ह्या जुंव्याचो अस्तंतेकडलो दर्यावटेनचो भाग पडंग आनी फातरांचो आसा. पूण उदेंतेकडल्या जमनीच्या भागांत कोको-पामचीं झाडां तेचप्रमाण आंब्याचीं, पणसाचीं, आंतेराचीं, संत्राचीं, लिंबाचीं झाडां, किल्ल्यांचे मोडके अवशेश आनी दुरीग, कांय धवीं घरां आनी ऊंच ऊंच भिल्लमाडाच्या झाडांमदीं आशिल्ल्यो दोन सोबीत इगर्जी हाका लागून ह्या जुंव्याचो देखाव खूब सुंदर आनी ओडलायणो दिसता.
आंजेदीव जुंव्याचे उदेंतेक लोकवस्ती आसा. कोको-पामचीं रानां रोवन आनी नुस्तेमारीचो वेवसाय करून हांगाचे लोक आपली जीण चलयतात. व्हडा प्रमाणांत नुस्तें धरून सुकयतात आनी हेरकडेन धाडटात. ह्या जुंव्यार तांदूळ पिकना, म्हूण हेरकडल्यान हाडचो पडटा. उदका-पुरवण दोन तळ्यां वरवीं जाता. सुमार ३० फूट चौरस आशिल्लें एक तळें जुंव्याचे मदीं आसा. ताचें उदक भलायकेक अपायकारक आशिल्ल्यान पिवपाक वापरीनात. ह्या तळ्याचे अस्तंतेक २०० यार्ड अंतराचेर एक सैमीक वझरो वर्सभर व्हांवत आसता. त्या वझऱ्याचें उदक पिवपाक वापरतात.
वास्को-द-गामा, १४९८ वर्सा १७० मनशांवांगडा ह्या जुंव्यार आयिल्लो आनी १५ दीस ताचो थंय मुक्काम आशिल्लो. १५०५ वर्सा पोर्तुगालचो पयलो व्हाइसरॉय दाँ फ्रांसिश्कु द आल्मैद हाणें १५०० मनीस ह्या जुंव्याचेर किल्लो बादूंक धाडिल्ले. स म्हयन्यांभितर हो किल्लो बांदून जालो आनी मागीर ताका ‘सां सेबाश्तियांव’ हें नांव दिलें.
पोर्तुगेज सरकारान व्हिसरेय काँदि द आल्व्हॉर हाच्या अंमलांत १६८२ वर्सा आंजेदीव जुंव्यार एक किल्लो बांदलो. तो किल्लो भारतांतल्या हेर पोर्तुगेज किल्ल्यां इतलोच सुंदर आशिल्लो. त्याच वर्सा संभाजी पोर्तुगेजांकडेन झगडलो आनी ताणें तो किल्लो घेवपाचो यत्न केलो. पूण जुलय म्हयन्यांत, वादळाचो मोसम जांवचे आदीं गोंय सरकारान तांचे राखणेखातीर सैन्य धाडलें आनी मराठ्यांचो यत्न फळाक येवंक दिलोना. १७२० वर्सा हॅमिल्टन हाणें बरयल्लें- “आंजेदीव हो पोर्तुगेजांचो जुंवो भटकळसावन दोन मैलांचेर आसून तो पोर्तुगेजांनी वेवस्थित तटबंदी करून दवरिल्लो कारण तो किल्लो मस्कतचे अरब आनी शिवाजीचे मराठा लोक केन्नाय काबीज करीत ही धास्ती तांकां आशिल्ली.” १७५८ वर्सा, फ्रेंच अभ्यासक आंकेतीक द्यु पॅराँ हाणेंय अशें बरयलां- “आंजेदीव जुंवो पोर्तुगेजांच्या ताब्यांत आशिल्लो आनी तो तटबंदीत आशिल्लो. थंय तयार केल्ले सुती पांयमोजे बऱ्या पांवड्याचे आनी सवाय म्हूण भारतभर नांवाजिल्ले. ” गोंय आनी दीवच्या गुन्यावकारांक सक्तमजुरीची ख्यास्त दिवन ह्या जुंव्यार धाडटाले. तांकां बंदखणींत सूत कांतपाक आनी पांयमोजे विणपाक सांगताले. १९ डिसेंबर १९६१ च्या गोंय मुक्तीआदीं नोव्हेंबर, १९६१ त आंजेदीव जुंव्यार भारतीय नौसेना आनी पोर्तुगेज नौसेना हांच्यामजगतीं खर झूज जाल्लें.
- कों. वि. सं. मं.
आंजेल (राल्फ लेन), सर नॉर्मन:(जल्मः १८७४).
एक ब्रिटीश पत्रकार. ताणें अमेरिकेंत कांय वर्सां घालयलीं. थंय अमेरिकेची इंग्लंडाविशीं व्देशभावना वाडत आशिल्ली ताचो आंजेलाचेर परिणाम जालो. तेन्ना सावन आपल्या आनी हेर राश्ट्रांत लोक जागृताय घडोवन हाडप हें ध्येय आंजेल हाणें आपणामुखार दवरलें. ताणें राश्ट्रवादी प्रभावाविशीं आपलें खाशेलें अशें स्पश्ट विश्लेशण सामान्य मनशाक लेगीत समजुपाक सोपें जातलें अशे तरेन लोकांमुखार मांडलें. १९०५ सावन पॉरीसच्या Daily Mail पत्राचे संवसारीक आवृत्तीचो संपादक म्हूण ताणें काम पळेलें.
१९०९ त ताणें Europe’s Optical Illusion ही पुस्तिका उजवाडायली. हातूंतल्याच मुळाव्या कल्पनांची विस्तारान फोडणिशी करून १९१० त, The Great Illusion हें पुस्तक बरयलें. थोड्याच काळांत ह्या पुस्तकाच्यो कितल्योश्योच आवृत्त्यो उजवाडाक आयल्यो आनी कितल्याशाच भाशांनी ह्या पुस्तकाचे अणकारूय जाले. ह्या पुस्तकांत आंजेलान झुजापसून कसले फायदे जातले हाचेविशीं आपले विचार उक्तायल्यात. उदाहरणा खातीर इंग्लंड आनी जर्मनी हांच्यामजगतीं जावपाच्या झुजाची शक्यताय परगटावन ताणें आपलें मत मांडलें. संवसारांतल्या देशांनी एकामेकांचेर आदारून रावन एकामेकांक पालव दिवपाच्या वावरांतल्यान तांच्यामदली व्देशभावना पयसावतली अशें ताचें मत आशिल्लें. एके खाशेले दिकेन परगटायल्लीं ताचीं कांय मतां वास्तवतेंत खरीं थारली आनी झूज-काळांतल्यो समस्या सोडोवपाक ताचे कांय विचार लागू पडले. ताच्या ह्या वावरा खातीर १९३३ त शांततायेचो नोबेल पुरस्कार ताका फाव जालो.
- कों. वि. सं. मं.
आंतेर: रामफळ आनी सीताफळ हे आंतेराचे दोन प्रकार.
१. रामफळः (इंग्लीशः Bullock’s Heart), शास्त्रीय नांव Annona Reticular) हें झाड सादारण १० मी. मेरेन ऊंच वाडटा. पानां १०-२० सेंमी. लांब आनी २.५ सेंमी. ते ७.५ सेंमी. रुंद आसता, पानांक एक वेगळोच असो वास येता. फळ ७.५ सेंमी. ते १८ सेंमी. व्यासाचें आसता. फळांत काळ्यो बियो आसतात. फळ चडांत चड एक कि.ग्रॉ. वजनाचें आसूंक शकता.
ह्या झाडाचो उगम अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांनी जाला अशें समजतात. पूण कांय जाणकारांच्या मतान ताचो उगम वेस्ट इंडीज जुंव्यांनीं जाला.
अमेरिका आनी वेस्ट इंडीज वाठारांनी ह्या झाडाची लागवड बऱ्याच व्हड प्रमाणांत करतात. भारतांत ह्या पिकाची सगळ्यांत चड लागवड उत्तर प्रदेश राज्यांत आसा. गोंयांत ह्या फळांची पध्दतशीर लागवड जायना, मात गोंयकारांच्या पोरसानीं ह्या झाडाचें अस्तित्व चड करून आसताच.
झाडाची लागवड, बी वा कलम वापरून करूंक येता. लागवडी खातीर ६०×६०×६० सेंमी. लांब, रुंद आनी खोल अशा आकाराचे फोंड ८×८ मी. अंतराचेर खण्टात. ह्या फोंडकुलानीं रेंव, माती आनी कंपोस्ट भरून ताचेर २-३ बियो किल्लत घालतात. २०-२५ दिसां उपरांत बी किल्लून वयर येता.
हें झाड ६-७ वर्सांभितर फळ दिवंक लागता. ऑगस्ट-डिसेंबर म्हयन्यांत तें फुलता. ह्या फुलांचीं फळां जावंचे खातीर ८ म्हयने लागतात. फळां मार्च ते मे म्हयन्यांत तयार जातात. एक झाड सरासरी ६०-८० फळां दिता.
ओंकारो बंद जावंचे खातीर ह्या फळाचो उपेग जाता. ह्या फळांतलो म्होवलो माथ्यांतल्यो उयो मारून उडोवचे खातीर वापरतात. काळो रंग तयार करचे खातीरय ह्या फळाचो उपेग जाता. पिकिल्ल्या फळाची रूच गोड आसता. ह्या झाडाक कीड वा हेर रोगांचो व्हडलोचो उपद्रव जायना.
२. सीताफळः (इंग्लीशः Custard Apple, शास्त्रीय नांव Annona Squamosa). हें झाड ७ मी. मेरेन ऊंच वाडटा. पानां लांबट आसतात. लांबाय सुमार ५-१५ सेंमी. जाल्यार रुंदाय १.९ ते ३.८ सेंमी. इतली आसता. ह्या पानांकय विचित्र असो वास येता. फळांतल्यो बियो लांबोड्यो चॉकलेटी रंगाच्यो आनी चकचकीत आसतात. बियांक वयल्यान फळाचो म्होवलो दशिल्लो आसता.
ह्या झाडाचो उगम भारतांत जाला अशें बऱ्याच जाणकारांचें मत आसा. बऱ्याच पोरन्या बरपावळींनी ह्या झाडाचो उल्लेख मेळटा. पूण कांय जाणांच्या मतान हें झाड मूळ अमेरिकेंतल्यान भारतांत पावलें.
अमेरिकेच्या कॅलिफोर्निया वाठारांत फळझाडाची व्हड प्रमाणांत लागवड करतात. भारतांत हाची चडांतचड लागवड (९०%) आंध्रप्रदेश राज्यांत जाता. उत्तरप्रदेश, मध्यप्रदेश, बिहार, बंगाल, आसाम, गुजरात, महाराष्ट्र ह्या राज्यांनीय ह्या फळझाडाची लागवड जाता. गोंयांत ह्या झाडाची पध्दतशीरपणान लागवड केल्ली ना, पूण गोंयकारांच्या पोरसांत चडशी ह्या झाडाक सुवात आसता.
