सीताफळाच्यो बलसागर, बारबाडोस, ब्रिटीश गिनिया, मामोथ अशो जाती आसात. हालींच ‘अटेमोया’ ही एक नवी संकरित जात तयार केल्या. ही जात बऱ्या दर्जाचीं फळां दिता आनी हे जातीच्या झाडाच्या पानांनी कोडू रसायन आशिल्ल्यान, गोरवां आनी बोकडां हें झाड इबाडूंक शकना.
झाडाची लागवड चडशी बियो रुजोवन करतात. कलम पध्दत वापरुनूय झाडाची लागवड करूंक येता. बी किल्लत घाल्या उपरांत ७-३५ दिसांभितर तिका कोंब येतात. एक वर्स जाल्या उपरांत ५०×५०×५० सेंमी. लांब, रुंद आनी खोल फोंडकुलां ६×६ मी. अंतराचेर खणून जून म्हयन्यांत हो रोंपो तातूंत लायतात. ह्या झाडाक रसायनीक सारें घालपाची गरज ना. वर्सांतल्यान एक फावट ताका ५०-७५ कि. ग्रॅ. शेणसारें घालतात.
झाड ५ व्या वर्सासांवन फळां दिवंक लागता. मार्च-सप्टेंबर मेरेन ताका फुलां येतात आनी उपरांत ४ म्हयन्यांनी म्हळ्यार ऑगस्ट-जानेवारी मेरेन फळ तयार जाता. फळाचेर हळडुवो रंग पातळूंक सुरवात जालो म्हणटकच फळां काडटात. एक झाड सरासरी १००-२०० फळां दिता. कांय झाडां ५०० मेरेन फळां दितात.
ह्या झाडाचे बरेच वखदी उपेग जातात. फळांतल्या बियेचो पिठो पोटांत घेतल्यार दंत मरतात. हो पिठो मूस मारचेखातीर घरांत फाफुडटात. पानां वांटून सूज आशिल्ले सुवातेर लायत जाल्यार दूख उणी जाता. पातळ परसाकडेन जावपाचे पीडेचेर ह्या झाडाचे सालीचो रोस काडून पियेतात. सालींतलो दीख चामडें रांपवचे खातीर उपेगी आसता. झाडाचें लांकूड मोव आसलें, तरी ताका वायटी लागना, देखून तें बैलगाडी वा मदेराक वापरतात.
- विश्राम गांवकार
आंतोनियु, मानुएल द् सांतु: (जल्मः बाणावली).
क्रिस्ती धर्म फुडारी. १७०१ वर्सा पोप क्लेमेंत इकरावो हाणें ताका बिशप केलो. तो नामनेचो, डोमिनीकन पंथाचो धर्मशास्त्रवेत्तो आनी एक व्हड धर्मप्रसारक (मिशनरी) आशिल्लो. सोलोर आनी तिमोर (इंडोनेशिया) ह्या वाठारांत क्रिस्ती धर्माचो प्रचार करपांत ताचो म्हत्वाचो हात आशिल्लो, देखून पोर्तुगालचो राजा दाँ पेद्रु हाणें ताचो भोवमान केलो.
- कों. वि. सं. मं.
आंद्राद, जॉर्ज फ्रांसिश्कु कायतान: (जल्मः ५ डिसेंबर १९३३, अंबाजी-साश्टी).
गोंयचो सुटके झुजारी. बापायचें नांव पियेदाद आंद्राद. ताणें एस्. एस्. सी. मेरेन शिक्षण घेतलें. सुटके चळवळीच्या काळांत तो ‘नॅशनल काँग्रेस’, गोंय हे संघटनेचो वांगडी जालो आनी राजकीय वावर करूंक लागलो. १६ जून १९५४ दिसा पोलिसांनी ताका अटक केली आनी १८ म्हयने आग्वाद बंदखणीत दवरलो. गोंय सुटके उपरांत १९६६ वर्सा तो बारदेस काँग्रेस कमिटीचो चिटणीस आशिल्लो. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन सुटके झुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
आंद्राद, फ्रँक राफाएल पाउल: (जल्मः १८ फेब्रुवारी १९१८, मुंबय; मरणः १२ जुलय १९८९).
गोंयचो सुटके झुजारी. बापायचें नांव दुमींगु फ्रांसिस आंद्राद. ताणें एम्. ए. मेरेन शिक्षण घेतलें. १९४५ वर्सा ताणें इराणाक आशिल्ले ‘अँग्लो-इराणियन ऑयल कंपनी’ हातूंतली नोकरी सोडली आनी सुटके झुजांत वांटो घेवंक तो भारतांत आयलो. जानेवारी १९४६ वर्सा तो मुंबय आयलो आनी थंय नाविक बंडाक तेंको दिवंक ज्यो बसका जाताल्यो तातूंत वांटो घेवंक लागलो. उपरांत डॉ. लोहियान केल्ले चळवळी पसून स्फूर्त घेवन तो गोंयां आयलो. गोंयां येवन डॉ. लोहिया आनी बॅरिस्टर नाथ पै हांच्या मार्गदर्शनाखाल ताणें वेगवेगळ्या वाठारांनी बसका घेतल्यो. २८ ऑक्टोबर १९४६ ह्या दिसा म्हापशां जाल्ल्या सत्याग्रहांत ताणें वांटो घेतलो देखून पोलिसांनी ताका अटक केली. ३० ऑक्टोबर १९४६ ह्या दिसा बार्देशच्या न्यायाधिशान ताका पांच म्हयने बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. बंदखणीतल्यान सुटतकच तो भूंयगत वावर करूंक लागलो. तेखातीर पोर्तुगेज सरकारान पर्रा वाठारांत आशिल्ल्या ताच्या घराचेर जप्ती हाडली आनी उपरांत तें पावणेर काडलें. १९४७ वर्सा ताका धरपाचें फर्मान काडिल्लें. पूण तो मुंबय वचून लिपलो. १९४८ आनी १९४९ त तो दोन फावट नॅशनल काँग्रेस गोंय संघटनेचे मुंबय शाखेचो वांगडी चिटणीस म्हूण वेंचून आयलो. १९५१ वर्सा हे संघटनेचो सरचिटणीस म्हूण ताची नेमणूक केली. १९५२ वर्सा तो हे संघटनेचो परतो जोड चिटणीस जालो. १९५४ वर्सा ‘नॅशनल काँग्रेस गोंय’ संघटनेचो क्रांतीकारी पंगड ‘गोंय सोडात संस्था’ हातूंत तो कमांडो आशिल्लो. ऑगस्ट १९५५ वर्सा डॉ. टी. बी. कुन्य हांचे अध्यक्षतेखाल, तो ‘गोअन क्लब्स प्रोपागांडा कमिटी’ चो चिटणीस जालो. १९५७ वर्सा नॅशनल काँग्रेस गोंय संघटनेचे कार्यकारी समितींत तो आशिल्लो. १८ जून १९८२ ह्या दिसा गोंय सरकारान सुटकेझुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केलो.
- कों. वि. सं. मं.
आंध्र प्रदेश: भारतीय संघराज्यांतलें एक घटक राज्य. हें राज्य भारताचे दक्षिणेक वसलां. क्षेत्रफळः २,७५,०६८ चौ. किमी. लोकसंख्याः ५,३५,४९,६७३. राजधानीः हैदराबाद, भासः तेलुगू, साक्षरताः २९.७३%. अक्षांश आनी रेखांशः उत्तर १२˚ १४˚ ते १९˚ ५४' आनी उदेंत ७६˚ ५०' ८६˚ ५०'. ह्या राज्याचे उत्तरेक महाराष्ट्र, मध्यप्रदेश आनी ओरिसा, दक्षिणेक तामिळनाडू आनी कर्नाटक, अस्तंतेक कर्नाटक आनी महाराष्ट्र तर उदेंतेक बंगालचो उपसागर येता. आंध्र राज्याक ९६० किमी. लांबायेची दर्यादेग आसा.
भूंयवर्णनः सादारणपणान आंध्र प्रदेश तीन सैमीक विभागांत मोडटा. दर्यादेगेवयलो सकयल, सपाट मैदानी वाठार, उदेंत घाटांत आशिल्ल्यो विसकळिल्ल्यो दोंगराच्यो वळी आनी अस्तंतेकडल्या साह्याद्रीकडलो दोंगर पठाराचो वाठार, तर सुटावीं खडपां, विसकळून पडिल्ल्यो दोंगुल्ल्यो हांणी भरिल्लो वाठार, तर सुटावीं खडपां, विसकळून पडिल्ल्यो दोंगुल्ल्यो हांणी भरिल्लो वाठार हे आंध्र प्रदेशाचे तीन सैमीक विभाग जावन आसात. ईशान्येकडलो दर्यादेगेवयलो वाठार अशीर आसा. दर्यादेगेवयलो मदलो भाग गोदावरी आनी कृष्णा न्हंयांक लागून पिकाळ जाला. ह्या वाठारांक ह्या न्हंयांचो त्रिभूजप्रदेश म्हणटात. दर्या देगेवयलो दक्षिण वाठार सकयल्या पांवड्याचे जमनीचो आसा. नैऋत्येसावन ईशान्येमेरेन पातळिल्ल्या उदेंत घाटाचे ९०० ते १५०० मी. उंचायेच्या दोंगरांत वेलिकोंडा आनी नल्लमलई ह्या दोंगरांच्यो वळी दर्याक समांतर येतात. ह्या दोंगरावळींचे अस्तंतेक नंधाळ देगण पडटा. ह्या राज्याच्या नैऋत्य आनी दक्षिण भागांत एरामलई, शेषाचलम् आनी पालकोंडा (९०० मी.) दोंगर वळी आसात. आग्नेयेक नागरी दोंगर आसात. स्थलिप्राय वाठाराची उत्तरेवटेनची उंचाय सुमार ४५० ते ६०० मी. तर दक्षिणेवटेनची उंचाय सुमार ३०० ते ४५० मी. आसा. हो वाठार तांबडे रेंवेचे भरसणेन घडला. ही जमीन ग्रॅनायट आनी नायस हांचेपसून तयार जाल्या. उकत्यो-बोडक्यो दोंगुल्ल्यो, कांट्यांचीं झोपां-झुडपां, सुकिल्ले उदकाचे प्रवाह हांकां लागून हो वाठार तळपट्या सड्यावरी दिसता.
गोदावरी आनी कृष्णा न्हंयांक लागून ह्या राज्याचो बरोच मोटो वाठार उदकाळ आनी पिकाळ आसा. गोदावरी ही ह्या प्रदेशांतली मुखेल न्हंय आसून ती ह्या राज्यांतल्यान ७२० किमी. व्हांवन बंगालच्या उपसागराक मेळटा. राजमहेंद्री हांगा तिचो त्रिभूजप्रदेश सुरू जाता. कृष्णा न्हंयची मुखेल उपन्हंय तुंगभद्रा, कर्नाटक राज्यांतल्यान आयिल्ली पेन्नार, ओरिसा राज्यांतल्यान आयिल्ली वंशधारा आनी नागवली ह्यो न्हंयो आंध्र प्रदेशांतल्यान व्हांवतात.
हवामानः आंध्रप्रदेशांत गिमाच्या दिसांनी तापमान ३७˚ से. ते ४४˚ से. मेरेन आसता. कांय जाग्यार ते ५०˚ से. मेरेन वता. शिंयाळ्याच्या
