१७२४ त, लखनौ आनी दिल्लीच्या विद्वानांनी ‘उर्दू’ हें नांव हे भाशेक दिलें. हे मूळ उतर तुर्की आसून ताचो र्थ ‘लश्कराची छावणी’ असो जाता.
हे भाशेचे उत्पत्ती संबंदांन विव्दानांभितर खर मतभेद आसात. दिल्ली, रामपूर, मुरादाबाद, बिजनोर, मुझफ्फरनगर, सहारनपूर, अंबाला, उदेंत पतियाळा, मीरत, डेहराडून ह्या प्रदेशांतल्या प्राचीन अपभ्रंशांतल्यान ही भास घडली हें नव्या संशोधनांतल्यान सगळ्यांक मान्य जालां.
‘उर्दू भाशेचो इतिहास तेराव्या शतमानाआदीं गेल्लो दिसना. सुर्वेक ही भास अरबी-फार्सी लिपिवांगडा देवनागरींतय बरयताले.
नागरी लिपींतल्यानय तातूंत साहित्यनिर्मणी जाली. राजसत्तेच्या आज्ञयाक लागून मुसलमान साहित्यिकांकड्यान फार्सी लिपींत साहित्यनिर्मण जाली. राजसत्तेच्या आश्रयाक लागून मुसलमान साहित्यनिर्मणी जाली. राजसत्तेच्या आश्रयाक लागून मुसलमान साहित्यिकांकडल्यान फार्सी लिपींत साहित्यनिर्मणी जाली. दक्षिणेंत ख्वाजा बंदेनवाज (मरण-१४२२) हाणें सगळ्यांत पयलीं हे भाशेंत साहित्यनिर्मणी केल्ल्याचो उल्लेख मेळटा.
हिंदी भाशेंत आशिल्ले सगळे सूर आनी व्यंजनां उर्दूंत आसात. उर्दू लिपींत हिंदीवरी महाप्राणांखातीर स्वतंत्र चिन्हां नासलीं, तरी ते उच्चार आसात. जोडाक्षरांवरवीं ते उक्ते जातात. जिव्हामूलीय स्वर ऐन, घर्षक ख, ज, ग, फ आनी मृदुतालव्य ‘ क’ हीं व्यंजनांय आसात.
आयचे उर्दू भाशेंत लिंगभेद आनी उतरांचो अंत्य वर्ण हांकां धरून भौवचनाक विंगडविंगड प्रत्यय लागतात. भौवचनाचें सामान्यरूप औरत-औरतों, मर्द-मर्दो अशें जाता. पोरने उर्दू मात फकत ऑं, आन् ह्या प्रत्याचेर भागतालें. ह्या भासांत लिंगभेदाविशीं अनिश्र्वितपण दिसून येता.
आयचीं उर्दूंतली सर्वनामां हिंदीवरी आसली. तरी पोरन्या रूपांत वेगळेंपण दिसता. मै, हूं, हैं, हम, हमें, हमन-ना, तू, तुं, तू, तूं, तूम, तुमन-ना, मुज-झ अशीं रूपां दिसतात. उर्दूंत प्रथमाविभक्तींत ‘ने’ हो कर्तृवाचक प्रत्यय चालंत आसा. ‘ने’ हो प्रत्यय पोरने उर्दंत सर्रास चलता. उर्दूंत तूतीया आनी पंचमी ह्या विभक्तींत आयज ‘से’ प्रत्ययाचो वापर जाता. पोरने भाशेंत सूं-सो, ते-तें, थे-थें, सात हांचो वापर जातालो. सेते, सीती,सिते हीं ‘से’ आनी ‘ते’ची अखंड रूपां व्हड प्रमाणांत दिश्टी पडटात. चतुर्थीक लिप, खातीर हे प्रत्यय लागतात. पोरने उर्दूंत खातीर, बदलहे प्रत्यय लागताले. लिए हो प्रत्यय खूब उसरां आयलो. आयज संबंददर्शक का, की, के हे आसात. पोरने भाशेंत केरा-री-रे हे प्रत्यय आसताले. सप्तमींत ऊपर, पर, में, अन्दर, बाहर हे प्रत्यय आस्पावतात.
उर्दूंत भूतकालीन रूपां आकारान्त जातात. देखीक:पडा, कहा, भागा आनी हेर वर्तमानकालीन क्रियापदांचो प्रत्यय गा- गी- गे असो जाता. विशेशणांत विशेश्यानुसार विभक्ती बदलना. आकारान्त विशेशणांत सामान्य रूप जाता. पूण पोरने उर्दूंत (दक्खिनी) खास करून ई-कारान्त नामान्य विशेशणांत विशेश्याचो प्रत्यय लागता. क्रिया आनी प्रत्यय हांकांय तो त्याचवांगडा लागता. उर्दूंत कालवाचक अब, जब, तब, कब; थळवाचक यहां, वहां, जहां, तहां, कहां; दिशावाचक इधर, उधर आदी आनी रितीवाचक यों, ज्यों,क्यों, त्यो आनी हेर वापरतात. ‘कि’ हें उभयान्वयी अव्यय उर्दूंत आरंभासावन (सुमार १३२८) आयजमेरेन वापरतात. जो, जे (की) हे उभयान्वयी अव्यय उर्दूंत आयज उणेच वापरिल्ले दिसतात.
