) Ⓘ poi Ⓓ dann, danach ◇ a) messësses unì cun me, y te mustrësse coche é fat; ma pona messësses fé do muesseses uni con më, y të mustrësse coche hè fàtt; ma pòna muesseses fè dò VianUA, JanAmalà1864:199 (grd.); b) Vënder sci, vënder, ma nsci che é dit; pona vo me dajëis i bre dinei, y ie ve dé i defec tl marcià. Vënder ŝi, vënder, mà ŋŝi che hè ditt; pòna vo më daŝëis i brè dinëi, y jö vë dè i dëffetg tel mertgià. VianUA, JanTone1864:199 (grd.).

pona (grd.) ↦ pona.

ponde (amp.) ↦ pone.

ponder (grd.) ↦ pone.

ponder † (moe.) ↦ pone.

pone Ⓔ PŌNERE (EWD 5, 345; http://www.atilf.fr/DERom/entree/’pone-) 6 1763 sa poneschù ‘jaceo’; schepon schù ‘deijcio’; sepone ‘innitor’ (Bartolomei1763-1976:96, 98)
gad. pone mar. pone Badia pone grd. ponder fas. poner moe. ponder † fod. pone amp. ponde LD pone MdR pone
v.tr. Ⓜ pon, ponon, ponù
collocare, deporre con molto riguardo (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ porre, adagiare Ⓓ setzen, stellen, legen ◇ a) Sön chësc á Genofefa injopé le pice te n ciöm de so guant, y canch’al ê indormedí, le ponera te n piz dla caverna Soung chesc’ à Genofefa ingjoppè ‘l picce teng ceum d’so guant, e cang ch’el ē indorm’dì, ‘l ponela teng pizz d’la caverna DeclaraJM, SantaGenofefa1878:34 (Badia); b) La uma le ponn dan se ia por tera La uma ‘l pŏn’ dang sè ia pur terra DeclaraJM, SantaGenofefa1878:33 (Badia); c) la compagnia s’é inviada cuntra le ciastel, mo amesa strada ciafi la letaia, dër comoda por la contëssa y Schmerzenreich, che s’á atira ponü ite la compagnia s’è inviada cuntra ‘l ciastell, mo a mēſa strada ceaffi la lettaia, der comoda pur la contessa e Schmerzenreich, ch’s’à attira ponù ite DeclaraJM, SantaGenofefa1878:102 (Badia)
p.p. come agg. Ⓜ ponù, ponus, ponuda, ponudes
giacente in posizione distesa (gad., MdR) Ⓘ sdraiato, adagiato Ⓓ gelegt ◇ a) Stëise forsce püch bëin, dè de chël che sëis inćiamò ponü inte le let. Stëise forŝe püc bëiǹ, dè de quël che sëis inçhiamò ponü inte le lett. DeRüM, InciamòInteLet1833-1995:247 (MdR); b) Sëgn ch’ara ê ponüda,