Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/598

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


mangé
563


uta la l’à manada a filar col fus. La la fasöa sömper lurar. Nôutô la la manada a filar col fus. ZacchiaGB, DoiSores1858*:1 (bra.); h) Ne fossel morvëia, sce Chël Bel Dî en paraisc / menass l’Orco o ciamó valch deplü / a castié n te gran piciadú? Ne fóssel mervöia, sce Chël Bel Dî in paraîsc / menessa l’Orco o ćiamò valch de più / a ćiastié n te’ gran pićiadu? PescostaC, OrcoIocl1858-1994:235 (Badia); i) ie jit ora abenëura a crì lauranc per i mandé te si vinia cul pat, ch’ëi giaterà na munëida è s̄it òra a bon’ ëura a cri lauràntg per i màndè te si vigna col pàtt, ch’ëi giaterà na munëida VianUA, LaurancVinia1864:194 (grd.); j) Dassëis mpo mandé a medejines; che sce no ve varësc defin, almancul slongerà chëles la vita Dassàis inpò màndè a mëdes̄ines; che ŝe no vè vareŝ defiŋ, almancull slongerà chëlles la vita VianUA, JanAmalà1864:200 (grd.); k) Anpezane co ‘l é alora / De sta besties, ce faron / Saeo ce fei?… / Par el mondo i mandaron. Ampezzane colè allora / De sta besties, ce faròn / Saveo ce fei?… / Par el mondo i mandarŏn. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:24 (amp.); l) E canche un busc de stories / Natural i mandaron / Parché reste una memoria / De sta nobil sezion. E canche un busc de stories / Natural i mandaròn / Par’ chè reste una memoria / De sta nobil Seziòn. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:24 (amp.); m) al se ërj sö, alza chi bi edli vis al Cil, y mëna sö n baje druché söi dëic el sè verc’ sou, alza chi bi oudli vīs al Ceìl, e mena sou ‘ng baje drucchè sou i deitg’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:47 (Badia)
che Idio la mane bona (fod.) Ⓘ che Dio la mandi buona Ⓓ Gott sei uns gnädig ◇ a) Idio ne la mande bona a noi e a lori. Iddio ne la mande bona a noi e a lori. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:433 (col.) ◆ mané a tò (fas. DILF 2013) Ⓘ mandare a prendere Ⓓ holen schicken ◇ a) Chisc scomenza a meter pegn e a manèr a tor la femenes. Kis scomenza a meter pen e a manér a tor la femenes. BrunelG, Cianbolpin1866:10 (caz.) ◆ mané fora (fas.) Ⓘ mandare Ⓓ schicken ◇ a) no t’ès brea de te cruzièr per la feides, che gé mane fora mia mascèra e chela les pèra dutes ja Cianacei no t’es brea de te cruzier per la feides, ke ğe mane fora mia mašera e kela les pera dutes ʒ̉a Čanačei BrunelG, Cianbolpin1866:5 (caz.) ◆ mané ze-

ruch (gad. V/P 1998; DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fod. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ rispedire Ⓓ zurückschicken ◇ a) Iö ves prëie dunca de m’en menè diesc urnes d’ater, mo de miù che chëst é, scenò ves le mëni zuruch Jeu ves prëÿe dunca de m’eǹ menè di[e]ŝ urnes d’atr, mó de miù che quëst é, ŝenò ves le mëni zuruc DeRüM, VinChëstAnn1833-1995:287 (MdR).

mané (fod., LD) ↦ mané.

manea (grd.) ↦ manera.

manèa (moe.) ↦ manera.

manech (bra., moe., col.) ↦ mane.

manego (amp.) ↦ mane.

manejar (bra., moe.) ↦ manejé.

manejé Ⓔ ven.-trent. manezar ‹ it. maneggiare (Gsell 1990a:122) 6 1852 manasè (PescostaC, SonëtCoratBadia1852:2)
gad. manajé mar. manajé Badia manajé grd. manejé fas. manejèr bra. manejar moe. manejar fod. manejé col. manijà amp. maniśà LD manejé
v.tr. Ⓜ manejeia
1 saper usare qualcosa con particolare capacità o abilità (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp. A 1879) Ⓘ maneggiare Ⓓ handhaben ◇ b) Y le mal él, ch’i sá ma da manajé la spada y no la lënga E ‘l mal elle, ch’i sa ma da manajè la spada e no la leinga DeclaraJM, SantaGenofefa1878:112 (Badia)
2 amministrare per conto proprio o di terzi (gad. Pi 1967; DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ gestire, amministrare Ⓓ verwalten ◇ a) Na te gran cöra a manajé / Fôl impó incö dër gaiert / Y bunfrësch adora y tert. Na te gran cüra a manasè / Folle inpo incö dar gaiert / E bung frasc adora e tert. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:2 (Badia).

manejé (grd., fod., LD) ↦ manejé.

manejèr (fas.) ↦ manejé.

manèr (fas., caz.) ↦ mané.

manera Ⓔ MANUĀRIA (EWD 4, 308) 6 1763 manara ‘securis’ (Bartolomei1763-1976:86)
gad. manara mar. manara Badia manara grd. manea fas. manaa caz. manaa bra. manaa moe. manèa fod. manera col. manara amp. manera LD manera
s.f. Ⓜ maneres
utensile destinato all’abbattimento degli alberi e alla lavorazione del legname (gad. B 1763; A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; G 1923; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; G 1923; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ ascia, scure Ⓓ Beil, Axt ◇ a) Dut i jiva bel de man / La manea y l gran paian Dut i ſhiva bel de man / La manea i l gran pajan PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:63 (grd.); b) mile otes plütosc morí sot ala manara, co tigní fora plü dî chësc tormënt mille ŏtes plouttosc’ morì soutt alla manara, che tignì fora plou dī chesc’ torment DeclaraJM, SantaGenofefa1878:125 (Badia).

manera (fod., amp., LD) ↦ manera.

mangare (amp.) ↦ magari.

mangé Ⓔ it. mangiare ‹ frz. manger ‹ MANDŪCĀRE (EWD 4, 316) 6 1763 manschè ‘edo’; ne po manschè ‘non possum edere’ (Bartolomei1763-1976:86, 89)
gad. mangé mar. mangé Badia mangé fod. mangé LD mangé MdR mangé
v.tr. Ⓜ mangia
1 ingerire, immettere nell’organismo alimenti solidi e semisolidi (gad. B 1763; A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, fod. A 1879; G 1923; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ mangiare Ⓓ essen ◇ a) Y tolede ca chël videl gras, y tolele ia, y mangiunde, y stunde de bona vëia. E tolléde cà chel videl gras, e tolléle ia, e mangiunde, e stunde de bona vöja. HallerJTh, FigliolProdigoBAD1832:140 (Badia); b) y mai ne m’aste dé n asó, ch’iö ess podü me le mangé cun mi amisc e mai ne m’hàste de n’asó, ch’iö esse podü mel mangié cung mi amici HallerJTh, FigliolProdigoBAD1832:141 (Badia); c) e mei no m’ei dé n asol da me l mangé de bona voia con miei amisc e méi no m’éi dé ‘ng azól da mel mangié de bona voja con miei amis HallerJTh, FigliolProdigoFOD1832:152 (fod.); d) Via, mo mangede inćiamò n püch de chëst rost e un pü’ de salata. Via, mò mangiede inçhiamò ‘ǹ püc de quest rost e uǹ pü’ de salata. DeRüM, TütParecé1833-1995:255 (MdR); e) Iö sun bëin ligher, sc’ ëles ves plej. / Mangiunse n püch de ćiajó vedl pro na taza de vin. Jeu suǹ bëiǹ ligr, ŝ’ ëlles ves pläŝ. / Mangiunse ‘ǹ püc de çhiaŝó vedl prò ‘na tazza de viǹ. DeRüM, TütParecé1833-1995:255 (MdR)
2 assunzione di cibo da parte di animali (gad. V/P 1998, fod.) Ⓘ mangiare Ⓓ fressen ◇ a) Al orea emplí so onter de ro, che mangiâ i porcí E oróa impli so venter de ró, che mangiava i portschi HallerJTh, FigliolProdigoMAR1832:139 (mar.); b) L ava tánta la gran fam, che l