159
siyon . . . Ug ako nagtoo nga kon ikaw makasulti karon sa kinatsila, kana tungod kay nagtoon ka; ikaw dili taga Manila ug dili usab anak sa mga katsila. Na, nga magtoon sila sama kanirno, ug sama sa akong gibuhat . . . Ako nahimong binatonan sa tanang mga prayle, gikutaw ko silag sikwati, apan samtang nagkupot ako sa batirol sa usa ka kamut, ang usa ka kamut nako nagkupot sa gramatika, nagtoon ako, ug salamat kang Bathala, ako wala magkinahanglag magtutoon, mga akademya ug panaghid sa Kagamhanan . . . Tuhoi ako; ang buot magtoon, makaton ug makahibalo pa gayud ...
— Apan, pila ra man ang mahigugmang motoon ug makakat-on sama kanirno? Usa tingali sa napulo ka libo!
— Ps! Nganong daghanon man?, mitubag ang tigulang nga mipakibo sa abaga. Daghan na uyamut ang mga manlalaban ug mosulod na gani ang uban sa pagka kawani . . . Mga mananambal? Mga bukton, ginoo, mga bukton mao ang gikinahanglan alang sa atong kaumahan! Si Isagani nakasabut nga nag-usik lamang siya sa panahon, apan mitubag pa gayud.
— Tingali, mitubag siya; daghan na ang mga mananambal ug mga manlalaban; apan wala sila magsobra, kay adunay daghang mga lungsod nga wala bisan usa, ug kon nagsobra ang gidaghanon, wala magsobra ang mga kasaligan. Ug, sanglit dili man nato kapunggan nga ang mga batan-on motoon, kay dinhi wala man usay laing katun-an, ngano man nga dili ta biyaan ug matuman ang ilang kabobot-on? Ug kon tungod kay dili maayo ang pagtudlo, dili nato kapunggan nga daghan ang mahimong mga manlalaban ug mananambal, ngano man nga dili nato paninguhaon nga makabaton kitag mga maayo? Ug bisan pag maoy tinguha ang paghimo ning kapopod-an nga usa ka lungsod sa mga mag-ooma ug mamomoo, dili makadaut ang paghatag kanilag kahibalo, aron mouswag ang ilang kahimtang ug makasabut sila sa daghang mga butang nga karon wala nila hisabti.
— Bah, bah!, mitubag ang manlalaban nga nagompas; aron ang usa ka tawo mahimong maayong mag-ooma, wala niya kinahanglana ang daghang retorika. Mga damgo mga mithi . . . Na, buot ka mamati ug usa ka tambag?
Ug mitindog ug gibutang ang iyang usa ka kamut sa abaga sa batan-on:
