Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/180

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


chiamar
145


no sën fidòva s̄i sott ai uedli di Ges̄ù, y per chëst stas̄òva ëila dòvia VianUA, Madalena1864:193 (grd.); f) E par chesto el saea, / E i ‘l à anche abadà E par chesto el savea, / E i l’á anche abbadá Anonim, Monumento1873:3 (amp.); g) na fémena […] la é stata da valgugn bricogn vilanamente enjuriada: e per chest ela […], l’à pensà de jirsene a portar le sove proteste davant dal Re una femena […] la è stata da valgugn bricogn villanamente enzuriada: e per chest ella […], l’ha penzà de sirzene a portar le zoe proteste d’avant dal Re SommavillaA, DecameronIXMOE1875:639 (moe.) ◆ sun chest (gad., grd., MdR) Ⓘ quindi Ⓓ darauf ◇ a) Sö n chëst se pensava nost pelegrin: Scé, và mo damana l’ostì da La Vila, cotan "santo" che iö sun. Seu ‘ǹ quëst se pensava nost pelegriǹ: Ŝé, va mó damana l’ostì da La Villa, cotaǹ "santo" che jeu suǹ. DeRüM, PelegrinRoma1833-1995:275 (MdR); b) Sön chësc se dessënel y ne n’ó plü jí en ciasa, a tan che á spo messü gní fora so pere a le perié Seù in cast se desan’l e ne n’ò pleù gì in ciàsa, a tang che ha despò msè gnì fòra so père al priè FlatscherGV, FiProdigoBAD1841-1986:249 (Badia); c) Ma ënghe chisc no à giatà deplù, che na munëida. Sun chësc à ëi scumencià a bruntlé, y se n lamenté Ma anche chiŝ non hà giatà de plu, che na munëida. Suŋ chëst ha ëi scumënĉà a bruntlè, y sën lamëntè VianUA, LaurancVinia1864:194 (grd.); d) Sön chësc s’êra indormedida Genofefa. Soung chesc’ s’ ēla indormedida Genofefa. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:16 (Badia)
sto.

chest (fas., caz., bra., moe., col., LD) ↦ chest.

chëst (fod., MdR) ↦ chest.

chestian Ⓔ CHRISTIĀNUS ‹ χριsτιανος (EWD 2, 319) 6 1853 cherstiana f. (PescostaC, BracunCoz1853-1994:225)
gad. chestian mar. chesćian Badia cristian
s.m.f. Ⓜ chestians, chestiana, chestianes
persona con cui si ha un rapporto amoroso (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998) Ⓘ fidanzato, ragazzo Ⓓ Freund, fester Freund, Geliebter ◇ a) Chël signur da Coz ia San Linert cola chestiana dl Brach á albü n bastert Ch’l signur da Coz ia San Linert cola cherstiana dl Brach á abü n bastert PescostaC, BracunCoz1853-1994:225 (Badia).

chestian (gad.) ↦ chestian.

chestion Ⓔ it. questione ‹ QUAESTIŌ (EWD 2, 339) 6 1631 costiong (Proclama1631-1991:156)
gad. chestiun mar. chestiun Badia cuestiun grd. cuestion fas. chestion, costion caz. question bra. cuestion moe. question fod. cuestion amp. cuestion, chistion LD chestion
s.f. Ⓜ chestions
1 ogni argomento proposto, in quanto richieda soluzione o sia suscettibile di discussione più o meno approfondita (gad. P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ questione, controversia Ⓓ Frage, Streitfrage ◇ a) Ch’el no guaria i besteame / Dute cuante el saon; / Ma co ‘l dijea: "Pagame!" / ‘L ea un’ outra chistion. Ch’el no guariva i bestiame / Dute quante el saón; / Ma co’ l discea: "Pagame!" / L’ea un autra quistion. Anonim, Monumento1873:2 (amp.)
2 animato contrasto verbale tra due o più persone; alterco, lite (fas. DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. Pz 1989; Ms 2005, amp.) Ⓘ litigio Ⓓ Streit ◇ a) E ch’i see pur in cuestion / o de gueres o zitas, / el no disc ra so pugnon E ch’i see pur in questión / o de guères o z̄itàs, / el no disc ra so pugnón DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:114 (amp.)
en chestion (amp.) Ⓘ in questione Ⓓ betreffend ◇ a) Pitosc che śì a spende / Inze na comiscion, / Che ra no se pó mia ofende, / A i dì ignorante in chistion. Pittosc che zí a spende / Inze na Commission, / Cá no se pó mia offende, / Ai dí ignorante in quistion. Anonim, Monumento1873:3 (amp.).

chestion (fas., LD) ↦ chestion.

chestiun (gad., mar.) ↦ chestion.

chesto (amp.) ↦ chest.

chetù (grd.) ↦ catù.

chetum (grd.) ↦ coutum.

chëurt (grd.) ↦ court.

chëutra (grd.) ↦ coutra.

chevó (grd.) ↦ cavos.

chi Ⓔ QUĪ(S) (EWD 2, 109) 6 1813 ki (PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:62)
gad. che mar. che Badia chi grd. chi fas. chi fod. chi col. chi amp. ci LD chi MdR chi, ché
pron.
1 quale persona, quali persone (gad. A 1879; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ chi Ⓓ wer ◇ a) Chël lassù ne n’ie tan catif / Che tu pere putatif. / Ie é ulù mustré, / Chi che son y ce che sé Kël lassù ne n’ie tan katif / Ke tu pere putatif. / Ie e ulù mustrè, / Ki ke son i ceke se PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:62 (grd.); b) Tu ses bën, chi che son Tu ses bën, ki ke son PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:57 (grd.); c) Chi à pa vadagné (guadagné) ? / Iö à vadagné sies da vint e ćize grosc. Chi ha pa vadagné (guadagné) ? / Jeu ha vadagné sies da viǹt e çhize groŝ. DeRüM, InciamòInteLet1833-1995:248 (MdR); d) Chësta doman m’à aconsié zacà de me fà sanlascè. / Che él pa stè? / N mi cujin. Questa domaǹ m’ha acconsié zaccà de me fa sanglascè. / Ch’él pa stè? / ’N mi cuĝiǹ. DeRüM, OhAmico1833-1995:256 (MdR); e) A. Oh, an cunta, che ël dess ester ćeze veres. / B. Veres? tra ché? / A. Oh, an dij tra i Türć e i Rüssi. A. O, aǹ cunta, ch’ël dess estr çhiéze verres. / B. Verres? tra ché? / A. Oh, aǹ diŝ tra i Türtg e i Rüssi. DeRüM, BunDéBerbaTone1833-1995:258 (MdR); f) Per l amor de Die, chi t’à po dit chësc? Per l’amor di Die, chi t’hà po ditt chëst? VianUA, MaesterSculé1864:196 (grd.); g) Che n’invidiëia le sazerdot? Chè n’invidia ‘l Sazerdote? DeclaraJM, MëssaFreinademez1875:1 (Badia); h) chi à pa mpià la lum? ki a pa̤ mpiá la̤ luŋ? RifesserJB, Surëdl1879:107 (grd.)
2 indica un numero indeterminato ma solitamente ristretto di cose o persone, che può essere costituito anche da una sola unità (grd., amp.) Ⓘ l’uno… l’altro Ⓓ der eine…. der andere ◇ a) Uniuna à si fust! / Chi n uel longes, / chi n uel curtes, / Chi n uel fosces, / chi n uel burtes, / Ma uniun arà assé! Ogniùna ha si fust! / Chi n’uel lònges, / chi n’uel cùrtes, Chi n’uel fosches, / chi n’uel burtes, / Ma og’nun’g aurà assè! PlonerM, VedlMut1828-1997:351 (grd.); b) bestemes che fajea rizà i ciaei; / ci de pugnes petaa, ci d’un len bestemes che fegea rižà i ciaéi; / ci de pugnes petaa, ci d’un len DegasperF, TenpeAdes1862-1974:474 (amp.); c) E i daa a ci sié / E a ci oto fiorine E i dava a cí sié / E a cí otto fiorine Anonim, Monumento1873:2 (amp.).

chi (Badia, grd., fas., fod., col., LD, MdR) ↦ chi.

chi che sibe (grd.) ↦ chichessibe.

chi che sie (col., LD) ↦ chichessibe.

chi che siebe (fod.) ↦ chichessibe.

chi mai (fas.) ↦ chimai.

chiaf (bra.) ↦ clef.

chiamar (bra., moe.) ↦ clamé.