प्रसिद्द आसा.तातूंतल्या निमण्या भागाक बृहदारण्यकोपनिषद अशें नांव आसा. बारा हजार ऋचा, आठ हजार यजुस् आनी चार हजार सामे हांचो संग्रह प्रजापतीन केला अशें ह्या ब्राम्हणांत सांगला. पूण आयज उपलब्ध आशिल्ल्या तिनूय वेदांत इतले मत्रं मेळनात.
ह्या ब्राम्हणांत महाभारतांतल्या जायत्या कथांचें सार आयिल्लें आसा. सीता आनी राम हांचींय नांवां ह्या ब्राम्हणांत सांपडटात. कद्रू आनी सुपर्णा हांचें झूज, पुरूरवा आनी उर्वशीची कथा, अश्र्विनीकुमारान च्यवन ऋशीक जुवानपण दिलें ती कथा, मनू आनी नुस्तें ही कथा सारकिल्ल्यो कथा हातूंत संक्षेपान दिल्ल्यो आसात. मिथिलेच्या विदेह राजाच्या दरबारांत जायते खेप जे वादविवाद जाताले तांचें विस्तारीत वर्णन हातूंत आयला. हातूंत वेगवेगळ्या यज्ञयागांचें वर्णन दिल्लें आसा हें ह्या ब्राम्हणाचें खाशेलेपण.
आयज मेळपी सगळ्या ब्राम्हण ग्रंथांत शतपथ ब्राम्हण हो पुर्विल्लो. आर्यांचो प्रसार भारतांत खंय मेरेन जालो ताचें दिग्दर्शन करपी एक कथा हाच्या पयल्या कांडांत आयिल्ली आसा. हे कथेवयल्यान त्या काळांत वैदिक धर्माचो प्रसार भारताच्या पूर्वभागांत जाल्लो म्हणपाचें जाणवता.
देवांचे उत्पत्तीक लागून उजवाड आनी राक्षसांचे उत्पत्तीक लागून काळोख जालो अशें ह्या ब्राम्हणांत सांगलां.ताका लागून दीस हो देवांचो आनी रात राक्षसांची थारली.
हातूंत आठ वसू, इकरा रूद्र बारा आदित्य, मळब आनी धर्तरी अशो तेत्तीस देवता मानिल्ल्यो आसात.
बायलांचो उत्तराधिकार हातूंत मानिल्लो ना. कारण हिंदू धर्मांत बायलांचें स्वतंत्र अस्तित्व मानिल्लें ना. तशेच दादलो हो शरीराचो अर्दो भाग आसा. जो मेरेन ताका बायल मेळना आनी पूत जायना तो मेरेन तो पूर्ण जायना आनी बायल नासतना ताका यज्ञय करपाक मेळना अशेंय सांगला.
वैदिक साहित्यांत ह्या ब्राम्हणाक जायत्या नदरांनी म्हत्व आसा.हेर ब्राम्हण ग्रंथां प्रमाण हातूंत जायत्या यज्ञांचें स्पश्टीकरण तर केलांच. ते भायर उतरांचे अर्थ आनी मंत्रांचें स्पश्टीकरण दिल्लें आसा. ह्या ग्रंथांक लागून वैदिक साहित्याचेर उजवाड पडटा. त्या काळांत वेगवेगळ्या विद्यांत प्रवीण आशिल्ल्या आर्चांचींय नांवां ह्या ग्रंथांत सांपडटात. हाच्या ६ ते १० ह्या कांडांनी वेदीच्या रचने संबंदीं विचार केल्लो आसून तातूंत शांडिल्याच्या मताक प्राधान्य दिलां. हेर भागांत सादारणपणान याज्ञवल्क्याच्या मताक म्हत्व दिल्लें आसून शेवटाक तर हो ग्रंथ याज्ञवल्क्यानूच बरयला अशें सांगलां. हातूंत गांधार, साल आनी केकय ह्या वायव्य प्रदेशांतल्या लोकांचो निर्देश आसून कुरू, पांचाल,कोसल, विदेह,सृंजय ह्या प्रांतांतल्या लोकांचो मुखेलपणान उल्लेख आसा. ताचेवयल्यान वैदिक संस्कृतीचें केंद्र पंजाबांतल्यान उदेंत भारतांत गेल्ल्याचें कळटा.
शतपथ ब्राम्हणाचेर हरिस्वामी, सायण आनी कवींद्राचार्य सरस्वती हांचीं भाश्यां आसात.
-कों.वि.सं.मं.
शनी: सूर्यमाळेंतलो सातवो गिरो. तो गुरू परस ल्हान आनी हेर गिऱ्यां परस व्हड आसा. ताचो आकार धर्तरेपरस ७०६ पटीन व्हड आसून तो सूर्या सावन ८८ कोटी ६० लाख मैल पयस आसा. ताका सूर्याभोंवतणी एक प्रदक्षिणा पुराय करपाक १० वरां १४ मिनटां लागतात. शनीचें वस्तुमान धर्तरेच्या ९५ पट आसा.
उकत्या दोळ्यांनी पळयलो जाल्यार फिकट हळदुवो दिसता. दुर्बिणींतल्यान पळयलो जाल्यार ताचे भोंवतणी तीन वलयां (कडीं)आनी धा उपगिरे दिसतात. हे उपगिरे शनीसावन बरेच पयस आशिल्ल्यान खूब बारीक दिसतात. शनीचो आकार वाटकुळो नासून, चपटो आसा. इतलो चपटो आकार हेर खंयच्याच गिऱ्याचो ना. शनीवयले सगळे पदार्थ उदका परसूय पातळ आसूंक जाय, असो तर्क आसा. शनीच्या भोंवतणी खूब दाट आनी कुपांनी भरिल्लें वातावरण आसा. तो सूर्या सावन खूबच पयस आशिल्ल्यान ताचे वयलें उश्णतामान गुरूपरस कमीच आसा. शनीचेर मिथेन वायुच्यो रेगो चड प्रभावी आनी अमोनियाच्यो रेगो कमी प्रभावी दिसतात. शनीचें पृश्ठभागाचें तापमान सुमार १५५° सेंग्रॅ.आसा. शनीक नीजीचें अशें तेज आसुंये अशें दिसता. ताचे वयलें वातावरण सामकें थंड आसा.
शनी हो सूर्याची ल्हान प्रतिमा म्हणून ताका सूर्यपूत म्हळां जांवये. शनीभोंवतणी १६० लाख मैलांच्या प्रदेशांत ताचे णव उपगिरे, ताचे भोंवतणीं भोंवत आसतात. तातुंतलो सगळ्यांत धाकटो ३०० मैल व्यासाचो आसा. शनी भोंवतणच्या वलयांक लागून तो खूब सोबीत दिसता. ह्या वलयांमदलीं भायलीं दोन वलयां चकचकीत आसात आनी भितल्लें वलय तेजहीन आसा. ह्या सगळ्यांत भायल्या वलयाचो व्यास १७२ हजार मैल आनी सगळ्यांत भितरल्या वलयाचो व्यास १५० हजार मैल आसा. भायल्या वलयाची कड शनीच्या मध्य बिंदू सावन ८६ हजार मैल आसा. हीं वलयां शनीच्या विषुववृत्ता भोंवतणीं पातळिल्लीं आसून तीं सामान्यतायेन पारदर्शक आसता. धुल्लाच्या कणा इतल्या सामक्या ल्हान अशा कोटी कोटी उपगिऱ्यांच्या योगान तीं जाल्यात.
जातकशास्त्रांत शनीचें वर्णन अशें-हो सूर्याक सावळे सावन जाल्लो पूत. हाचो जल्म पौष शु. अश्टमी ह्या दिसा रेवती नक्षत्रार, सूर्य अस्ताक वचपाच्या वेळार जाला. यम आनी यमुना हीं ताचीं भावंडां .सूर्यान सावळेक उपेक्षेन बागयलें, तें सहन न जावन शनीन सूर्याचो झुजांत पराभव केलो. सतीच्या विरहान शंकराच्या दोळ्यांतल्यान व्हांवपी दुकां ताचेर पडिल्ल्यान तो काळो जालो, अशी कथा कालिका पुराणांत आसा. जाल्यार हाणें शिव आनी त्रिपुर हांच्या
