बरीच व्हड आसा. क्यूबाचे सैनिक आनी रशियनय ह्या देशांत हालींमेरेन दिश्टी पडटाले. सरकार जरी मार्क्सवाद लेनिनवादाचो उक्तेपणान प्रचार करता, तरी लोकांक धर्मीक स्वतंत्रताय आसा. हांगाचे लोक लांकूड, माती आनी फातरांची कलाकुसर करपांत बरेच हुशार आसात. लुआंदा, काबिंदा ह्या वाठारांनी विणिल्ले कपडे आनी तरातरांचें नक्षीकाम पळोवंक मेळटा. फुटबॉल, व्हॉलीबॉल, बास्केटबॉल, पेंवप, कसरतीक (Gymnastics), ज्यूडो हे खेळ लोकांमदीं प्रिय आसात. कला आनी संस्कृतायेची जतनाय करचेखातीर सरकारान राष्ट्रीय पांवड्याचेर एका मंडळाची थापणूक केल्या.
शिक्षण: राष्ट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण सुमार 10% आसा. हे विशीं आंगोलाचो संवसारांत 128 वो क्रमांक लागता. शिक्षण 6 ते 11 वर्सां मेरेन सक्तीचें आनी फुकट आसा. शळेंतलें शिक्षण 11 वर्सांचें आसता. शिक्षणीक वर्स सप्टेंबर ते जुलै मेरेन चलता. शाळांनीं पोर्तुगेज भाशेंतल्यान शिकयतात, उंचेल्या पांवड्या वयलें शिक्षण उनिव्हेर्सिदाद द लुआंदा ह्या विश्वविद्यालयांत मेळटा. हें विश्वविद्यालय 1963 वर्सा जल्माक आयिल्लें. हांगाचे बरेच विद्यार्थी शिक्षणा खातीर भायल्या देशांनी वचून रावल्यात.
भाशा आनी साहित्य:चडशें साहित्य बोली आसून बरपावळ सामकीच उणी सांपडटा. 19 व्या शतमानासावन हांगा बरयिल्ल्या साहित्याचो प्रसार जालो आनी ह्या साहित्यान देशांतल्या राष्ट्रवादी चळवळीक मोलादीक हातभार लायलो. आंगोलांतले बरेचशे बुध्दिजीवी आनी लेखक 1950 उपरांत राष्ट्रवादी चळवळींत वावर करूंक लागले. पयलो राष्ट्रपती आगुश्तिनु नेतु हो पोर्तुगेज भाशेंतलो नामनेचो कवी जावन गेलो.
हांगाची अधिकृत भाशा पोर्तुगेज. खंयचीच आफ्रिकन भाशा उदरगतीक पावलेली ना. मुखेल भाशा म्हळ्यार बांटू लोकांच्यो किकोंगो, किंबुडु, उंबुडु, कियाको आनी गांगुयेला ह्यो आसात.
म्हत्वाचीं थळां: लुआंदा हें राजधानीचें शार आनी मुखेल बंदर. लोबितो हें दुसरें म्हत्वाचें शार आनी बंदर. मॉझेमीदीस ह्या शारांतल्यान नुस्त्याची व्हड प्रमाणांत निर्यात जाता. हे भायर बेंगेला, से द बांदेयरा, मालांगे, नोव्हा लिश्बोआ (पयलींचे हुआंबे) हीं कांय म्हत्वाचीं मुखेल शारां जावन आसात.
- कों. वि. सं. मं
पूरक नोंदः आफ्रिका खंड
आंग्रे, कान्होजी: (जल्मः १६६७?, काळोसे- पुणे; मरणः ४ जुलय १७२९, अलिबाग).
मराठ्यांच्या इतिहासांतलो नामनेचो नाविक झुजारी. पुणे जिल्ह्यांतलो काळोसे हो ताचो मूळ गांव आनी संकपाळ-शखपाळ-शंकपाळ हें मूळ आडनांव. काळोसे गांवांतल्या आंगरवाडी ह्या वाठाराक लागून ताका आंग्रे हें आडनांव पडलें. ताचो बापूय तुकोजी हाणे शिवाजीच्या आरमारांत २५ जाणांची सरदारी केल्ली अशें म्हणटात. कान्होजीक मथुराबाई, लक्ष्मीबाई आनी गहिनाबाई अश्यो तीन बायलो आनी स चले आशिल्ले.
मराठ्यांक जिखपाखातीर औरंगजेब १६८१ सुमाराक महाराष्ट्रांत आयलो. त्या वेळार कान्होजीचो कोंकणपट्टीतलो वावर निकतोच सुरू जाल्लो. १६९४ पसून १६९८ मेरेन कोंकणपट्टेंतल्या मोगलांनी आनी हेरांनी काबीज केल्ले मराठ्यांचे चडशे किल्ले ताणें परत घेतले. छत्रपती राजारामान ताचो हो वावर पळोवन ताका 'सरखेल' हो किताब दिलो. १६९६ वर्सा ताणें कुलाबा (आतांचो रायगड) जिखून थंय आपलें ठाणे केलें. राजारामान कान्होजीक मराठी आरमाराचो मुखेल अधिकारी म्हूण नेमलो. राजारामाच्या मरणाउपरांत (१७००) थोड्याच वर्सांभितर शाहूची सुटका जावन १७०७ वर्सा तो छत्रपतीच्या राजासनार बसलो. त्याच वेळार राजारामाची बायल ताराबाई आनी पुतणयो शाहु हांचो राजसत्तेविशीं तंटो सुरू जालो. कान्होजीन ताराबाईच्या पंगडावटेन रावन १७०७ ते १७१० मेरेन खूब जैतां मेळयलीं. ताराबाईन सावंतवाडी ते मुंबयमेरेनचे दर्यादेगेचे राखणेखातीर मराठी आरमाराचो मुखेली म्हूण ताका नेमलो आनी ब्रिटिशांचो पालव घेवन शाहून कसलोच विरोध करचो न्हय ह्या हेतान राजमाचीचो किल्लो आनी भिवंडी प्रांताचेर नदर दवरपाची जापसालदारकी कान्होजीचेर सोंपयली.
१७१३ वर्सा शाहून कान्होजीचआड बहिरोपंत पिंगळे हाका चाल करून धाडलो. कान्होजीन ताचेर जैत मेळयलें आनी ताका बंदखणींत घालो. ताका लागून शाहून बाळाजी विश्वनाथ पेशव्याक कान्होजीचेर चाल करून धाडलो. बाळाजीन कान्होजी वांगडा एकचार करून तह केलो. तातूंत कान्होजीक १० जंजिरे आनी १६ किल्ले मेळ्ळे आनी ताणें शाहूचो अंकित जावन वर्साक १२,००० रु. दिवपाचें थारायलें. शाहून ताका सबंद आरमाराचो मुखेली केलो. अशे तरेन तो शाहूच्या पंगडाक मेळ्ळो आनी अखेरेमेरेन तातुंतूच निष्ठेन वावुरलो.
कान्होजीचो शेक कोंकण दर्यादेगेर कोट मांडवी सावन त्रावणकोरमेरेन फांकलो. ताका लागून त्या काळांतले फ्रेंच, इंग्लीश, पोर्तुगीज आनी डच हे परकी लोक तशेंच जंजिरा हांगाचो सिद्दी जळपाक लागलो. देखून इंग्लीश, डच, पोर्तुगीज आनी फ्रेंच लोकांनी केन्ना स्वतंत्रपणान तर केन्ना एकठांय जावन कान्होजीचेर घुरी घाली. पूण कान्होजीन दर खेपे तांकां सगळ्यांक हरयले. आंग्ऱ्यांच्या शेकाखाल सागरी प्रदेशांतल्यान येरादारी करतल्यांक दस्तक (मान्यताय) घेवची पडटाली. ताका लागून सिद्दीक दिसपट्टें फाटीं सरचें पडलें. कान्होजीन कुलाबा आनी विजयदुर्ग हांगा व्हडीं बांदपाखातीर गोदीय तयार केल्यो.
- कों. वि. सं. मं.
आंजेदीव: कारवारच्या नैऋत्य दिकेक ८ किमी. अंतराचेर कर्नाटक राज्यांतलो एक जुवों. अक्षांश १४° ४५' ३०" उत्तर आनी रेखांश ७६° ०६' ४५" उदेंत.
आंजेदीव नांव कशें पडलें हाचेविशीं चार मतां आसातः १. ‘ आंजेदीव ’ हें नांव अद्यव्दीप (अद्य=पूर्विल्लें, व्दीप=जुवों) म्हळ्यार पूर्विल्लो जुवों ह्या शब्दावेल्यान पडलां. पूर्विल्लो जुंवो म्हणपाचें कारण म्हळ्यार तो जुंवो परशुराम कोकणाक पावचे आदीं सावन अस्तित्वांत आशिल्लो. २. ‘ आंजेदीप ’ म्हळ्यार पांच जुंवे ह्या उतरावेल्यान आयलां. ३. ‘ आंजेदीव ’ हें उतर ‘ अज्यव्दीप ’ म्हळ्यार ‘ तुपाचो जुंवो ’ ह्या उतरावेल्यान आयलां. ताका ‘ तुपाचो जुंवो ’ अशें म्हणपाचें कारण म्हळ्यार परशुरामान एकदां घोड्याचो यज्ञ-याग केल्लो तेन्ना ताका तुपाची पुरवण ह्या जुंव्यावेल्यान जाल्ली. ४. तें नांव ‘ अज्यव्दीप ’ म्हळ्यार ‘ अजादेवीचो जुंवो ’ हाचे वेल्यान पडलें. अजा देवीचें देवूळ अरब लोकांनी नश्ट करतकच अजा देवी अंकोला हांगा गेली म्हणून ‘ अज्यव्दीप ’ अशें नांव पडलें.
उत्तर-दक्षिण लांबाय १ मैल आनी उदेंत-अस्तंत लांबाय १/६ मैल इतली आसा. ह्या जुंव्याचे नैऋत्य आनी अस्तंते कडले वाठार खडबडीत आनी फातरांचे आशिल्ल्यान सगळ्या तरेच्या गलबतांक आनी तारवांक धोक्याचो जावन आसा. उदेंतेच्या मध्याक सुमार २० फूट खोलायेचे खाडयेंत १,००० टनांमेरेनचीं गलबतां नांगरुन दवरपाक मेळटात. दक्षिणेंक आनी अस्तंतेक जावपी प्रचंड वादळवाऱ्या वेळार तारवांक हे खाडयेचो आलाशिरो मेळटा. आंजेदीव जुंव्यासावन मुखेल भूंयप्रदेशाक जोडपी उदकामार्ग सगळ्या जहाजांक वचपाक सुरक्षित आसा. हो उदकामार्ग सुमार ४२ फूट खोल आसून तातूंत खडपां आनी जलांतरित प्रस्तर (रपप) सांपडनात. जुंव्याभोंवतणची उदकाची खोलाय सुमार ७५ फूट आसा. पोर्तुगेजांनी गोंय काबीज करचे आदीं तांचीं जहाजां बांदप, तीं सारकीं करप हांचें ठिकाण आंजेदीव जुंव्यार आशिल्लें. १५१० वर्सा पोर्तुगेजांनी गोंय ताब्यांत घेतकच अंजव्दीप जुंव्याक व्हडलेशें म्हत्व दिलें ना.
ह्या जुंव्याचेर चड करून वज्राचे आनी पाशाणाचे फातर सांपडटात.
