Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/404

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


engrassé
369


DeclaraJM, SantaGenofefa1878:7 (Badia); b) döt al’improvisa aldon ingherdenin adalerch sonamënt de trombëta dutt al l’improvvisa aldung ingherdening adarlerc sonament de trombetta DeclaraJM, SantaGenofefa1878:7 (Badia)
rondenì.

engian Ⓔ deriv. di engiané (EWD 4, 78) 6 1856 Lingiang (PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:264)
gad. ingiann grd. ngian fas. engian bra. engian fod. ingian, ingan col. ingan LD engian
s.m. Ⓜ engians
astuzia fraudolenta che serve ad ingannare (gad. A 1879; DLS 2002, grd. A 1879; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99, fod. A 1879; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ inganno Ⓓ Betrug ◇ a) Chest tant però die / Sepon l’é ben con l’engian / Perché no l sà el fascian Chest tant pero die / Sepon le ben con Lingiang / Perche nol sa el Fassang PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:264 (bra.); b) l é stà n ingan ordì dai siori, che prometteva (impermeteva) un paradiso in terra. l’è stà un inganno ordì dai Siori, che prometteva (impermetteva) un paradiso in terra. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.).

engian (fas., bra., LD) ↦ engian.

engianament Ⓔ deriv. di engiané 6 1878 ingiannament (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:29)
gad. ingianamënt Badia ingianamënt
s.m. Ⓜ engianamenc
azione insidiosa che ha lo scopo di ingannare, di trarre in errore (gad.) Ⓘ inganno, imbroglio Ⓓ Betrug, Täuschung ◇ a) metun pënch, che le rimorso n’i dá le bastalam d’i conscidré tan avisa, da s’un ascorje dl ingianamënt mettùng peinc, che ‘l rimorso n’i dà ‘l bastalam d’i considerè tang avviſa, da sen ascorje d’l ingiannament DeclaraJM, SantaGenofefa1878:29 (Badia).

engianar (bra.) ↦ engiané.

engiané Ⓔ INGANNĀRE (EWD 4, 78) 6 1828 ingianà p.p. m.sg. (PlonerM, VedlMut1828-1997:345)
gad. ingiané mar. engiané Badia ingianè grd. ngiané fas. engianèr caz. enganèr, inganèr bra. engianar moe. enganar fod. ngiané col. inganà amp. ingianà LD engiané MdR ingianè
v.tr. Ⓜ engiana
indurre in errore mediante imbrogli (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ ingannare, imbrogliare Ⓓ betrügen, täuschen ◇ a) Tant acort, che chësc Re fova, / Ne iel mei stat, y plu se n trova; / La fenans - pur l à giapà! / Ëiles l à mo ngianà. Tan’g accort, che chêst Rê fòa, / Niel mei stat, i plu sentròva; / La fenàns - pur l’ha giappà! / Èiles l’ha mo ingianà. PlonerM, VedlMut1828-1997:345 (grd.); b) Grazie a Dio la jent nossa à n bon criterio e n po’ de sentimento cristiano, e no se lassarà inganà Grazie a Dio la jent nossa ha un bon criterio e un po’ de sentimento cristiano, e non se lassarà ingannà AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.); c) Mintí é dí na cossa desfarënta, da chël ch’an pënsa y sá, por ingiané valgügn. Mintì è dì na cosa differente, da chel ch’ang pengsa e sa, pur ingianè valgungn’. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:67 (Badia); d) spo tignîl indô por imposcibl, che Golo, ch’â albü tan de benefizi da d’ël, foss sté capaze de l’ingiané en na manira tan crödia spo tignīle indō pur impossible, che Golo, ch’ā aibù tangn’ d’benefizi da d’el, fossa ste capaze d’l’ ingianè in na maniera tang crudia DeclaraJM, SantaGenofefa1878:82 (Badia)
p.p. come agg. Ⓜ engianés, engianeda, engianedes
indotto in errore mediante imbrogli (gad., MdR) Ⓘ ingannato, imbrogliato Ⓓ betrogen, getäuscht ◇ a) Por i agn che à da gnì, / Ne se mëssen nudrì / Massa [de] gran speranzes, no! / Che a la fin incandenò / Pòn restè ingianà. Por i agn ch’ha da gnì, / Ne se mëssaǹ nudrì / Massa [d’] graǹ speranzes, nò! / Ch’a la fiǹ inquandenò / Poǹ resté ingiannà. DeRüM, GroßeHoffnungen1833-1995:291 (MdR); b) Guai, tormënc, la mort manacia / Le ri monn verc y ingiané, / Y i sarëis n tai tl edl, ch’i fej me. Guai, tormentg’, la mort manaccea / L ri mon verc’ ed ingiannè, / E i s’rais ‘ng tai t’ l’oud’l, ch’i fesc’ me. DeclaraJM, MëssaFreinademez1875:1 (Badia)
se engiané (gad. A 1879, grd. G 1879; G 1923; F 2002, fod.) Ⓘ illudersi Ⓓ sich täuschen ◇ a) ma no me ngiane / t’este sté nte n auter luoch? / davò taula a studié. ma no me ingane / tes te ste enten auter luog: / davo taula a studie: PezzeiJF, TTolpei1805-2010:189 (fod.); b) L uem prudënt se ngiana datrai drët, che l ne crë ad uniun, / Duta la cunfidënza pierd chël, che no crë a degun. L’uem prudënt së ‘ngiànna datrài drèt, chë ‘l no crë ad ugnuŋ, / Dutta la confidënza piërd chëll, chë no crë a deguŋ. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); c) O cotan ch’an s’ingiana a se lascé trasporté da na ria pasciun O cutang ch’ang s’ ingiana a sè lascè trasportè dana ria passiung DeclaraJM, SantaGenofefa1878:31 (Badia).

engiané (mar., LD) ↦ engiané.

engianèr (fas.) ↦ engiané.

engnó (mar.) ↦ iniò.

engrà (fas.) ↦ ingrat.

engramazé Ⓔ deriv. di gram (cfr. Q/K/F 1983:149) 6 1844 ingramaz̄à p.p. m.sg. (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:115)
col. ingramazà amp. ingramenzà, ingramazà
agg. Ⓜ engramazés, engramazeda, engramazedes
agitato, sconvolto (amp. Q/K/F 1983; C 1986) Ⓘ turbato fig.Ⓓ beunruhigt ◇ a) Tol ra zedola e fesc finta / d’esse duto ingramazà, / po ‘l scomenza a fei ra grinta, / a scioudasse, a delirà Tòl ra zédola e fèsc finta / d’èse duto ingramaz̄à, / po’ ‘l scomenz̄a a fei ra grinta, / a scoudase, a delirà DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:115 (amp.).

engrandí (mar.) ↦ engrandì.

engrandì Ⓔ it. ingrandire ‹ INGRANDĪRE (EWD 4, 80) 6 1844 ingrandise (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:112)
gad. ingrandí mar. engrandí Badia ingrandí grd. ngrandì caz. ingrandir bra. engrandir fod. ngrandì col. ingrandì amp. ingrandì LD engrandì
v.tr. Ⓜ engrandesc
rendere più grande quanto a dimensioni, numero, sfera d’azione, e simili (gad. P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, caz. Mz 1976, bra. R 1914/99; DLS 2002, fod. Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ ingrandire Ⓓ vergrößern ◇ a) El non à ra deboleza / d’ingrandisse e slaatà / ‘l é ‘l proverbio, che "grandeza / r’é sorela d’umiltà". El non a ra debolez̄a / d’ingrandise e slaatà / l’e ‘l provèrbio, che "grandez̄a / r’ e sorèla d’umiltà". DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:112 (amp.).

engrandì (LD) ↦ engrandì.

engrandir (bra.) ↦ engrandì.

engrassar (moe.) ↦ engrassé.

engrassé Ⓔ INCRASSĀRE (EWD 4, 81) 6 1763 ingrassè ‘sagino’ (Bartolomei1763-1976:83)
gad. ingrassé mar. engrassé Badia ingrassè fas. engrassèr caz. engrassèr moe. engrassar fod. ngrassé col. ingrassà amp. ingrassà
v.tr. Ⓜ engrassa
fare diventare grasso (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, fas. DA 1973; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973;