mo zamożności mieszkańców długo zachowywała dawny swój charakter. Kolonia Reden, w nizinie ku rzeczce Bogoryi stopniowo spadającej, już więcej do miasta ma podobieństwo; inne czysto osadę fabryczną przedstawiają. W D. każda ulica przerznięta kanałami i wysadzona drzewkami, innym rodzajem domków jest zabudowana. Najcelniejsze tutaj budowle są: pałac zarządu okręgowego, wystawiony w stylu gotyckim w r. 1842, podług planu budowniczego Lanci, mieszczący w sobie i biuro naczelnika zakładów rządowych fabrycznych. Lazaret górniczy, przerobiony z dawnych koszar, wystawionych w r. 1827 dla robotników, apteka, stacya pocztowa i t. p. Węgiel kamienny zagłębia dąbrowskiego zasila wzniesione przez rząd huty żelazne, oraz huty cynkowe rządowe i prywatne. Pomimo, że za rządu pruskiego były tu już fabryki; właściwie kopalnie tutejsze i zakłady powstały dopiero w bieżącem stuleciu: cynkowe od r. 1816, żelazne od r. 1836, a węglowe od 1854 roku. Kopalnia Ksawery założona została na najpotężniejszym z naszych pokładów, albowiem w rozciągłości około 300 sążni wzdłuż, leży bezposrednio nad sobą 14 ławic, dających razem warstwę do 50 stóp grubą. R. 1861 otworzono nową kopalnię węgla na pokładzie, przez Józefa Cieszkowskiego, byłego naczelnika tych kopalń, wyśledzoną w roku 1846; przeznaczoną do zasilania swym węglem przyległych pieców Huty Bankowej. Kiedy inne warstwy węgla naszego z małym upadem 10 do 14, prawie zatem poziomo, ciągną się, warstwa Cieszkowskiego zaczyna się dość spadzisto, dochodząc 30 do 40. W zamiarze korzystania z ogromnych pokładów węgli w tej kopalni, na samym jej brzegu zbudowano tu w r. 1826 hutę cynkową, a drugą w r. 1827. Prócz tych dwóch hut w tejże samej linii stoi budynek, gdzie mufle i cegłę ogniotrwałą wyrabiają, a w tyle piece rumfordzkie i płomienne do prażenia galmanu służące. Półmilowa przestrzeń rozdziela kolonią Reden od Huty Bankowej, ztąd nazwanej, że za administracyi banku polskiego powstała, której wielkie piece stanęły w r. 1839; położone one są na połowie drogi między kopalniami Reden i Ksawery, z których ten materyał kolejami żelaznemi do hut jest dowożony. W r. 1875 przez specyalistów dokonane wyliczenie zamożności dąbrowskich kopalń węgla kamiennego wskazuje, że kopalnia Ksawery pod Będzinem ma pudów 114480000, kopalnia Nowa 56478000, kopalnia Łabęcki 27918000, kopalnia Cieszkowski 50094000, kopalnia Reden pod Dąbrową 125922000, kopalnia Tadeusz (w Strzyżowicach) 35736000: razem otworzone kopalnie pud. 410628000. Odwody na nowe otworzyć się mające: odwód 1 (kopalnia Ksawery) pud. 792000000; 2 (kopalnie Nowa, Łabęcki i część Cieszkowski) 834000000; 3 (z kopalni Cieszkowski) 852000000; 4 (z kopalnią Reden i pokładem Szuman) 516000000; 5 (Będzińskie pole) 360000000; 8 (Tadeusz) 60000000; 9 (przedłużenie Redena i pokład Staszyc) 96000000: razem pudów 3510000000; dodawszy kopalnie otwarte jak wyżej 410628000, w ogóle pud. 3920628000. Licząc na korzec po 6 i pół pudów, wyniesie korcy 603173000. Wymienione wyżej kopalnie: Ksawery, Nowa, Łabęcki i Cieszkowski są nabyte przez prywatne towarzystwo, reprezentowane przez bank franc.-włos.; Reden zaś i Tadeusz pozostają własnością rządu. W braku świeższych danych co do produkcyi, których nie mogliśmy z miejsca otrzymać, dajemy dla przykładu ze sprawozdań drukowanych w dziennikach, że 2 kopalnie: Ksawery i Łabęcki w r. 1877 dostarczyły 5,108,177 pudów węgla, przyczem były zajęte 3 maszyny wyciągowe, 2 wodociągowe i 938 robotników (608 męż., 140 kob., 190 dzieci). Kopalnie Plemiannikowa, Rozenkampfa i banku franc.-włosk. 1878 r. dobyły 12,427,129 pud. węgla; pracowało 5 maszyn o sile 152 koni, 6 pomp, 336 koni, 576 górników, 781 pomocników. W Dąbrowie Górniczej i bliższej okolicy znajdują się następujące fabryki i kopalnie: kopalnie węgli: Reden, Cieszkowski, Łabęcki, Nowo Łabęcki, Ksawery, Koszelew, Paryż, Hieronim, Szuman, Mikołaj, Zofia, Maciej, Jan, Wsiewołod, Kazimierz. W wielu z wymienionych kopalń znajdują się także, nad pokładem węgla, pokłady rudy żelaznej. Fabryki: 1) Huta bankowa, obecnie należąca do kompanii francusko-włoskiej, w której znajdują się wielkie piece do otrzymywania surowizny, fabryka stali, szyn stalowych i żelaza. 2) Warsztaty mechaniczne wyrobów żelaznych towarzystwa prywatnego „Syrena“. 3) Fabryka cegły i przyrządów ogniotrwałych Lesieckiego i sp. 4) Gisernia odlewów żelaznych kuchennych Schein i sp. 5) Fabryka drutu, gwoździ i łańcuchów M. Laskier i sp. 6) Huty cynkowe, własność rządowa, z których cynk w sztabach przewozi się do walcowni w Sławkowie. 7) Fabryka cegły ogniotrwałej i zwyczajnej prasowanej oraz rur glinianych glazurowanych J. Piechulek. Fabryka stali i szyn dostarcza szyn dla drogi warszawsko–wiedeńskiej i dróg rossyjskich. Machina do walcowania szyn jest o sile 500 koni. Stal wyrabia się według systematu Martensa. Rudy dostarcza w części kopalnia Szymon, o 2 mile odległa, a głównie przychodzi ona z Węgier. Piec do topienia rudy ma miech parowy o sile 300 koni. Fabryka ta obecnie w ręku p. Verdié i sp. zatrudnia 1,100 ludzi. Co do liczby dm. i mk. Dąbrowy, to także cyfr dokładnych podać nie możemy, bo dane, nawet
