मूलद्र्व्यांतरण (transmutation) करपाच्या मोलादीक संशोधनाखातीर ताका १९५१ त, भौतिकशास्त्राचो नोबेल पुरस्कार अर्नेस्ट वॉल्टन ह्या शास्त्राज्ञावांगडा वांटून मेळ्ळो. लंडनच्या रॉयल सोसायटीच्या सदस्यत्त्वाचेर ताची १९३६ त वेंचणूक जाली आनी १८४८ त ताका नाइट हो किताब मेळ्ळो. १९६१-६५ ह्या काळांत तो कॅनबेरा हांगाच्या ऑस्ट्रेलियन नॅशनल युनिवर्सिटीचो कुलगुरू आशिल्लो. १९५७ त, ताका ‘ऑर्डर ऑफ मॅरीट’ ही तस्रीप मेळ्ळी. १९६१ त, ताका ‘शांततायेखातीर अणू’ हो पुरस्कार मेळ्ळो.
- - कों. वि. सं. मं.
कॉख, रॉबर्ट:
(जल्म: ११ डिसेंबर १८४३, क्लाउसथाल- प्रशिया; मरण: २८ मे १९१०, बडनबाडन)
जर्मन जंतुशास्त्राज्ञ. गर्टिगन विद्यापीठांत शिकप घेवन १८६६ त ताणें उच्च वैजकी पदवी मेळयली. फ्रँको-जर्मन झुजांत १८७२ त वैज म्हूण ताणें वाव केलो. उपरांत वोल्स्टाइन हांगा वैजकी वेवसाय आनी जंतूंविशीं संशोधनकार्य सुरू केलें. त्या काळांत anthrax हो भिरांकुल संसर्गजन्य रोग मेंढरांमदीं पातळ्ळलो. ह्या रोगाचेर संशोचेर करून ताणें Bacillus Anthrasis ह्या जंतूंक लागून तो जाता अशें सिध्द केलें. खाशेल्या जंतूंक लागून खाशेले रोग जातात हें थारावपाखातीर ताणें कांय निकश घालून दिले, ते ‘कॉख हांची गृहितकां’ म्हूण वळखातात.
बर्लिनांतले वैजकी शाळेंत प्राध्यापक आनी भलायकी मंडळाचो वांगडी म्हूण १८८० त आनी उपरांत बर्लिन विद्यापीठांत सन्मान्य प्राध्यापक आनी भलायकी संस्थेचो संचालक म्हूण १८८५ त ताची नेमणूक जाली. ताणें रोगसंसर्गशास्त्रांत संशोधन करून जायत्यो नव्यो पध्दती आनी सुदारणा घडोवन हाडल्यो. ताणें १८८२ त क्षयरोग जंतू आनी १८८३ त दोळे येवप (conjunctivitis) ह्या रोगजंतूंचो सोद लायलो. १८८६ त मेंढरांच्या संसर्गजन्य anthrax ह्या रोगाआड लस तयार केली. त्याच वर्सा भारतांतल्या कलकत्ता हांगाचे कॉलरा संशोधन समितीचो मुखेली म्हूण ताची नेमणूक जाली. क्षयरोगजंतूंपसून tuberculin हें रोगनिदान करपी द्रव्य ताणें १८९० च्या सुमाराक तयार केलें. क्षयरोगाविशींच्या (tuberculosis) ताणें केल्ल्या मोलादीक संशोधनाखातीर ताका १९०५ त, शरीरक्रियाविज्ञान आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो. १८९१ त, बर्लिन हांगा सांसर्गिक संस्थेच्या संचालकपदाचेर ताची नेमणूक जाली आनी त्याच पदाचेर ताणें १९०४ मेरेन काम केलें. दक्षिण आफ्रिकेंत जनावरांच्या rinderpest ह्या रोगाविशींय ताणें मोलादीक संशोधन केलें.
- - कों. वि. सं. मं.
कॉम्पटन, आर्थर हॉली:
(जल्म: १० सप्टेंबर, १८९२, वूस्टर-ओहियोल मरण: १५ मार्च १९६२, बर्कले- कॅलिफॉर्निया)
नामचेचो भौतिकशास्त्रज्ञ. ताणें प्रिन्स्टन विद्यापीठाची एम. ए. (१९१४) आनी पीएच्. डी. (१९१६) पदवी मेळयली. ताणें सेंट लुईस हांगाच्या वॉशिंग्टन विद्यापीठांत आनी शिकागो विद्यापीठांत प्राध्यापकाचें काम केलें. १९४५ त, तो वॉशिंग्टन विद्यापीठाचो कुलगुरू जालो आनी १९५३-१९६१ ह्या काळांत ताणें थंय ‘सैमीक इतिहास’ ह्या विशयाच्या प्राध्यापकपदाचेर काम केलें.
क्ष-किरणां (X-Rays) जेन्ना इलेक्ट्रोन्सांचेर आपटतात तेन्ना ह्या क्ष-किरणांच्या तरंग लांबायेंत (Wavelength) जो बदल घडून येता ताची फोडणिशी आनी सोद ताणें लायलो (१९२३). फोटोन्सां कडल्यान इलेक्ट्रॉनांकडेन ऊर्जेचें (energy) जें अंतरण (transfer) जाता ताका लागून घडून येवपी ह्या बदलाक ‘Compton Effect’ अशें म्हण्टात. कॉम्पटन हाका ‘Compton Effect’ च्या म्हत्वाच्या सोदाखातीर १९२७ त, भौतिकशास्त्र ह्या विशयाखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार चार्लस् थॉमसन रिस विल्सन ह्या शास्त्रज्ञावांगडा वांटून मेळ्ळो. ताच्या ह्या सोदाक लागून विद्युत्-चुंबकीय (electromagnetic) प्रारणाचो (radiation) तरंग आनी कण असो दोट्टी स्वभाव खात्रीन पारखप एकदम सोंपें जालें.
- - कों. वि. सं. मं.
कॉर्नेय, पियॅर:
(जल्म: ६ जून, १६०६ रुआं; मरण: १९८४)
नामनेचो फ्रेंच नाटककार. ताचो आजो, बापूय वकील आसले आनी ताणेंय तो वेवसाय मुखार चलयलो. सुर्वेक कॉर्नेयान सुखान्तिका बरयल्यो. कार्डिनल रिशलिय् हाची ताचेर नदर गेली आनी ताणें नाटककाराक नेमान मानधन दिवंक लायलें. ‘ल् सिद’ (Le cid) (१६३६) हें ताचें नाटक रंगमाचयेर आयलें आनी फ्रेंच नाटकाचो अभिजात काळ सुरू जालो. ह्या नाटकांत ताणें ग्रीक नाट्यशास्त्री ॲरिस्टॉट्ल हाणें घालून दिल्ल्या त्रिसुत्रिक पुराय पाळो दिलो. मानवी मूल्यांच्या संघर्शाक लागून जाल्ली मानसिक आनी भावनीक उचंबळाय तो समर्थपणान चित्रीत करता. नायिका शिमेन हिच्या बापायन तिचो प्रियकर रॉद्रिग हाच्या बापायच्या पोल्याचेर थापट मारून ताचो घोर अपमान केला. आपल्या बापायच्या अपमानाचो सूड घेवप हें रोद्रीगाचें कर्तव्य जाता आनी तो आपलें कर्तव्य पुराय करता. तो दाँ गोमिशाक झुजाक पाचारण करता आनी ताका जिवेशीं मारता. आपल्या बापायच्या खुनमार्यारक मारप हें आतां शिमेनचें कर्तव्य जाता. तिचो ताचेर मोग आसलो तरी ती आपल्या एका इश्टाक दाँ रोद्रीगाक जितो मार म्हूण सांगता आनी तो जैतिवंत जाल्यार ताचेलागीं लग्न जावपाचें ताका उतर दिता. मोग आनी कर्तव्य हांचे मदलो केन्नाच न सोंपपी प्रस्न राजाच्या बर्यागपणान सोंपता. ह्या नाटकाची लोकांनी खूब तोखणाय केली तरी नाटाककाराक कांय जाणांचो विरोधूय सोंसचो पडलो.
ओरास (Horace) – १६०४, सिन्ना (Cinna) – १६४०, पॉलिअक्त (Polyucte) – १६४३ ह्या सगळ्या नाटकांनी कर्तव्य आनी भावना हांचेमदलो संघर्श आनी इत्साशक्तीच्या उमाळ्यांचें जैत दाखयलां. भितल्ल्या दुबळेपणाचेर आनी भायल्या विरोधाचेर विजय मेळोवपी हो नायक म्हळ्यार सतराव्या शेंकड्यांतल्या आदर्शाचें पडबिंब. ‘रोदॉग्यून’ ह्या नाटकांत क्लिओपात्रा खूनमारी जाता. ती आपल्या बापायक, भावाक मारता आनी निमाणें आपलोय जीव घेता. कॉर्नेयान ले मांतर (LeMenteur) (१६४४ ?) ह्या नावांचें एक हांसवणें नाटकूय बरयलें.
तो स्वता वकील आशिल्ल्यान ताच्या संवादांनी तर्कशुध्दताय आनी नेट आयला. कॉर्नेय हो कुशल कवी, नाटककार तसोच मानसशास्त्री आसलो.
- - कों. वि. सं. मं.
कॉश्त, इपोलितु:
(जल्म: १८६६, चिंचोणें; मरण: १९१२)
क्रिस्ती धर्म फुडारी. ताणें आपलें धर्मीक शिक्षण राशोल सेमिनारींत घेतलें. उपरांत तो रोम शारांत गेलो. थंय ताणें ‘धार्मीक कायदो’ विशयांत डॉक्टरेट पदवी मेळयली. १८९० वर्सा ताणें कायद्याचें शिक्षण घेतलें. थंय ताका ब्राझिलांतल्या गोयाझ (Goiaz) ह्या शाराचो बिशप, एदुआर्द द सिल्व्हा आनी ताचो चिटणीस हांचो पालव मेळ्ळो. फुडें थंय ताणें एपिसकोपल इन्स्टिट्यूट ऑफ गोयाझ (Episcopal Institute of Goiza) हे संस्थेची थापणूक केली आनी ते सेमिनारीचो तो डायरेक्टर जालो. मानाउश (Manaus) डायोसिजीचो बिशप डॉ. जुज लोउरेंन्स द कॉश्त आगियार हाचे मागणेवेल्यान तो १८९७ वर्सा मानाउश वाठारांत गेलो.
१८९७ ते १९०२ हो काळ मेरेन तो सेमिनारीचि अधिकारी आशिल्लो. फुडें १९०२-१९०६ वर्सा मेरेन तो डातोसिजीचो व्हिकार जनरल (Vicar General) जालो. बिशप मरतकच ताका मायटर (Mitre) पाद्रिपणाचो खास भेस दिवपाचो थारायलो. पूण ताणें तो न्हयकारलो आनी आपोस्तोलिकाचो प्रशासक म्हूण डायोसिजीचो कारभार चलोवंक लागलो. तो ‘हिस्टोरिको’ जिओग्राफिकल इन्स्टिट्यूट ऑफ रिओ द जानैरो आनी ‘रोमन आरकादिया’ ह्या संस्थांचो फेलो आशिल्लो.
- - कों. वि. सं. मं.
