Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/464

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


fort
429


spintlà de bon’ opres bölla cumpëida, / ’Ntaŋchë ‘l rich con graŋ pompa së furnës̄ t’ òr y te sëida. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.)
p.p. come agg. Ⓜ fornis, fornida, fornides
resto più bello o piacevole con l’aggiunta di elementi decorativi (gad., fod.) Ⓘ ornato, decorato Ⓓ geschmückt, verziert ◇ a) Infinamai un s’à pensà, jà avarà sentì, de menà sue armente (vace) fora per piaza fornide con gherlande a uso tirolese. In fin a mai un s’ ha pensà, jà avarà sentì, de menà sue armente (vaĉĉe) fora per piazza fornide con gherlande a uso tirolese. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.); b) la fej senté sön n ciaval forní cun pumpa y s’un sparësc impara la fesc’ sentè sounung ciaval fornì cung pumpa e s’ ung sparesc’ impara DeclaraJM, SantaGenofefa1878:5 (Badia); c) N gran palch forní de cutres y archi / Söla moda dl tëmp di sanc Patriarchi Ng’ grang palco fornì de cuttres e archi / Solla moda del táimp d’i santg Patriarchi PescostaC, MëssaPescosta1879:4 (Badia)
fornì fora (gad.) Ⓘ abbellire Ⓓ ausschmücken ◇ a) O ch’al fornî fora la grota cun scüsces zinces de sgnec o cun müstl y peres liciorëntes O ch’el fornì fora la grotta cung scūsces zincies de sgněcc’ o cung mūst’l e pěres liceorantes DeclaraJM, SantaGenofefa1878:52 (Badia).

fornì (fod., col., amp., LD) ↦ fornì.

forniment Ⓔ it. fornimento x forní (GsellMM) 6 1856 fornimenc pl. (PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:267)
gad. fornimënt Badia fornimënt grd. furnimënt fas. forniment, fornimenta bra. forniment fod. forniment col. fornimenti amp. fornimento
s.m. Ⓜ fornimenc
abbellimento ottenuto con elementi decorativi (gad. A 1879; P/P 1966; Pi 1967, grd. A 1879; L 1933, fas. A 1879; R 1914/99; DILF 2013, fod. A 1879; Pz 1989; Ms 2005, amp. A 1879) Ⓘ ornamento Ⓓ Verzierung, Schmuck ◇ a) Perché volee proibir a la jent / Portar fornimenc d’òr e d’arjent. Perche volee proibir alla sent / Portar fornimenc d’or e d’argent. PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:267 (bra.); b) Töi chëstes perles, möta amabla, en paiamënt de tüa compasciun por me, y en capara de tüa fedelté: ëres é mi fornimënt prezius da nücia Toui chestes perles, mutta amabile, in paiament d’tua compassiung pur mè, e in caparra de tua fedeltè: elles è mi forniment prezioso da n’vicceà DeclaraJM, SantaGenofefa1878:25 (Badia); c) Les brüsces y les trognores é vistides de broja, che lomina, sciöch’ ares foss en plëgn fornimënt Les brusces e les trognores è vistides d’broja, ch’lumina, sceocch’ elles foss’ in plengn’ forniment DeclaraJM, SantaGenofefa1878:59 (Badia).

forniment (fas., bra., fod.) ↦ forniment.

fornimënt (gad., Badia) ↦ forniment.

fornimenta (fas.) ↦ forniment.

fornimenti (col.) ↦ forniment.

fornimento (amp.) ↦ forniment.

fornir (fas.) ↦ fornì.

forno (amp.) ↦ fourn.

forsc (gad., mar., grd.) ↦ forsi.

forsce (MdR) ↦ forsi.

forsci (Badia, grd., fas.) ↦ forsi.

forsi Ⓔ nordit. forśi ‹ FORSIT (EWD 3, 299) 6 1812 fosch (GiulianiGB, Gespräch1812-2014:57)
gad. forsc, fosc mar. forsc Badia forsci grd. forsc, fosc, forsci fas. fosc, forsci bra. fosc fod. forsi, fosc col. forsi amp. fosc, fursi LD fosc MdR forsce
avv.
esprime dubbio, incertezza, probabilità o anche possibilità e speranza (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ forse, magari Ⓓ vielleicht ◇ a) Le creature. Ve! Ve! N segnor. Fosc che l’é un dai sasc. Le creature. Vè! Vè! un Segnor: Fosch che l è un dai sasch. GiulianiGB, Gespräch1812-2014:57 (bra.); b) Ulësse mefun me maridé. / Oh, diral, śën n’ei assé. - / Ulëis’ a forsci gor paré? / Ie ne sé, diral, co fé. Ulësse mefe me maridè. / O, diral, ʃën n’ei assè. - / Ulëisa forshi gor parè? / Ie ne se, diral, ko fe. PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:59 (grd.); c) Ne sëise forsce amante de les tragedies? Ne sëise forŝe amante de les tragédies? DeRüM, OnurReverì1833-1995:234 (MdR); d) Ël dess ester ligher, ch’ël ne mëss ester la cauja, che n ater, ch’é forsce plü nezesciare a la ćiasa paterna ch’ël, n’à bria de jì impede ël Ël dess estr ligr, ch’ël ne mëss estr la cauŝa, che’ ǹ atr, ch’é forŝe plü necesŝare a la çhiasa paterna ch’ël, n’ha bria de ĝi iǹ pé d’ël DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:267 (MdR); e) Anpezane! sentreae, / s’ aé fosc vediei da maza, / che colore magnarae / ra rea tegna anche del Naza. Anpez̄ane! sentreave, / s’ avé fosc vediéi da maz̄a, / che colore magnarave / ra reategna ‘nche del Naz̄a. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:111 (amp.); f) Cortejani, cardeo fursi, / che noi semo tanto scarsi? Cortegiani, cardeo fursi, / che noi semo tanto scarsi? DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:113 (amp.); g) Pan da müfa / pro la jüfa / i á fosc fat tan me, / ch’al te mëss cherdé. Pan da müfa / pro la jüfa / i à fôsc fat tan mè, / ch’al te mëss cherdè. Piccol- ruazA, Scassada1848-1978:71 (Badia); h) Ence chest piovan l vel la pasc / Del bon Gejù, duc la volon; / Mo fosc se la mantegnaron ’Ntge chest Piovang ‘l vel la pas / Del bong Gesu, dutg la volong; / Mo fos se la mantegnarong BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:250 (bra.); i) Ma non on fosc rajon d’esse contente? Ma non’ hon fosc rason d’esse contente? DegasperF, AgostinoCostantini1860:1 (amp.); j) ma pona messësses fé do, che tu fajësses forsci valguna culëtes de plu, y no unisses plu a cësa, y ie ësse na crëusc de mancul ma pòna muesseses fè dò, che tu faŝsèses forsi alcuna culèttes de plu, y no unisses plu a tgèsa, y jö èss na crouŝ de mancul VianUA, JanAmalà1864:199 (grd.); k) I se l’à meritada, ma zerti e forsi la maor part à falà per ignoranza I se l’ha meritada, ma zerti e forsa la maor part ha fallà per ignoranza AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.); l) Ai ne le sá pa forsc nia, desch’ iö ne le savô denant Ei nel sa pa forsi nia, desch’ iou nel savō denant DeclaraJM, SantaGenofefa1878:65 (Badia); m) Forsc abitëise, pere, te lüsc, olach’ al ne n’é degun invern Forsi abitaiſe, pere, t’ lūsc’, ullacch’ el nen è d’gung ingvēr DeclaraJM, SantaGenofefa1878:101 (Badia).

forsi (fod., col.) ↦ forsi.

forstí (gad.) ↦ forestier.

fort Ⓔ FORTIS x it. forte (GsellMM) 6 1763 fort ‘fortis’; stè fort ‘firmus’ (Bartolomei1763-1976:81, 101)
gad. fort mar. fort Badia fort grd. fort fas. fort fod. forte amp. forte LD fort MdR fort
agg. Ⓜ forc, forta, fortes
dotato di vigore fisico e resistenza (gad. Ma 1950; Pi 1967; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; Ma 1953; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ robusto, forte Ⓓ stark, kräftig ◇ a) Ma se sé forte, / […], / aré co ‘l é un dì na pì gran gloria! Ma se se forte, / […], / avrè co l’è un dì ʼna pì gran gloria! DegasperF, PrimaMessaGhedi-