Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/108

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


basta
73


bartaśà (amp.) ↦ bartajé.

Bartolomio (amp.) ↦ Biertul.

bas Ⓔ BASSUS (EWD 1, 238) 6 1445 baß (WolkensteinO, Bogdeprimi1445*-1979:106)
gad. bas mar. bas Badia bas grd. bas fas. bas caz. bas bra. bas moe. bas fod. bas col. bas amp. bas LD bas MdR bas
agg. Ⓜ basc, bassa, basses
1 che è al disotto dell’altezza come media o come dimensione assoluta o relativa (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; Pizznini/Plangg 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Dell’Antonio 1972; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ basso Ⓓ niedrig ◇ a) bas y aut baß calt WolkensteinO, Bogdeprimi1445*-1979:106 (grd.)
2 rivolto verso il basso (gad., amp.) Ⓘ basso Ⓓ gesenkt ◇ a) R’ à una burta vardadura / Ra tien i oce senpre basc Ra una burta vardadura / Ra tien i òcie, sempre básc Anonim, ManageriaComunal1873-1973:32 (amp.); b) Ara stô sentada cun modesta umilté, tignî i edli basc desturba-da por tan d’onurs Ella stē sentada cung modesta umiltè, tignŏ i oudli bāsc’ desturbada pur tangn’ d’onori DeclaraJM, SantaGenofefa1878:105 (Badia)
3 che si trova a poca distanza dal suolo o da un altro livello preso come punto di riferimento (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ basso Ⓓ tief ◇ a) E su per la tia bassa schena / śiran i poies, che remena. Ö super la tô bazza scäna / Schiran i poies, chö römöna. ZacchiaGB, CianzonValDeSora1858*-1995:167 (caz.)
4 che occupa un posto non elevato in una graduatoria di importanza, meriti e simili (gad., fod., MdR) Ⓘ basso Ⓓ untere ◇ a) Avun pö ejëmpi assà, che persones de la plü bassa condiziun é arivà col fà de le bëin […] tröp inant Avuǹ peu eŝempi assà, che persones de la plü bassa condiziuǹ é arrivà col fa de le bëiǹ […] treup inant DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:269 (MdR); b) Bogna sentì i spropositi e le resìe che i parla finamai tra la jent bassa, massima la joventù. Bogna sentì i spropositi e le resìe che i parla finanamai tra la jent bassa, massima la joventù. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.); c) Grof Sigfrid, ciavalier de gran valüta, de sentimënc nia basc y bel de porsona Grof Sigfrid, cavalier de grang valuta, de sentimentg’ nia basc’, e bell de persona DeclaraJM, SantaGenofefa1878:3 (Badia)
s.m. Ⓜ basc
luogo situato in basso, in profondità (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd., fas. R 1914/99) Ⓘ basso Ⓓ niedrig gelegener Ort ◇ a) Mo Gejú s’á plié jö al bas, y scriô cun le dëit söla tera. Mo Jeshú s’ ha plié schö al bass, e scrivova col dait sölla terra. HallerJTh, MadalenaBAD1832:154 (Badia); b) Ma Gejù s’à plià al bas, y scrivova cul dëit sula tiera. Ma Jesú s’ ha pliá a[l] bass, y scrivóva col déit su la tier-ra. HallerJTh, MadalenaGRD1832:155 (grd.); c) Ogneun aea te so man, / Un n legn, l’auter n ram, / Un n pal, l’auter n sas, / Che l’aea tout sù da bas. Ognun áea te so man, / Un ‘n legn, l auter n ram, / Un ‘n pal, l auter n sas, / Ke l aéa tout su da bas. BrunelG, MusciatSalin1845:3 (bra.)
avv.
in giù, verso il basso, in una parte bassa (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013) Ⓘ basso Ⓓ nieder, unten ◇ a) Tone la cunscidra, dant y do, aut y bas, la pelpa, y la mesura. Tone la cunŝidra, dànt y dò, àut y bàs, la pèlpa, y la mësura. VianUA, JanTone1864:198 (grd.); b) Sön chësc éra stada n bun pez en oraziun cun pesc, cun les mans tignides sö, y i edli ia por bas. Soung chesc’ ella stada ‘ng bung pezz in ora-ziung cung pesc’, colles mangs tignides sou, e i oudli ia pur bās. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:70 (Badia); c) Chisc muessa bën vester de drë gran seniëures, y i autri, che se plea tan bas dant ëi, ie segur plu stlec. kiš múesa̤ ba̤ŋ véštę̆r dę dra̤ graŋ sęnyóuręs, i i áutri, kę sę pléa̤ tam bas dant ái, íe sęgúr plu štletx. RifesserJB, Spies1879:108 (grd.)
ju bas (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. G 1879; G 1923; L 1933; F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; DILF 2013, fod. Ms 2005, amp. C 1986) Ⓘ per terra Ⓓ auf dem Boden ◇ a) Ma Gejù se pliáva ju, e scrivëva col deit ju bas. Ma Gesú se pliava schu, e schrivava col deit schu báss. HallerJTh, MadalenaFOD1832:160 (fod.); b) pì in inze ancora m’inpedisce i pasc un outro cioco destirà śo bas pi in inže anco-ra m’impedisce i pash un outro cioco destirà zo baš DegasperF, TenpeAdes1862-1974:473 (amp.).

bas (gad., mar., Badia, grd., fas., caz., bra., moe., fod., col., amp., LD, MdR) ↦ bas.

basalt Ⓔ it. basalto / dt. Basalt 6 1812 basalc pl. (GiulianiGB, Gespräch1812-2014:57)
fas. basalt bra. basalt
s.m. Ⓜ basalc
roccia effusiva vulcanica, costituita da plagiocla-sio e augite (fas.) Ⓘ basalto Ⓓ Basalt ◇ a) I basalc i aon troé te Duron I Bassaltg i on troe te Durong GiulianiGB, Gespräch1812-2014:57 (bra.).

basalt (fas., bra.) ↦ basalt.

basc (gad.) ↦ baje.

Basile 6 1868 Basilio (DegasperF, PrimaMessaGhedina1868-1990:358)
amp. Basilio
antrop.
(amp.) Ⓘ Basilio Ⓓ Basilius ◇ a) Padre Basilio, ancuoi scusà ve preo, / se un pormai d’anpezan algo el vó dì Pa-dre Basilio, anquoi šcusà ve preo, / se un pormai d’ampezan algo el vo dì DegasperF, PrimaMessaGhedina1868-1990:358 (amp.).

Basilio (amp.) ↦ Basile.

baso (col.) ↦ baje.

bassa Ⓔ mozione di bas 6 1865 bassa (PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1)
gad. bassa grd. bassa fas. bassa fod. bassa
s.f.
ampia estensione di terreno pianeggiante (gad. A 1895; P/P 1966; V/P 1998, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ pianura Ⓓ Ebene
a la bassa (grd.) Ⓘ in basso Ⓓ unten ◇ a) L lën alauta, bënché grant y gros, vën suvënz dal vënt sbatù, / Ntan ch’ala bassa chieta y cun bona pesc sta la siena ‘L lëŋ all’ auta, bëŋchë grand y gross, vëŋ suënz dal vent sbattù, / ’Ntaŋch’ alla bassa chiötta y con bòna pes̄ stà la siëna PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.).

bassa (gad., grd., fas., fod.) ↦ bassa.

bast (grd.) ↦ past.

basta Ⓔ it. basta 6 1856 basta (BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:256)
gad. basta mar. basta grd. basta fas. bèsta bra. basta fod. basta
interiez.
si usa per esigere o invocare in modo energico la cessazione di un fastidio o di una sofferenza pro-lungata (gad. V/P 1998, grd. F 2002, fas. R 1914/99; DILF 2013, fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ basta Ⓓ genug ◇ a) Oh! per compirge vosc azet, / Confidà en El volege ben jent, / Dapò l piovan sarà content / Mo soraldut porta-ge respet; / E basta. Oh! per compirge vos atzet, / Confidà ‘n El volee beng xent, / Dapò ‘l Piovang sarà content / Mo sora ‘l dut portae respet; / E basta. BrunelG, CianzonJentBo-