कोंकणी विश्वकोश: १ १०० वसर्गनी माधवराव पेशवा हाणे ह्या देवळाक सभामंडप बांदलो. हरिपंत फडके आनी हेर भक्तांनी ह्या देवळाक आपले तांकीप्रमाण आदार ह्या देवळाचे मुखेल दार उत्तरेकडेन तोंड करून आसा. श्रीमंत माधवराव पेशव्याचें तैलचित्र देवळाच्या प्राकारांत बसयलां. हो गणपती दावे सोंडयेची असा. मुर्तीचे तोंड उदेतेकडेन आसा. भाद्रपद शु. चवथीक चिंतामणी गणपतीची हांगा व्हड परब मनयतात. चिंतामणी गणपतीवेिशीं खाशेली खबर म्हळ्यार ह्या गणपतीक हो। गांव तस्त्रीप म्हूण मेळिल्लो. ह्या गांवची सनद औरंगजेबान दिल्ली. - कां. वि. सं. म. उदक घाल्यार घडणसुलभ जाता, अशा तरेच्या पदार्थाक ‘चिकणमाती' चिकपामाती हो एक खूब बारीक कण आशिल्लो फातर-आसून तो वांटून पेिठ करतकच ओलो आलतना घडणसुलभ . जाता; सुकतकच चामडयाभशेन घट्ट जाता आनी उज्यांत भाजल्यारे फांतरासारको घट्ट जाता. चिकणमाती हो शब्द फातराकूय वापरतात आनी अवसादी शास्त्रांत कण आकार दाखोवपाकूथ वापरतात. फातराचे कण जर चार मायक्रॉनपरस कमी आकाराचे आसत जाल्यार तांकां चिकणमाती चिकणमाती सूक्ष्म स्फटिक कणांची आसता. हे कण चडशे करून अॅल्युमिनियम सिलिकेटचे आसतात. पूण तातूंत लोह, मॅग्नेशियम, अल्क 'थरांचे सिलिकेट' (sheot silicate) अशेय म्हण्टात. कारण दरेका थराचो प्रकारच्या एककांची (units) आसता. टेट्राहेड्रल एकक आनी ऑक्टाहेड्रल अशींः सिलिकॉन थर, जिवसाइट थर आनी बूसाइट थर, सिलिकॉनं थर हो s-o टेट्राहॅड्रांची जावन आसा. हीं टेट्राहेड्रां शटकोनी प्रकारान एकामेकांक जोडेिल्लीं आसतात. जिवसाइट थर हो A.० हाच्या जाग्यांत A आयन (ion) वचून बसता. अशे तरचे संरचनेक (structure) थराची संरचना जिवसाईट थरा सारकोच आसता, पूण हातूंत A आयनचो जागो Mg आयन चेता. हाका डायऑक्टाहेड्रल संरचना अशें महण्टात. चिकणमाती खनिज कॅओलेिनाइट हो एक जिवसाइट थर अानी सेिलिकोन थर हांच्यापसून जाल्लो आसता. हाका तेखातीर १:१ तरची जिक्साईट थर /S सिलिकॉन थर २. चिकणमाती खनिज मॉन्टमोरीलोनाइट हातूंत १ जिवसाइट थर, २ Si Si A सिलिकॉन थर Al ΑΙ जिवसाइट थर Si Si सिलिकॉन थर भौतिक-रसायनीक वातावरण हांचेर आदारून आसता. उद्येगीक मळार चिकणमातयेचे सादारण चार प्रकार थारायल्यातः १. चायना चिकणमाती वा कॅओलीन २. बॉल चिकणमाती ३. उज्याची चिकणमाती (ire clay) आनी ४. बांदकामाची वीट- चिकणमाती. हालीच्या काळांत सेिरेंमिक्स, बांदकाम, कॅटॅलिस्ट, वेधन पंक (chiling mud), कागद आनी -- - डॉ. अशोक देसाय चिकाराः चिकारा हे एका तंतूवाद्याचे नांव. हें सारंगीसारकं आसता. ताका तांतीच्यो तीन तारों आनी धातूच्यो पांच तारो लायतात. - तांतीच्यो तारो षड्ज, मध्यम आनी पंचम ह्या स्वरांत तर धातूच्यो षड्ज, ऋषभ, पंचम, धैवत आनी निषाद ह्या स्वरांत लायतात. गजाच्या आदारान हें वाद्य वाजयतात. - - कों. वि. सं. मं. चिकूः (मराठी- चिकूः हिंदी- वीकू, सापोटा, कन्नड- चिकू हण्णुः इंग्लीशं- सँपोडिला प्लम, लॅटीन- अॅक्रस सँपोटा; कूळ- सँपोटेसी). गोड अशों फळां दिवपी झाड, हें झाड ८-१० मी. मेरेन ऊंच वाडटा. चिकूची फळ फिकट तपकिरी रंगाचीं आनी वाटकुळ्या आकाराचीं, ५-६ मध्य भारतांत चिकूची लागवड मोटया प्रमाणांत केल्ली दिसता. गॉयांत गॉयच्या पोरसांनी आनी भाटांनी ह्या झाडाक सुवात दिल्ली दिसता. चिकूच्यो सादारण १२-१३ जाती देशाच्या विंगड विंगड वाठरांत सांपडटात. तातूंतल्यों कांय वेचीक जाती अश्योः १. काळी पत्ती २. हळडुवी पत्ती ३. कलकत्ता व्हडली वा क्रिकेट बॉल ४. सत्री ५. द्वारापुडी ६. किर्तवतीं. चिकूची लागवड करतात. चिकूची कलमां ‘खरिनी' ह्या झाडाचे मूळकांड (root sock) वापरून करतात. लागवड करपाखातीर १०×१० मी. अंतराचेर १×१×१ मी. लांब रुंद आनीी खोल आकाराचीं फोणकुलां । काडटात. उपरांत चिकूचे कलम त्या फोणकुलाचे मदी लावन त्या पूण चड करून पावसाचे सुरवातीक लायतात. गिमाच्या दिसांनी कलमाक ८-१० दिसांच्या अंतरान उदक दितात. चिकवाच्या झाडाभोवतणी नडणी वेळोवेळ काडची पडटा. चिकूच्या एका वसाच्या झाडाक १५० ग्रॅम नत्र, १०० ग्रॅम स्फुरद आनी १०० ग्रॅम पलाश दितात. w
