Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/606

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


massa
571


1
(gad. V/P 1998, grd. L 1933; F 2002, fod. Ms 2005) Ⓘ Martino Ⓓ Martin ◇ a) Vé Martin, / t’es ligherzin, mo ligrëza tla ciavëza! Vè Martin, / t’ es ligherzin, mo ligrëza tla ćiavëza! DeclaraJM, MFrenes1857-1988:9 (Badia)
da san Martin (grd.) Ⓘ il giorno di san Martino Ⓓ am Tag des Hl. Martin ◇ a) Canche l nevic à audì chësc, i à ël fat a savëi, che la dëssa pur sté zënza tëma, che permò da S. Martin mazen l’auces! Càŋchè ‘l nëviĉ hà àudi chëst, jë hà ël fàtt a savëi, che la dëssa pur stè zenza tëma, che permò da S. Martiŋ mazzuŋ l’àutges! VianUA, MutaNevic1864:197 (grd.).

Martin (gad., mar., Badia, grd., fas., fod.) ↦ Martin.

martöre (gad., Badia) ↦ martuere.

martuere Ⓔ it. ven. mortorio (Gsell 1993b:183) 6 1848 martöre (PiccolruazA, Scassada1848-1978:70)
gad. martöre mar. martere Badia martöre
s.m. Ⓜ martueri
bambino di costituzione fisica fragile (gad. Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998) Ⓘ bimbo debole e di scarsa salute Ⓓ kränkliches und zurückgebliebenes Kind ◇ a) Chësc martöre / al s’an möres / dala sonn chiló. Chësc martöre / al s’ an möre / dala sonn chilò. PiccolruazA, Scassada1848-1978:70 (Badia).

marudel Ⓔ da collegare con il prelat. * marra (Elwert 1943:208) 6 1836 marudie pl. (BrunelG, Fenì1836-2013:354)
fas. marudel caz. merudel bra. marudel
s.m. Ⓜ marudiei
cumulo di fieno (fas. R 1914/99; Mz 1976) Ⓘ mucchio di fieno Ⓓ Heuhaufen, Heuschober ◇ a) Con n pra mez da sear e mez seà / E i marudìe duc amò da cerir encà. Kong un prà mez da sear e mez seà / E i marudie duč amò da čerir nka. BrunelG, Fenì1836-2013:354 (bra.).

marudel (fas., bra.) ↦ marudel.

marueia (grd.) ↦ marevueia.

marz (col.) ↦ merc.

marzelà (amp.) ↦ massalé.

marzo (amp.) ↦ merc.

mas (col.) ↦ mesc.

masc (bra., moe., amp.) ↦ mesc.

masćé (mar.) ↦ mastié.

mascèra (fas., caz.) ↦ massera.

mascia (fod.) ↦ massa2.

mascima Ⓔ nordit. massima (da MAXIMUS) (EWD 4, 347) 6 1833 masŝima (DeRüM, CossesNöies1833-1995:278)
gad. mascima Badia mascima grd. mascima fas. màscima fod. mascima col. massima amp. massima LD mascima MdR mascima
avv.
prima di tutto, prima di ogni altra cosa, per prima cosa; innanzitutto (gad. Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953; DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ soprattutto, particolarmente, anzitutto Ⓓ besonders, insbesondere, vor allem ◇ a) Dant ia se la dêven bona, e mascima con chëstes ëles podôven fà ći ch’an orova. Dantìa se la deveǹ bonna, e masŝima con questes ëlles podòveǹ fà çhi ch’an orova. DeRüM, CossesNöies1833-1995:278 (MdR); b) Bogna sentì i spropositi e le resìe che i parla finamai tra la jent bassa, massima la joventù. Bogna sentì i spropositi e le resìe che i parla finanamai tra la jent bassa, massima la joventù. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.).

mascima (gad., Badia, grd., fod., LD, MdR) ↦ masci-

ma.

màscima (fas.) ↦ mascima.

mascimamenter Ⓔ nordit. mascimamente (EWD 4, 347) 6 1813 maschimamenter (RungaudieP, LaStacions1813-1878:88)
gad. mascimamënter mar. mascimamonter Badia mascimamënter grd. mascimamënter fas. mascimameter MdR mascimamënter
avv.
soprattutto, principalmente (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013;, MdR) Ⓘ massimamente, soprattutto Ⓓ besonders, hauptsächlich ◇ a) me tole fermamënter dant, cula vosta santa grazia de me schivé da duc i picëi, mascimamënter dai murtei me tolle fermamenter dant, colla vosta santa grazia de me schkive da dutg i pitziej, maschimamenter dai mortej RungaudieP, LaStacions1813-1878:88 (grd.); b) Iö sà, che bevëis gën le cafè. / Ël é vëi, iö le bëi gën, mascimamënter inte vosta compagnia deletora. Jeu sa, che bevëis giaǹ le caffè. / Ël é vëi, jeu le bëi giaǹ, masŝimamëntr inte vosta compagnia delettóra. DeRüM, AvëiseVöiaBëire1833-1995:236 (MdR); c) Chëlun majer o miëur bën pudons nëus fé ala patria, auter che chël de nsenië y de nstruì la joventù, mascimamënter a chisc tëmpes, ulache la ie tan ruineda Chl’ uŋ màs̄er o miour ben pudons nous fè alla patria, auter chë chëll de ’ŋsëgnè y de ‘nstruì la s̄oventù, maŝŝimamënter a chis tempes, ulà chë la jè tan ruineda PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.).

mascimamënter (gad., Badia, grd., MdR) ↦ masci-

mamenter.

mascimameter (fas.) ↦ mascimamenter.

mascimamonter (mar.) ↦ mascimamenter.

masena (col.) ↦ majena.

masenà (col.) ↦ majené.

maser (Badia) ↦ majer.

maśo (amp.) ↦ mei.

massa1 Ⓔ MASSA (EWD 4, 348) 6 1763 massa passu (u gall.) ‘torpeo’ (Bartolomei1763-1976:87)
gad. massa mar. massa Badia massa grd. massa fas. massa caz. massa bra. massa fod. massa amp. massa LD massa MdR massa
avv.
-in maniera, misura esagerata, eccessiva (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ troppo Ⓓ allzu, zu viel ◇ a) Seniëura, respuend l dutëur, percie che i tuchëis massa suvënz cun la lënga. segniœura, respuend l’dutœur, pertgiœkœ i tukæis massa suænts cun la lenga. PlonerM, Erzählung3GRD1807:46 (grd.); b) Ma l’é retornà en se, e l’à dit, cotenc de urees che à en cèsa de mi père massa pan, e gé more chiò da fam. Ma l’é retorná in se, e l’a dit, coteng de urées che ha in tgiesa de mi pére massa pan, e jé more cgló da fam. HallerJTh, FigliolProdigoCAZ1832:144 (caz.); c) Por i agn ch’à da gnì, / Ne se mëssen nudrì / Massa [de] gran speranzes, no! Por i agn ch’ha da gnì, / Ne se mëssaǹ nudrì / Massa [d’] graǹ speranzes, nò! DeRüM, GroßeHoffnungen1833-1995:291 (MdR); d) I madiés via de daante / de tuoi al Chino i à śà proà, / che con chi del Padresante / i aea massa da sofià. I madiés via de davante / de tuói al Chino i a za provà, / che con chi del Padresante / i avea masa da sofià. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:111 (amp.); e) Al fô tröp por n te’ lüch. / Mo impó döt massa püch. Al fo tröp por ën të lüc. / Ma inpö düt massa püc. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:4 (Badia); f) B. Ió la tolesse ben, se no la fossa massa burta. B. Io la tolössö ben, sö no la fossô massa burta. ZacchiaGB, DescorsFascegn1858*:2 (bra.); g) Ala roba no purté no massa