सगळ्यांत चड पावस पडटा. वर्सुकी पावस सुमार १०० सेंमी. परस चड पडटा. इंग्लंडांत पावसाचें प्रमाण वर्साक सुमार ८६ सेंमी.; अस्तंतेवटेनच्या आनी उत्तरेवटेनच्या वाठारांनी ३८० सेंमी.; जाल्यार उदेंत आनी आग्नेयेवटेन सुमार ६७ सेंमी. आसता. चुनखडीच्या वाठारांनी जिरपी उदक सोडल्यार, वितळिल्ल्या बर्फाचें आनी पावसाचें चडशें उदक व्हांवन वता.
वनस्पत आनी मोनजात: पयलीं ह्या देशांत रानांचें प्रमाण बरेंच आशिल्लें. उद्येगीकरण आनी आधुनिकीकरण जाल्ल्यान रानां कापून उडयलीं. सद्याक देशाच्या सुमार ७% वाठारांतूच रानां आसात. स्कॉटलंडच्या उदेंत आनी उत्तर दिकांक कांय चड प्रमाणांत रान आसा. थंय पायन आनी बर्च हे रूख सांपडल्यात. सकयल्या वाठारांत चडशे ओक, एल्म, बीच आनी ॲश हे रूख दिश्टी पडटात. वेल्सचो चडसो वाठार तणाचो आसा. कांय वाठारांत ल्हानसान झोंपां, कांट्यांचीं झोपां आनी विंगडविंगड तरांचें तण दिसून येता. ब्लूबेल, बटरकप, डॅफोडिल, डेझी, लव्हेंडरस्केबियस, रेड पॉपी, डॉग रोझ हीं फुलझाडां चोंयवटेन आसात.
हांगा पयलीं युरोपांतल्या हेर वाठारांनी सांपडपी कोलसुणीं, वास्वेलां, रानदुकर, रेनडियर, रानवटी गोरवां, बीव्हर हे सारके प्राणी बरेच आशिल्ले. पूण ते आतां नश्ट जाल्य्रांत. हरणाच्यो कांय जाती राखण करून दवरल्यात. सोशे, खोकड, वीझल, हेजहॉग, स्टोट हे रानवटी प्राणी हांगा आसात. कांय न्हंयांनी ऑटर सांपडटात. केन्नाकेन्नाय दर्यादेगांचेर सील दिश्टी पडटात. चडशी ब्रिटीश सुकणीं हेर जाग्यांवेल्यान हांगा येतात; तांच्यो सुमार २०० जाती आसात. गोल्डन ईगल, रेड ग्रावस, मॅगपाय हीं थळावीं सुकणीं. स्टारलिंग, ब्लॅकबर्ड, थ्रश हीं गावपी सुकणीं आनी चिमणी, ब्लू टिट, टेन, गोल्ड क्रेस्ट हीं हेर सुकणींय हांगा आसात. कीडमुयेच्यो सुमार २१,००० परस चड जाती हांगा सांपडल्यात.
इतिहास: अश्मयुग काळांतल्या ब्रिटनाविशींची चडशी म्हायती मेळना. तेन्ना सद्याचे ब्रिटीश जुंवे युरोपाक जोडून आशिल्ले अशें म्हण्टात. मनशाचो राबीतो हांगा चडसो नाशिल्लो. केंस आशिल्ले हत्ती, शिंव, वाग असले प्राणी थंय आशिल्ले. नव अश्मयुगांत उत्तर ध्रुवावटेनच्यान व्हांवपी हिमन्हंयांक लागून ब्रिटीश जुंवे युरोपाचे मूळ भुंयेकडल्यान वेगळे जाले. फुडें ताम्रपाशाण युगांत इ.स.प. सुमार दुसर्या-पयल्या सहस्त्रकांत ब्रिटनाचेर परकी लोकांनी घुरयो घाल्यो, तेन्ना हांगा युरोपांतल्यान आयिल्ले आयबेरीयन लोक आशिल्ले. हांगा आयिल्ल्या लोकांच्या पंगडांक गेल आनी ब्रिटन अशें म्हण्टाले. उपरांत ह्या दोनूय जमातींक केल्ट अशेंय नांव पडलें. आयबेरियनांचेर केल्टांनी जैत मेळयलें. केल्ट लोकांक शेतवडीची आवड आशिल्ली. तांबे आनी कथील हांची भरसण करून तांणी ब्रॉझ धातू तयार केल्लो. धातूंची तरेकवार हत्यारां ते वापरताले. इ.स.प. सुमार ५०० वर्सांच्या ह्या सुदारिल्ल्या केल्ट लोकांक ब्रिटन अशें नांव मेळ्ळें. तांणी गेल लोकांक थंयसावान धांवडावन घाले. तांतले कांय जाण जे आयर्लंडांत गेले, तांकां पिक्ट अशें नांव पडलें. स्कॉटलंडांत गेल्ल्यांक स्कॉट अशें नांव पडलें.
ब्रिटन लोकांक लोखणाचो उपेग करूंक कळटालो. ते गांवांगांवांनी रावताले. रस्तेय बांदिल्ले. दिसपट्ट्या वेव्हारांत तांब्याच्या आनी भांगराच्या नाण्यांचो उपेग तांणी सुरू केलो. घोडो, गाय, बैल, कुत्रे सारकी मोनजात पोसून तांणी फिनीशीयन लोकांवांगडा वेपार सुरू केलो. ह्या लोकांमदीं अंधश्र, रुढी, परंपरा हांचो बरोच प्रभाव आशिल्लो. तांचेमदीं सूर्याची उपासना आनी मूर्तीपूजा करपाची चाल आशिल्ली. तांच्या धर्मोपदेशकाक डुईड अशें म्हण्टाले. केल्ट आनी ब्रिटन हांचेमदीं सदांच झुजां जातालीं. परकी दुस्मानाक ते एकामेकांआड पालव दिताले. ताका लागून रोमन लोकांच्या घुरयांक हांगा बरोच आदार मेळ्ळो.
रोमन सत्तेचो काळ: इ.स.प. सुमार ५५ वर्सा, रोमन लोकांचो खेडगांठ झुजारी ज्युलियस सीझर हाणें गॉल (सद्याचो फ्रांस) चेर घुरी घाली. तेन्ना ब्रिटन लोकांनी गॉलांत रावपी हेर ब्रिटनांक पालव दिलो. हाका लागून ज्युलियस सीझरान ब्रिटनाचेर धा हजार रोमन सैनिकांसयत घुरी घाली. पयलीं ब्रिटन लोकांनी तांकां बरेभशेन झुज दिलें, पूण सीझरामुखार तांची शक्त उणी पडली. सीझरान थंयच्या ब्रिटनांचेर जैत मेळयलें आनी थोडो काळ तो गॉलाक पर्थून गेलो. इ.स.प. ५४ त ताणें वीस हजार सैन्य, दोन हजार घोडेस्वार आनी आठशीं व्हड्यांच्या बळाचेर पर्थून ब्रिटनाचेर घुरी घाली. कॅसिव्हिलॉनस ह्या ब्रिटनांच्या राजाच्या फुडारपणाखाल एकवटीत जाल्ल्या ब्रिटनांनी तांचेलागीं झूंज मांडलें, पूण रोमन सैन्यांमुखार तांचो नेट पर्थून उणो पडलो. सीझरान ब्रिटनाकडल्यान खंडणी वाशील केली. ताचेफुडलीं सुमार १०० वर्सां रोमनांनी इंग्लंडाचेर घुरी घालीना. इ.स. ४३ वर्सा क्लॉडियस हो रोमाचो राजा आसतना, ताणें ब्रिटन जिखपाखातीर ४० हजार सैन्य प्लॉटियस नांवाच्या सेनापतीवांगडा धाडलें. तेन्ना ब्रिटनांत कॅक्टेकस नांवाचो राजा राज्य करतालो. ताचो पराभव करून ताका बंदी म्हूण रोमाक धाडलो. ह्या जैताक लागून ब्रिटनाचो दक्षिणेवटेनचो चडसो वाठार रोमन साम्राज्यांत आयलो. फुडें सुमार ३५० वर्सां उपरांत रोमनांनी हेर वाठारांचेरूय सत्ता मेळयली. ब्रिटन लोकांनी परतंत्रतायेआड बरींच झुजां दिलीं, पूण ते अपेशी जाले. ब्रिटनचो कारभार चलोवपाखातीर रोमन सम्राट थंय गव्हर्नर नेमताले. सैन्याच्या बळाचेर गर्व्हनरांचो कारभार चलतालो. ॲग्रिकोला (७८-८५) ह्या गव्हर्नरान ब्रिटनांत बर्योलच सुदारणा केल्यो. उत्तर ब्रिटन, स्कॉटलंड आनी वेल्स ह्या वाठारांनी ताणें नवीं शारां निर्मिलीं, रस्ते तयार केले. शेतवडीच्या मळार सुदारणा करून शिक्षणाची सोय केली. हाकालागून हांगाच्या लोकांक लॅटीन भाशेचें गिन्यान मेळ्ळें. ताचेउपरांतच्या रोमन गव्हर्नरांची राजवट सादारणपणान शांततायेची आशिल्ली. दुसर्या शेंकड्याचे सुर्वेक स्कॉटलंडांत रावपी लोक ब्रिटनाचेर एकाफाटल्यान एक घुरयो घालूंक लागले. ह्यो घुरयो थांबोवपाखातीर हॅड्रियन सम्राटान ब्रिटनाक भेट दिली आनी एक व्हड अशी १२५ किमी. लांब, ५ मी. ऊंच आनी २ मी. रुंद वणत बांदून घेतली. ब्रिटनांतल्या रोमन साम्राज्याची ही उत्तरेवटेनची शीम जाली. तिसर्याय शेंकड्यांत रोमन साम्राज्याची शक्त उणी जावंक लागली. टयूटन लोकांनी रोमनांचेर घुरयो घालून तांकां पिडपाक सुरवात केली. सॅक्सन-ट्यूटन लोकांनी ब्रिटनाचेरूय घुरी घाली. त्यावेळार ट्यूटन लोकांनी रोमाचेर जैत मेळयिल्ल्यान ब्रिटनांतलें रोमन सैन्य थंय गेलें (४१०) आनी ब्रिटनांत परिस्थिती चडूच वायट जाली. हेगजालीचो सॅक्सनांनी बरेतरेन फायदो घेतलो.
अँग्लो सॅक्सन काळ: आंग्ल आनी सॅक्सन लोक हांगा व्हडा संख्येन येवंक लागले. तांचे लागीं ब्रिटन लोकांचीं झुजां सुमार दोनशीं वर्सांमेरेन चलतालीं. अँग्लो-सॅक्सन लोकांनी आपल्या संस्थानांची थापणूक केली. तांचेमदीं आनी ब्रिटनांमदीं ल्हवल्हव वेव्हार जावंक लागले. सव्या शेंकड्यांत सेंट ऑगस्टीन इंग्लंडांतल्या केंट प्रांतांत आयलो आनी ताणें हांगाच्या लोकांक किरिस्तांव धर्माची दीक्षा दिली. ह्या काळांत हांगा बरींच ल्हान व्हड राज्यां अस्तित्वांत आयलीं. णवव्या शेंकड्यांचे सुर्वेक वेसेक्साचो राजा एजबेर्क्ट (८०२-३९) हाणें सगळ्या राज्यांचेर आपलो शेक गाजयलो. फुडें व्हायकिंग वा डेन ह्या उत्तरेवटेनच्या पंगडांनी इंग्लंडाचेर घुरयो घालूंक सुरवात केली. एजाबेर्क्टचो नातू आल्फ्रेड (८४९-९०१) हाणें तांकां हरयले. ताणें किरिस्तांव धर्माचीय बरे तरेन राखण करून हांगा बर्यो.च सुदारणा केल्यो. ताच्या वावराक लागून ताका ‘ग्रेट’ ही पदवी मेळ्ळी. आल्फ्रेड उपरांत ताचो पूत एडवर्ड (९०१-२४) सत्तेर आयलो. ताणें डेन लोकांचें राज्य जिखून घेतलें. ताच्या वंशजांनी फूडें राज्य चलयलें.
नॉर्मंडीचो ड्यूक, विलियम (१०६६-८७) हाणें १०६६ त हेस्टिंगचे लढायेंत इंग्लंडच्या राजाचेर जैत मेळोवन आपली सत्ता थंय हाडली. ताचो कारभार सरंजामशायेचो आशिल्लो. नॉर्मन लोकांनी हांगाच्या राजाची सत्ता बरेतरेन तिगोवन दवरली. विलियमाउपरांत दुसरो विलियम (१०८७-११००), पयलो हेन्रीह (११००-३५) हांणी राज्य
