उरूस-उर्दू भास
उमो घेवपाची चाल केन्ना, कशी आनी खंय सुरू जाली ह्या संबंदान निश्चित अशी म्हायती मेळना. संवसारांतल्या सगळ्यांत पोरने ससंस्कृतायेमदली एक अशे ग्रीक संस्कृतायेंत लेगीत तोंडाचो उमो घेवपाची चाल नासली. तोंडाचो उमो घेवपाची चाल उदेंतेकडल्या लोकांनी सूरू केली अशें ग्रीक लोक मानतात. रोमन लोकांतय ओंठाचो उमो घेवपाची चाल आसली. इराणी लोक आपल्या सोय-यांबीतरल्या मनशांचो उमो घेताले, जाल्यार वयल्या पांवड्यावेले लोक सकतल्या पांवड्यावेल्या लोकांच्या कपलाचो उमो घेताले.
वेदांत चुंबन घेवप, उमो घेवप ह्या अर्थान खंयचेंच उतर येना तर वास घेवप (घ्रा) ह्या अर्थान यरता. बापायन भुरग्याचे तकलेचो तीन फावटीं वास घेतल्यार भुरग्याची पिराय वाडटा अशी कल्यना भारतांत उपनिषदकाळासावन चलता. चुंबनघेवप वा उमो घेवप ह्या अर्थांचे उतर खूब काळाउपरांत प्रचारांत आयलें. पूण मूळ चुंबन घेवप वा हुंगप ह्या उतराचो अर्थ ‘स्पर्श करप’ होच आसुंये. चुंब हो धातू चप्=स्पर्श करप ह्या धातूवेल्यान तयार जालो अशें म्हण्टात. वेदाउपरांतच्या साहित्यांत, शतपथ ब्राह्मणांत, महाभारांतल्या ऋष्यशृंगाच्या उपाख्यानांत उमो घेवपाचो उल्लेख आयल्यात. पुराणग्रंथांत प्रणयवर्णनांचे जायते उल्लेख आयले तरी उमो घेवपाचो प्रसंग उकाद्रोच दिश्टी पडटा. बौध्द जातकांत ‘चुंब’ हें उतर जायते फावटी आयलां. हेंउतर दादलो बायल हांचे मदलो संबंद दाखोवपाक वापरलां. गीतगोविंदांत उम्याचीं जायतीं वर्णनां आयल्यांत.
कामसूत्राच्या तिस-या अश्यायांत उम्याचो मानसशास्त्रीय नदरेंतल्यान नियाळ केला आनी ताचे प्रकारय सांगल्यात. ललाटालककपोलनयनवक्ष: स्तनोष्ठान्तर्मुखेषु चुम्बनम्। अर्थ: कपल, केंस, पोल, दोळे, दादल्याचें हड्डें, थानां, ओंठ, तोंडाचो भोतल्लो भाग इतलो कडेन उम्याचो उपेग करूं येता. वात्स्यायनान नव मोगी-मोगिकेच्या संबंदान उम्याचे तीन तरेचे प्रकार सांगल्यात, ते अशे- निमित्तंक स्फुरितकं घट्टितकमिति कन्याचुम्बनानि।
अर्थ: निमित्तक, स्फुरितक आनी घट्टितक अशीं तीन कन्या चुंबनां आसतात.
निमित्तक: हातूत मोगिका मोग्याच्या अनुनयान उमो घेवपाक तयार जाता. लजेन आवुंळिल्ले स्वताचे ओंठ मोग्याच्या ओंठाक तेकयता पूण ताचे ओंठ दामीना वा चोखीना.
स्फुरितक: हातूंत दादलो बायलेचो वा मोगीचो ओंठ आपल्या ओंठांनी दामता. बायल हो उमो थीर न जावपाचें नाटक करता. अशा वेळार दादलो आपली ओंठावेली पकड सोडटा. त्यावेळार ती ताचे ओंट आपल्या ओंठांनी घट धरपाचप यत्न करता. अशा वेळार दोगांय भितर खास स्फुरण वा कंपनां तयार जातात. तांका ‘स्फुरितक’ अशें म्हण्टात.
घट्टितक: हातूंत बायल स्वताच्या फुडाकारान दादल्याचे दोळे आपल्या हातांनी बंद करता आनी स्वताचे दोळे धांपून दादल्याचो ओंठ आपल्या ओंठांत धरता. तशें करतना ती आपली जीब ताच्या ओंठांवेल्यान घुंवडायता.वयर आयिल्ले उम्याचे प्रकार सोडून वात्स्यायनान अधरचुंबनाचे आनीकय पांच प्रकार सांगल्यात. ते फुडलेतरेन आसात: सम, तिर्यक, उदभ्रांत, अवपीडित आनी आकृष्ट. तोंड सोडून हेर अवयवांच्या उम्याचे चार प्रकार सांगल्यात, ते म्हळ्यार सम, पीडित, अंचित आनी मृदू. खास अशी परिस्थिती आनी मनाची अवस्था हांचेर आदारिल्ले उम्याचे कांय प्रकार अशे-
उद्दिपक: बायलेन न्हिदिल्लया दादल्याक, मोगाचे भावनेन बारीकसाणेन पळेत घेतिल्ली उमो. हातूंत दोगांचेंय कामोद्दीपन जाता.
चलितक: रागार जाल्ल्या, फुगून बशिल्ल्या, संभोगाविशीं निर्शेवणी दाखोवपी दादल्याचें ध्यान आपले वटेन वळोवपाक बायलेन घेतिल्लो उमो.
प्रतिबोधिक: दादलो कळाव करून न्हिदपाचे कुडींत येतकच बायल फुगार जावन न्हिदेचें सवंग घेता. मागीर दादलो तिका जागी करपाखातीर जो उमो घेता ताका ‘प्रतिबोधिक’ म्हण्टात.
छायाचुंबन: हारश्यांत वा उदकांत, दादलो वा बायलेच्या पडबिंबाचो घेतिल्लो उमो.
मोगी-मोगिकेच्या उम्याच्या प्रकाराभायर हेर नात्यामदीं उमो घेवपाची चाल आसा. देखीक- आवय वा बापूय आपल्या भुरग्याचो उमो घेवन ताचेविशींची आपली अपुर्बाय उक्ती करता. कांय समाजांमदीं लागींच्या नात्यांत वा इश्टांमदीं वा जाण्टयांविशीं आदर उक्तो करपाक उमो घेवपाची चाल आसता. कांय लोक साधुच्या मनगटाचो वा साधुच्या तशेंच देवाच्या मुर्तीच्या पांयांचो उमो घेतात. गोंयांत ओल्ड गोवा हांगा सां फ्रांसिश्कु शाव्हियॅर ह्या किरिस्तांव समाजाच्या संताचें शव ज्या हारशाचे पेटयेंत दवरलां, ते पेटयेचो भावार्थान उमो घेवपाची चाल ह्या संताच्या भाविकांमदीं आसा. – कों. वि. सं. मं. उरूस
उरुस वा उर्स हें इस्लामी धर्मांतलें नांव. ह्या नांवाक दोन अर्थ आसात. १. लग्नानिमतान घाल्ली जेवणावळ २. व्हड मुसलमान मनशाचे पुण्यतिथीनिमतान जावपी उत्सव.
दुस-या अर्थान उरूस वा जुलूस हीं नांवां वापरतात. मुसलमानांच्या मताप्रमाण हो एक खंयच्याय फकीर, पीर वा महात्म्याचे पुण्यतिथीच्या निमतान केल्लो उत्सव. देखीक- गौस लाजम, दस्तगीर, दादा ह्यात, कलंदर ह्या सारक्या मुसलमान सत्पुरशांचे दरेक वर्सा येवपी पुण्यतिथीनिमतान हो उत्सव आसता. ह्या दिसा खूब लोक एकठांय जमतात. महात्म्याची कबर निवळ करून तिका नवीं वस्त्रां घालून सजयतात. मुसलमान लोक आपली धर्मीक पदां म्हण्टात, नमाज करतात आनी थंय दिवो लायतात. पुण्यतिथीच्या आदल्या दिसा सावन उरूसाक सुरवात जाता. ताका ‘संदल’ म्हण्टात. ह्या उत्सवा निमतान खूब लोक एकठांय येवन ताका जात्रेचें स्वरूप आयलें आनी फुडें ताका उरूस म्हणूंक लागले आसूंक जाय. भारतांत अजमेर शारांत आनी परानकलियड हांगा जावपी उसूसांची खूब नामना आसा. ह्यावेळार देशांतले नामनेचे गायक-गायिका हांगा जमतात आनी मनोरंजनाच्यो कार्यावळी करतात.
गोंयांत अडण्या (कुंकळ्ळे), काकोडें, फोंडें, ओल्ड-गोवा, बेतीं, सांखळे, दिवचल, सांगें हांगा उरूसाचो वर्सुकी उत्सव जाता. –कों. वि. सं. मं. उर्दू भाशा
उर्दू भास चड करून पाकिस्तान आनी भारत देशांत उलयतात. १९८९ वर्साचे जनगणनेप्रमाण भारतांत उर्दू भास उलोवप्यांचो आंकडो ३,५३,२३,२८२ इतलो आशिल्लो. उर्दू भास उलोवप्यांचो आंकडो विंगड विंगड वाठारांत फुडलतरेन आसा: आंध्र प्रदेश- ४१,६९,१७९ बिहार- ६९,५५,८३८ कर्नाटक- ३४,१२,८३९ मध्य प्रदेश- २७,७०३ महाराष्ट्र- ४३,१९,०६७ उत्तर प्रदेश- १,०७,६७,१७५ अस्तंत बंगाल- १२,००,२१६ गोंय, दमण,दीव- ११,३१,२८८ आंकड्यांचे नदरेन पळेल्यार भरतीय भासांमदीं उर्दू भाशेचो सवो क्रमांक लागता. उर्दू ही मूळ आर्याभारतीय भास जावन आसा. पूण उर्दू पंडितांनी उर्दूचें व्याकरण अरबीच्या अनुकरणान तयार केलें. ताका लागून ते वेगळी मांडावळ करतात.
सुर्वेक उर्दू भाशेक ‘हिंदी’ म्हूण वळखताले. अमीर खुसरो ( १२५३-१३२४) हाणें हे भाशेचो ‘हिंदी’ म्हूण उल्लेख केला. सुमार
