वर्णनां आसात.महाराष्ट्रांतल्यासंतांनी कृष्णाचे टिपरेचेर अभंग वा पदां रचल्यांत.
ह्या खेळांत धा-बारा वा चड जाण वांटो घेवंक शकतात.नाचतना आपले दावे उजवे वटेंतल्या नाचप्यांच्या टिप-यांचेर आपली टिपरी मारतात.कांय खेपे खेळचे पयलीं दोन -दोन नाचपी एकमेकांसामकार उबे रावतात आनी एकमेकांच्या टिप-यांचेर टिपरी मारतात आनी नाचतात.ह्या नाचाच्यो विंगडविंगड गती आसून,ह्यो करतना तशींच वेगळीं वेगळीं पदां म्हण्टात.ह्या नाचाक व्हड झांज आनी धोलक्याची साथ आसता.कांय खेपे टिप-यांच्या नाचावांगडा नाचपी गोफूय विण्टात. -कों.वि.सं.मं.
टिपू सुलतान:(जल्म:२० नोव्हेंबर १७५०,देवगहळ्ळी,बेंगळूर,कर्नाटक;मरण:४ मे १७९९,श्रीरंगपट्टण).
म्हैसूरचो एक नामनेचो पराक्रमी राजा.ताचें पुराय नांव शाह बहाद्दर फत्ते अलीखान.संत टिपू मस्तान औलियाचे कृपेन ताचो जल्म जालो.टिपू म्हळ्यार कन्नड भाशेंत वाद्य.टिपूच्या स्वभावावयल्यान ताका हें नांव मेळ्ळें आसूंक जाय.
हैदर अलीचो हो पयलो चलो.ताच्या भुरगेपणांतली व्हडलीशी म्हायती मेळना.ताणें मौलवीकडल्यान पारंपरीक शिक्षण घेतलें.तशेंच गाझीखाला ह्या अधिका-याच्या मार्गदर्शनाखाल लस्करी शिक्षण घेतलें.
सुरवातेचीं कांय वर्सां तो हैदरावांगडा झुजांत वांटो घेतलो.तेचपरी स्वतंत्र रित्याय ताणें झुजां केल्लीं.१७७१ त ताणें मराठ्यांचे सेनेवांगडा झूज केलें.१७८१त सेनापती कर्नल बेली आनी कर्नल ब्रॅथवेट हे दोनूय ताचेर चाल करून आयिल्ले आसतना ताणें दोगांकय हारोवन तांकां बंदी केले.१७८२त हैदर अलीक मरण येतकच तो म्हैसूरचे गादयेर आयलो.
पयलीं सावन ताची फ्रॅंचांकडेन इश्टागत आशिल्ली.तांच्या आदारान ताणें आपले सेनेक आर्विल्लें रुप दिवपाचो यत्न केल्लो.जेन्ना इंग्रज सेनापती अॅर कूट हाणें टिपूचेर हल्लो केलो तेन्ना फ्रॅंच सेनापती बुसी हाणें टिपूक पालव दिलो.सालबायचे कबलातीप्रमाण हैदर अलीन इंग्लिशांचो जो वाठार घेतिल्लो तो परत करचो अशें थारयल्लें.पूण टिपूक ही गजाल मान्य नाशिल्ल्यान ताणीं टिपूचो बीदनूर हो वाठार घेतलो.तें पळोवन टिपून जनरल मॅथ्यूक धरलो.तेन्ना १७८४त इंग्लिशांक मंगळूरची शांततेची कबलात करची पडली.त्याच वर्सा टिपून नरगुंद आनी कित्तूर ह्या संस्थानांचेर ह्ल्लो करून थंयचे किल्ले घेतले.
ताची ही वाडटी सत्ता पळोवन नाना फडणीस निजामाक वचून मेळ्ळो.ताणीं दोगांयनी टिपूचेर हल्लो करून ताचीं जायतीं ठाणीं हस्तगत केलीं.सावनेर गांवांत ताचें व्हड झूज जालें.तातूंत यश मेळपाक नानान मॅलेट हाका मेळून इंग्लिशांचो पालव मागपाचें थारायलें.तेन्ना १७८७त टिपून मराठ्यांवांगडा कबलात करून ताका ४८ रुपया खंडणी आनी गजेंद्रगड,बादामी,नरगुंद,कित्तूर हे किल्ले मराठ्यांक दिवप,अदवानी संस्थान निजामाक दिवप आनी सावनेरकरांचो वाठार ताका परत करप हें थारलें.फुडें मराठ्यांचें सैन्य कर्नाटकांतल्यान वतकच टिपून कित्तूरचो किल्लो परतो हस्तगत केलो.
कॉर्नवालिसान मराठे आनी निजाम हांचेकडेन इश्टागतीची कबलात करून १७९०त टिपूचेर घुरी घाली.टिपून व्हड धिरान ह्या झुजाक तोंड दिवपाचो यत्न केलो.पूण तातूंत ताका व्हडलेंशें यश मेळ्ळें ना.तेन्ना ताणें २३ फेब्रुवारी १७९२ ह्या दिसा श्रीरंगपट्टणांत कबलात केली.ते प्रमाण ताचो अर्दो वाठार आनी तीन कोटी रुपया लुकसाण भरपाय दिवपाचें थारलें.तशेंच ही भरपाय जायमेरेन ताचे दोन भुरगे इंग्लिशांकडेन ओलिस दवरचे पडले.ह्या अप्मानास्पद कबलातीक लागून ताका खुबूच तिडक आयली आनी ते तिडकीन ताणें इराण,तुर्कस्तान आनी नेपोलियन हांचेकडेन मेळ घडोवन आपलें दालें घटमूट करपाचो यत्न केलो.
ताणें कांय फ्रॅंच पलटणीय आप्ले नोकरेंत दवरल्यो.ताच्या ह्या करण्यांविशीं लॉर्ड वॅलस्लीन ताका जाब विचारलो तेन्ना ताणें तें कानामनार घेतलें ना.तेन्नावॅलस्लीन निजामाकडेन कबलात केली आनी १७९९त इंग्लिशांनी टिपूआड झूज उबारलें.वॅलस्लीन ताचीं कुर्ग,मळवळ्ळी सारकीं कांय ठाणीं हस्तगत केलीं.फुडें श्रीरंगपट्टणाक ताणीं घेराव घालो.थंय टिपून जिवांत जीव आसमेरेन मोट्या धिराञ्हूज दिलें.निमाणें गुळी लागून ताका मरण आयलें.
उपरांत इंग्लिशांनी थंय लुटालूट करून टिपूचें एक कोटी स लाख रुपये उत्पन्नाचें राज्य घेतलें.तातूंतलो कांय वांटो ताणीं निजामाक दिलो आनी कांय वांटो मूळच्या चामराज वोडेयर हाच्या वंशजाक दिलो.टिपूच्या भुरग्यांक आनी सोय-यांक २४,००० होनांचो मुलूख लावन दिलो.फुडें वेळ्ळूरच्या बंडांत टिपूच्या भुरग्यांचो हात आसा अशें सांगून इंग्लिशांनी तांची जहागीर खालसा केली आनी ताचें पुराय राज्य घेतलें.
टिपूच्या घरगुती जिविताविशीं थोडी भोव म्हायती मेळटा.ताका दोन बायलो आनी जायतीं भुरगीं आशिल्लीं.तातूंत १२ चले आशिल्ले.त्या काळांतल्या दक्षिण भरतांतल्या राजकर्त्यामदीं टिपू सुलतान हो एकूच राजा आपलें जिवीत भर सतत इंग्लिशांक विरोध करीत रावलो.इंग्लीश लेखकांच्या मतान टिपू हो धर्मीक,दुश्ट आनी अविश्र्वासू आशिल्लो.पूण ताचो राजकारभार आनी धैर्य पळेल्यार ताचेवयल्या कांय आरोपांचो दुबाव येता.ताच्या दरबारांत जायते हिंदू उंचेल्या स्थानांचेर आशिल्ले.ताणें आपल्या राज्यकारभारांत चोख वेवस्था दवरून प्रांतांचीं नांवां बदलून घेतिल्लीं.स्वताचीं नवीं मापां,वजनां आनी नाणीं तयार केल्लीं.तशेंच स्वताची कालगणना सुरू करून ताणें तातुंतलीं वर्सां आनी म्हयने हांकां नवीं नांवां दिलीं.
मुलकी आनी लश्करी खात्यांनी ताणें जायत्यो सुदारणा घडोवन हाडल्यो.ताका कुशळटाय आनी साहित्याची आवड आशिल्ली.फार्सी,मराठी,उर्दू आनी कन्नड ह्यो भासो ताका येताल्यो.ताणें धाव्या
