संबंद आऩी नागरी संस्कृतींचो हे जमातीवयले परिणामूय ताणें स्पश्ट केलो. अशे तरेचो पयलेच खेपेक अभ्यास करपाचो मान डॉ. मुजुमदाराक फावो जाता. खासी जमातींत बावीस खेपे प्रत्यक्ष वचून ताणें म्हायती मेळयली. ही म्हायती १९६२ वर्सा ‘हिमालयन पॉलअँडरी’ ह्या नांवान पुस्तक रूपान उजवाडा आयली.
ताणें आदिवासी जमातींचो अभ्यास सांस्कृतिक मानवशास्त्रीय नदरेंतल्यान केला. त्याच वांगडा समाजीक मानवशास्त्राकूय तितलेंच म्हत्व दिलां. मानव, ताचे भोंवतणची सुवात,विंगड विंगड साधनां आनी परस्पर सहकार्य ही संस्कृतीची मूलभूत बसका आसा, अशें ताचें मत आसा. राश्ट्रीय पुर्नबांदणेच्या कार्यांत समाजीक विज्ञानांचें म्हत्व आनी कार्य हेविशींय डॉ. मुजुमदारान आपल्या मतांचो प्रसार केला. भारताच्या नियोजन समितीचो सभासद ह्या नात्यान वेवस्थापनांत समाजशास्त्रज्ञ आनी मानवशास्त्रज्ञ हांचो आदार घेवपाचेर ताणें भर दिलो.
मरणाआदीं कांय काळ डॉ. मुजुमदार लखनौ विद्यापिठांत मानवशास्त्राचो प्रपाठक आनी कला विभागाचो डीन ह्या पदांचेर काम करतालो.
डॉ.डी. एन. मुजुमदारचे प्रबंध आनी पुस्तकां हांकां मानवशास्त्रीय अधिश्ठान आसा. ताचें पयलें पुस्तक ‘ए ट्राईब इन ट्रान्झिशन’ (१९३७). हाचे उपरांत १९५० वर्सा ह्या पुस्तकाची दुसरी आवृती ‘द अफेअर्स ऑफ अ ट्राईब’ ह्या नांवान उजवाडा आयली . खासी जमातींत वचून एकठांय केल्ली म्हायती, ताच्या ‘हिमालयन पॉलिअँडरी’ ह्या नांवान पुस्तक रूपान उडवाडा आयल्या .
डॉ.मुजुमदाराचेर, अमेरिकन मानवशास्त्रज्ञ रूथ बेनेडिक्ट हाचोय प्रभाव पडिल्लो दिसता. मुजुमगाराच्या ‘फॉच्र्युनस ऑफ अ प्रिमिटव्ह ट्राईब’ ह्या पुस्तकावयल्यान अशें दिसून येता.
१९४७ वर्सा सुरू केल्ल्या ‘ईस्टर्न अँथ्रॉपॉलॉजिस्ट’ ह्या नेमाळयोचोय तो संपादक आशिल्लो.
मुद्गल पुराण :एक गाणपत्य पुराण. ह्या पुराणाक गणेश पुराणाच्या फाटल्यान म्हत्व आसा. हें पुराणा गणेश पुराणाच्या उपरांत रचिल्ल्यान, गणेश पुराणांतल्यो सगळ्यो कथा ल्हान प्रमाणांत ह्या पुराणांत आयल्यात. तशेंच हेर पुराणांतलीं गणेशविशींचीं आख्यानां, कथा ह्या पुराणांत एकठायल्यांत. ह्या पुराणाचे णव खंड आसून तातूंत ४२७ अध्याय आसात. मुद्गल पुराणाचो हेत गणेश पुराणपरस वेगळो आसा. गणेशकथा सांगप हो गणेशपुराणाचो हेत, पूण मुद्गल पुराणांत गणेशतत्वाचें आध्यात्मिक स्पश्टीकरण हो आसा. हातूंत गणेशतत्वाची परब्रहा स्वरूपांत सोपपतिक आनी विस्तारान मांडणी केल्या. वक्रतुंड, एकदंत, महोदय, गजानन, लंबोदर, विकट, विघ्नराज, धूम्रवर्ण हे गणेश अवतार ह्या पुराणांत वर्णिल्यात.
मुद्गल ऋषी हो ह्या पिराणाचो वक्तो आसून,दक्ष हो श्रोता आसा.
हो दक्ष म्हळयार दक्षप्रजापती नासून, दक्ष नांवाचो एक राजा आसुंये. गणेश पुराणाच्या उपासना खंडांत सोमकांत राजाचो आठवो पूर्वज म्हूण ताची कथा आयल्या. कुड्डो, मोनो, भेरो आनी सगळ्या आंगभर मावो आशिल्लो हो दक्ष मुद्गल ऋषीच्या आंगावयल्यान आयिल्ल्या वाऱ्यान ताका दिव्यदेह प्राप्त जालो. उपरांत ताणें मुद्गल ऋषीचो मंत्रोपदेश घेवन तपश्र्वर्या केली आनी आपलें राज्य मेळयलें.
ह्या पुराणांत आयिल्ल्यो कांय कथा अशो आसात-इंद्रपद मेळोवचे पासत सुरू केल्ल्या एका महोत्सवांत रभेक पळोवन इंद्र कामातुर जावन ताचें वीर्य स्खलित जालें. ताचेपसून मत्सर नांवाचो एकं असुर तयार जालो. ताणें शुक्राचार्याकडल्यान पंचाक्षरी विदया घेतली आनी तप केलें त्या तपान प्रसन्न जावन शंकरान ताका अभय दिलें. दुर्बुध्दीची धूव मदकरा हिचेवांगडा ताणें लग्न केलें. तिचेपसून ताका सुंदरप्रिय आनी विषयप्रिय अशे दोन पूत जाले. मत्सान उपरांत आपलो राज्यभिशेक करून घेतलो, व्हड सैन्य एकठांय केलें आनी त्या सैन्याच्या बळार सगळो भुलोक आनी पाताललोक जिखलो. उपरांत ताणें कैलासाचेर लागीत आक्रमण केलें. थंय रावन तो त्रैलाक्याचें राज्य करूंक लागलो. तेन्ना ताचे हे करणेन त्राशिल्ल्या देवांनी गणेशाची प्रार्थना केली. ती आयकून गणेशान वक्रतुंड नांवाचो अवतार घेतलो. ह्या वक्रतुंडाची भेट जायना फुडें मत्सरासुर भिलो आनी ताचेकडे झूज करीनासतना वक्रतुंडाक शरण गेलो. अशेतरेन मत्सरासुर थंड जावन देवाकूय सुशेग जालो.
अश्र्विनी कुमारांक खंयच्याय यज्ञांत वांटो घेवंक मेळनासलो. च्यवन ऋषीक तांणी दोळे आनी तरनाटेंपण दिलें म्हूण च्यवन ऋषीक शर्याती राजाच्या यज्ञांत तांकां हविर्भाग दिवपाचें थारायलें. तो यज्ञ चालू आसतना इंद्रान त्या यज्ञांत विघ्न हाडलें. ताका हारोवपा खातीर च्यवन ऋषीन आपल्या तपाच्या बळग्यान मदासुर नांवाचो भिरांकुळ मनीस तयार केलो. ताका शक्ती देवतेन वर दिलो. उपरांत ताणें सगळ्या देवांक हारयले, तेन्ना गजाननान एकदंत नांवाचो अवतार घेवन मदासुराक हारयलो.
एकदां शंकर भिल्लिणीक भुलून तिच्या फाटल्यान लागलो,तेन्ना मोहासुराचो जल्म जालो. ताणें सुर्याकडल्यान वर घेतलो. उपरांत ताणें मदिरा नांवाचे बायलेकडे लग्न केलें. तिचेपसून ताका पांच पराक्रमी पूत जाले. फुडें तांणीं त्रैलोक्य जिखून सगळ्या देवांक त्रासांत घाले. तेन्ना गणेशान महोदर नांवाचो अवतार घेवन त्या महासुराक थंड केलो.
शकुनीचो दुर्बुध्दी नांवाचो पूत आशिल्लो. ताका गणेशान विघ्नहररूपान मारलो. दुर्बुध्दीचो पूत ज्ञानारी. ताणें आपल्या बापायच्या मरणाचो सूड घेवपाखातीर तप करून सगळ्या देवांक भिवयले. तेन्ना गणेशान लक्ष्मीच्या पोटांत जल्म घेतलो. ज्ञानारीन सुबोध नांवाचो पूत आशिल्लो. तो गणेशभक्त आशिल्ल्यान ज्ञानारीन ताचे खूब हाल केले. निमाणें गणेशान त्या ज्ञानारीक मारलो.
अशे तरेन गणेशान घेतिल्ल्या विंगड विंगड अवतारांच्यो कथा हेया मुद्गल पुराणांत आयल्यात.
