Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/597

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


manco
562


bravöra y le gran coraje tles batalies, co por süa sinziera religiun da duttg’ respettè nia manco pur sua bravura e ‘l grang coraggio t’ les battalies, che pur sua sinzira religiung DeclaraJM, SantaGenofefa1878:1 (Badia); h) deach’ai é da peso co le lu, y á manco ciorvel co nosta cerva dea ch’ei è da peſo ch’ ‘l lù, e à manco cervell che nosta cerfa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:66 (Badia)
tant manco (gad.) Ⓘ tanto meno Ⓓ desto weniger ◇ a) Tan manco arjunjes to odio chi che m’á batü ia le ce Tang manco arjunje to odio chicche m’ha battù ia ‘l cie DeclaraJM, SantaGenofefa1878:23 (Badia).

manco (gad., mar., Badia, grd., fas., bra., col., amp., LD, MdR) ↦ manco.

mánco (fod.) ↦ manco.

mancogna Ⓔ it. malinconia ‹ MELANCHOLIA ‹ μελαγχολία (EWD 4, 299) 6 1878 mancogna (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:82)
gad. mancogna mar. mancogna Badia mancogna fas. manconia
s.f. Ⓜ manconies
dolce e delicata tristezza, vaga e intima mestizia (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998) Ⓘ malinconia, fastidio, avvilimento Ⓓ Melancholie, Verdruss, Verzagtheit ◇ a) Demez ch’ê chësc, se dê le conte vigni de plü ala mancogna D’mezz ch’ē chesc’, sè dē ‘l conte vigne dè plou alla mancogna DeclaraJM, SantaGenofefa1878:82 (Badia).

mancogna (gad., mar., Badia) ↦ mancogna.

manconia (fas.) ↦ mancogna.

mancul (grd.) ↦ manco.

mandà (col., amp.) ↦ mané.

mandat Ⓔ it. mandato 6 1873 mandato (Anonim, Monumento1873:1)
gad. mandat grd. mandat fas. mandat fod. mandat amp. mandato LD mandat
s.m. Ⓜ mandac
ordine di eseguire qualcosa, incarico formale (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, amp., LD DLS 2002) Ⓘ mandato Ⓓ Mandat, Auftrag ◇ a) Sun chel che r’à abù fato / Ades in sti tre ane, / Dapò che r’à el mandato / El par de fei malane… Sun chel che r’ á abù fatto / Adés in sti tre anne, / Dappó che r’ á el mandato / El par de fei malanne… Anonim, Monumento1873:1 (amp.).

mandat (gad., grd., fas., fod., LD) ↦ mandat.

mandato (amp.) ↦ mandat.

mandé (grd.) ↦ mané.

mane Ⓔ MANICUS (EWD 4, 312) 6 1763 el mane ‘manubrium, ansa’ (Bartolomei1763-1976:86)
gad. mane mar. mano Badia mane grd. mane fas. mènech bra. manech moe. manech fod. mane col. manech amp. manego LD mane
s.m. Ⓜ mani
parte sottile che nelle piante erbacee sostiene foglie, fiori e frutti (gad. Ma 1950; V/P 1998, grd., fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. T 1934; Pz 1989; Ms 2005, amp. Q/K/F 1983; C 1986) Ⓘ gambo, picciolo Ⓓ Stängel, Stiel ◇ a) Ciara coche la coa é fata, mo dá amënt che les spines ne te punjes. Ara é fata de mani sëc d’erba, daite sotrac cun na pelicia morjela, scöra. Ciara cocche la cō e fatta, mo dà a ment ch’les spines net’ punje. Ella è fatta d’mànesc’ secc’ d’erba, daite sottrattg’ cuna piliccea morjella, scūra. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:49 (Badia).

mane (gad., Badia, grd., fod., LD) ↦ mane.

mané Ⓔ MANDĀRE (Lardschneider 1933:200); forma gad. x MENĀRE 6 1631 (ne) mane (fuora) 3 cong. (Proclama1631-1991:156)
gad. mené mar. mené Badia mené grd. mandé fas. manèr caz. manèr bra. manar moe. manar fod. mané col. mandà amp. mandà LD mané MdR mené
v.tr. Ⓜ mana
1 mandare qualcosa a una persona o in un luogo; inoltrare (gad. A 1895; P/P 1966; V/P 1998, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Mj 1929; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ inviare, spedire, mandare Ⓓ schicken, absenden ◇ a) Vo nes ëis mandà y dunà / san Benedët y si corp sant. Vo nes ëis mandà i dunà / San Benedët i si korp sant. PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:56 (grd.); b) Po ëi messerà inć’ ëi se ressegné, dè de chël che Domenedie l’à menada insciö Pó ëi messerà inçh’ ëi se ressegné, dè de quël che Domenedie l’ha menada insceu DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:261 (MdR); c) I oresse gën savëi ći che t’as fat con i grosc che iö t’à menè da püch, dè che te scries che iö t’ en mëne indô. J’oresse giaǹ savëi çhi che t’ has fat coǹ i groŝ ch’jeu t’ ha menè da püc, dè che te scri[e]s ch’jeu t’ eǹ mëne indò. DeRüM, Grosc1833-1995:287 (MdR); d) De ra carica ‘l aviso, / co Ventura ‘l i à portà, / su, de cuor, al paradiśo / ‘l à sta suplica mandà Dera càrica l’aviso, / co Ventura ‘l i a portà, / su, de cuór, al paradizo / l’a sta sùplica mandà DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:114 (amp.); e) Tu da le musce e di musciac; o Dio! / Senti ades n giust lamento mio, / Che da la tera su te mana en aut / L musciat de Salin e no de Sbaut. Tu dalle muše e dei mušač; o Dio! / Senti adés ‘n just lamento mio, / Ke da la terra su te mana ‘n aut / L mušat de Saling e no de Šbaut. BrunelG, MusciatSalin1845:1 (bra.); f) Mo ence a Roveré / Perché daperdut i ge le struta sù / E se ge le mana jù / Segur n’é. Mo ence a Roveré / Perché daperdut i je le struta su / E se ge le mana sgiu [= ju] / Segur ne. PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:266 (bra.); g) le bëgn amede sciöche mana / che menâ dal cil Idî! l bëgn amede sciöche manna / che menâ dal cil Idî! DeclaraJM, TFrenes1857-1988:9 (Badia); h) Ma sce no t’ames i autri, sëni d’amor degun no te manda. Ma ŝë no t’àmes i autri, sëgn d’amor d’guŋ no të manda. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); i) ai sá che t’es inozënta, y zënza intardié menarái n curier a ciaval cun la felize noela, che t’ es ciafada ei sá ch’tes innozente, e zenza intardivè m’narai ‘ng currier a ciaval colla felize novella, ch’t’es ceaffada DeclaraJM, SantaGenofefa1878:95 (Badia); j) chël ch’Idie manda ie bën minà ka̤l k’ idíe mánda̤ íe ba̤ŋ miná RifesserJB, Plueia1879:107 (grd.)
2 mandare qualcuno da una persona o in un luogo con un incarico (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. F 2002, fas. R 1914/99; DILF 2013, fod., amp., MdR) Ⓘ inviare Ⓓ schicken ◇ a) E l’é jit, e se à metù apede n zitadin de chel lech, e chest l’à manà sun so mèsc a fèr l pèster di porcìe. E l’é shid, e se a metú appede un citadin de chel leg, e chest l’a maná sun so mesh a fer ‘l pester dei porzhié. HallerJTh, FigliolProdigoCAZ1832:144 (caz.); b) E chëst l à mané nte so mesc, per paster dai porciei. E cast l’ha mané ‘n te so mès, per paster dai portschiéi. HallerJTh, FigliolProdigoFOD1832:151 (fod.); c) Iö menerà mi servidù da vos, per avisé vosta signura so, ch’ëla ne ves aspete. Jeu menerà mi servidù da vos, per avvisé vosta Signura só, ch’ëlla ne ves aspétte. DeRüM, SëiseMiAmisc1833-1995:254 (MdR); d) Chësc l à mandà ora n si campania per vardé i purciei. Ches l’ha mandà ora ‘n si campagna p’r vardè i purciei. Anonim, PezFiProdigo1835*-1913:130 (grd.); e) el ‘l à mandà inz’ un so masc pede i porziei el l’ha mandù inz’ un so mas pède i porciei ConstantiniM, FiProdigoAMP1841-1986:255 (amp.); f) e chëst signour l l à mané nte na sua campagna a cialé davò i porciei. e cast signour el l’ha manè ‘n te na sua campagna a cialè davò i porciei. DebertoM, FiProdigoFOD1841-1986:260 (fod.); g) a la fajea semper lurar. Na