Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/295

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


dant
260


1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ davanti, avanti Ⓓ davor, vorn ◇ a) I piesc davant pê bugn ëi, mo chi de dô ne me plej I pi[e]ŝ davant pè bugn ëi, mó chi de dò ne me pläŝ DeRüM, Mercadant1833-1995:286 (MdR); b) Veghel le ce, les mans, i pîsc / Y al cil vál a süa jënt / Ël pröm dagnora dant. Veghël el tgë, lës mans, i pis / E al Tsil vall’ a süa sant / El Prüm dagnara dant. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:2 (Badia); c) i picoi davant e le picole darè i piccoi davant e le piccole darè AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.); d) almanco ne me comparí dant en na figöra tan spaventosa, mo plütosc en forma angelica almanco nè mè comparì dant inna figura tang spaventoſa, mo plouttosc’ in forma angelica DeclaraJM, SantaGenofefa1878:91 (Badia)
dant a (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fod. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ davanti a Ⓓ vor ◇ a) Per i paures de bona erces, / Dant al’ega de bona berces. Per i paures de bona ercies, / Dant a l’ega de bona bercies. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:63 (grd.); b) Pere! è fat picé davánt a Dio, e davánt a vos. Pére! é fatt piggié davant a Dio, e davant a vos. HallerJTh, FigliolProdigoFOD1832:151 (fod.); c) Le Vicare le fej comparì dant a se Le Vicare le feŝ comparì dant a sè DeRüM, VizBëire1833-1995:274 (MdR); d) I á picé dant a Idî y dant a os. I ha picciè dant ai Dii e dant a os FlatscherGV, FiProdigoBAD1841-1986:248 (Badia); e) N di stajova n grum de jënt jëuna dant a n cunvënt di capuzineri, y cunscidrova na pitura sul mur Uŋ di stas̄ova uŋ grum de s̄ënt s̄ouna dànt a uŋ cunvënt dei Capuzineri, y cuns̄idròva na pittura sul mur VianUA, JëntCunvënt1864:195 (grd.); f) y rovada dant ad ël pitan ára dit: Mi Signur e roada dant ad ål pitan halla dit: Mi Signur PescostaC, DecameronIXCor1875:653 (Badia); g) "Mile otes la mort" respogn Genofefa en pesc y a pora nia, "plütosc co aconsintí a n fat, che me fajess vergogna dan da Idî, dan da mi cari geniturs, dan da mi sposo y i uomini düc." "Mille otes la mort" respongn’ Genofefa in pesc’ e a pora nia, "plouttosc’ che acconsentì a ‘ng fatt, che me fascess’ vergogna dang da Iddì, dang da mi cari genitori, dang da mī sposo e li uomini duttg’." DeclaraJM, SantaGenofefa1878:20 (Badia); h) An mëss incö pité da ligrëza / Dant ala bunté y divina granëza. Ang mássa incö pittè da ligrázza / Dant alla bontè e divina grannázza. PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia) ◆ dant via (MdR) Ⓘ prima Ⓓ vorher ◇ a) Dant ia se la dêven bona, e mascima con chëstes ëles podôven fà ći ch’an orova. Dantìa se la deveǹ bonna, e masŝima con questes ëlles podòveǹ fà çhi ch’an orova. DeRüM, CossesNöies1833-1995:278 (MdR) ◆ dant y do (gad., grd.) Ⓘ davanti e dietro Ⓓ hinten und vorne ◇ a) Le Bracun da Brach da La Pli de Marou / conesciü da düc y dant y do L’Bracun da Brach da La Pli de Marô / conosciü da düć y dant y daò PescostaC, BracunCoz1853-1994:225 (Badia); b) ma danz che no é auter, che sta vacia. Tone la cunscidra, dant y do, aut y bas, la pelpa, y la mesura. ma dànz che non hè àuter, che stà vàtgia. Tone la cunŝidra, dànt y dò, àut y bàs, la pèlpa, y la mësura. VianUA, JanTone1864:198 (grd.); c) chël che se lalda dant y do, y a üsc edli fej comparí döt bun y dërt, chël é osc nemich chel che sè lalda dant e dò, e a ousc’ oudli fesc’ comparì dutt bung e dert, chel è osc’ nemico DeclaraJM, SantaGenofefa1878:80 (Badia).

dant (gad., mar., Badia, grd., fas., bra., LD, MdR) ↦ dant.

dant fora (MdR) ↦ dantfora.

dantadöt (gad.) ↦ dandadut.

dantaldut 6 1821 dant al dut (PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:57)
grd. dantaldut LD dantaldut
avv.
prima di tutto, prima di ogni altra cosa, per prima cosa (grd. L 1933; F 2002; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ soprattutto, particolarmente, anzitutto, massimamente Ⓓ insbesondere, besonders, vor allem ◇ a) A suné pra l clavier / Lascia jì la mans lesier! / Śën mët verda dantaldut / Y cëla che t’ la giapes A sunè pra l klavier / Lasha ʃhi la mans lesier! / Sën mët verda dant al dut / I ciëla ke t’la giapes PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:57 (grd.); c) Dantaldut recordete d’uneré Die, y l pere y l’oma Daŋ ‘l dutt reccórdetë d’unorè Die, y ‘l père y l’oma PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.)
dandadut.

dantaldut (grd., LD) ↦ dantaldut.

dantangern (fas.) ↦ dantinier.

dantdaldut (fas.) ↦ dandadut.

Dante 6 1879 Dante (PescostaC, MëssaPescosta1879:3)
gad. Dante Badia Dante
antrop.
(gad.) Ⓘ Dante Ⓓ Dante ◇ a) Sciöche Dante cianté oressi en lënga ladina / De na Mëssa novela la Comedia divina. Söcche Dante tgiantè oressi in leinga ladina / De na Mássa novella la Commedia divina. PescostaC, MëssaPescosta1879:3 (Badia).

Dante (gad., Badia) ↦ Dante.

dantenier (LD) ↦ dantinier.

danter Ⓔ *DA + INTER (GsellMM) 6 1832 d’anter (HallerJTh, MadalenaGRD1832:156)
gad. danter mar. danter grd. danter LD danter
prep.
1 dati due limiti di luogo o di tempo, indica una posizione intermedia (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002) Ⓘ tra Ⓓ zwischen
2 fuori dall’immagine rigida della ‘posizione intermedia’, la prep. può indicare ‘immersione’ in una globalità o pluralità di elementi (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002) Ⓘ tra Ⓓ unter ◇ a) Chi danter vo ie sënza picià, tire l prim sas sun ëila. Chi d’anter vo jé senza pitgiá, tire el prum sass s’ung eila. HallerJTh, MadalenaGRD1832:156 (grd.); b) Y chël à spartì danter ëi si roba. I chel ha spartì danter ei si roba. Anonim, PezFiProdigo1835*-1913:130 (grd.).

danter (gad., mar., grd., LD) ↦ danter.

dantfora Ⓔ comp. di dant + fora (EWD 3, 289) 6 1833 dant fora (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:269)
gad. danfora mar. danfora Badia danfora grd. danora fas. dantfora fod. davántfora, davánfora, danfora † col. davantfora LD dantfora MdR dant fora
avv.
1 in un momento o periodo anteriore, in precedenza, antecedentemente (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ prima, precedentemente Ⓓ vorher ◇ a) Anzi, insciö éla, mi care, degügn de nos ne sà dant fora, a ći che la providënza l’à destiné. Anzi, insceu éla, mi care, degügn de nos ne sa dant fora, a çhi che la providënza l’ha destiné. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:269 (MdR); b) Insciö trionfâ le crudel bele danfora, söla speranza, che le conte tl pröm sënn ordinëies la mort de Genofefa. Ingsceou trionfava ‘l crudele belle dang fora, soulla speranza, che ‘l conte t’ l prum senn ordineie la mort de Genofefa. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:13 (Badia)
2 in senso spaziale, avanti, in direzione frontale al soggetto (gad. V/P 1998, fod. P/M 1985; Ms 2005, MdR) Ⓘ innanzi Ⓓ voraus ◇ a) I jogn s’ en và dunca dant fora e fova bele inte dlijia, canche berba N. gnê con sües dermenes infrades sö per dlijia. I ĵogn s’eǹ va dunca dant fòra e fova bel[e] inte dliŝia, quanche bärba N. gnê coǹ