Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/463

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


formà
428


formà (col.) ↦ formé.

formai Ⓔ bellun. formai (T 1934:140) 6 1812 formai (GiulianiGB, Gespräch1812-2014:59)
fas. formai bra. formai fod. formai amp. formei LD formai
s.m. Ⓜ formais
alimento che si ottiene facendo coagulare il latte con caglio (fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Mj 1929; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ formaggio Ⓓ Käse ◇ a) se volede n pe’ de formai de feida l pare ve n dasc ben. se volede un pede formai de feida el Pere ven dasch beng. GiulianiGB, Gespräch1812-2014:59 (bra.); b) Ió volesse formai e forandìe Io volössö formài ö forandiö ZacchiaGB, CianzonSonador1858-1995:164 (bra.) ☝ ciajuel.

formai (fas., bra., fod., LD) ↦ formai.

formar (bra.) ↦ formé.

formé Ⓔ FORMĀRE (EWD 3, 296) 6 1878 formada p.p. f.sg. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:50)
gad. formé Badia formè grd. furmé fas. formèr bra. formar fod. formé col. formà LD formé
v.tr. Ⓜ forma
realizzare dando una forma, modellare (gad. P/P 1966, grd., fas. R 1914/99; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, LD) Ⓘ formare Ⓓ formen ◇ a) Chësta coa é stada formada y fata fora avisa da n vicel dla medema sort Chesta cō è stada formada e fatta fora avviſa da ‘ng vicell d’la m’demma sort DeclaraJM, SantaGenofefa1878:50 (Badia).

formé (gad., fod., LD) ↦ formé.

formè (Badia) ↦ formé.

formei (amp.) ↦ formai.

forment Ⓔ FRŪMENTUM (EWD 3, 357) 6 1763 formaent ‘frumentum’ (Bartolomei1763-1976:81)
gad. formënt mar. formont Badia furmënt fas. forment fod. forment col. forment amp. formento LD forment MdR formënt
s.m. sg.
pianta annua delle graminacee (triticum) (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; G 1923; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; G 1923; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ frumento Ⓓ Weizen ◇ a) E ël n’é degun ćiamp, che tra le bun formënt n’en abe inće de rie e de dezipé E ël n’é deguǹ çhiamp, che tra le buǹ formënt n’eǹ abbe inçhié de rie e de decipé DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:264 (MdR); b) Compré ades biava, forment, sorech in Agort, paghé dazio a Caprile e in Colaz, calcolé l agio. Comprè adess biava, forment, sorec in Agord, paghè dazio a Caprile e in Collaz, calcolè l’agio. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.); c) y ne me fá fistide, sc’ al ne n’é somené ince n granel de formënt por me e nè m’fa fastide, s’ el nen è som’nè incie ‘ng granell d’forment pur mè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:40 (Badia) ☟

gran2.

forment (fas., fod., col., LD) ↦ forment.

formënt (gad., MdR) ↦ forment.

formento (amp.) ↦ forment.

formenton Ⓔ ven. formentón (EWD 3, 358) 6 1870 formenton (AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431)
gad. formenton Badia formenton grd. furmenton fas. formenton fod. formenton col. formenton amp. formenton LD formenton
s.m. sg.
pianta annua erbacea delle poligonacee (fagopyrum esculentum) (gad. A 1879; Ma 1950; Pi 1967, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ grano saraceno Ⓓ Schwarzplenten, Buchweizen ◇ a) Infati ai osservà, che l formenton somenà darè la siala l eva apena come l nost a Col. In fatti hai osservà, che ‘l formenton somenà darè la ʃiala leva a pena come ‘l nost a Col. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.).

formenton (gad., Badia, fas., fod., col., amp., LD) ↦ for-

menton.

formèr (fas.) ↦ formé.

formont (mar.) ↦ forment.

forn (fas.) ↦ fourn.

forn (fas., caz.) ↦ frignon.

fornel Ⓔ FURNUS + -ELLUS (EWD 3, 350) 6 1763 fornai ‘fornax’ (Bartolomei1763-1976:81)
gad. furnel mar. furnel Badia furnel grd. furnel fas. fornel fod. fornel amp. fornel LD fornel
s.m. Ⓜ forniei
1 parte del camino, situata direttamente sotto la cappa, in cui si faceva il fuoco per cuocere cibi e riscaldare ambienti (gad., grd. G 1923; F 2002; DLS 2002) Ⓘ focolare Ⓓ Herd ◇ a) Vá do furnel a sorví sëgn tüa fia / y státun pro d’ëra fin al sonn dl’Aimaria! Va dô fornel a servî śëgn tüa fia / y státen pro d’ëla fin al sonn dl’ aimaría! PescostaC, OrcoIocl1858-1994:235 (Badia)
2 parte del focolare contadino chiusa che funge da forno di cottura domestico (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ fornello Ⓓ Ofen, Backrohr ◇ a) Oh! ce roste de vedel / pies de spezies, de vontura, / ch’a i toi fora de fornel, / s’à da bete cuatradura. Òh! ce roste de vedèl / piés de spèz̄ies, de vontura, / c’ a i toi fòra de fornèl, / s’ a da bete quatradura. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:113 (amp.).

fornel (fas., fod., amp., LD) ↦ fornel.

forní (gad., mar., Badia) ↦ fornì.

fornì Ⓔ it. fornire ‹  germ. *frumjan (EWD 3, 298) 6 1864 furni (VianUA, FiProdigo1864:192)
gad. forní mar. forní Badia forní grd. furnì fas. fornir fod. fornì col. fornì amp. fornì LD fornì
v.tr. Ⓜ fornesc
1 ornare, parare a festa (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; DLS 200, grd. A 1879, fas. R 1914/99; G 1923; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ adornare, addobbare Ⓓ schmücken, ausschmücken ◇ a) Spo fornësc di giubilati / De nosta bela patria le cranz / Pro nüsc proi veci onorati / De Ciastelrot don Clara Franz. Spo forneisc’ di Giubilati / D’nosta bella Patria ‘l Cranz / Pro nousc’ Proi vecci onorati / D’Ciastellrott Don Clara Franz. DeclaraJM, MëssaGrossrubatscher1865:1 (Badia); b) che ess mai dit che chël che me fornî de perles me fajará bate ia le ce? che ess’ mai ditt, che chel chè mè fornì de perles mè farà batte ia ‘l ciè? DeclaraJM, SantaGenofefa1878:25 (Badia)
2 coprire qualcuno con abiti (grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; DILF 2013) Ⓘ vestire Ⓓ bekleiden ◇ a) L pere no l à lascià rujené ora, ma l à cumandà a si jënt ch’ëi vede subit a purté caprò guant a l furnì ‘L père no l’hà laŝsà rusnè òra, ma l’hà cumandà a si s̄ënt ch’ëi vède subit a purtè caprò guànt al furni VianUA, FiProdigo1864:192 (grd.); b) Suvënz à chël, [che] ie spintlà, de bon’ opres bela cumpëida, / Ntant che l rich cun gran pompa se furnësc te or y te sëida. Suënz hà chëll, jè