chodzi przez wś Clementsfähre, licznemi odnogami uchodzi do zatoki Świeżej; r. 1853 przy Mątwach groblami w znacznej części zatamowana, jest miałka, miejscami mało co nad 4' głęboka, dla zwyczajnych berlinek od tego czasu niespławna, po obu stronach groblami zabezpieczona; łacha sztubska (Stubasche Lache), dawniej odnoga przy ujściu Nogaty, od niejakiego czasu zatamowana; panieńska łacha (Jungfersche Lache); fersztnowska łacha; Wisła elbląska (Elbinger Weichsel), odnoga Wisły, która się odłącza przed Gdańskiem do Świeżej zatoki; nad samem jej ujściem pas przywąski na Kępach należy do elb. powiatu, na którym są 2 wioski nieco odosobnione od reszty powiatu, zwane po niem. Grenzdorf A. i B. Jeziora znajdują się 2 w powiecie: 1) Druzno (Drausensee) na południe od m. Elbląga, tylko w północno-wschodniej części należy do powiatu, z której coraz bardziej zarasta. Sławne jest z wielkiego połowu ryb i różnego ptastwa, osobliwie dzikich kaczek. Nowy kanał elbląsko-mazurski (Elbing-oberländischer Kanal) wpływa do Druzna, tak że wszystek handel wodny z Mazurami itd. przechodzi przez to jezioro. 2) Świeża zatoka (Frisches Haff) zajmuje ogółem mil kwadr. 15,62, należy w ⅙ części do powiatu, którego północną granicę na długości mil 4 i pół stanowi; szlamem pochodzącym z rz. Nogaty, Elblągu i Wisły coraz bardziej się zamula; przed 1500 laty sięgała aż po miasto Elbląg, od którego obecnie ¾ mili odległa. Na wschód pod miastem Tolkmickiem, gdzie góry stromo spadają, jest znacznie głębsza; pod tem miastem zbudowano od r. 1862 do 1864 mały port dla morskich statków, długi 60°, szeroki 18°, głęboki 6'. Inny port znajduje się przy ujściu rz. Elbląg (Elbinger Fahrwasser). Klimat tutejszych stron musiał być niegdyś daleko łagodniejszy; jeszcze z r. 1546 jest pewna wiadomość, że około Elbląga wino na dobre hodowano. Teraz tylko nazwa gór winnych (Weinberg) się zachowała. — Ludność powiatu rozpada się, najprzód co do wyznania: r. 1867 liczono katol. 11820, luter. 50,000, reform. 452, menonitów 1967, baptystów 318, żydów 505 (w samych miastach 500). Narodowości prawie bez wyjątku są niemieckiej. Miasta znajdują się 2 w pow., Elbląg i Tolkmicko (Tolkemit), wiosek 94, dóbr i folwarków 85. R. 1861 liczono w pow. domów mieszk. 5842 (na 1 milę kwadr. domów 452, na 1 dom mieszk. mieszkańców 10), innych budynków (stajen, gumien itd.) 2220. Publiczne gmachy: kościołów i kaplic do nabożeństwa 28, szkół 82, szpitali dla chorych i ubogich 33, dla administracyi 50, dla miejscowych zarządów i dla policyi 112, dla wojska 6, ogółem publ. gmachów 311. Pojedyńczych posiadłości 3674, obszaru ziemi do nich należącej mórg 208,524 (na 1 posiadłość przypadało mr. 57); ogrody zajmowały mr. 4278, role orne 83001, łąki 64,613, pastwiska 25,669, bory 37,897. Około ⅔ wszystkich posiadłości znajdowało się w ręku włościan, reszta mniej więcej dobra szlacheckie; dóbr rycerskich 20 z obszarem mr. 220,230; posiadłości gburskich z własną uprzężą 1126, mórg miały 120,669; posiadłości gdzie nie można utrzymać uprzęży 1733, z obszarem mr. 12733. Bydła rogatego było sztuk 14490 (na 1 milę kw. sztuk 1114) i to wołów 1166, buhajów 387, krów 9089 (na 1 milę kw. sztuk 738, 1 sztuka na 6 i pół osoby), cieląt 3415, świń 6604 (na 1 milę kw. 511, 1 sztuka na osób 9), owiec 8367 (na 1 m. kwadr. 648) i to merynosów 5460, na pół uszlachetnionych 607, owiec zwyczajnych (Landschafe) 2300, kóz 808. Pod względem przemysłu. rzemiosł i zatrudnień w r. 1867 liczono: piekarzów 53, cukierników 10, rzeźników 40, rybaków 32, ogrodników 13, balbierzy 18, fryzyerów 4, garbarzów 8, fabrykantów mydła 2, zdunów 57, szklarzów 17; mularzy: majstrów 8, czeladników 100, uczniów 37; cieśli: majstrów 10, pomocników 232, uczniów 29, dekarz 1, studniarz 1, kominiarzów 3, kołodziejów 51, fabryki wozów 2, cieśli okrętowych 7, pomocników okrętowych 120, ślusarzy 31, podobnych wyrobników 10, kotlarzy 2, lejarnia dzwonów 1, blacharzy 15, złotników 6, fabryk instrumentów muzycznych 3, chirurgicznych 1, matematycznych 2, zegarmistrzów 8, fabryki knotów 2, powroźników 12, farbierzów 8, szewców 237, rękawiczników 4, kuśnierzów 20, siodlarzów 22, krawców męzkich 171, żeńskich 28, pasamoników 4, modniarek 17, złotem itd. haftujących 4, stolarzy 124, bednarzów 66, fabryk sprzętów różnych drewnianych, łyżek itd. 10, koszykarzów 8, tapicer 1, fabrykantów parasoli 2, tokarzów 19, grzebieniarzy 4, szczotkarzy 10, introligatorów 16, przędzalnie wełny 2, tkackich warsztatów na bawełnę 84, na płótno 92, na wełnę 4, warsztatów, któremi się dodatkowo zajmują po wsiach nie z rzemiosła 2000, fabryk szkarpet 3, folusz 1, zakładów do bielenia nici, płótna 4, farbiarni 9, giserni, fabryk żelaznych machin 4, hamerni 11, fabryka szpilek 1, wyroby sprzętów bronzowych, miedzianych 1, wyrobu wapna 5, cegielni 20, młynów do wyrabiania gipsu, cementu, asfaltu 4, młynów olejowych 4, fabryka zapałek 1, młynów garbarskich 3, fabryka wyrobów forniturowych 1, fabryki świec 3, fabryka mebli 1, papiernia 1, młynów wodnych 14 o gankach 38, wiatraków 20, holenderskich młynów 22, młynów siłą zwierzęcą pędzonych 24, parowych 3, fabryki krochmalu 2, tabaki 5, browarów 9, gorzelni 17, fabryka wód mineralnych 1, lekarzów 18, dentystów 2, aptek 8, weterynarzów 4. — Dróg
