Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/135

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

खनीज संपत्ती आंध्र प्रदेशांतले सगळ्यांत पोरने फातर आर्कीयन काळांतले आसून तातूंत गुलाबी आनी गोबऱ्या रंगाचे ग्रॅनायट, नायस आनी थोड्या प्रमाणांत धारवाड वर्गाचे हॅार्नब्लेंड टाल्क, क्लोरायट, मायका, शिस्ट, लोही, क्वार्टझायट, खोंडालायट, नेफेलिन, सायेनायट हे फातर मेळटात. ह्या आर्कियनकालीन फातरांत लोखण, मँगजीन, तांबें, क्रोमायट आनी हेर धातू तशेंच अभ्रक, बेरिल, ग्राफायट, कायेनायट, सिलिमनायट आनी हेर जायतीं उद्येगीक म्हत्वाचीं खनिजां मेळटात. खम्मम, अदिलाबाद, करिमनगर, वरंगळ आना अस्तंत गोदावरी हांगा ३९०८ दशलक्ष टन कोळशाचे सांठे आसात. अदिलाबाद, हैदराबाद, मेहबूबनगर, कर्नूल, कडप्पा, गुण्टूर नलगोंडा आनी कृष्णा हांगां २,०१८ दशलक्ष टन चुन खडीचे सांठे आसात. अनंतपूर, करीमनगर, आदिलाबाद, चित्तूर, खम्मम, प्रकाशम, कृष्णा, कर्नूल, कडप्पा हांगां ३९० दशलक्ष टन लोखणाचे साठे आसात. विशाखापट्टणम हांगा आशिल्ले बॅाक्सायटचे सांठे ३० दशलक्ष टन आसात.

उदकांतली पिकावळ आंध्र प्रदेशाक ९८२ किमी. लांबायेची दर्यादेग मेळ्ळ्या. दर्यांतलो सुमार ३२,००० चौ. मैल वाठार नुस्तें मारपाखातीर वापरपाक मेळटा. वर्साक ४ लाख टन नुस्तें नुस्तेमारी केंद्रांवरवीं धरतात. १९८० त १,१६,०१३ टन नुस्तें दर्यांत धरलें. काकीनाडा आनी मछलीपट्टणम् हांगा नुस्तेंमारी प्रशिक्षण केंद्रां आसात. सद्या राज्य सरकार, ऊंच तंत्रगिन्यानाच्या आदारान अत्याधुनिक ट्रॉलर बांदपाचो विचार करता. तेभायर उदकांतली नुस्तेमारी करपाक एक जोड नुस्तेमारी प्रकल्प राज्य सरकारान हातांत घेतिल्लो आसून ताचेर २३८.० दशलक्ष रुपया खर्च येवपाचो आसा. तेखातीर संवसारीक बँकेन १५०.५ दशलक्ष रुपयांचें रीण दिलां. आंध्र प्रदेशांतले ३.२६ लाख लोक नुस्तेंवेवसायांत आसात.

पर्यटन आंध्र प्रदेशांत आशिल्ल्यो इतिहासीक वास्तू, पवित्र देवमंदिरां पर्यटकांक आकर्शीत करपी म्हत्वाचीं थळां जावन आसात. चित्तूर जिल्ह्यांत तिरुपती हांगाचें श्री वेंकटेशाचें देवूळ, भद्राचलमचें श्रीरामचंद्राचें देवूळ, श्रीशैलम हांगा आशिल्लें मल्लिकार्जुनस्वामीचें देवूळ, तशेंच आहोबलम, श्रीकुमकुम आनी सीमाचलम हांचीं देवळां आंध्र प्रदेशांतलीं म्हत्वाचीं आनी नामनेचीं देवळां जावन आसात. हैदराबाद-सिकंदराबाद जोड-शारां, हुसेन सागर, १५९१ त बांदिल्लो चार मीनार, उस्मानिया विश्र्वविद्यापीठ, सालारजंग म्युझीयम, राज्य म्युझीयम, आर्ट गॅलरी, हेल्थ म्युझीयम, नेहरू जिऑलॉजिकल पार्क, बिर्ला मंदर हीं हैदराबादांतलीं मुखेल थळां. हैदराबाद सावन ८ किमी. अंतराचेर आशिल्लो गोलकोण्डा किल्लो पर्यटनाचे नदरेन म्हत्वाचें थळ आसा. नामनेचे कोहिनूर आनी पिट हिरे गोलकोण्ड्याचे खणींत मेळिल्ले.

उद्देगधंदेआंध्र प्रदेशांत उद्देगधंद्यांची वाड नेटान जायत आसा. १९८८-८९ च्या अदमासपत्रकांत उद्देगीक कारखाने आनी खनिजां हांचेखातीर ६२ कोटी रुपयांची तजवीज केल्ली. राज्यांत ६४९ मध्यम आनी व्हड उद्येग आसून तातूंत ३३५३.१३ कोटी रुपयांचें भांडवल घोळटा. हातूंतल्यान ४.३ लाख लोकांक रोजगाराच्यो संदी मेळ्ळ्यात. ६६५३४ ल्हान उद्येग राज्यांत आसून तातूंत ८७८.२३ कोटी रुपयांचें भांडवल घोळटा. हातूंतल्यान ६.२५ लाख लोकांक रोजगाराच्यो संदी मेळ्ळ्यात. हैदराबाद आनी विशाखापट्टणम् हीं उद्येगधंद्याचे नदरेन म्हत्वाचीं केंद्रां आसात. हांगा मशिन टूल्स, सिंथेटिक ड्रग्स, फार्मास्युटिकल्स, विद्युत् पंत्रां, बोटी, सारीं, विद्युत् उपकरणां, विमानाचे भाग, शिमीट, रसायन सबॅस्टोस, गाडयो, शिमीटापसून घडोवपाक येवपी वस्तूंचे कारखाने आसात. हैदराबाद शार येरादारिचे नदरेन फाव त्या जाग्यार आशिल्ल्यान चडशे सरकारी आनी खाजगी कारखाने थंय वयर सरल्यात. मछलीपट्टणम्, वरंगळ, धर्मावरम, अमिंगनुर, गढवाल, ताडपत्री हांगाचें हातमागाचें कापड, अघोणीच्यो शेंदऱ्यो, कोंडापल्ली आनी निर्मळ हांगाचीं खेळणीं, हैदराबादचें बिदरिकाम, जरकाम, भरतकाम, शिंगां आनी हस्तीदंताच्यो वस्तू, गुण्टुचो तंबाखू, अदिलाबादचें फर्निचर हे कुटिरोद्येगय बरे चलतात. गुण्टुरच्यो चिनी मातयेच्यो वस्तू आनी ग्लासाचो कारखानो, निजामाबादचो निजाम साकर कारखानो सिंगारेनी कोठागुडमच्यो कोळशां खणी सरकारी कारखान्यांच्या क्षेत्रांत आस्पावतात. जून १९७७ मेरेन आंध्र प्रदेशांत ५१ उद्येगीक वसाहती, २८ उद्येगीक उदरगत विभागांत आसल्यो आनी २० उद्येगीक वसाहती तशेंच चार उद्येगीक उदरगत विभागांतलीं कामां मुळाव्या पांवड्यार आसलीं. राज्यांत ६,००,००० लाख हातमाग केंद्रां आसलीं. ह्या केंद्रांत १९८१-८२ त ४२० दशलक्ष मी. हातमाग तयार जाल्ले. देशांत तयार जावपी हातमागांतले २०% हातमाग आंध्र प्रदेशांतल्यान निर्यात जाता. सिगरेटी, चिरूटां, सारें, साकर, भात सडोवप, भाता कुंड्यातलें तेल काडप, अॅस्बेस्टॉसचे पत्रे करप, लोखणाचें सामान, तेल शुध्दीकरण हांचे कारखाने तशेंच लोखण, अभ्रक स्लेट, शाहबादी फरशी, संगमरवर, बॅरायटस आनी हेर खनिजांचेर आदारिल्ले उद्येगधंदे सद्या आंध्रांत वयर सरल्यात. हांकां लागून आंध्राचे अर्थवेवस्थेक घट फाटबळ मेळ्ळां.

शिंपणावळ आनी ऊर्जा १९८०-८१ वर्सा ल्हान आनी व्हड शिंपणावळ प्रकल्पा वरवीं आंध्र प्रदेशांतली १.२५९ दशलक्ष हेक्टर जमीन उदकाचो लाव घेवपाक उपकारताली. तातूंतली ०.८२८ दशलक्ष हेक्टर जमीन शिंपणावळ क्षेत्राखाल हाडली. १९८०-८१ मेरेन जे म्हत्वाचे शिंपणावळ प्रकल्प तयार जाल्ले तांचीं नांवां आनी तांक फुडले प्रमाण आसलीः प्रकाशम बॅराज (४०,८७३ हेक्टर), तुंगभद्रा हाय लेव्हल कानाल स्टेज-१ (४८,१९८ हेक्टर), तुंगभद्रा लो- लेव्हल कानाल (६०,२९८ हेक्टर), के. सी. कानाल (०.१२२ दशलक्ष हेक्टर), कदम (४७,९२० हेक्टर), नागार्जुनसागर (०.८६८ दशलक्ष हेक्टर) आनी श्रीरामसागर (०.२९६७ दशलक्ष हेक्टर) ह्या प्रकल्पाचो वावर सुरू आसलो. ल्हान शिंपणावळ प्रकल्पांची उदरगत करपाक राज्य-सरकारान संवसारीक बँकेचो आदार घेतला. हातूंत १४६ ल्हान शिंपणावळ येवजणी आनी २०० पाझर तलाव हांचो आस्पाव आसून तांची तांक २,३२,४०३ हेक्टर जमनीक उदका पुरवण करपा इतली आसतली (८०-८१). राज्यांत उदक आनी उश्णताये वरवीं विजेचें उत्पादन जाता. मच्छकुंड, तुंगभद्रा, निजाम सागर, अपर सिलेरू, लोअर सिलेरू, श्रीशैलम, नागार्जुनसागर, रामपदसागर, इंचेपल्ली, प्राणहिता आनी हेर प्रकल्पांत उदका वरवीं विजेची निर्मणी जाता. हुसेनसागर, रामगुंडम आनी तेलंगाणा तशेंच हेर प्रकल्पांत उश्णताये वरवीं (औष्णिक) विजेची निर्मणी जाता. १९८१-८२ त ८,८७३.९ विजेची निर्मणी जाली. राज्यांत १९,२८४ खेड्यांत वीज पुरवण जाली.

येरादारी आनी संचारण १९८१-८२ मेरेन राज्यांत राष्ट्रीय महामार्ग (२३५७ किमी.), राज्य महामार्ग (८३८७ किमी.) मुखेल जिल्हामार्ग (१८०७२ किमी.) जिल्हा परिशद आनी समिती मार्ग (७४,९३० किमी.) आसले. कार, जीप, मोटार, सायकल, स्कूटर, ऑटोरिक्शा, ट्रॅक्टर, बसी, ट्रक, टेंपो मेळून २,७२,२७४ वाहनां रस्त्यांवेल्यान घोळटालीं. गोदावरी कालवो, कृष्णा कालवो, बकिंगहॅम कालवो, कर्नूल-कडप्पा कालवो, कोम्मापूर कालवो हे राज्यांतले अंतर्गत उदकामार्ग आसात. उदकामार्गाची वट्ट लांबाय १८४५ किमी. आसा. दर्यावेल्या उदकामार्गाचेर विशाखापट्टणम् आनी काकिनाडा हीं मुखेल बंदरां आसात. मछलीपट्टणम् भीमुनीपट्टणम् कृष्णापट्टणम् आनी कलिंगपट्टणम् हींय दर्यादेगेवयलीं म्हत्वाचीं बंदरां आसात. राज्यांतल्यान ६,२२४ किमी. लांबायेचे रेल्वे-मार्ग गेल्यात. वॉल्टेअरचे उत्तरेक दक्षिण-पूर्व रेल्वेचो तर मद्रास आनी गुण्टूर हांच्या मजगतीं दक्षिण रेल्वेचो कांय भाग आंध्रांत आस्पावला. दक्षिण मध्य रेल्वेचें मुख्यालय राज्यांतल्या सिकंदराबाद शारांत आसा. राज्यांतलो आंतरराष्ट्रीय विमानतळ हैदराबाद हांगा आसा.