Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/472

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


front
437


go1870*-2013:431 (col.).

fresch (fas., col., LD) ↦ fresch.

frësch (gad., mar., Badia, grd., fod., MdR) ↦ fresch.

fresco (amp.) ↦ fresch.

fret Ⓔ *FRAGIDU ‹ FRACIDUS (Gsell 1989a:154) 6 1763 frat ‘putridus’ (Bartolomei1763-1976:81)
gad. frat mar. frat Badia frat grd. fret fod. fret LD fret MdR frat
agg. Ⓜ frec, freda, fredes
1 di sostanza organica in avanzata decomposizione, repellente e inutilizzabile (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ marcio Ⓓ faul ◇ a) Vëi él, che - sco n pom frat inte püch tëmp en dezipa na cësta intiera - n rie cristian pò ejerzité na ria influënza sö i atri. Vëi él, che - sco ‘ǹ pom frad inte püc tëmp eǹ decipa ‘na ćësta intiera - ‘ǹ rie cristiaǹ pò eŝercité ‘na ria influënza seu i atri. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:264 (MdR); b) Y spo a Pedraces, imper a Badia, / zënza bëre ega degun passa ia; / ara tofa da solper y da üs frac Y spo a Pedraces, impêr a Badîa, / zënza bëir’ ega degun passa ía; / ala tofa da solper y da üs frać PescostaC, BonesEghes1858-1994:229 (Badia); c) mo os tignîse, che mi corp sides bele valgó frat te val’ büsc te chësc bosch ascognü mo os tignīs’, ch’mi corp sii belle valgo frat te val busc’ te chesc’ bosc ascognù DeclaraJM, SantaGenofefa1878:69 (Badia)
2 di persona indolente, che per natura è restia ad agire, a muoversi, a impegnarsi e simile (gad. A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fod. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ pigro Ⓓ faul ◇ a) un fova fret aricëul, y durmiva nfin tert la di; l auter fova valënt, y laurova gën ung fova fred aritschœul, y durmiva enfin terd la dì; l’auter fova valent, y laurova gieng PlonerM, Erzählung6GRD1807:48 (grd.); b) Ël avrà mefo tröp da fà. Ël avrà tröpes instruziuns? / No, no; iö mine, ch’ël sie demà insciö frat. Ël avrà meffo treup da fà. Ël avrà treupes instruziuǹs? / Nò, nò; jeu mine, ch’ël sie demà insceu frad. DeRüM, ImparèMüjica1833-1995:238 (MdR); c) A n jëunn che ie fret, degun no darà bona parola A n s̄oun chë ië fret, deguŋ no darà bona paròla PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); d) por gauja, che al ea de n natural tan da frat y da gnoch, che al no castiâ con iustizia les ofejes fates ad atri pǫr gaoža, ch’el fǫa den natǫrel tan da fràt e da gnoc, ch’el no ćastiǫa con jostizia les offežes fattes ad attri PescostaC, DecameronIXMAR1875:650 (mar.); e) por gauja ch’al fô de natural tan frat y tan da nia, ch’al ne castiâ cun iustizia les ofejes fates ad atri per gauža ch’ål foa de natorål tan frat ẹ tan da nia, ch’ål ne ćastiava con giustizia les offöžes fattes ad altri PescostaC, DecameronIXCor1875:653 (Badia); f) percì l fova de temperament cojì fret e da puoch, che no solamenter no vendicáva con giustizia le ofeje dei autri pertġi l’era de temperament così frat e da puo̮c, che no̮ solamẹnter no̮ vendicava con giustizia le offese dei autri PescostaC, DecameronIXFOD1875:655 (fod.)
tof da fret (gad.) Ⓘ puzza di putrefazione Ⓓ Verwesungsgeruch ◇ a) inlaota speta ciamó trëi dis, spo, sigü de mia mort, dal ri tof da frat, che se spann por chësta grota, inlaota spo arbandonëia pö ma chësc desert illaota spetta ciamò trei dis, spo, sigù d’mia mort, dal ri toff da frāt, ch’sè span pur chesta grotta, illaota spo arbandona pouma chesc’ deſert DeclaraJM, SantaGenofefa1878:64 (Badia).

fret (grd., fod., LD) ↦ fret.

frì (grd.) ↦ ferì.

frida (grd.) ↦ ferida.

frignon Ⓔ *FRÁGINA + -ONE (Gsell 1992b:238) 6 1878 frignung (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:73)
gad. frignun mar. forgnun Badia frignun fas. forn caz. forn
s.m. Ⓜ frignons
luogo scosceso, ripido, dirupato, dal quale si può facilmente cadere, o nel quale si può precipitare (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, fas.) Ⓘ precipizio, dirupo Ⓓ Abgrund ◇ a) cogne jir a vardèr de la feides che n cajo canche les vegn jù de Pèla de Mez a beiver, no les me saute jun ruf o jù per chi forgn cogne ʒ̉ir a vardér de la feides, ke in caʒ̉o, kan ke les vegn ʒ̉u de Pela de Meʒ a beiver, no les no les me saute ʒ̉u ‘n ruf o ʒ̉u per ki forgn BrunelG, Cianbolpin1866:5 (caz.); b) mo chi che ne l’ascolta y ne jará do ad Ël, n’odará mai le Cil, mo sará prezipitá te n frignun mo chicche n’ ‘l ascolta e nè jarà dō ad El, n’udarà mai ‘l Ceìl, mo sarà prezipità teng frignung DeclaraJM, SantaGenofefa1878:73 (Badia)
frignon de crep (gad.) Ⓘ crepaccio Ⓓ Felsspalte ◇ a) por n bosch spës folé, por röes ërtes, y frignuns de crëp pur ‘ng bosc spess follè, pur rūūs ertes, e frignungs d’crepp DeclaraJM, SantaGenofefa1878:77 (Badia).

frignun (gad., Badia) ↦ frignon.

frisc Ⓔ dtir. frisch (EWD 3, 328) 6 1857 frisc (DeclaraJM, MFrenes1857-1988:9)
gad. frisc mar. frisc Badia frisc fod. frisc
agg. Ⓜ inv.
fig. vivace, spontaneo (gad., fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005) Ⓘ vispo, fresco fig.Ⓓ lebhaft ◇ a) Dëida ma inant, insciöche le vënt / […] / mo en cosciënza - sambëgn sënza / y col unt - che fej jí rodunt / y dër frisc - al bel paraisc! Dëida mâ inant, insciöch’ l vënt / […] / mo in cosciënza - sambëgn sënza / y col unt - ch’fej jì rodunt / y dër frisc - al bel paraîsc! DeclaraJM, MFrenes1857-1988:9 (Badia) ☝

fresch.

frisc (gad., mar., Badia, fod.) ↦ frisc.

frò (fod.) ↦ frëgo.

froghera (mar.) ↦ fregola.

frogola (fod.) ↦ frëgola.

frogora (gad.) ↦ fregola.

frogoré (gad., LD) ↦ fegolé.

frogorè (Badia) ↦ fegolé.

front Ⓔ FRONS (Gsell 1992a:154; http://www.atilf.fr/DERom/entree/’FrOnt-e) 6 1858 frunt (PescostaC, OrcoIocl1858-1994:235)
gad. frunt mar. frunt Badia frunt grd. fruent fas. front fod. front LD frunt
s.m. Ⓜ fronc
regione della testa corrispondente all’osso frontale, compresa tra le sopracciglia e la radice dei capelli (gad. A 1879; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; DILF 2013, fod. A 1879) Ⓘ fronte Ⓓ Stirn ◇ a) Sü ciavëis fosc grëc, le frunt alt, i edli gragn y vis, le nes n pü’ gumbe, la bocia picera Sū ciaveis fosc’ grattg’, ‘l frunt alt, i oudli grangn’ e vīs, l nēs ‘ng pū gumbe, la boccia piccera DeclaraJM, SantaGenofefa1878:94 (Badia)
s.f. Ⓜ frontes
regione della testa corrispondente all’osso frontale, compresa tra le sopracciglia e la radice dei capelli (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ fronte Ⓓ Stirn ◇ a) Mo sëgn ci oste fá? Oh sëgnete la frunt! / Ne vëigheste che l’Orco é gran sciöche na munt! Mo śëgn ć’ ôste fá? Oh sëgn’te la frunt! / Ne vêgheste ch’l’Orco é gran sciöch’ na munt! PescostaC, OrcoIocl1858-1994:235 (Badia).