Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/294

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


dant
259


1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ danno Ⓓ Schaden ◇ a) Ne sëise pa tan mat, / A jì mo sëura mont. / Vo sëis mo jëunn y sann, / Per nëus fossel n dann. Ne sëise pa tan mat, / A ſhi mo sëura mont. / Vo sëis mo ſhëun i sann, / Per nëus fossel n dann. PlonerM, CuraziansBula1828-1915:64 (grd.); b) I sasc ea ormai fate / Par chera ciasa là śo; / Un outro dan co sti pate / De no sé cuante par fó. I sasc eva ormai fatte / Par chera ciasa lá zó; / Un autro dann có sti patte / De nosiquante par fó. Anonim, Monumento1873:4 (amp.); c) Chi che confida en Ël, passará zënza dann porsura viperes y serpënc Chicche confida in El, passarà zenza dan pur sura viperes e serpentg’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:78 (Badia)
de dann (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ dannoso, nocivo Ⓓ schädlich ◇ a) Deach’ ara ê bona de cosciënza, l’amonîra a se stravardé dala dejobediënza, dai caprizi, dala golosité, y da atri defec solic a pici mituns, y dijô, che chisc i foss ciamó plü de dann Dea ch’ella ē bona d’coscienza, l’ammonīla a sè stravardè dalla desobbedienza, dai caprizzi, dalla golositè, e da atri d’fettg’ soliti a piccei mittungs, e dijō, che chīsc’ i foss’ ciamò plou de dan DeclaraJM, SantaGenofefa1878:53 (Badia) ◆ fé dann (gad. V/P 1998; DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ danneggiare, nuocere Ⓓ schaden, beschädigen ◇ a) Les ie diaulmënter ries, / Nes fej suvënz gran dann. Les ie diaulmënter ries, / Nes feſh suënz gran dann. PlonerM, CuraziansBula1828-1915:65 (grd.); b) Duc se dà gën bon tëmp, ma tën amënt, che chësc te fej dann Dutg së dà gëŋ boŋ tëmp, ma tëŋ a mënt, chë ches̄ të feŝ dann PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); c) ara á albü na vita lungia en pesc, […], na vita simila a na bela sëra d’aisciöda morjela do n gran temporal, che ne n’á fat dann ella à aibū na vita lungia in pesc’, […], na vita simile a na bella sera d’aingsceuda morjella dō ‘ng grang temporal, che nen à fatt dan DeclaraJM, SantaGenofefa1878:127 (Badia); d) Ma la longia suta à fat gran dann sula campanies. ma̤ la̤ lóndya̤ súta̤ a fat gran dan su la̤ ka̤mpányęs. RifesserJB, SurëdlPlueia1879:108 (grd.) ◆ por-

té dann (grd., fas. DILF 2013) Ⓘ nuocere, danneggiare Ⓓ beschädigen, schaden ◇ a) L prim falamënt te purterà gran dann, ma ne te ruina ‘L prim fallamënt të purterà graŋ dann, mo no të ruìna PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.) ◆ tie dann (amp.) Ⓘ colpa tua Ⓓ selbst Schuld ◇ a) Ve rispeto, recordae / Aé prima scomenzà / Vosc dan, no ve lamentà, / Se el vespei ve becarà! Ve rispetto recordae / Avè, prima scomenzà / Vosc, dan’ no ve lamentà, / Se el vespei ve beccàrà! Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:23 (amp.).

dann (gad., mar., Badia, grd., fod., LD) ↦ dann.

danora (grd.) ↦ dantfora.

danré (mar.) ↦ dinrer.

dant Ⓔ DĒ ABANTE (EWD 3, 22) 6 1710 avant (Proclama1710-1991:167)
gad. dant, dan mar. dant Badia dant grd. dant, dan fas. dant bra. dant moe. davant fod. davánt col. davant amp. daante LD dant MdR dant, davant
prep.
1 di fronte, dinanzi (spaziale) (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ davanti Ⓓ vor ◇ a) Ël se dà, ch’ëi s’incuntra mefo bel davant a chëst’osteria, olà che el pelegrin palsava n püch Ël se dá, ch’ëi s’incuntra meffo bel davant a quest’osteria, olà che el pelegriǹ palsava ‘ǹ püc DeRüM, CorpSant1833-1995:276 (MdR); b) Dut chest dant porta de tobià / Con doi giac che sauta encà e enlà. Dut kest dant porta de tobià / Kong doi ğiáč ke sauta nkà e n là. BrunelG, Fenì1836-2013:354 (bra.); c) Chësc fej chisc tieres dal’alegrëza, davia che ëi vëija si cumpanies dlongia! oder dan se! Chëst fèŝ chiŝ tieres dall’ allegrëzza, daviacchè ëi vëis̄a si cumpàgnes dlongia! oder dàŋ së! VianUA, JëntCunvënt1864:196 (grd.); d) No n é tant, che un davant la botega dal tabach se levava in ponta de pe Non è tant, che un davant la botega dal tabac se levava in ponta de pè AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.); e) y ê iló injenedlada dan alté te na proca curida cun plomac de scarlat ed ē illò ingjenedlada dang Altè tena procca curida cung plumatc’ de scarlat DeclaraJM, SantaGenofefa1878:2 (Badia); f) chësc sëgn dla crusc me sides dagnora dan i edli, por me recordé osc amur chesc’ sengn’ d’la crusc’ mè sii dagnora dang i oudli, pur m’recordè osc’ amur DeclaraJM, SantaGenofefa1878:36 (Badia)
2 addietro, or sono (temporale) (gad. A 1879; A 1895; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933, fas. A 1879; R 1914/99, fod. A 1879; Pe 1973, amp. A 1879) Ⓘ fa Ⓓ vor ◇ a) I á porater bën aldí / Dan dui o trëi o cater dis / Te nosta dlijia tlo La Pli, / Ch’al vën plü nozes do püc dis. Ia por ater beng aldí / Dang dui o tröi o cater diss / Tö noschta Glischia tlo la Pli, / Chal vögn plü notzös do pütg diss. AgreiterT, ConLizonza1838-1967:130 (mar.); b) Tal ê dan 1000 agn le Brabant, vijin ala Francia, patria de S. Genofefa Tal ē dang 1000 angn’ ‘l Brabante, vijing alla Francea, patria de S. Genofefa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:1 (Badia); d) ciari gonot, o pënsa a Chël, che dan n tëmp á lascé la vita por te ciari gonot, o pengsa a Chel, che dang ‘ng temp à lascè la vita pur tè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:77 (Badia)
3 in presenza di, al cospetto di (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982; C 1986) Ⓘ davanti Ⓓ vor ◇ a) Pere iö á fat picé en cil, y dan te. Père iö ha fát pitgiö in tschil, e dang té. HallerJTh, FigliolProdigoBAD1832:139 (Badia); b) Pere! è fat picé davánt a Dio, e davánt a vos. Pére! é fatt piggié davant a Dio, e davant a vos. HallerJTh, FigliolProdigoFOD1832:151 (fod.)
avv.
1 in un momento o periodo anteriore, in precedenza, antecedentemente (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ prima, precedentemente Ⓓ früher, vorher, vor ◇ a) Oh no, perćì che ne jun mai dant les ündesc, o les dodesc a dormì. O nò, perçhì che ne ĝiuǹ mai dant les ündeŝ, o les dodeŝ a dormì. DeRüM, AvëiseVöiaBëire1833-1995:237 (MdR); b) E massima la puora jent, che ven su per limojina sarave ben contenta de podè tornà sot a l’Austria, sot a l’acuila, che davant i butava nte le spazadure. E massima la puora jent, che ven su per limosena sarave ben contenta de podè tornà sott all’ Austria, sott’ all’ acquila, che davant i buttava ‘nte le spazzadure. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.)
2 nella parte anteriore (gad. Ma 1950; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; DLS 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. T 1934; P/M